• Nie Znaleziono Wyników

"De bien des manières. La recherche biblique aux abords du XXIe siècle : actes du Cinquantenaire de l'ACEBAC (1943-1993)", Michel Gourgues, Léo Laberge, Montreal-Paris 1995 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""De bien des manières. La recherche biblique aux abords du XXIe siècle : actes du Cinquantenaire de l'ACEBAC (1943-1993)", Michel Gourgues, Léo Laberge, Montreal-Paris 1995 : [recenzja]"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

Waldemar Chrostowski

"De bien des manières. La recherche

biblique aux abords du XXIe siècle :

actes du Cinquantenaire de l’ACEBAC

(1943-1993)", Michel Gourgues, Léo

Laberge, Montreal-Paris 1995 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 68/3, 179-185

(2)

R

E

C

E

N

Z

J

E

C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a 6 8 ( 1 9 9 8 ) n r 3

M i c h e l G O U R G U E S , L é o L A B E R G E ( e d . ) ,

„De bien des manières". La recher­

che biblique aux abords du XXL siècle. Actes du Cinquantenaire de I 'ACEBAC (1943-

-1993),

L e c t i o d i v i n a 1 6 3 , E d i t i o n s F i d e s — M o n t r e a l , É d i t i o n s d u C e r f — P a r i s 1 9 9 5 , s s . 4 9 5 .

E n c y k l i k a L e o n a X I I I

Providentissimus Deus

( 1 8 9 3 ) o r a z P i u s a X I I

Divini afflante

Spiritu

( 1 9 4 3 ) z a p o c z ą t k o w a ł y w k a t o l i c k i e j e g z e g e z i e B i b l i i p r a w d z i w i e k o p e m i - k a ń s k i p r z e w r ó t , k t ó r e g o s k u t k i i o d d z i a ł y w a n i e t r w a j ą n a d a l . O g ł o s z e n i e e n c y k l i k i P i u s a X I I p r z y p a d ł o n a s a m o a p o g e u m I I w o j n y ś w i a t o w e j , k t ó r a z w ł a s z c z a w E u r o p i e z b i e r a ł a w t e d y k r w a w e ż n i w o . S y t u a c j a w A m e r y c e P ó ł n o c n e j , t o z n a c z y w U S A i K a ­ n a d z i e , a c z k o l w i e k o b y d w a p a ń s t w a b y ł y u w i k ł a n e w d z i a ł a n i a w o j e n n e , w y g l ą d a ł a z u p e ł n i e i n a c z e j . O d m i e n n i e w i ę c i z n a c z n i e s z y b c i e j p r z e b i e g a ł a t a m r e c e p c j a

Divini

afflante Spiritu.

J e d n y m z p r z e j a w ó w t e g o o ż y w i e n i a b y ł o u t w o r z e n i e w 1 9 4 3 r . K a t o ­ l i c k i e g o S t o w a r z y s z e n i a S t u d i ó w B i b l i j n y c h w K a n a d z i e ( A s s o c i a t i o n C a t h o l i q u e d e s É t u d e s B i b l i q u e s a u C a n a d a — A C E B A C ) , z r z e s z a j ą c e g o k a t o l i c k i c h b i b l i s t ó w f r a n - k o f o ń s k i c h . W 1 9 9 3 r. p r z y p a d ł o p ó ł w i e c z e e n c y k l i k i P i u s a X I I , u p a m i ę t n i o n e p r z e z P a p i e s k ą K o m i s j ą B i b l i j n ą d o k u m e n t e m

Interpretacja Biblii w Kościele.

Z b i e g ł o s i ę o n o z p ó ł w i e c z e m i s t n i e n i a i d z i a ł a l n o ś c i A C E B A C , c o p o s ł u ż y ł o z a o k a z j ę d o z w o ł a ­ n i a w d n i a c h o d 3 0 m a j a d o 2 c z e r w c a 1 9 9 3 r . w R i c h e l i e u , w p r o w i n c j i Q u é b e c , j u b i ­ l e u s z o w e g o k o n g r e s u k a n a d y j s k i c h b i b l i s t ó w f f a n k o f o ń s k i c h . P r z e d m i o t e m o b r a d b y ł a w s p ó l n a r e f l e k s j a n a d w k ł a d e m S t o w a r z y s z e n i a d o s t u d i ó w b i b l i j n y c h , a z a r a z e m b i ­ l a n s s t a n u b i b l i s t y k i ś w i a t o w e j n a p r o g u X X I w i e k u . P o n i e w a ż k o n g r e s y A C E B A C o d b y w a j ą s i ę c o r o k u , z a t e m t e n b y ł j u b i l e u s z o w y , b o 5 0 . K s i ą ż k a , k t ó r a d w a l a t a p ó ź n i e j u k a z a ł a s i ę j a k o o w o c w s p ó ł p r a c y k a n a d y j s k i e g o w y d a w n i c t w a F i d e s z r e n o ­ m o w a n y m p a r y s k i m d u C e r f , z a w i e r a m a t e r i a ł y p r z y g o t o w a n e s p e c j a l n i e z o k a z j i t e g o j u b i l e u s z o w e g o s p o t k a n i a . J e s t t o p u b l i k a c j a , k t ó r a z w i e l u w z g l ę d ó w z a s ł u g u j e n a u w a g ę . M o ż n a s i ę j e d y n i e d z i w i ć , ż e c h o c i a ż o d j e j u k a z a n i a s i ę u p ł y n ę ł y t r z y l a t a , n i e z o s t a ł a z a u w a ż o n a i d o ­ w a r t o ś c i o w a n a w p o l s k i m p i ś m i e n n i c t w i e b i b l i j n y m . N a k s i ą ż k ę s k ł a d a j ą s i ę d w i e c z ę ­ ś c i , p o ś w i ę c o n e k o l e j n o S t a r e m u i N o w e m u T e s t a m e n t o w i , p o p r z e d z o n e p r z e d m o w ą ( s s . 7 - 1 4 ) , k t ó r ą n a p i s a ł J e a n - P i e r r e P r é v o s t , p r z e w o d n i c z ą c y A C E B A C . W p r z e d ­ m o w i e z o s t a ł y w y j a ś n i o n e o k o l i c z n o ś c i o p r a c o w a n i a t e j k s i ą ż k i , a t a k ż e z w i ę z ł y z a r y s t r e ś c i p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł ó w . P r é v o s t p o d k r e ś l a , ż e c h o d z i o s y n t e z ę o s i ą g n i ę ć w s p ó ł c z e s n e j w i e d z y b i b l i j n e j i w y z w a ń , j a k i e p r z e d n i ą s t o j ą , p o m y ś l a n ą j a k o p r z y ­

(3)

s t ę p n e k o m p e n d i u m o b e j m u j ą c e w s z y s t k i e z a s a d n i c z e z b i o r y b i b l i j n e , o d P i ę c i o k s i ę ­ g u p o A p o k a l i p s ę . J e d y n y w y j ą t e k s t a n o w i b r a k o p r a c o w a n i a d o t y c z ą c e g o E w a n g e l i i s y n o p t y c z n y c h . A u t o r n i e d o s t a r c z y ! g o n a c z a s w y d a w c o m i d l a t e g o p r o f . P r é v o s t z a l e c a d l a t e j p r o b l e m a t y k i m a t e r i a ł y i n n e g o s y m p o z j u m , k t ó r e w 1 9 8 4 r . o d b y ł o s i ę w J e r o z o l i m i e , w y d a n e d r u k i e m w 1 9 9 0 r. ( D . L . D u n g a n , T h e I n t e r r e l a t i o n s o f t h e G o s p e l s , B i b l i o t h e c a E p h e m e r i d u m T h e o l o g i c a r u m L o v a n i e n s i u m X C V ) . P o z o s t a ł e z b i o r y k s i ą g ś w i ę t y c h z o s t a ł y s y n t e t y c z n i e i k o m p e t e n t n i e o m ó w i o n e w j e d e n a s t u r o z ­ d z i a ł a c h p r z e z s p e c j a l i s t ó w , k t ó r z y z a p o z n a j ą c z y t e l n i k ó w z a k t u a l n y m s t a n e m w i e d z y o r a z w s k a z u j ą n a n a s u w a j ą c e s i ę i w y m a g a j ą c e d a l s z e j r e f l e k s j i h o r y z o n t y b a d a w c z e . R o b e r t D a v i d z w y d z i a ł u t e o l o g i c z n e g o U n i w e r s y t e t u w M o n t r e a l u j e s t a u t o r e m p i e r w s z e g o r o z d z i a ł u , p o ś w i ę c o n e g o P i ę c i o k s i ę g o w i ( s s . 1 7 - 4 6 ) . O m a w i a w n i m a k ­ t u a l n e t e n d e n c j e d o t y c z ą c e w ł ą c z o n y c h d o P i ę c i o k s i ę g u t r a d y c j i l i t e r a c k i c h . D z i e j e b a d a ń t e g o t e m a t u s ą d z i e l o n e n a t r z y o k r e s y : 1. p r z e d W e l l h a u s e n e m , 2 . s y s t e m p r z e d s t a w i o n y p r z e z W e l l h a u s e n a i r o z w i n i ę t y p r z e z j e g o z w o l e n n i k ó w ( t z w . s z k o ł a W e l l h a u s e n a ) , 3 . z a k w e s t i o n o w a n i e t e j o g ó l n e j z g o d y i w y ł o n i e n i e s i ę n o w y c h k i e r u n ­ k ó w b a d a w c z y c h . D a v i d p r z e d s t a w i a i o c e n i a d o t y c h c z a s o w e p r o p o z y c j e , w k t ó r y c h g ą s z c z u m o ż n a s i ę ł a t w o z a g u b i ć , p o r z ą d k u j ą c j e i p o r ó w n u j ą c z e s o b ą . W s k a z u j e n a t o , c o z d a w n e j h i p o t e z y W e l l h a u s e n a d e f i n i t y w n i e z a k w e s t i o n o w a n o o r a z c o p o z o s t a ­ j e w c i ą ż a k t u a l n e , o k r e ś l a n a c z y m p o l e g a j ą w p r o w a d z a n e d o w e l l h a u s e n o w s k i e j t e o ­ r i i m o d y f i k a c j e ( d e c y d u j ą c ą r o l ę o d e g r a ł w t y m p r o c e s i e R . R e n d t o r f f ) o r a z w y l i c z a t o , c o p o z o s t a j e w t e j d z i e d z i n i e j e s z c z e d o z r o b i e n i a . N a k i l k u n a s t u k o l e j n y c h s t r o n i ­ c a c h z a m i e s z c z a p o ż y t e c z n ą b i b l i o g r a f i ę s t u d i ó w n a d P i ę c i o k s i ę g i e m z a l a t a 1 9 8 3 - - 1 9 9 2 , b i l a n s u j ą c ą j e w o g ó l n o ś c i , a n a s t ę p n i e w o d n i e s i e n i u d o p o s z c z e g ó l n y c h k s i ą g P i ę c i o k s i ę g u . A u t o r e m d r u g i e g o r o z d z i a ł u ( s s . 4 7 - 7 7 ) , z a t y t u ł o w a n e g o D e u t e r o n o m i s t a , j e s t w y k ł a ­ d o w c a w y d z i a ł u t e o l o g i c z n e g o U n i w e r s y t e t u ś w . P a w ł a w O t t a w i e L é o L a b e r g e O M I . Z a p o c z ą t k o w a n i e s t u d i ó w n a d d e u t e r o n o m i c z n y m d z i e ł e m h i s t o r y c z n y m w i ą ż e s i ę n i e r o z - d z i e l n i e z p u b l i k a c j a m i M . N o t h a d o t y c z ą c y m i s t u d i ó w h i s t o r i i t r a d y c j i , z k t ó r y c h p i e r w ­ s z a u k a z a ł a s i ę ( c o z a n i e z w y k ł a z b i e ż n o ś ć ! ) w 1 9 4 3 r o k u . D z i e ł o d e u t e r o n o m i c z n e , w k t ó ­ r e g o s k ł a d w c h o d z i K s i ę g a P o w t ó r z o n e g o P r a w a , J o z u e g o , S ę d z i ó w o r a z d w i e K s i ę g i S a m u e l a i d w i e K s i ę g i K r ó l e w s k i e , j e s t p r z y p i s y w a n e a n o n i m o w e m u D e u t e r o n o m i ś c i e , k t ó r y t w o r z y ł w o k r e s i e w y g n a n i a b a b i l o ń s k i e g o . O d c z a s ó w p i e r w s z y c h p u b l i k a c j i N o t h a m n o ż y ł y s i ę p y t a n i a d o t y c z ą c e t a j e m n i c z e g o D e u t e r o n o m i s t y , j a k n p . c z y b y ł a t o j e d n a o s o b a , c z y t e ż p e w i e n k r ą g b ą d ź ś r o d o w i s k o , j a k i b y ł j e g o / i c h s t o s u n e k i z w i ą z k i z r e f o r m ą k u l t u p o d j ę t ą w r. 6 2 2 , g d z i e t w o r z y ł s w o j e d z i e ł o , j a k i e b y ł y e t a p y b ą d ź w a r s t w y j e g o k o m p o z y c j i i r e d a k c j i , il e i c h b y ł o , s k ą d p o c h o d z i ł y w ł ą c z o n e d o d z i e ł a m a t e r i a ł y , a t a k ż e c z y s t a n o w i s k o N o t h a i j e g o z w o l e n n i k ó w m o ż e s i ę o s t a ć w o b e c k r y ty k i p o d n i e s i o n e j z w ł a s z ­ c z a w l a t a c h 7 0 . i 8 0 ., g d y w i e l e w c z e ś n i e j s z y c h p e w n i k ó w p o d a n o w w ą t p l i w o ś ć . P o n i e ­ w a ż d o o s i ą g n i ę c i a z g o d y u c z o n y c h j e s t n a d a l b a r d z o d a l e k o , j a k o z a s a d n e j a w i s i ę p y t a ­

(4)

n i e , w j a k i m k i e r u n k u n a l e ż y p ó j ś ć w a k t u a l n e j d e b a c i e n a d d e u t e r o n o m i c z y m d z i e ł e m h i s t o r y c z n y m o r a z j e g o g e n e z ą i n a t u r ą . C h o d z i z w ł a s z c z a o k w e s t i e m e t o d o l o g i c z n e , te b o w i e m n a j w y r a ź n i e j w p ł y w a j ą n a k s z t a ł t p r z e m y ś l e ń i r e z u l t a t ó w b a d a w c z y c h . R o z d z i a ł z a m y k a b i b l i o g r a f i a o b e j m u j ą c a p ó ł w i e c z e b a d a ń p o d j ę t y c h w l a t a c h 1 9 4 3 - 1 9 9 3 . W a l t e r V o g e l s , z t e g o s a m e g o w y d z i a ł u t e o l o g i c z n e g o , o p r a c o w a ł r o z d z i a ł t r z e ­ c i , p o ś w i ę c o n y p r o r o k o m i l i t e r a t u r z e p r o r o c k i e j ( s s . 7 9 - 1 1 8 ) . T a p r o b l e m a t y k a z n a j ­ d u j e s i ę w c i ą ż w c e n t r u m z a i n t e r e s o w a ń u c z o n y c h c h r z e ś c i j a ń s k i c h i ż y d o w s k i c h , z a ś j e d n i i d r u d z y p o d c h o d z ą d o n i e j — w c z y m n i e m a z r e s z t ą n i c d z i w n e g o — z w ł a ś c i w e j s o b i e p e r s p e k t y w y w i a r y . N i e m o ż e m y s ł u c h a ć g ł o s u s a m y c h p r o r o k ó w , l e c z d o s t ę p d o n i c h m a m y w y ł ą c z n i e z a p o ś r e d n i c t w e m k s i ą g p r o r o c k i c h . W b a d a ­ n i a c h p o d e j m o w a n y c h w o s t a t n i m p ó ł w i e c z u s t a l e w r a c a p y t a n i e , c z y i n a i l e a n a l i z a k s i ą g k a n o n i c z n y c h m o ż e n a m u m o ż l i w i ć p o z n a n i e i p s i s s i m a v e r b a p o s z c z e g ó l n y c h p r o r o k ó w . U d z i e l a n e o d p o w i e d z i b a r d z o r ó ż n i ą s i ę m i ę d z y s o b ą , z a ś c z a s — z a ­ m i a s t r o z j a ś n i a ć t e z a g a d n i e n i a — p r z y n o s i p u b l i k a c j e , k t ó r e j e s z c z e b a r d z i e j k o m ­ p l i k u j ą o b r a z b a d a ń . P i ś m i e n n i c t w o p r o r o c k i e s t a ł o s i ę p r z e d m i o t e m l i c z n y c h s t u ­ d i ó w o p r o f i l u s y n - i d i a c h r o n i c z n y m . V o g e l s o m a w i a t e t r u d n e p r o b l e m y n a p r z y ­ k ł a d z i e t r z e c h t z w . p r o r o k ó w w i ę k s z y c h ( J e r , I z , E z ) o r a z t r z e c h m n i e j s z y c h ( A m , M i , O z ) . O d k r y w a n i e o s o b y h i s t o r y c z n e g o p r o r o k a i j e g o o r ę d z i a j e s t z a w s z e h i p o ­ t e t y c z n e i n a t r a f i a n a w i e l e t r u d n o ś c i , b a r d z o c z ę s t o n i e d o p o k o n a n i a . T o , c z y m d y s p o n u j e m y , t o t e k s t , k t ó r y z a z w y c z a j p r z e s z e d ł d ł u g ą h i s t o r i ę r e d a k c j i . W d r u g i e j c z ę ś c i r o z d z i a ł u a u t o r o m a w i a p o d e j ś c i e s o c j o l o g i c z n e d o z j a w i s k a p r o f e t y z m u , u k a ­ z u j ą c n a j w a ż n i e j s z e e l e m e n t y w z a j e m n e g o o d d z i a ł y w a n i a p r o r o k a i s p o ł e c z e ń s t w a / w s p ó l n o t y n a s i e b i e . T e a s p e k t y m o ż n a r o z p o z n a w a ć p r z y g l ą d a j ą c s i ę o s t a t e c z n e j f o r m i e n a u c z a n i a p r o r o k ó w , j a k ą u z y s k a ł o o n o w p o s z c z e g ó l n y c h k s i ę g a c h n o s z ą c y c h i c h i m i o n a . M i m o ż e z a k w e s t i o n o w a n o t r a d y c y j n e u t o ż s a m i a n i e o r ę d z i a h i s t o r y c z n e ­ g o p r o r o k a z k s i ę g ą n o s z ą c ą w t y t u l e j e g o i m i ę , m o ż l i w e j e s t i p o t r z e b n e w y t r w a ł e d o c i e r a n i e d o o s o b y i p o s ł a n n i c t w a p r o r o k ó w , z a ś o s t a t n i e d z i e s i ę c i o l e c i a z a o w o c o ­ w a ł y w t y m w z g l ę d z i e w i e l o m a n o w y m i m e t o d a m i i p o d e j ś c i a m i b a d a w c z y m i . C z w a r t y r o z d z i a ł k s i ą ż k i , k t ó r y n a p i s a ł M a r c G i r a r d , z w y d z i a ł u n a u k r e l i g i j ­ n y c h U n i w e r s y t e t u Q u é b e c w C h i c o u t i m i , p r z e d s t a w i a ( s s . 1 1 9 - 1 4 5 ) s t a n b a d a ń n a d e g z e g e z ą P s a l m ó w z a l a t a 1 9 8 0 - 1 9 9 2 . N a p i e r w s z y r z u t o k a m o ż n a o d n i e ś ć w r a ż e ­ n i e , ż e j e s t t o s t o s u n k o w o w ą s k a p e r s p e k t y w a b a d a w c z a . W r a ż e n i e t o j e d n a k u s t ę p u ­ j e , g d y z o b a c z y m y , ż e w t y m k r ó t k i m o k r e s i e u k a z a ł o s i ę p r a w i e 3 0 0 a r t y k u ł ó w n a ­ u k o w y c h o r a z 1 6 k o m e n t a r z y d o K s i ę g i P s a l m ó w . A u t o r z a d a ł s o b i e t r u d s y s t e m a t y ­ z a c j i t e g o r o z l e g ł e g o m a t e r i a ł u n a u k o w e g o o r a z u p o r z ą d k o w a n i a r ó ż n o r o d n y c h p o d e j ś ć m e t o d o l o g i c z n y c h . W ś r ó d w i e l u s p o s t r z e ż e ń , j a k i e p o c z y n i ł , n a u w a g ę z a ­ s ł u g u j e f a k t , i ż j e ż e l i c h o d z i o c z a s o p i s m a , p r o b l e m a t y k a P s a l m ó w b y ł a n a j c z ę ś c i e j p o d e j m o w a n a n a ł a m a c h „ B i b l i c a ” , „ B i b l i s c h e N o t i z e n ” , „ J o u r n a l f o r t h e S t u d y o f t h e O l d T e s t a m e n t ” , „ V e t u s T e s t a m e n t u m ” i „ Z e i t s c h r i f t f u r A l t t e s t a m e n t l i c h e W i s

(5)

-s e n -s c h a f t ” . W a ż n ą r o l ę -s p e ł n i ł y e g z e g e t y c z n e k o m e n t a r z e d o P -s a l m ó w , w ś r ó d k t ó ­ r y c h a u t o r w y l i c z a r ó w n i e ż p o l s k i k o m e n t a r z W ł a d y s ł a w a B o r o w s k i e g o ( K r a k ó w , 1 9 8 3 ) , a t a k ż e m o n o g r a f i e p o d e j m u j ą c e p o s z c z e g ó l n e z a g a d n i e n i a i m o t y w y z K s i ę ­ g i P s a l m ó w . O c e n i a j ą c ó w m a t e r i a ł , G i r a r d w y r a ź n i e z a u w a ż a o d c h o d z e n i e o d t a k m o d n e j n i e g d y ś k r y t y k i h i s t o r y c z n e j n a r z e c z f a s c y n a c j i t e k s t e m , o t w i e r a j ą c e j s i ę n a r o z w i j a n e w o s t a t n i c h l a t a c h m e t o d y s y n c h r o n i c z n e . P s a l m y n i e p r z e s t a j ą p o r u s z a ć o d b i o r c ó w , c z y t e l n i k ó w i s ł u c h a c z y , t r a f i a j ą c d o i c h s e r c i w y o b r a ź n i . N a j w a ż n i e j ­ s z y m z a d a n i e m n a p r z y s z ł o ś ć j e s t z a t e m i n t e g r a c j a n a s z e j w i e d z y o P s a l m a c h , u z y ­ s k a n e j d z i ę k i z a s t o s o w a n i u m e t o d d i a c h r o n i c z n y c h , z d o ś w i a d c z e n i e m i c h r o z u m i e ­ n i a i p r z e ż y w a n i a , d o c z e g o s ą p r z y d a t n e w ł a ś n i e m e t o d y s y n c h r o n i c z n e . R o z d z i a ł k o ń c z y b i b l i o g r a f i a n a j w a ż n i e j s z y c h p u b l i k a c j i . Z b o g a t e j i r ó ż n o r o d n e j l i t e r a t u r y m ą d r o ś c i o w e j z o s t a ł y w y b r a n e t r z y , b o d a j n a j ­ c z ę ś c i e j c z y t a n e i k o m e n t o w a n e k s i ę g i , a m i a n o w i c i e H i o b a , K o h e l e t a i P r z y s ł ó w . D z i e j e b a d a ń n a d n i m i p o d j ę t y c h p o 1 9 8 0 r ., z a p r e z e n t o w a n e p o d k ą t e m z r ó ż n i c o w a n y c h p o ­ d e j ś ć m e t o d o l o g i c z n y c h , p r z e d s t a w i a w r o z d z i a l e p i ą t y m ( s s . 1 4 7 - 1 8 0 ) w y k ł a d o w c a w t e j s a m e j u c z e l n i c o p o p r z e d n i k , J e a n - J a c q u e s L a v o i e . N a j p i e r w o m a w i a j e o d s t r o n y r e c e p c j i , b i l a n s u j ą c n a j n o w s z y w k ł a d w d z i e d z i n i e h i s t o r i i e g z e g e z y , p o t e m p r z e ­ c h o d z i d o p o p u l a r n e j h e r m e n e u t y k i l a t y n o a m e r y k a ń s k i e j i z a j m u j e s i ę — c h ę t n i e p r z y j ­ m o w a n y m w k r ę g a c h ż y d o w s k i c h o r a z c z ę ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i c h — p o d e j ś c i e m d i a l o - g i c z n y m . N a s t ę p n i e o m a w i a t e n a j n o w s z e o p r a c o w a n i a , k t ó r e z a j m u j ą s i ę p i ś m i e n n i c ­ t w e m m ą d r o ś c i o w y m o d s t r o n y a u t o r ó w . M a m y t u z w i ę z ł e p r z e d s t a w i e n i e a n a l i z y d i a c h r o n i c z n e j , z n a n e j t e ż j a k o g e n e t y c z n a , a t a k ż e a n a l i z y p o r ó w n a w c z e j . T r z e c i a s p e k t t o w y n i k i b a d a ń m a j ą c y c h n a w z g l ę d z i e t e k s t . C h o d z i o a n a l i z ę s t r u k t u r a l n ą i l i n g w i ­ s t y c z n ą . R o z d z i a ł k o ń c z ą n a j w a ż n i e j s z e w n i o s k i o r a z b i b l i o g r a f i a . C z ę ś ć p o ś w i ę c o n ą S t a r e m u T e s t a m e n t o w i z a m y k a r o z d z i a ł s z ó s t y , z a t y t u ł o w a n y S t u d i a q u m r a i t s k i e o d 1 9 7 6 d o 1 9 9 2 , k t ó r y n a p i s a ł J e a n D u h a i m e ( s s . 1 8 1 - 2 2 6 ) z w y d z i a ł u t e o l o g i c z n e g o U n i w e r s y t e t u w M o n t r e a l u . P u n k t e m w y j ś c i a j e s t r o k 1 9 7 6 , w k t ó r y m o d b y ł y s i ę o w o c n e , b o p o d s u m o w u j ą c e w c z e ś n i e j s z e b a d a n i a ( M . D e l c o r ) , a z a r a z e m w y t y c z a j ą c e h o r y z o n t y n a n a j b l i ż s z ą p r z y s z ł o ś ć D n i B i b l i j n e w L o u v a i n . D r u g ą d a t ę w y z n a c z a z a ł o ż e n i e M i ę d z y n a r o d o w e j O r g a n i z a c j i S t u d i ó w Q u m r a ń s k i c h , c o m i a ł o m i e j s c e w 1 9 9 2 r. p o d c z a s z j a z d u I O S O T w P a r y ż u ( z o b . W . C h r o s t o w ­ s k i , „ C T h ” 6 3 ( 1 9 9 3 ] 1, s . 1 7 5 - 1 7 7 ) . O k r e s k i l k u n a s t u l a t p r z y n i ó s ł d a l s z y w z r o s t l i c z ­ b o w y p u b l i k a c j i n a t e m a t z n a l e z i s k z n a d M o r z a M a r t w e g o o r a z z n a c z ą c e p o g ł ę b i e n i e b a d a ń . D u h a i m e p o d k r e ś l a z w ł a s z c z a z a d z i w i a j ą c ą p o w s z e c h n o ś ć z a i n t e r e s o w a ń Q u m - r a n i w y n i k a m i o d n o ś n y c h b a d a ń , w y l i c z a n a j w a ż n i e j s z e w y d a n i a o r a z p r z e k ł a d y b i b l i j ­ n y c h i p o z a b i b l i j n y c h t e k s t ó w q u m r a n s k i c h , a t a k ż e m o n o g r a f i e i s t u d i a d o t y c z ą c e z n a ­ l e z i s k p o z a l i t e r a c k i c h , o m a w i a i s t n i e j ą c e t e o r i e n a t e m a t p o c z ą t k u i h i s t o r i i w s p ó l n o t y q u m r a ń s k i e j , j e j w i e r z e ń i p r a k t y k , a w r e s z c i e s t r e s z c z a z a w a r t o ś ć t y c h p u b l i k a c j i , k t ó r e m a j ą n a u w a d z e z w i ą z k i Q u m r a n z e S t a r y m T e s t a m e n t e m , z j u d a i z m e m o k r e s u D r u g i e j

(6)

Ś w i ą t y n i o r a z z p o c z ą t k a m i c h r z e ś c i j a ń s t w a . R o z d z i a ł w i e ń c z y s t a r a n n i e d o b r a n a b i ­ b l i o g r a f i a . D r u g ą c z ę ś ć k s i ą ż k i s t a n o w i p i ę ć r o z d z i a ł ó w p o ś w i ę c o n y c h N o w e m u T e s t a m e n ­ t o w i . P o n i e w a ż z a b r a k ł o o p r a c o w a n i a n a t e m a t E w a n g e l i i s y n o p t y c z n y c h , o t w i e r a t ę c z ę ś ć r o z d z i a ł o m a w i a j ą c y p r z e b i e g i r e z u l t a t y p i ę ć d z i e s i ę c i u l a t b a d a ń n a d E w a n ­ g e l i ą ś w . J a n a ( s s . 2 2 9 - 3 0 6 ) , k t ó r y n a p i s a ł M i c h e l G o u r g u e s , w y k ł a d o w c a n a w y ­ d z i a l e t e o l o g i c z n y m d o m i n i k a ń s k i e g o k o l e g i u m f i l o z o f i c z n e g o i t e o l o g i c z n e g o w O t t a w i e . J e s t t o n a j o b s z e r n i e j s z y t e k s t w c a ł e j k s i ą ż c e , c o m a z w i ą z e k z p r z y j ę t ą p e r s p e k t y w ą c z a s o w ą , o k r e ś l o n ą w p o d t y t u l e f o r m u ł ą O d B u l t m a n n a d o n a r r a t o - l o g i i . Z w n i k l i w e j s y n t e z y w y n i k a , ż e n i e s p r a w d z i ł y s i ę s ł o w a J . G u i t t o n a , j a k o b y „ w t e j d z i e d z i n i e w s z y s t k o j u ż z o s t a ł o p o w i e d z i a n e ” . G o u r g u e s o m a w i a p o d e j ś c i a d i a c h r o n i c z n e , a t u t a j : z w i ą z k i m i ę d z y J a n e m a s y n o p t y k a m i , ź r ó d ł a w y k o r z y s t a ­ n e p r z e z J a n a , h i s t o r i ę r e d a k c j i p i s m J a n o w y c h i n a t u r ę J a n o w e j w s p ó l n o t y , o r a z p o d e j ś c i a s y n c h r o n i c z n e , a t u t a j : a n a l i z ę n a r r a c y j n ą ( r e t o r y c z n ą ) l u b n a r r a t o l o g i ę , a n a l i z ę s t r u k t u r y l i t e r a c k i e j o r a z a n a l i z ę s t r u k t u r a l n ą c z y l i s e m i o t y k ę , n a k o ń c u z a ś p o d a j e s t a r a n n i e d o b r a n ą i k l a r o w n i e u p o r z ą d k o w a n ą b i b l i o g r a f i ę p r z e d m i o t u . C z w a r t a E w a n g e l i a k a n o n i c z n a w c i ą ż w y w o ł u j e m n ó s t w o p y t a ń , z a ś t e n r o z d z i a ł n i e z o s t a w i a ż a d n y c h w ą t p l i w o ś c i , i ż d o o s i ą g n i ę c i a z g o d y w ś r ó d u c z o n y c h j e s t b a r d z o d a l e k o . R o z d z i a ł ó s m y , k t ó r y o p r a c o w a ł M a r c e l D u m a i s , z w y d z i a ł u t e o l o g i c z n e g o U n i ­ w e r s y t e t u ś w . P a w ł a w O t t a w i e , m a n a w z g l ę d z i e b i l a n s i k i e r u n k i b a d a ń n a d D z i e j a ­ m i A p o s t o l s k i m i ( s s . 3 0 7 - 3 6 4 ) . Z p o c z ą t k i e m d r u g i e j p o ł o w y X X w . s t a ł y s i ę o n e p r z e d m i o t e m b e z p r e c e d e n s o w e g o z a i n t e r e s o w a n i a h i s t o r y k ó w i t e o l o g ó w , k t ó r e z n a ­ l a z ł o w y r a z w s t a ł e p o w i ę k s z a j ą c e j s i ę l i c z b i e k o m e n t a r z y i a r t y k u ł ó w . A u t o r z y z a j ­ m o w a l i s i ę w n i c h s p r a w ą p o k r e w i e ń s t w a t r z e c i e j E w a n g e l i i k a n o n i c z n e j i D z , u s i ł o ­ w a l i r o z w i k ł a ć k w e s t i ę a u t o r s t w a i a d r e s a t ó w d z i e ł a p r z e d s t a w i a j ą c e g o n a r o d z i n y i o k r z e p n i ę c i e K o ś c i o ł a , p i s a l i o j e g o w a l o r a c h t e o l o g i c z n y c h i h i s t o r y c z n y c h , a k ł a ­ d ą c n a c i s k n a t e o l o g i ę d z i e j ó w , j a k a w n i m z n a l a z ł a w y r a z , w s k a z y w a l i w i o d ą c e t e m a ­ t y t e o l o g i c z n e , p i s a l i o r o l i S t a r e g o T e s t a m e n t u , a t a k ż e o c e n i a l i c h a r a k t e r p r z e m ó ­ w i e ń m i s y j n y c h . B a d a c z e e k s p o n u j ą j e d n o ś ć s t y l u , j ę z y k a i t e o l o g i i D z i e j ó w A p o s t o l ­ s k i c h , l e c z p r z e d m i o t e m g o r ą c y c h d y s k u s j i p o z o s t a j e k i l k a s p r a w o k l u c z o w y m z n a c z e n i u , j a k k o m p o z y c j a d z i e ł a , t o z n a c z y j e g o r o d z a j l i t e r a c k i , c e l , s t r u k t u r a i ź r ó d ­ ł a , a t a k ż e p e w n e w a ż n e k w e s t i e t e o l o g i c z n e , j a k h i s t o r i a z b a w i e n i a i e s c h a t o l o g i a , c h r y s t o l o g i a o r a z Ż y d z i i p o g a n i e w B o ż y m p l a n i e z b a w i e n i a . N a j n o w s z e t e n d e n c j e i k i e r u n k i b a d a ń s k u p i a j ą s i ę n a c o r a z b a r d z i e j d o c e n i a n e j w a r t o ś c i t e k s t u z a c h o d n i e ­ g o , u w z g l ę d n i a n i u n i e w ł ą c z o n y c h d o k a n o n u N T D z i e j ó w a p o k r y f i c z n y c h o r a z o d ­ n i e s i e n i u t e g o d z i e ł a d o i n n y c h r e l i g i i i k u l t u r , a t a k ż e s t o s o w a n i u n o w y c h m e t o d i p o ­ d e j ś ć , j a k u w z g l ę d n i e n i e s t a r o ż y t n e j r e t o r y k i g r e c k o - r z y m s k i e j , a t a k ż e s e m i o t y k i i k r y ­ t y k i n a r r a c y j n e j .

(7)

Z b o g a t e g o d o r o b k u w d z i e d z i n i e n a j n o w s z y c h s t u d i ó w n a d p i ś m i e n n i c t w e m P a w ­ i o w y m O d e t t e M a i n v i H e , w y k ł a d a j ą c a n a w y d z i a l e t e o l o g i c z n y m U n i w e r s y t e t u w M o n t r e a l u , w y b r a ł a w r o z d z i a l e d z i e w i ą t y m k s i ą ż k i ( s s . 3 6 5 - 3 9 0 ) w ą t e k u s p r a w i e d ­ l i w i e n i a p r z e z w i a r ę i p r z e z P r a w o , t a k c e n t r a l n y d l a n a u c z a n i a A p o s t o l a n a r o d ó w . W i e l o k r o t n i e p o d e j m o w a n y w p r z e s z ł o ś c i , d z i s i a j , t o z n a c z y w d o b i e d i a l o g u K o ś c i o ­ ł a z Ż y d a m i i j u d a i z m e m , z n o w u o d ż y ł , a c z k o l w i e k n i e b r a k u j e p u b l i k a c j i i w y s t ą p i e ń b a r d z o p o w i e r z c h o w n y c h , s p ł a s z c z a j ą c y c h i w y p a c z a j ą c y c h t ę t r u d n ą p r o b l e m a t y k ę . A u t o r k a r o z w a ż a b a d a n i a o d n o ś n i e d o S i t z i m L e b e n d o k t r y n y o u s p r a w i e d l i w i e n i u p r z e z w i a r ę w p i s m a c h P a w i o w y c h ( s k u p i a s i ę n a G a , R z i F l p 3 , 9 - 1 1 ) , j e j m i e j s c e w t r a d y c j i p r o t e s t a n c k i e j , a n a s t ę p n i e d i a l e k t y c z n e z w i ą z k i m i ę d z y P r a w e m a u s p r a ­ w i e d l i w i e n i e m w m y ś l i ś w . P a w ł a i w y n i k a j ą c e z d o t y c h c z a s o w y c h b a d a ń p e r s p e k t y ­ w y b a d a w c z e . W c z a s a c h P a w ł a , l e c z t a k ż e i p ó ź n i e j , c h o d z i ł o o b u d o w a n i e j e d n o ś c i m i ę d z y c h r z e ś c i j a n a m i p o c h o d z ą c y m i z p o g a ń s t w a i j u d e o c h r z e ś c i j a n a m i . T a k ż e i d z i ­ s i a j t a p r o b l e m a t y k a j e s t w a ż n a , b o ż y w o o b c h o d z i z a r ó w n o c h r z e ś c i j a n , p r z y c z y m w g r ę w c h o d z ą t u t a j u w a r u n k o w a n i a w y z n a n i o w e , j a k i w y z n a w c ó w j u d a i z m u . Z t y c h w z g l ę d ó w b a d a n i a w t e j d z i e d z i n i e m a j ą w y r a ź n y w y m i a r e k u m e n i c z n y i m i ę d z y r e l i - g i j n y . P o t w i e r d z a t o z a m i e s z c z o n y n a k o ń c u r o z d z i a ł u p r z e g l ą d b i b l i o g r a f i i . P r z e d o s t a t n i , d z i e s i ą t y r o z d z i a ł k s i ą ż k i ( s s . 3 9 3 - 4 3 1 ) , k t ó r y n a p i s a ł p r o f e s o r w y ­ d z i a ł u t e o l o g i c z n e g o n a U n i w e r s y t e c i e ś w . P a w ł a w O t t a w i e J e a n - P a u l M i c h a u d , o m a w i a s t a n n a j n o w s z y c h b a d a ń n a d L i s t e m d o H e b r a j c z y k ó w , p o s t r z e g a n y m j a k o n a j e l e g a n t s z y p o d w z g l ę d e m j ę z y k o w y m , n a j b a r d z i e j w y r a f i n o w a n y i j e d n o c z e ś n i e n a j ­ b a r d z i e j z a g a d k o w y t e k s t c a ł e g o N T . Z a k o r z e n i o n y b e z r e s z t y w S t a r y m T e s t a m e n c i e , p o r u s z a p r o b l e m p r z y m i e r z a , j e g o z n a c z e n i a i t r w a ł o ś c i w n o w e j s y t u a c j i z b a w c z e j s p o w o d o w a n e j p r z e z J e z u s a C h r y s t u s a . A u t o r d o k o n u j e p a n o r a m i c z n e g o p r z e g l ą d u b a d a ń , w y l i c z a j ą c n a j w a ż n i e j s z e k o m e n t a r z e i m o n o g r a f i e n a t e m a t H b r , z k t ó r y c h w i ę k ­ s z o ś ć m a p r o f i l l o g i c z n y , a n i e e g z e g e t y c z n y . N a s t ę p n i e z a j m u j e s i ę n a j w a ż n i e j s z y m i k w e s t i a m i w s t ę p n y m i , j a k s p r a w a a d r e s a t ó w ( n a j w i ę c e j z w o l e n n i k ó w m a h i p o t e z a r z y m ­ s k a ) , c z a s u p o w s t a n i a , r o d z a j u l i t e r a c k i e g o , a u t o r a i s t r u k t u r y l i t e r a c k i e j , a t a k ż e ś r o ­ d o w i s k a k u l t u r o w e g o i r e l i g i j n e g o H b r . W o s t a t n i e j c z ę ś c i r o z w a ż a ń o m a w i a g ł ó w n e t e m a t y , z a k t ó r e u z n a j e t e o l o g i ę ( B ó g a c i e r p i e n i a J e z u s a C h r y s t u s a ) , c h r y s t o l o g i ę ( i n ­ t e r p r e t a c j a o s o b y i d z i e ł a J e z u s a w k a t e g o r i a c h j ę z y k a k a p ł a ń s k i e g o i r o l a z m a r t w y c h ­ w s t a n i a J e z u s a ) o r a z e k l e z j o l o g i ę ( s p r a w a p o w s z e c h n e g o k a p ł a ń s t w a w i e r n y c h ) . N a j ­ w y b i t n i e j s z y m z n a w c ą H b r j e s t A l b e r t V a n h o y e , p r o f e s o r P a p i e s k i e g o I n s t y t u t u B i ­ b l i j n e g o w R z y m i e , k t ó r e g o w k ł a d j e s t n i e d o p r z e c e n i e n i a . M i m o t o w i e l e p y t a ń p o z o s t a j e n a d a l o t w a r t y c h i a u t o r s y g n a l i z u j e j e n a k o ń c u s w o i c h r o z w a ż a ń . O s t a t n i r o z d z i a ł k s i ą ż k i , j e d e n a s t y ( s s . 4 3 3 - 4 S 7 ) , k t ó r e g o a u t o r e m j e s t J e a n - P i e r r e P r é v o s t , r ó w n i e ż z w y d z i a ł u t e o l o g i c z n e g o U n i w e r s y t e t u ś w . P a w ł a w O t t a w i e , b i ­ l a n s u j e b a d a n i a d o k o n a n e w l a t a c h 1 9 8 0 - 1 9 9 2 n a d A p o k a l i p s ą . T a k ż e i w t e j d z i e d z i ­ n i e m o ż n a z a o b s e r w o w a ć n o w e t e n d e n c j e . A u t o r w y b i e r a k i l k a z a g a d n i e ń , t o z n a c z y

(8)

s t r u k t u r ę k s i ę g i , j e j r o d z a j l i t e r a c k i , k o n t e k s t h i s t o r y c z n y ( a u t o r , d a t a k o m p o z y c j i i j ę ­ z y k o r a z k o n t e k s t s p o ł e c z n y , p o l i t y c z n y i r e l i g i j n y ) o r a z c h r y s t o l o g i ę . C o s i ę t y c z y o s t a t n i e g o t e m a t u , w y b ó r z o s t a ł d o k o n a n y w p e r s p e k t y w i e z b l i ż a j ą c e g o s i ę r o k u 2 0 0 0 , z k t ó r y m w i ą ż ą s i ę — c z a s a m i n a d e r i n t e n s y w n e i p o w s z e c h n e — o c z e k i w a n i a i n a ­ s t r o j e m i l l e n a r y s t y c z n e . T y t u ł t e j c z ę ś c i b r z m i

Ap 20 a millenaryzm.

R o z d z i a ł w i e ń c z ą s p o s t r z e ż e n i a o d n o ś n i e d o s t a n u b a d a ń n a d p a t r y s t y c z n ą e g z e g e z ą A p o k a l i p s y , k t ó r e j a k t u a l n o ś ć i w p ł y w s ą c o r a z b a r d z i e j w i d o c z n e . P o g ł ę b i o n e i r z e t e l n e s t u d i a n a d A p o ­ k a l i p s ą m a j ą o g r o m n e z n a c z e n i e , s z c z e g ó l n i e w o b e c p r ó b j e j f u n d a m e n t a l i s t y c z n e g o p o j m o w a n i a m n o ż ą c y c h s i ę w z w i ą z k u z p r z e ż y w a n y m o b e c n i e p r z e ł o m e m w i e k ó w i t y s i ą c l e c i . N a k o ń c u k s i ą ż k i u m i e s z c z o n o w y k a z s k r ó t ó w ( s s . 4 5 9 - 4 6 6 ) , p o d s t a w o w e p e r s o ­ n a l i a a u t o r ó w p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł ó w ( s s . 4 6 7 ) , i n d e k s a u t o r ó w ( s s . 4 6 9 - 4 8 S ) i s p i s t r e ś c i ( s s . 4 8 7 - 4 9 1 ) . K s i ą ż k a z o s t a ł a s t a r a n n i e i p i ę k n i e w y d a n a , t e k s t j e s t p r z e j r z y s t y , z a ś l e k t u r a s t a n o w i p r a w d z i w ą p r z y j e m n o ś ć . T a d o s k o n a ł a s y n t e z a p o w i n n a j a k n a j s z y b c i e j z o s t a ć p r z y s w o j o n a t a k ż e p r z e z n a ­ s z y c h b i b l i s t ó w i t e o l o g ó w o r a z s t u d e n t ó w b i b l i s t y k i . W p r a w d z i e d o k o n a n o j e j p r z e d e w s z y s t k i m p o d k ą t e m i s t n i e j ą c e j f r a n k o j ę z y c z n e j i a n g l o s a s k i e j l i t e r a t u r y , n i e b r a k u j e j e d n a k n a w i ą z a ń d o p u b l i k a c j i n a p i s a n y c h p o n i e m i e c k u i w i n n y c h j ę z y k a c h , d z i ę k i c z e m u o t r z y m a l i ś m y r z e t e l n ą p a n o r a m ę o s i ą g n i ę ć c a ł e j w s p ó ł c z e s n e j b i b l i s t y k i . Z w a ­ ż y w s z y , ż e s k ł a d a s i ę n a n i ą p r a w i e d w a n a ś c i e r o z d z i a ł ó w ( t a k a l i c z b a b y ł a p r z e w i ­ d z i a n a w p r o j e k c i e d z i e ł a ) , k s i ą ż k a z o s t a ł a p o m y ś l a n a j a k o s w o i s t e „ c r e d o ” b i b l i s t ó w . M o ż n a b y w p r a w d z i e s u g e r o w a ć t a k ż e i n n e t e m a t y i p o l a b a d a w c z e , k t ó r y c h n i e u w z g l ę d n i o n o , j a k z a g a d n i e n i a z w i ą z a n e z B i b l i ą G r e c k ą i B i b l i ą A r a m e j s k ą , a t a k ż e p r o b l e m y z z a k r e s u h i s t o r i i c z a s ó w S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u o r a z a r c h e o l o g i i , a l e n i e m o ż n a w y m a g a ć z a d u ż o . K a n a d y j s k i m b i b i i s t o m z a w d z i ę c z a m y k o m p e n d i u m , k t ó r e d o s k o n a l e i w i e r n i e r e a s u m u j e s t a n b a d a ń p o d k o n i e c X X i n a p r o g u X X I w i e k u , c o p o z w a l a o p r z e ć w ł a s n e p o s z u k i w a n i a n a s o l i d n y m i t r w a ł y m f u n d a m e n c i e , o j a k i z a t r o s z c z y l i s i ę i n n i .

ks. Waldemar Chrostowski, Warszawa

G e r h a r d B O D E N D O R F E R ,

Das Drama des Bundes. Ezechiel 16 in rabbinischer Per­

spektive,

H e r d e r ’s B i b l i s c h e S t u d i e n 1 1 , H e r d e r , F r e i b u r g i m B r e i s g a u u . a . 1 9 9 7 , s s . 3 9 2 . N i e s ł a b n i e z a i n t e r e s o w a n i e b i b l i s t ó w K s i ę g ą E z e c h i e l a a n i t y m i j e j f r a g m e n t a m i , k t ó r e o d d a w n a s ą p r z e d m i o t e m s z c z e g ó l n i e i n t e n s y w n y c h i w s z e c h s t r o n n y c h b a d a ń . O p r ó c z r o z d z . 1 i 1 0 , k t ó r e z a w s z e s t a n o w i ł y o g r o m n e w y z w a n i e d l a e g z e g e t ó w i t e o ­ lo g ó w , c h o d z i m i ę d z y i n n y m i o r o z d z . 1 6 , 2 0 i 2 3 , g d z i e m a m y d o c z y n i e n i a z p r o r o c ­

Cytaty

Powiązane dokumenty

Nazwy odgłosów, wykrzyknień, także innych leksemów onomatopeicz- nych, zwłaszcza tych, które naznaczone są ładunkiem ekspresywnym, co zazwyczaj wiąże się z

P rzyjm ując to rozw iązanie nale­ żałoby podkreślić, iż przyw ilej ius triu m liberorum stworzony przez A ugusta nie dopuszczał możliwości pow oływ ania się

Można mieć uzasadnioną nadzieję, że coraz więcej podmiotów będzie się skupiało na badaniach, które będą lepiej służyły promowaniu zdrowia pacjentów.. Pozytywne zmiany,

Mimo różnych układów sił społecznych w obu k ra ja ch zw ycięska rew olu cja burżuazyjno-dem okratyczna przeradzała się w kom unistyczną. Tokody w skazuje, że

Zeszyt liczy 238 stron i zawiera następujące artykuły: Jean Suret-Canale, Paryż, (autor książki L’Afrique Noire) Les fondements sociaux de la vie politique africaine

Hence, in this article, a detailed nano-indentation analysis was performed to study the effect of amplitude, frequency, strain rate, peak load and holding time on the

Jeden, dotyczący konieczności prac nad nowelizacjami prawa umożli- wiającymi skuteczne, pozakonserwtorskie działania w zakresie ochrony dóbr kultury współczesnej, czyli

Na szczęście wszelkie zmiany w kolorze wody oraz pojawienie się ścieków są szybko zgłaszane przez okolicznych mieszkańców, którym zależy, by przyroda Drwinki