Nowy Katechizm w kontekście eklezjalnym

Józef Krasiński

Nowy Katechizm w kontekście

eklezjalnym

Collectanea Theologica 65/4, 55-68

1995

C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a 6 5 ( 1 9 9 5 ) n r 4

J Ó Z E F K R A S I Ń S K I , S A N D O M I E R Z - W A R S Z A W A

NOWY KATECHIZM W KONTEKŚCIE EKLEZJALNYM 1. Z teologicznej genezy B estsellera

G d y w r. 1977 o dbyw ała się zw yczajna IV sesja S ynodu, B iskupów pośw ięcona katechizacji, zo stał w yrażo ny p o stu lat, by o p ra co w ać i w ydać K atechizm K ościoła Pow szechnego. W k o ń ­ czącym się ponty fik acie P aw ła VI inicjatyw a nie zo stała p od jęta. W rócili d o tej myśli członkow ie N adzw yczajnego S y nodu B iskupów , k tó ry zo stał zw ołany dla o b ch o d ó w 20-lecia zakończenia S o b o ru W aty k ań sk ieg o II, w g ru d n iu 1985 r. K a rd . B ern ard F . L aw z U S A w ysunął p rop ozycję w ydania „k a te ch izm u so b o ro w g o ” . P rzy czym w propo zy cji nie chodziło o n o w ą wersję k atechizm u przeznaczonego d la katech izo w an ych, ale o zwięzłe k o m p en d iu m w iary i m oraln ości afirm o w an e przez M agisterium K ościoła, k tó re stanow iły bezpieczną zasadę p rz ek az u d ep o zy tu O bjaw ienia i p o d staw ę d la fu n d a m e n ta l­ nego n au c zan ia w iary w dzisiejszym ta k nieu stan n ie zm ieniającym się świecie. W tej „fazie poczęcia” katechizm był po jm o w an y ja k o obszerny d o k u m e n t o p a rty o P ism o św. i liturgię, k tó ry w inien stanow ić d o k try n a ln y w zorzec dla w y d aw an ia now ych katechizm ów k rajow ych i n aro do w ych.

Inicjatyw ę O jców synodalnych w pełni p o p a rł papież Ja n P aw eł II. 10 lipca 1986 r. pow ołał K om isję ds. K atech izm u K ościoła K atolickiego . W śród 12 członków tej kom isji znalazł się in icjato r pom ysłu arcy b isk u p B ostonu k ard . B. F . Law , arcy bisk up Jerzy S tro b a z P o zn an ia, k ard . Jo se f T o m k o , p re fek t K ongregacji ds. E w angelizacji N a ro d ó w , k ard . W illiam W . B aum , p re fek t K o n ­ gregacji ds. W ych ow ania K atolickiego. N a czele kom isji stan ął k ard. Jo sep h R atzing er, p re fek t K ongregacji D o k try n y W iary. P rzew o d ­ nictw o i w pływ tego zn ak o m iteg o teo lo g a i h ierarch y spraw ił, że na w zór „ R a p o r tu o stanie w iary ” now o redag ow any d o k u m e n t d o k try n a ln y zaczęto nazyw ać „K atech izm em R a tzin g era” .

K o m isja p o kilku m iesiącach p o w o łała k o m ite t redakcyjny K atechizm u, se k retariat organ izu jący sp o tk a n ia robocze, d u żą g ru pę

eksp ertó w reprezentujących różne k u ltu ry i języki, p osiad ających dośw iadczenie duszp asterskie i katechetyczne o ra z solidną wiedzę teologiczną. Skład osobow y w szystkich pio n ó w zo stał zatw ierdzony przez P a p ie ż a 1.

K om isja uchw aliła p o dstaw o w e p a ra d y g m a ty po djętego dzie­ ła. K atechizm będzie w m iarę w yczerpującą i syntetyczną p rezen tacją d o g m ató w w iary i niezm iennych k a n o n ó w m oralności. P raw d y w iary i zasady m o raln o ści m ają być p rzed staw ian e w świetle d o k try n y S o b o ru W atyk ań sk ieg o II i w ielow iekow ego d o ro b k u teologii. Sacra

pagina, p ism a O jców K ościoła, litu rg ia i M ag isteriu m K ościoła

stan o w ią isto tn e źró d ło K atechizm u. U ch w alo n o , że pierw szym i ad resatam i K atech izm u b ęd ą b iskupi całego K ościoła, a przez nich jeg o treść d o k try n a ln a m a do trzeć do w szystkich a u to ró w lo kalny ch katechizm ów , d o wszelkich nauczycieli w iary (katechetów ), d o całego L u d u Bożego.

W latac h 1986-87 p ow stały pierw sze wersje K atech izm u o p ra co w an e przez k o m ite t redakcyjny. Były on e p o p ra w ian e i u z u p e ­ łniane w latac h następnych. W g ru d n iu 1989 r., kiedy K om isja m iała ju ż p ro je k t finalny dzieła, 5 tysięcy egzem plarzy tego tek stu w y­ d ru k o w a n y ch w językach: fran cu sk im , angielskim , hiszpańskim i niem ieckim p rzesłano do w szystkich biskupów , uczelni teologicz­ nych i w y bran ych k o n su ltan tó w . D o 31 m aja 1990 r. m iały nadejść do W a ty k a n u o d tych o śro d k ó w k o m en tarze, oceny, uw agi krytyczne, propozycje zm ian. D o kom isji uczelnianej utw orzo nej n a W ydziale T eologicznym A T K d la podjęcia tw órczej krytyk i tego dzieła został w łączony tak że niżej p odpisany. W ersja fran cu sk a K atech izm u była an a liz o w an a przez członków K om isji, n a jej posiedzeniach zgłaszano oceny i uw agi krytyczne. N azyw ały się one „ m o d i” . W szystkie

1 H. M o 11, D er «K atechism us der katholischen Kirche» - ein Instru m en t zur

Neuevangelisierung, Internationale Katholische Zeitschrift 23 (1994, s. 67-73;A. F о s s i ο n, Uber den rechten Gebrauch des «K atechism us der K atholischen K irche» ,

Theologie der Gegenwart 37 (1994) s. 162-165; Z. N o s o w s k i , J a k p o w sta ł K atech izm K ościoła K atolickiego? , Więź 36 (1993) nr 7, s. 51-53; J. S t r o b a ,

K atech izm K ościoła K atolickiego,Tygodnik Powsz. 45 (1992), nr. 36, s. 1-2.

С . В i s s o 1 i, M o ty w y , cele, w ym agania «K a tech izm u Kościoła K atolickiego«, Kate­

cheta 37 (1993), s. 199-203; J. С o r b o n, L a A rière chrétienne dans le catéchism e de

d o k o n y w an e były w edług ściśle określonych ram i k ry terió w 2. K o m isja w ysłała do R zym u finalny zestaw uw ag i propozycji.

Z a p o m o cą specjalnego p ro g ra m u kom p u tero w eg o kom isja w a ty k a ń sk a zbierała ow oce św iatow ej konsultacji. M o żn a d aro w ać sobie d an e statystyczne, ile n apłynęło odpow iedzi z poszczególnych krajów i k o n ty n en tó w . Blisko je d n a p ią ta w ypow iedzi zaw ierała ocenę K atech izm u ja k o b ard zo d o b rą , p o n a d p o ło w a re sp o n d en tó w w ystaw iła ocenę d o b rą , a p ro b a tę z zastrzeżeniam i w yraziła p raw ie je d n a p ią ta respo nd entów . Ja k o zły lub nie d o przyjęcia oceniło p ro je k t K atech izm u 8,5% autorów .

N iełatw e było zadanie K om isji P apieskiej, by 24 tysiące p ro p o n o w a n y c h zm ian tek stu u p o rz ąd k o w ać , p o d d ać dyskusji i ostatecznie rozstrzygnąć, k tó ra m a być uw zględniona. Najw ięcej tru d ó w k oszto w ała rew izja części trzeciej K atech izm u pośw ięconej m oralno ści. N ajbardziej entuzjastycznie przez resp o n d en tó w zo stała p o tra k to w a n a część d o tycząca m odlitw y „O jcze n asz” po szerzo n a tera z o w szech stro n n ą teologię m odlitw y.

N a przełom ie r. 1990/91 K o m ite t R edakcyjn y o p ra co w ał n ow ą wersję K a tech izm u uw zględniając propozycje z ogólnokościelnej k onsultacji. W reszcie dziew iąta w ersja K a tech izm u została z a a ­ p ro b o w a n a przez K om isję W a ty k a ń sk ą i p rz ed staw io n a Papieżow i. J a n Paw eł II d o k ład n ie p rzestudiow ał tek st K atechizm u i zgłosił propozycje bardziej precyzyjnego sfo rm u ło w an ia n iek tó ry ch jego fragm entów . P o uw zględnieniu papieskich k o re k tu r w ersja d efinity­ w na K a tech izm u zo stała znow u p rz ek az an a Papieżow i.

25 czerw ca 1992 r. fran cu sk a w ersja K atechizm u Kościoła

K atolickiego została oficjalnie zatw ierd zo n a przez J a n a P aw ła II

i rozpoczęły się prace n ad tłum aczeniem dzieła n a ró żn e języki. 11 p aź d ziern ik a 1992 r. w trzydziestą rocznicę inau gu racji S o b o ru W aty k ań sk ieg o II Ja n Paw eł II p o d p isał K o n sty tu cję a p o sto lsk ą

Fidei depositum , k tó ra została o p u b lik o w an a 16 listo p a d a tegoż

ro k u . W d n iu tym n astąp iła uro czy sta p rezen tacja francuskiego tek stu K atechizm u Kościoła K atolickiego, w ydanego rów nocześnie we F ran cji, Belgii i Szwajcarii. W ielkim zaskoczeniem d la św iata stał się fak t, że K atechizm z m iejsca zyskał rangę bestsellera. P rzem aw ia­

2 C o m m i s s i o n d u C a t é c h i s m e p o u r l ’ E g l i s e u n i v e r s e l l e , S e c r e t a r i a t d e R e d a c ­ t i o n , Note explicative au projekt revise, R o m a 1 9 8 9 . P o r . B . J a к u b i e с , Aby lepiej

ją c z o kazji tego a k tu prezentacji Ja n Paw eł II w yraził głębokie przek o n an ie: „Jestem pew ien, że p u b lik acja now ego K atechizm u stanie się d la w iernych cenną sposob n o ścią do ożyw ienia w iary i u m o cn ien ia d u ch a m isyjnego, przyczyniając się w ten sp o só b do praw dziw ej odn o w y K ościoła. W iara w ym aga bow iem w słuchiw ania się w słow o Boże, au to ry ta ty w n ie głoszone przez ap o sto łó w i ich n astępcó w . N ie je st p o staw ą subiek tyw ną i nieokreśloną, ale p rzy ­ lgnięciem um ysłu i serca do objaw ionej praw dy, a właściwie do sam ego C h ry stu sa - «drogi, p ra w d y i życia» (por. J 14,6). W iara przy jęta całym życiem p o b u d z a w iernych do głoszenia Ew angelii i do d aw an ia jej św iadectw a w obec w szystkich ludzi. D zisiaj gdy wielkim i k ro k a m i zbliża się ju ż trzecie tysiąclecie chrześcijaństw a, K ośció ł bardziej niż kiedykolw iek czuje się zobow iązany d o w ypełnienia m isyjnego n a k a z u C hrystusa: «Idźcie więc i nauczajcie w szystkie n a ro d y » (M t 28,19).

K atechizm Kościoła K atolickiego m a służyć tej odnow ie w iary

i d u ch a m isyjnego w ierzących, k tó rzy p ra g n ą w ypełniać we w sp ół­ czesnym świecie pow inności w ynikające z ch rztu. W m odlitw ie «A nio ł P ański» przyzyw am y M ary ję, M atk ę K o ścio ła i G w iazdę ew angelizacji, by dzięki łasce przez N ią w yjednanej cała chrześcijańs­ k a w sp ó ln o ta chętnie i życzliwie przyjęła now y K atechizm i zechciała go w yk o rzy stać ja k o in stru m en t p rzekazyw ania w iary, od k tó reg o oczekujem y, że o degra w ażną rolę w procesie dojrzew an ia L u d u Bożego i w dziele ewangelizacji św iata” 3.

7 g ru d n ia 1992 r. z okazji prezentacji wersji włoskiej K atechiz­

m u, k tó ra rów nież i w tym języ k u z m iejsca staje się bestsellerem ,

o d b y w a się na W aty k an ie uroczyste p rzekazanie tej księgi p rz ed ­ staw icielom ró żnych krajów i w szystkich kon ty n en tó w . R ozpoczęło się gigantyczne dzieło św iatow ych tłum aczeń. W ro k u 1993 o b o k d o d ru k ó w francu skich i w łoskich u k a z a ła się w ersja K atechizm u

K ościoła K atolickiego w języku niem ieckim 4, hiszpańskim , k atalo ń s-

kim , p o rtu g alsk im , rum u ń sk im , m altań sk im , słow eńskim . W r. 1994 w y d a n o w N iem czech w n akład zie 200 tys. egzem plarzy k ieszonkow ą w ersję tegoż dzieła. W m aju tego ro k u P apież dziękuje za angielską

3 J a n P a w e ł I I , K atechizm Kościoła K atolickiego,L’Osservatore Romano 14 (1993) nr 1, s. 55. Por. M. W a g n e r, E in K irchenbild f ü r unsere Z eit? E kklesiologis- che A ussagen des neuen W eltkatechism us, Stimmen der Zeit 118 (1993), s. 533-546.

wersję K atechizm u ad resując specjalne posłan ie do b isku pó w licznych krajów o b sza ru języ ka angielskiego. W U S A u k azu je się trzecie w ydanie kościelnego bestsellera. U k o ń c zo n o tłum aczenie w języ k u słow ackim , rosyjskim , w ęgierskim , chorw ackim , n aw et ch iń sk im 5. Polskie tłum aczenie b ard zo się o późniło. U biegło n as wiele n aro d ó w . W ielom ilionow e n ak ład y tego dzieła zbiegły się w czasie z n o w ą zask ak u jącą p u b lik acją kościelną: książką P apieża P rzekroczyć próg

nadziei. Jej w ydanie w 20 m ilionach egzem plarzy w ró żn ych języ k ach

staw ia j ą w czołów ce bestsellerów św iata6.

W ciągu m inionych m iesięcy zorg an izo w an o wiele sesji teologi- czn o -p asto raln y ch pośw ięconych K atechizm ow i Kościoła K atolic­

kiego. C ykl tak ich w ykładów p o d w spólnym tytułem W prowadzenie do nowego K atechizm u zorganizo w ano w P radze, O ło m u ń cu i Brnie.

W W iedn iu w yrażo no p rzekonan ie, że z u k azaniem się tego dzieła wiąże się nadzieja n a odrod zenie katechezy. N a po lsk im terenie cykl tak ich w ykładów zain au g u ro w ał w P o zn an iu ab p Jerzy S tro b a w iążąc treść K atechizm u z sytuacją w iary dzisiaj. A nalogiczny tem at p odjęło X X V Sym pozjum K atechetyczne zo rganizow ane w K ra k o ­ wie. K atechizm i co dalej? to tem at o b ra d , k tó re m iały m iejsce w W yższym S em inarium D uchow ny m w K ielcach. Sekcja w y­ kładow ców k atechetyki n a sesji zorganizow anej w C zęstochow ie p ró b o w a ła d o k o n a ć dogłębnej analizy dzieła przed jeg o u k azaniem się w języ k u polskim , ak cen tu jąc czynne a nie bierne p rz y go tow an ie się d o jeg o recepcji7.

Sukces w ydaw niczy K atechizm u Kościoła K atolickiego, a n a li­ zy teolo g iczn o -p asto raln e d o k o n y w an e n a sym pozjum św iadczą o pow szechnej jeg o afirm acji. N ie jest to je d n a k regułą. B ractw o św. P iusa X, w sp ó ln o ta zało żo n a przez a b p a M arcela L efebvre’a zaliczy­ ła now y K atechizm d o najw iększych błędów i herezji po so b o ro w eg o K ościoła katolickiego. O ddziaływ ując przez sw oich 300 k ap łan ó w

5 P o r . k o m u n i k a t y w K A I B i u l e t y n 1 9 9 3 n r 9 , s . 1 1 ; 1 9 9 4 n r 2 9 , s. 1 2 , n r 3 0 s . 2 , n r 3 4 s . 1 4 , n r 3 5 s. 1 1 , n r 4 0 s. 1 6 , n r 4 9 s. 1 2 , n r 5 5 s. 1 3 , n r 6 9 s . 1 4 , n r 9 2 s . 1 2 , n r 9 5 s . 1 9 . P o r . J . E b e r 1 e , Zur bisherigen öffentlichen Diskussion um den neuen Weltkatechis­

mus,I n t e r n a t i o n a l e K a t h o l i s c h e Z e i t s c h r i f t 2 2 ( 1 9 9 3 ) , s . 5 5 3 - 5 6 4 .

6 J a n P a we ł I I , V . M e s s o r i , Przekroczyć próg nadziei,L u b l i n 1 9 9 4 . 7 P o r . k o m u n i k a t y w K A I B i u l e t y n 1 9 9 3 n r 4 , s . 3 ; 1 9 9 4 n r 3 5 s . 1 1 , n r 4 2 s . 8 ; A . F o l t a ń s k a , W oczekiwaniu na Katechizm Kościoła Katolickiego,S ł o w o . D z i e n n i k K a t o l i c k i . M a g a z y n 2 ( 1 9 9 4 ) n r 4 1 , s . 2 2 - 2 3 .

w Szw ajcarii, N iem czech, F ran c ji i U S A p o d d aje totalnej krytyce p o n ty fik a ty so bo row e i p o soboro w e. O sk arża K atechizm Kościoła

K atolickiego ja k wiele innych d o k u m en tó w now ego M agisteriu m

K ościoła o n atu ra liz m , laicyzm i skrajn y liberalizm . Oczywiście przedstaw iciele rzeczywistego liberalizm u i relatyw izm u etycznego nie m o g ą d aro w ać K atechizm ow i pozostaw ienie nienaru szalny ch k a n o n ó w m oralno ści i b ra k w idocznego k o m p ro m isu z tren d am i w spółczesnego św iata.

2. W tradycji kościelnych katechizmów

Słowo „katechizm ” ani „katecheza” nie występują n a kartach Nowego Testam entu. Pojawia się natom iast form a czasownikowa tych terminów: „katechein” . Zawiera ona w sobie fizyczny pierwiastek oznaczający „echo”, „oddźwięk” . Czasownik „katechein” znany był w kulturze hellenistycznej i oznaczał wyraziście wypowiadanie tekstów, z natężeniem, w obrębie am fiteatru. N ow otestam entalny sens tego słowa to pouczenie wyrażone żywym głosem. M a ono treść religiozbawczą8.

W szelkie form y k atechizm ów w h isto rii K ościoła stały się narzędziem katechezy, sposobem p rzek azu najistotniejszych treści d ep o zy tu O bjaw ien ia i m o ralno-pedago gicznych w sk azań 9. F un k cję ta k ą spełniały Peri archon (O zasad ach ) O rygenesa i K atechezy św. C yryla Jerozolim skiego. O d św. A u g u sty n a krystalizuje się term in

doctrina Christiana. W tym nu rcie zn ajduje się rów nież biblij-

n o -k erygm atyczne dzieło A lk u in a De disciplina ecclesiastica oraz syntezy n a u k i w iary redago w ane przez R a b a n a M a u ra , H o n o riu sz a z A u tu n i H u g o n a ze szkoły św. W ik to ra , b ard zo p o p u la rn e w ob ręb ie całego średniow iecza. T a k ą m isję pełnią rów nież k o m en ­ tarz e d o „ C re d o ” i m odlitw y „O jcze n asz” św. T o m asza z A k w inu o ra z w y kłady w iary dla ludzi pro sty ch k an clerza S o rb on y J a n a G e rso n a. O d X V I w ieku dzieła zaw ierające składy katechizm ow e stają się n ajbard ziej ro zpow szechnione sposobem przekazyw ania treści religijnych. Z aw ierają one zestaw p y ta ń i odpow iedzi ob ej­ m ujący p ra w d y objaw ione i n o rm y m o raln e. T ak i c h a ra k te r m a dzieło św. P io tra K anizjusza S u m m a doctrinae christianae w ydane

8 N p . Ł k . 1 , 4 ; D z 2 1 , 2 1 . 2 4 ; R z 2 , 1 7 - 2 1 ; G a 6 , 6 .

9 P o r . J . A u d i n e t , Catechesis, w : E ncyclopedia o f Theology, N e w Y o r k 1 9 7 5 , s . 1 7 3 - 1 7 7 ; E . K e v a n e , The N ew C atechism , C h r i s t t o t h e W o r l d 3 9 ( 1 9 9 4 ) , s . 2 9 3 - 2 9 4 .

w r. 1555 (w znaw iane p otem ) zaw ierające p o n a d dwieście p y tań i odpow iedzi dotyczących kwestii: m ąd ro ści, w iary, sak ram en tó w , d ekalog u, w ykład u m oralno ści chrześcijańskiej (cnoty, grzechy, w ady). P ub lik o w an e w latac h 1597-98 katechizm y R o b e rta Bellar- m ina o sk arżan e są dzisiaj, ja k cała jego tw órczość, o przew agę treści polem icznych i orientację k o n trre fo rm ac y jn ą , jed n ak że do sk o n ale sform ułow ane odpow iedzi przez tego w ybitnego teo lo g a pozw alały szerokim kręgom k ato lik ó w zachow ać tożsam ość w iary i w ytrw ać przy K ościele k atolickim . W czasie wielkiej zaw ieruchy dziejowej ów czesnego K ościoła teksty teologiczne i katechizm ow e „ M ło ta n a p ro te sta n tó w ” odegrały sw oją p ozyty w n ą rolę, choć dziś w dobie ekum enizm u m am y praw o odżegnyw ać się od ich negatyw nych obciążeń.

N ajw ażniejsze je d n a k dzieło z owej epoki, stanow iące w zorzec aż do naszej doby, to C atechism us R om anus o p u b lik o w an y przez p apieża P iusa V w r. 1566 ja k o ow oc i pokłosie S o b o ru T rydenckiego. Był ad reso w an y d o duchow n ych całego K ościoła ja k o nauczycieli w iary. N a jeg o w zór w ciągu kilku w ieków d ru k o w a n o o g ro m n ą ilość katechizm ó w przeznaczonych d la katechizujących i katechizow a- nych. Były one realizow ane d la p o trze b kościołów lokalnych, m iały tak iż zasięg i treść u w a ru n k o w a n ą tren d a m i epoki i kultury. N p. w X V III w ieku d o m inu je etycyzm , ten dencja do w ychow ania „ p o ­ rządnego człow ieka” w d u c h ą ideałów O św iecenia. W X IX i X X w ieku redaguje się katechizm y odzw ierciedlające różne p rą d y i kie­ ru n k i teologiczne, np. o rientację an tro p o lo g iczn ą, p a sto ra ln ą , her- m eneutyczną, k erygm atyczną itp. D oszły jeszcze dośw iadczenia naszej d o b y zw iązane z tzw. katechizm em holenderskim (1965) i je d n ą z wersji k atechizm u francuskiego (Pierres vivantes)10.

N o w o w ydany K atechizm Kościoła K atolickiego m a c h a ra k te r uniw ersalny, ogólnokościelny. Jest adreso w an y przede w szystkim do osób o d pow iedzialnych za n auczanie w K ościele, za profil katechezy, a więc do b isku pó w i a u to ró w w szelkich m asow ych p odręczników n au k i w iary czyli katechizm ów , n aro d o w y ch i diecezjalnych. Ja k o ow oc sześciu la t intensyw nej p racy całego K ościo ła, licznych ek sp er­ tów: teologów , biblistów , k atech etó w stanow i w edług słów Ja n a P aw ła II sw oistą „sym fonię w iary ” . N a w zó r K atech izm u try d en c­

10 Por. E. F e i l , D er christliche Glaube - unverändert und u nverkürzt f ü r die

g anze Welt?, Stimmen de Zeit 118 (1993), s. 580 ns; M. W a g n e r , S in d neue K atechism en notwendig?,Stimmen der Zeit 119 (1994) s. 465-476.

kiego zaw iera p od staw ow e u k ład y tem atyczne: chrześcijańskie Cre­

do, w ym iar m o raln y n a tu ry ludzkiej i p raw o m o raln e zaw arte przede

w szystkim w D ek alogu, celebrow anie chrześcijańskiego m isterium zbaw ienia w liturgii i sak ram en tach , ro la m odlitw y w dziele zbaw ie­ nia n a czele z tą, której nauczył nas sam P an. J a n Paweł II w yraża p rzek o n an ie, że K atechizm Kościoła K atolickiego m oże służyć ja k o pew ny i au tenty czny p u n k t o dniesienia w nau czan iu d o k try n y katolickiej, a w sp osó b szczególny ja k o tek st w zorcow y d la k atech iz­ m ów o pracow yw any ch w K o ścio łach lokalnych... P roszę zatem P asterzy K ościoła o ra z w iernych, aby przyjęli ten K atechizm w d u ch u wzajem nej k om unii i gorliw ie go w ykorzystyw ali, pełniąc swą m isję głoszenia w iary i w zyw ając do życia zgodnego z E w angelią” 11.

C hociaż Katechizm Kościoła Katolickiego nie jest nazyw any katechizm em Soboru W atykańskiego II, niemniej jest on także owocem jego treści i postulatów . Jest równocześnie now ym wyrazem sam o­ świadom ości K ościoła żyjącego u progu wieku XXI. W praw dzie spotyka się z zarzutam i, że nie przedstaw ia różnorodnych opinii współczesnych teologów, ale zawiera kodyfikację oficjalnego nauczania Kościoła, jednakże język tego dzieła i w ykład jest dostosow any do „um ysłowości człowieka współczesnego, do dzisiejszych kategorii m yś­ lenia i dzisiejszej problem atyki, przy jednoczesnym przeciwstawieniu się poglądom zniekształcającym wiarę chrześcijańską, stwarzającym nie­ bezpieczeństwo błędnego jej rozum ienia, a także nie dość teologicznie uzasadnionym i nie zakorzenionym jeszcze w wierze całego K ościoła”12.

K atechizm więc to nie ty lk o p o dręcznik dla nauczycieli w iary,

ale tak że pożyteczna lek tu ra d la w szystkich chrześcijan. Tę nadzieję w y rażo n ą przez a u to ró w potw ierdziły ju ż bestsellerow e w y dania

K atechizm u.

3. Z e skarbca Kościoła wydobywa rzeczy stare i nowe

S tro n a d o k try n aln o -d o g m a ty c zn a z a w a rta jest w części I z a ty tu ­ łow anej W yznanie wiary i II - sak ram entalno -litu rg iczn ej o b ej­

1 1 J a n P a w e ł I I , Fidei depositum,n r 4 . P o r . C . B e r n a r d , L a preghiera

nella vita Christiana secondo il«Catéchisme della Chiesa Cattolica»,L a C i v i l t à C a t t o l i c a 2 4 5 ( 1 9 9 4 ) t . 3 , s . 3 6 4 - 3 7 6 .

1 2 A . Z u b e r b i e r , Katechizm Kościoła posoborowego,W i ę ź 3 6 ( 1 9 9 3 ) n r 7 , s . 8 - 9 . P o r . M . A n g 1 a r è s , Nouvel Age et satèchèse,C a t é c h è s e n r 1 3 4 ( 1 ) 1 9 9 4 , s . 9 1 - 9 8 ; С . B a r t h e , L a liberté de l ’acte de foi,C a t h o l i c a n r 4 4 , J u i n 1 9 9 4 , s . 2 8 n s .

m ującej zbaw cze m isterium chrześcijańskie. P o u k az an iu zbawczej inicjatyw y B oga i odpow iedzi człow ieka przez w iarę n a Boże O bjaw ienie K atechizm om aw ia w edług daw nej tradycji poszczególne arty k u ły „S k ład u A po sto lsk ieg o ” . W ykład d o k try n y w iary m a tu znam ię w ybitnie tfy n itarn e . P rzy czym nie zaczyna się ro zw ażań od ujęcia klasycznej teologii: kim Bóg jest sam w sobie, w swojej n atu rz e, ale d o m inuje now e ujęcie historiozbaw cze i język O bjaw ienia a nie m etafizyki. B óg to nie „B yt N a jd o sk o n a lsz y ” , „Pierw szy P oruszy- ciel” , ale B óg A b ra h a m a , Izaak a, i J a k u b a , k tó ry ja k o Ojciec, Syn i D u ch Święty objaw ia się w historii zbaw ienia, ja k o Bóg d la nas, a przez to ob jaw ia się ja k o Bóg sam W sobie, w sw oich w ew nętrznych

relacjach in tra try n ita rn y c h , w k ateg o riach n a tu ry i osoby.

W chrystologii w ykład k o n cen tru je się w ok ół biblijnych m isteriów życia Jezusa. N iek tó re ujęcia dotychczasow ej chrystologii Yves C o n g a r o sk arżał o skażenie m onofizytyzm em . W C hrystusie w idziano jedynie B oga, Syna B ożego, k tó ry stał się człow iekiem , aby d o k o n a ć dzieła odkupien ia. Z baw ił nas dlatego , że był Bogiem.

K atechizm uzu p ełn ia tę opcję ro z b u d o w a n ą w izją B oga-C złow ieka.

W ciela d o swej treści cały d o ro b e k teologii m isterium paschalnego. D o tychczasow e katechizm y om aw iając dzieło zbaw ienia k o n ce n t­ row ały się n a śm ierci Jezusa. Z m artw ych w stanie pozo staw io n o ap o lo g eto m , ja k o najw ażniejszy do w ó d boskiego p o słan n ictw a Jezu­ sa, boskiej prow eniencji chrześcijaństw a i K ościoła. T eologia m is­ teriu m p aschalnego widzi w zm artw y chw stan iu C h ry stu sa tran sc en ­ d e n tn ą tajem nicę w iary, przez k tó rą także, ja k przez śm ierć C h ry s­ tu sa, realizuje się uspraw iedliw ienie i zbaw ienie człow ieka13. C h ry s­ tologia i sotero lo gia K atechizm u to d o s k o n a ła synteza d o k try n y S o b o ru C h alcedoń skiego i W aty k ań sk ieg o II.

W w ykładzie an tro p o lo g ii teologicznej widzim y człow ieka stw orzonego „ n a o b ra z Boży” , ontyczny m o n o lit będący jed n o ścią duszy*i ciała. W yek sp o n o w an a jest ró w n a god no ść m ężczyzny i kobiety. B oga nie m o żn a w żadny m w y p ad k u p ojm o w ać an t- ropom orficznie. Bóg nie jest ani m ężczyzną, ani kob ietą. Jest czystym

1 3 P o r . w Katechizmie n u m e r y 6 3 8 - 6 5 8 ; H . M o l l , Der «Katechismus der

katholischen Kirche», dz. cyt.s . 7 5 n s ; R . H a i g h t , Jesus and Salvation: an Essay in

Interpretation,T h e o l o g i c a l S t u d i e s 5 5 ( 1 9 9 4 ) , s . 2 2 5 - 2 5 1 ; J . G a 1 о t , Volto autentico

della Trinita,L a C i v i l t à C a t t o l i c a 1 4 5 ( 1 9 9 4 ) , v o l . 2 , s . 3 4 6 - 3 5 8 . P o r . w s p ó ł c z e s n e t ł o

Katechizmuw z a k r e s i e c h r y s t o l o g i i : B . B a s t i a n , Jésus dans la religiostité contem­

duchem , w k tó ry m nie m a m iejsca n a rozróżnienie płci. Ale d o sk o n ało ści m ężczyzny i k o biety są jak im ś odbiciem nieskończonej d o sk o n ało ści B oga, p o d o b n ie ja k d osko n ało ści m atk i, dosk on ało ści ojca i o b lu b ie ń c a 14. N iek tó rzy teologow ie d o p a tru ją się tu pozyty w ­ nych w pływ ów współczesnej teologii fem inistycznej, bulw ersującej niekiedy swym ra d y k alizm em 15.

W II części K atechizm u zatytułow anej Sprawowanie chrześ­

cijańskiego m isterium w yak cento w any je st chrystocentryczny i pneu-

m ahag ijn y c h a ra k te r sakram entów . Ju ż sam a sem iotyka paschalnej tajem nicy uobecnionej w z n a k ach sakram en taln ych : sak ram en ty C h ry stu sa, sak ram en ty K ościoła, sak ram en ty w iary, sak ram en ty zbaw ienia, sak ram en ty życia w iecznego - zryw ają zdecydow anie z w szelkim cieniem m entalności reistyczno-m agicznej. N ie m a ró w ­ nież śladu daw nego p od ziału n a sak ram en ty indyw idualne i społecz­ ne. K atechizm dzieli sak ram en ty n a sak ram en ty w tajem niczenia (chrzest, bierzm ow anie, E uch ary stia), sak ram en ty u zdrow ienia (po- k u ty -p o jed n a n ia i n am aszczenia chorych) o ra z sak ram en ty służby dla w sp ó ln o ty (sa k ram en t m ałżeństw a i k apłań stw a). Ludzie o b ­ darzen i tym o statn im są niezastąp ieni w organicznej stru k tu rze K ościoła. C i, k tó rzy p rzyjm u ją sa k ra m e n t święceń, zo stają k o n sek ­ row ani, by być, w imię C h ry stu sa, porzez słow a i łaskę Bożą, p asterzam i K ościoła. Święcenia to sak ram en t, przez k tó ry m isja p ow ierzo n a przez C hry stu sa Jego ap o sto ło m , sp raw o w an a jest w K ościele d o k o ń ca czasów: jest to więc sak ram en t posługi a p o sto lsk ie j16. C zęść d ru g a K atechizm u w skazuje n a doniosłe z n a ­ czenie liturgii w życiu chrześcijanina, n a uprzyw ilejow ane m iejsce katechezy w jej ram ach.

T rzecia jego część z a ty tu ło w a n a Ż y c ie w Chrystusie zaw iera w ym iar m o raln y i stanow i w ykład perso n alizm u chrześcijańskiego w o p arciu o zasadę ch rysto cen tryczn ą i p ry m a t m iłości. C hrześcijańs­ tw o to nie spekulacyjny system etyczny, z b ió r n ak azó w i zakazów , ale oso b o w a więź człow ieka z Bogiem . W w ym iarze m o raln y m

14 Katechismus, dz cyt. n r 3 7 0 .

1 5 A . Z u b e r b i e r , dz. cyt.s . 1 2 . P o r . d l a p r z e c i w w a g i : J . R a t z i n g e r , La

Lettera Apostołka «Ordinatio sacerdotalis» , L a C i v i l t à C a t t o l i c a 1 4 5 ( 1 9 9 4 ) , v o l . 3 , s . 6 1 - 7 0 ; J . M . E g a n , Why women cannot be priests,H o m i l e t i c a n d P a s t o r a l R e v i e w 9 4 ( 1 9 9 4 ) n r 5 , s . 1 4 - 2 3 .

najbardziej w ypow iada się pow ołan ie człow ieka. R ealizuje się w r a ­ m ach przym ierza z Bogiem przez naślad o w an ie C hrystusa.

W ykład rozpoczyna się o d p o d staw życia chrześcijańskiego czyli zasad teologii m oralnej fundam entalnej. W yjściow y tem at rozw ażań to g o dność człow ieka stw orzonego n a o b ra z i p o d o b ie ń st­ w o Boże. P o djęte są tem aty klasyczne: czyn ludzki, p ra w o m o raln e, sum ienie, c n o ta i grzech w życiu indyw idu alny m i w spólnotow ym . W K atechizm ie znajdujem y w spaniałe echo i rezo nan s so bo ro w eg o opisu sum ienia, że jest on o „najtajniejszym ośro d k iem i sa n k tu a riu m człow ieka, gdzie przebyw a o n sam z B ogiem , k tó reg o głos w jego w nętrzu ro zbrzm iew a” 17. K atechizm eksponuje po w o łan ie człow ieka d o w olności, p o d m io t m o raln y będący tw ó rc ą (a u to rem ) w olnych w yborów n a rzecz d o b ra i m iłości. R ów nocześnie u kazuje k ry teria ch ro n iące ten p o d m io t od m ean d ró w skrajn ego subiektyw izm u.

Sekcja d ru g a tej części K atechizm u p rz y p o m in a szczegółowe p ra w o m o raln e zaw arte w D ekalogu. Jego ak tu aliza cja i żyw otność nie tylko w katechezie papieskiej w czasie ostatniej jeg o pielgrzym ki d o P olski w enc. V eritatis splendor, ale także w sztuce film owej i w lite ra tu rz e 18 w skazuje n a n ieustanny n iepo kój m o raln y człow ieka i w yjaśnia fa k t, dlaczego człow iek kończącego się w ieku X X sięga po

K atechizm Kościoła Powszechnego, by tak że i w tym w zględzie

znaleźć dro g o w sk az i św iatło n a niezm iernie po w ikłan ych d ro g a ch w spółczesnego św iata.

O b o k tem ató w rozw ijanych w klasycznej teologii m o ralnej w yeksp on ow ane zostały now e n u rtu jąc e w sp osób szczególny dzisiej­ szą ludzkość. A teizm i agnostycyzm , bałw ochw alstw o i m ag ia (I przykazanie), ab o rcja, eu tan azja, sam obójstw a, zw iązek b a d a ń n a u ­ kow ych z o c h ro n ą p raw osoby, integ raln o ść cielesna człow ieka, szacunek d la zm arłych (V), p o rn o g rafia, hom oseksualizm , rozw ody, sztuczne za p ło d n ien ia (VI), życie ekonom iczne, spraw iedliw ość sp o ­

1 7 K D K n r 1 6 . H . R o 1 1 e r , Gewissen als erste Entscheidungsinstanz,D i a k o n i a 2 5 ( 1 9 9 4 ) , s . 3 0 1 - 3 0 8 . P o r . C . A . A n d e r s o n , Statement on the Encyclical«Veritatis

Splendor» , C h r i s t t o t h e W o r l d 3 9 ( 1 9 9 4 ) , s . 1 2 4 - 1 2 5 .

1 8 P o r . J . S a 1 i j , Dekalog,P o z n a ń 1 9 9 0 ; T . Ż y c h i e w i c z , Exodus,K r a k ó w 1 9 7 7 ; T . S i k o r s k i , Misternie i misteryjnie, W i ę ź 3 6 ( 1 9 9 3 ) n r 7 , s . 2 0 - 3 4 ; P . K n a u e r,Z u Grundbegriffen de Enzyklika « Veritatis splendor»,S t i m m e n d e Z e i t 1 1 9 ( 1 9 9 4 ) , s . 1 4 - 2 6 . K r z y s z t o f K i e ś l o w s k i w r . 1 9 9 4 o t r z y m a ł r e n o m o w a n ą n a g r o d ę n i e m i e c k ą z a c y k l f i l m o w y Dekalog.

łeczna, w łasność p ry w a tn a, u b ó stw o n aro d ó w (V II) - o to zestaw tem atyczny z pew nością niekom pletny.

O sta tn ia - czw arta część K atechizm u zaw iera niew ątpliw ą now ość - dzieje m odlitw y w h istorii zbaw ienia. Już n a k a rta c h S tareg o T estam e n tu u k azan e jest pow szechne w ezw anie do m o d lit­ wy, fenom en m odlitw y u tak ich postaci ja k A b ra h am , Ja k u b , M ojżesz, b o g actw o m odlitw y w dziejach K ościoła, różne tradycje i szkoły m odlitew ne. W iele m iejsca pośw ięcono M odlitw ie Pańskiej i jej zw iązkow i z życiem K ościoła i poszczególnych chrześcijan.

W yak cen to w an y został w pływ autentycznej m odlitw y n a życie chrześcijańskie. K to nie zachow uje B ożych przy k azań , ten stro n i od m odlitw y nie znosząc schizofrenii m o raln ej, alb o red uk uje fenom en m odlitw y d o religijnego fo lk lo ru lu b zew nętrznych p ra k ty k dew ocyj- nych. Jeśli k to ś „nie działa w edług D u c h a C hrystusow ego, nie m oże się m od lić w imię C h ry stu sa” 19.

J a k o dzieło ludzkie K atechizm nie jest w olny od b ra k ó w i słabości. K rytycy w skazują b ra k liczniejszych odniesień d o myśli w spółczesnej, do innych k u ltu r i religii. Po m acoszem u została p o tra k to w a n a ekum enia. K ościoły w szchodnie i w sp óln oty p o refo r- m acyjne zo stały śladow o w zm iankow ane i zupełnie akcydentalnie. W ielka d ucho w ość średniow iecza ro z ró żn iała w zakresie teologii trzy w ażne działania: lekturę P ism a św. i O jców K ościoła (legere), w nikanie w głąb tych treści i ich rozum ienie (intelligera) o raz dzieło p rz ep o w iad a n ia (praedicare). „ M o ż n a pow iedzieć, iż re d ak to rzy «K atech izm u » w swym w ykładzie nie zaniedbali ani funkcji p rz ep o ­ w iad a n ia w iary, ani w yczerpującej lek tu ry źródeł. N ie uh o n o ro w ali n a to m ia st w ew nętrznego p ro cesu rozu m ien ia i pogłębienia w iary ” 20.

4. Język i metoda

C harak tery sty czn y m przełom em w dobie S o b o ru W a ty k a ń s­ kiego II było otw arcie się całego K ościo ła i teologii n a św iat

1 9 K atechism us nr 2725. Por. M. B o r k o w s k a , T ru d bycia dzieckiem .

K a tech izm o m odlitw ie, Więź 36 (1993) nr 7, s. 35 ns.

20 A. S к o w r o n e k, K atechizm Kościoła otwartego?,Więź 36 (1993) nr 7, s. 46-47; A. Z u b e r b i e r ,d z .c y t.s. 17. Por. B.J. H i 1 b e r a t h, Ein K atechism us f ü r die ga n ze W elt? ,Theologische Quartalschrift 173 (1993), s. 312-313; J. E b e r le, Z u r bisherigen öffentlichen D iskussion, dz. cyt.s. 557 ns; A. F о s s i ο n, Über den rechten Gebrauch, dz. cyt. s. 165-173.

współczesny, jego problem y, kulturę i trendy myślowe. Myśl scholas- tyczna, naw et w w ydaniu św. Tom asza z A kw inu, przestała nadaw ać ton filozofii i teologii chrześcijańskiej. Nie oznaczało to zaprzepaszczenia wielowiekowego d o ro b k u myślicieli chrześcijańskich, ale w prow adziło zasadę dialogu ze współczesnością, pluralizm myśli i szkół filozoficznych przy zachow aniu jedności w akceptacji objaw ionych treści w iary i norm m oralnych. T ak a postaw a znajduje odzwierciedlenie także w języku, metodzie i treści Katechizmu Kościoła Katolickiego.

T en now y, p o so b o ro w y styl n au c zan ia i u p ra w ian ia teologii ob jaw ia się m iędzy innym i w biblijnym w ym iarze K atechizm u. Jeśli w iara chrześcijańska jest przyjęciem O bjaw ienia Bożego zaw arteg o na k a rta c h P ism a św. to nic dziw nego, że w p rzedstaw ien iu każdej p raw d y objaw ionej pierw sze i najw ażniejsze są jej p o d staw y i k o rz e­ nie biblijne. C zęsto arty k u ły w iary, np. w zakresie chrystologii, są p o p ro stu relacja biblijną. K atechizm bazuje tak że n a pism ach i św iadec­ tw ach O jców K o ścioła i staro ży tnych pisarzy kościelnych.

Ilość przy toczeń i cytatów je st w dziele za sk ak u jąca, niekiedy szokująca. T a predylekcja nie p o sia d a sw oich precedensów w d o ty c h ­ czasow ych k atechizm ach K ościoła. O b o k tekstow ych łań cuch ów z P ism a św. i T radycji K atechizm serw uje wiele w ypow iedzi czer­ p an y ch z grom ad zonej przez wieki skarbnicy teologicznej, zw łaszcza klasyków , np. T o m asza z A kw inu, J a n a o d K rzy ża, F ran c isz k a Salezego. O becni są także: Ja n V ianney, T om asz M o re, k ard . Ja n H en ry k N ew m an. D ow arto ścio w an e zostały rów nież kobiety: T eresa z Awili i K a trz y n a ze Sieny, obie z tytułem d o k to ra K o ścioła, T eresa z Lisieux, J o a n n a d ’A rc, R ó ża z Lim y, Ju lia n n a z N o rw ic h 21.

W ten sp o sób oficjalne nau czanie K ościoła zo stało głębo ko pow iązane z w ielow iekow ym dośw iadczeniem w iary, k tó re w raz z person alizm em zo stało ta k m o cn o do w arto ścio w an e we w spółczes­ nej psychologii i filozofii religii, w teologii dośw iadczenia religij­ n eg o 22, w m istagogice liturgicznej. I to je st c h arak tery sty czn e novum

2 1 P o r . Katechismus, dz. cyt. s . 7 6 3 - 7 7 0 . P o r . J o h n P a u l I I , Women as

Evangelizers,C h r i s t t o t h e W o r l d 3 9 ( 1 9 9 4 ) , s . 2 8 9 - 2 9 2 .

2 2 P o r . O . B e t z , Religiöse Erfahrung,M ü n c h e n 1 9 7 7 ; J . C h a r y t a ń s k i ,

Katecheza a doświadczenie religijne,A t e n e u m K a p ł a ń s k i e 7 1 ( 1 9 7 8 ) t . 9 1 , s . 3 8 6 - 4 0 5 ; J . S z a r k o w s k i , Próby realizowania katechezy doświadczenia religijnego,K a t e c h e t a 2 9 ( 1 9 8 5 ) , s . 2 5 3 - 2 5 8 ; C . C a r r e t t o , Szukałem i znalazłem,W a r s z a w a 1 9 8 6 ; P . B e a u c h a m p , Sagesse biblique et experience mystique, C h r i s t u s 4 1 ( 1 9 9 4 ) , s . 1 5 7 - 1 6 6 .

K atechizm u Kościoła K atolickiego4, język n arracji i dośw iadczenia

chrześcijańskiego góruje n ad językiem definicji, fo rm u ł jury dy czn ych i ro zw ażań spekulatyw nych.

T radycyjn e zap o trzeb o w an ie n a treści pam ięciow e K atechizm także zasp o k aja. Służą tem u k ró tk ie streszczenia poszczególnych kwestii katechizm ow ych p o d an e sto su n k o w o p ro sty m język iem 23. Jeśli d o d am y , ze dzieło z a o p atrzo n e jest w szczegółowy indeks haseł i term in ó w chrześcijańskich, indeks o só b cytow anych, skorow idz tek stó w biblijnych i d o k u m en tó w m agisterium K ościoła, znajdujem y klucz d o szybkiego p o ru sz an ia się w o b rębie całej rozległej chrześ­ cijańskiej d o k try n y w iary, liturgii i m oralności.

k s . J Ó Z E F K R A S I Ń S K I

2 3 W w y d a n i u f r a n c u s k i m „ E n b r e f ’ , w c y t o w a n y m Katechismus der katholis­

chen Kirche - „ K u r z t e x t e ” . P o r . s y n t e t y c z n e w y d a n i e k i e l e c k i e : Katechizm Kościoła