R e c e n z je
637
o peracjach trw ały od czasów n ajdaw niejszych (soki roślinne, alkohol, opium , hip noza z pocz. X I X w .), pow odow ało to n ajw y żej odurzenie, a nie znieczulenie na b ól i zm uszało chirurgów do operacji błyskaw icznych. P róby zastąpienia n iedosko n ałych sposobów znieczuleniow ych przez w prow adzenie eteru i chloroform u łączą się z w ielkim rozw ojem chemii na przełom ie w iek ó w X V I I I i X I X . P ow stan ie 1 zbadanie eteru i chloroform u, to zasługa uczonych am erykańskich — W . Clarka i C. W illiam sona Longa w 1842 r., a W . M ortona i J. W arrena w 1946 r. — w za kresie operacyjnego zastosow ania eteru ; A n g lik J. Sim pson, profesor położnictw a z Edynburga, zasłużył się natom iast w zakresie w prow adzenia chloroform uw 1847 r.
R ecepcja n ow ych, rew olu cyjn ych sposobów anestezjologicznych odbyła się na całym świecie błyskaw icznie. M . K u sia interesuje tu — nieznany dotąd — obraz w prow adzenia znieczulenia ogólnego w Polsce. M im o n iekorzystnych w aru n k ów n iew oli lekarze polscy zareagow ali n a to odkrycie rów nie szybko jak inni. L . B ie r - ko w sk i dokonuje pierw szej operacji w Polsce ze znieczuleniem eterow ym w klin i ce chirurgicznej U J w K rak ow ie 6 XI 1847, tj. w niespełna 4 m iesiące po M orton ie i W a rrenie w Bostonie, w niespełna 2 m iesiące po pierw szych próbach w Lon dynie i P aryżu, a w 10 dni po operacji Schuha w W iedniu. Jeszcze szybciej nastąpiło w prow adzenie znieczulenia chloroform em . A . L e B run 1 1 X 1 1 1847 dokonał pierw szej operacji tego typu w Polsce w szpitalu D zieciątka Jezus w W arszaw ie, w nie spełna m iesiąc po odkryciu J. Sim psona.
B ardziej m oże zadziwiać tem po wprow adzenia anestezjologii na polskiej p ro w in c ji: pod koniec 1847 r. stosowano znieczulenie eterow e ju ż na terenie w sz y st k ich zaborów , w połow ie 1848 r. zw yciężył n aw et na prow incji chloroform . L e k a rze polscy odegrali też ważną rolę w przekazaniu tych m etod m edycyn ie r o sy j skiej i bałkańskiej.
R ecepcja kliniczna poprzedziła w Polsce naukow ą recepcję anestezjologii. T a trw ała dłu żej; dysku sja nad zaletam i i w adam i now ych m etod, w yższości chloro fo r m u nad eterem , sposobów stosow ania, innych środków anestezjologicznych itp. ciągnęła się do osiem dziesiątych lat X I X w .
Ciekaw a i oparta na żm udnych poszukiw aniach bibliograficznych praca M . K u sia w pełni Odzwierciedla proces recepcji klinicznej i n au k ow ej m etod anestezjo logicznych w Polsce. P racy brak jednak podsum ow ania; należałoby dodać parę słó w o przejściu od znieczulenia ogólnego do szczegółow ego oraz o stop niow ym stosow aniu znieczulenia ogólnego nie tylko w chirurgii czy stom atologii, ale i w in n ych dziedzinach, ja k laryngologia, ginekologia, ftizjatria, urologia itp ., o czym autor nie w spom ina w ogóle albo bardzo przelotnie. N ie od rzeczy b yłab y też krótk a w zm ianka o innych środkach anestezjologicznych m ed ycyn y w spółczesn ej w celu uw ypuklenia w iekow ego dorobku na tym polu.
Zuzanna K p siek
N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E
P a u l L ä c h l e r , H ans W i r z, Die S ch iffe der V ölker. V a lter-V erla g , O lten und F reiburg 1962, ss. 640, ilustr. 583.
O lbrzym ią księgę, w form acie album ow ym , podzielono na trzy części, z któ rych drugą, Das S ch iff — durch die R ä um e, durch die Z eiten (ss. 163— 425), p o święcono historii okrętu i żeglugi. Część tę otw iera rozdział zaw ierający w iado m ości z zakresu oceanografii, następny rozdział przedstaw ia pojazdy m orskie eg zo
tyczne, dalsze — okręty i żeglugę Egiptu i G recji przedklasycznej, Fenicjan oraz G recji klasycznej i R zym u , wreszcie średniowiecza i czasów now ożytnych. C zęść ta zaw iera ok. 260 św ietnych ilustracji. O n ajdaw n iejszych dziejach okrętu jest też m ow a w „etnograficznej” części pierw szej, noszącej tytuł Das S ch iff — ein Trauni
der M en schh eit.
Z . Br.
G w y n J o n e s , The N orse A tlantic Saga. B ein g the N orse V o y a g es o f D isc o v e r y and S ettlem en t to Iceland, Greenland, A m erica. O xford U niversity Press, London 1963, ss. 246, ilustr., m apy.
Praca składa się z dwóch części: pierw sza obejm u je trzy obszerne rozdziały po święcone w czesnośredniow iecznym norm andzkim podróżom odkryw czym do Isla n dii, Grenlandii i A m eryki Północnej oraz osadnictwu norm andzkiem u na now o o d k rytych terenach, część druga zawiera tłum aczenie na język angielski n a jw a ż niejszych źródeł odnoszących się do tego tem atu.
Z. Br.
G eorges B l o n d , Grands navigateurs. G autier Languereau, Paris a964, ss. 150, ilustr. 128.
N adine L e f é b v r e , V isages de grands marins. W serii: Editions du Sud. A lb in M ichel, Paris 1964, ss. 430, ilustr. 32.
Pierw sza z w ym ienionych książek jest zbiorem popularnych biografii w ielkich żeglarzy, od K o lu m b a po żeglarzy doby najn ow szej, jak np. J. Slocum , dr A . B o m bard i in. K o le jn o przedstaw ione biogram y pozw alają śledzić rozw ój odkryć g eo graficznych i w iedzy o now o odkrytych k ra ja c h oraz rozw ój naw igacji. A u to r w dużym stopniu oparł się na dziennikach okrętow ych okrętów biorących udział w w ypraw ach odkryw czych; w śród licznych ilustracji jest w iele reprodukcji od powiednich dokum entów .
Biografie w ielkich żeglarzy zawiera rów nież druga z w ym ienionych prac, przeznaczona dla Wyrobionego już czytelnika. W śród ok. 70 postaci, którym i za j m u je się autorka, w ielu jest żeglarzy, którzy byli odkryw cam i, uczonym i lub in spiratoram i n ow ych kierunków badań morza.
Z . Br.
L id ia K u t i n a, F orm irow an ije jazyka ru ssk oj nauki. Tierm inołogija m a tie -matiki, astronom ii, gieografii w p ierw o j trieti X V I I I w ieka. Izdatielstw o „N au k a ” , M o sk w a — L en in grad 1964, ss. 218.
Pierw sze trzydziestolecie X V I I I w . było okresem w zm ożonej działalności tw ó r czej autorów książek nau k ow ych i tłum aczy nad tw orzeniem rosyjskiej term ino logii n aukow ej. Tw órczość terminologiczna tego okresu nie była jednak dokład n iej studiowana pod w zględem język ow ym . Dopiero niedawno Instytut Języka Ro syjskiego A k ad em ii N auk Z S R R p o d jął badania pośw ięcone w yjaśnieniu histo rycznej leksykologii naukow ego język a rosyjskiego X V I I I w . P ierw sza pu blikacja w y n ik ó w tej serii badań dotyczy term inologii m atem atyki, astronom ii i geografii. K ontyn uacją m a być badanie pow staw ania term inologii fizyki i m echaniki.
W publikacji L . K u tin e j rozważono problem atykę pow staw ania rosyjskiej ter m inologii nau k ow ej w w ielu dyscyplinach m atem atycznych (arytm etyka i geom etria) oraz przyrodniczych (astronom ia i geografia) pierw szych 30 lat X V I I I w . D o b a dań źródłow ych w zięto pod uwagę zasadniczo dzieła drukowane, a w niektórych
