Jerzy Snopek
W dwusetną rocznicę wydania
"Bajek" i "Satyr" Ignacego Krasickiego
Biuletyn Polonistyczny 22/4 (74), 16-20
im . B o le s ła w a B ie r u ta w e W r o c ła w iu . T em at w y b ra n o r ó w n ie a tr a k c y jn y , a bodaj j e s z c z e tr u d n ie js z y : w ie d z a o lit e r a t u r z e w ob ec w ie d z y o k u ltu r z e . O rg a n iza to ro m i sp r z y m ie r z e ń c o m tej im p r e z y n ie w y s t a r c z y ż y c z y ć p o m y ś ln o ś c i. T r z e b a im p om óc.
D o c . d r h a b . E dw ard B a lc e r z a n
W D W U SE TN Ą R O C ZN IC Ę W Y D A N IA ..B A JEK ” I „SA T Y R ” IG N A C E G O K R A SIC K IE G O
W d n ia ch 2 0 -2 1 m aja 197 9 r . w s a l i G a le r ii R z e ź b y w Ł a z ie n k a c h o d b y ła s i ę k o n fe r e n c ja naukow a z o r g a n iz o w a n a p r z e z In sty tu t B adań L i te r a c k ic h PAN w d w u setn ą r o c z n ic ę w yd an ia "B ajek" i " S a ty r" Ig n a c e g o K r a s ic k ie g o .
P o o tw a r c iu k o n fe r e n c ji p r z e z d y r e k to r a 1 B L , M ie c z y s ła w a K lim o w i c z a , p ie r w s z y r e f e r a t p t. " B adania nad ż y c ie m i t w ó r c z o ś c ią K r a s ic k ie g o (od Z jazdu N au k ow ego im . 1. K r a s ic k ie g o w e L w o w ie w 193 5 r o k u )" , w y g ło s ił Z bigniew G o l i ń s k i . K r y ty c z n y p r z e g lą d od k ry ć m a te r ia ło w y c h i studiów in te r p r e ta c y jn y c h r o z p o c z ą ł od p r z y p o m n ie n ia z a s łu g L udw ika B e m a c k ie g o , p o d k r e ś la ją c d o n io s łą r o lę je g o w ie lo le t n ie j p r a c y n ad tw ó r c z o ś c ią K r a s ic k ie g o i s t w ie r d z a j ą c , ż e je j w y n ik i z n a c z n ie p r z y b li ż y ły głów n e c e l e , do ja k ic h z m ie r z a w ie d z a o K r a s ic k im , t j . o g ł o s z e n ie k r y ty c z n e g o w yd an ia d z ie ł z e b r a n y c h p is a r z a o r a z s t w o r z e n ie je g o gru n tow n ej m o n o g r a fii. P ó ź n ie j s z e p r a c e b a z o w a ły w dużym stop n iu na s p u ś c iź n ie po B e rn a ck im . D uże z n a c z e n ie n a d r o d z e do c a ło ś c io w e g o w y d a n ia m iała p rzy g o to w a n a p r z e z z e s p ó ł pod r e d a k c ją T a d e u s z a M ik u ls k ie g o ji-tom ow a e d y c ja pism K r a s ic k ie g o z r . 1 9 5 4 , a z w ła s z c z a o p u b lik o w a n ie p r z e z te n ż e z e s p ó ł je g o k o r e sp o n d e n c ji (1 9 5 8 ) .
O m aw iając d o ty c h c z a s o w e o s ią g n ię c ia w ie d z y o K r a s ic k im , r e f e r e n t s t w i e r d z i ł , ż e o s ta tn ią p r a c ą , k tó r a p r z y n io s ła r e w e la c y jn e o d k r y c ia n ie z n a n y c h u tw o r ó w , b y ła p u b lik a cja M . K lim o w icza " N iezn a n e w ie r s z e I g n a c e g o K r a s ic k ie g o " (" P a m iętn ik L ite r a c k i" 1 9 5 3 ). Cennym dokonaniem j e s t ta k ż e o p r a c o w a n ie in w e n ta r z a b ib lio te k i p o z o s ta łe j po K ra sick im
( p r z e z S . G r a c io tt ie g o i J. R u d n ick ą), k tó r e ma d u że z n a c z e n ie d la o k r e ś le n ia lit e r a c k ic h u podobań i in s p ir a c j i a u to r a "Pana P o d s to le g o " .
D użą w a r t o ś ć p r z y z n a ł te ż r e f e r e n t publikacjom W. B o r o w e g o , J. K le i n e r a , B . K um ora, T. M ik u ls k ie g o , k s . J. O b łąk a, J. S ik o r s k ie g o , Z . S in k o w e j, S . S z y m a ń sk ie g o i R . W o ło s z y ń s k ie g o , z a s t r z e g a j ą c s ię je d n o c z e ś n i e , ż e n ie sp o s ó b w ym ien ić w s z y s t k ic h cen n y c h p r a c o K r a sic k im , ja k ie p o w s ta ły w om awianym p r z e z n ie g o o k r e s i e . P om in ął r ó w n ie ż w ła s n y w y b itn y d orob ek w z a k r e s ie badań nad ż y c ie m i t w ó r c z o ś c ią XBW, w k tó r y c h sam ma z n a c z n y u d z ia ł jak o b a d a cz ż y c ia K r a s ic k ie g o , k ry ty k je g o te k s tó w i w ydań o r a z w z o r o w y w y d a w ca u tw o r ó w .
P o om ów ieniu p ra c d r o b n ie js z y c h r e f e r e n t sc h a r a k te r y z o w a ł m ono g r a fie t w ó r c z o ś c i K r a s ic k ie g o , k tó r e p o w s ta ły po roku 1 9 3 5 , s t w ie r d z a ją c w k o n k lu z ji, iż z a d a n ie s t w o r z e n ia m o n o g ra fii o p a r te j na aktualnym s ta n ie w ie d z y i św ia d o m o śc i m e to d o lo g ic z n e j, podobnie jak popraw ne w y d a n ie " P ism zeb ra n y ch " XBW, s ą w c ią ż a k tu a ln e .
Z k o le i u c z e s t n ic y k o n fe r e n c ji w y s łu c h a li w y stą p ie n ia M arii C y -
t o w s k i e j "O antyku u K r a s ic k ie g o " . R e fe r e n tk a w sk a z a ła na z n a c z e
n ie tr a d y c y jn e j ed u k a cji w k s z ta łto w a n iu u p odobań p is a r z a do d z ie ł s t a r o ż y tn y c h o r a z na lic z n e św ia d e c tw a c ią ż e n ia XBW ku antykow'1. P o d k r e ś l i ł a wym owę cytatów z autorów a n ty c z n y c h i a lu z ji do s t a r o ż y tn o ś c i w y s tę p u ją c y c h w u tw o r a c h K r a s ic k ie g o , po czym w y r ó ż n iła i om ów iła ta k ie p r o b le m y , jak: a) w pływ S e n e k i n a k s z ta łto w a n ie poglądów K ra s ic k ie g o na r o lę w ie lk ic h w ojow ników w h i s t o r i i , b) z w ią zk i "Rozmów zm a rły ch " z a n ty k iem , c ) sto su n e k K r a s ic k ie g o do s t o ic y z m u , d) antyk w " H is to r ii" , e ) o r y g in a ln e s p o j r z e n ie XBW na t w ó r c z o ś ć C y c e r o n a . W r e f e r a c i e z n a la z ło w s z e c h s tr o n n e i k om petentne o m ów ien ie jedno z n a j b a r d z ie j p a sjo n u ją c y c h z a g a d n ie ń z z a k r e s u k o m p a r a ty sty c z n y c h badań nad t w ó r c z o ś c ią K r a s ic k ie g o : au tork a p r z e d s t a w iła pew ne z w ią z k i id e o w y ch i lit e r a c k ic h k o n e k s ji XBW z k u ltu rą a n ty c z n ą , n ie u k a z a ła jednak
(o czym m ów iła w d y s k u s ji T . K o s t k i e w i c z o w a ) n a d r z ę d n e g o p o r z ą d k u , w jakim one fu n k cjo n u ją .
W tr a k c ie p o p o łu d n io w y ch o b rad w y g ło s z o n o dw a r e f e r a t y d o ty c z ą c e
zw ią zk ó w t w ó r c z o ś c i XBW z d z ie łe m R u s s a i W o lte r a . "M3'ś l i jana Ja
kuba R o u sse a u w t w ó r c z o ś c i K r a s ic k ie g o " p r z e d s t a w ił M ie c z y s ła w K 1 i- m o w i c z . P r z e p r o w a d z o n a p r z e z r e f e r e n t a a n a liz a u to p ii n ip u a ń sk iej w y k a z a ła , ż e j e s t to k o n str u k c ja o p a r ta n a f i lo z o f i i R u s s a . A utor r e f e
ratu o k r e ś l ił fu n k c ję , jaką p e łn i w t w ó r c z o ś c i XBW h a s ło "pow rotu do ź r ó d e ł" , a w k o n k lu zji sw o ic h r o z w a ż a ń 'w s k a z a ł na b a rd zo is to tn ą r o lę o p o z y c ji r z e c z y w is t o ś c i r e a ln e j i r z e c z y w is t o ś c i p o stu lo w a n ej w u tw o r a c h K r a s ic k ie g o . W ynikiem n a p ię ć m ięd zy tym i dwoma b iegu n am i j e s t tak w id o c z n y i p r z e ja w ia ją c y s ię w r ó ż n o r o d n y c h fortn ach u XBW _ ż y w io ł k r y ty k i.
P ró b ę n a p o z ó r r y z y k o w n ą , a le jak s ię o k a z a ło , c a łk o w ic ie u z a s a d n io n ą , p o d ję ła P r z e m y s ła w a M a t u s z e w s k a , k tó r a w r e f e r a c i e p t.
"W olter w tw ó r c z o ś c i K r a s ic k ie g o " p r z e d s t a w iła n ie ty lk o s to su n e k XBW do a u to ra " H en riad y" , l e c z r ó w n ie ż u k a z a ła a n a lo g ie is t n ie j ą c e m ięd zy tymi p is a r z a m i: is to tn e p o d o b ień stw o m ięd zy K ra sick im a W olterem d o s t r z e g ła r e fe r e n t k a n a p o zio m ie sty lu w y p o w ie d z i; n a stę p n a a n a lo g ia w yp ływ a z w io d ą cej r o l i , jaką obaj o d e g r a li w k s z ta łto w a n iu m y ś le n ia sw y c h w s p ó łc z e s n y c h . K olejne z b ie ż n o ś c i d a ją c e s ię w y k r y ć w tw ó r c z o ś c i om aw ianych autorów mają już c h a r a k te r o g r a n ic z o n y : obaj mają podobne p o g lą d y na h is t o r i ę , a le K r a s ic k i n ie p o d z ie la w o lte r ia ń s k ie j k o n c e p c ji r o zw o ju ; obaj z zam iłow an iem u p r a w ia ją s a t y r ę , jed n a k że XBW k o n sek w en tn ie u n ik a w n ie j a lu z ji p e r s o n a ln y c h , tak c h a r a k te r y s ty c z n y c h d la sz tu k i s a t y r y c z n e j W o lte r a .
N a p ra w a ch g ło s u w d y s k u s ji te k s t z a ty tu ło w a n y "B ajki K r a s ic k ie g o w o c z a c h W ągrów " p r z e d s t a w ił J e r z y S n o p e k . P o p r z e z dok ład n ą a n a l i z ę p o s z c z e g ó ln y c h p rzek ła d ó w p r ó b o w a ł w y c h w y c ić w y z n a c z n ik i artyzm u K r a s ic k ie g o , a ta k ż e p r z y b liż y ć o d p o w ied ź n a p y ta n ie , d la c z e g o - mimo lic z n y c h tłu m a czeń n a ję z y k i o b ce - b ajk i e p ig r a m a ty c z n e XBW n ie z n a la z ł y n a le ż n e g o im m ie js c a w lit e r a t u r z e ś w ia to w e j.
R e fe r a ty S a n te G r a c io tt ie g o i T e r e s y K o s tk ie w ic z o w e j, w y g ło s z o n e d r u g ie g o dnia o b r a d , d o ty c z y ły sz tu k i p o e ty c k ie j K r a s ic k ie g o . S . G r a - c i o t t i (" L ir y c z n y ś w ia t K r a s ic k ie g o " ) p r ó b o w a ł o d p o w ie d z ie ć n a p y ta n ie p o sta w io n e p r z e d la ty p r z e z B o r o w e g o : c z y K r a s ic k i m iał s e r c e , c z y b ył p oetą? O dpow iedź w yp ad ła tw ie r d z ą c o : r e f e r e n t w y r ó ż n ił i om ó w ił c a łe b o g a ctw o p ro b lem ó w , w ja k ie u w ik ła n y j e s t ś w ia t p o e ty c k i K ra s i c k ie g o , d o s t r z e g ł i poddał su b te ln e j a n a liz ie r e a liz u j ą c ą s i ę w je g o u tw o r a c h św ia d o m o ść r e lig ij n ą i z a u w a ż y ł, ż e j e s t ona n a j c z y s t s z a , gdy w s p ó łis tn ie je z u c z u c ia m i podziw u i z a c h w y tu , n p . z p r z y r o d ą . P o ty c h
n o w a to r s k ic h r o z w a ż a n ia c h , w y k a z u ją c y c h o b e c n o ś ć w p o e z ji XBW c e c h y d o ty c h c z a s r a c z e j n ie d o s t r z e g a n e j , t j . u c z u c ia m e t a fiz y c z n e g o , r e f e r e n t p r z e s z e d ł do om aw ian ia r a c jo n a ln e g o a sp ek tu t w ó r c z o ś c i p o e ty c k ie j a u to r a " M y sz e id y " . P o e ty c k o ś ć w ie r s z y , k tó r e n ie są w y ra zem d ą ż e n ia do u - t h o p o s , p o le g a - zdaniem r e f e r e n t a - na w yp ow iad an iu praw d w f o r m ach d o s k o n a ły c h .
N a p y ta n ie , na czym p o le g a p o e ty c k a d o s k o n a ło ś ć ty ch fo rm , p r ó b o
w a ła o d p o w ie d z ie ć T e r e s a K o s t k i e w i c z o w a w r e f e r a c i e " M ięd zy
p r o s t o tą a r e to r y k ą . O języ k u p oetyck im K r a s ic k ie g o " . B y ła to p ie r w s z a s y s te m a ty c z n a i c a ło ś c io w a p ró b a o p is u i c h a r a k te r y z a c j i ję z y k a p o e ty c k ie g o XB W, au to rk a s t a n ę ła w ię c p r z e d w ie lo r a k im i tr u d n o ś c ia m i, w y n i k ającym i p r z e d e w sz y stk im z p a r a d o k sa ln e j s y tu a c ji św ia d o m o śc i u k s z t a ł tow an ej w o k ó ł te j p rob lem atyk i - d o ty c h c z a s o w y brak n au k ow ego u ję c ia ty c h z a g a d n ie ń id z ie bow iem w p a r z e z is tn ie n ie m fo r m u ł, k t ó r e , zd a w a ło b y s i ę , je d n o z n a c z n ie r o z w ią z u ją w s z y s t k ie p rob lem y z w ią z a n e z j ę z y kiem p oetyck im K r a s ic k ie g o . R e fe r e n tk a p o d ję ła a n a liz ę ję z y k a p o e ty c k ie go XBW jako o g ó łu norm i środ k ów w y p o w ie d z i, p r z y pom ocy k tó r y c h r e a liz u j e s i ę je g o funkcja e s t e t y c z n a . W y k a za ła , ż e d z ię k i sp o s o b o w i p o słu g iw a n ia s i ę ję zy k iem p o e ta p r z e c iw s t a w ia s i ę o k r e ślo n e m u typow i k u ltu r y - zw y ro d n ia łem u b a r o k o w i. B a la n so w a n ie m ięd zy p r o s to tą a r e t o r y k ą , c h a r a k te r y s ty c z n e d la p ra k ty k i ję z y k o w e j K r a s ic k ie g o , u k a za n e z o s t a ło p o p r z e z a n a liz ę sto su n k u p o e ty do tr z e c h sty ló w r e to r y c z n y c h . N a s tę p n ie r e fe r e n t k a w y r ó ż n iła tr z y c e c h y c h a r a k te r y s ty c z n e stosu n k u XBW do sło w a : n ie c h ę ć do w a r stw y b r zm ien io w ej ję z y k a , o d r z u c e n ie tr a d y c y jn y c h m eta fo r o r a z j a s n o ś ć , w y r a ż a ją c ą s i ę w całk ow itym z a n ie ch an iu ż o n g le r k i se n s a m i n a r z e c z r o z g r a n ic z e n ia i c h , a w r e s z c ie z ogrom ną p r e c y z ją s c h a r a k t e r y z o w a ła s to so w a n e p r z e z K r a s ic k ie g o ś r o d k i n a d a w a n ia ję z y k o w i p o e t y c k o ś c i.
J e r z y J a c k l w e w s tę p ie do sw e g o r e fe r a t u p t. " D o ś w ia d c z e n ia i p rzy p a d k i" w y r ó ż n ił k ilk a sp o so b ó w u j ę c i a p o w ie ś c i K r a s ic k ie g o "M i k o ła ja D o ś w ia d c z y ń s k ie g o p r z y p a d k i" . W y s z e d łs z y od s t w ie r d z e n ia , iż w a r s tw a z n a c z e ń u tw oru o d n o si s ię do lo s u b o h a te r a , p o d k r e ś lił p od le g ł o ś ć fa b u ły w o b ec toku e g z e m p la r y c z n e g o , o b o w ią z u ją c ą w tym samym sto p n iu w e w s z y s t k ic h tr z e c h k s i ę g a c h , a n a s t ę p n ie r o z w a ż y ł problem
p r z y n a le ż n o ś c i gatunkow ej u tw o r u . F a b u ła dwu p ie r w s z y c h k s ią g - z r e - k a p itu lo w a ł sw o je w y s tą p ie n ie - od p ow iad a p o w ia s t c e ; t r z e c i e j - n a jw y r a ź n ie j p o w ie ś c i (p o ja w ia s i ę w n ie j z u p e łn ie n o w a m o ty w a cja d z ia ła ń b o h a tera - " p s y c h o lo g ic z n o -p o w ie ś c io w a " ) .
P op ołu d n iow e o b ra d y d r u g ie g o dnia o tw o r z y ł r e f e r a t B o ż e n y G a r s z -
c z y ń s k i e j "W yrazy p r z y ja ź n i. L is t y do H en ry k a E . L eh n d o rffa
i K ajetana G h ig io ttie g o " . R e fe r e n tk a z a j ę ła s i ę d z ie ja m i k o r e s p o n d e n c ji XBW z w ym ienionym i w ty tu le o so b a m i o r a z p r z e a n a liz o w a ła t r e ś ć n i e k tó r y c h lis tó w i o k r e ś l ił a c h a r a k te r obu k o r e s p o n d e n c j i. W w a r s tw ie l i
te r a c k ie j k o r e s p o n d e n c ji m ięd zy K ra sick im a L eh n d orffem d o s t r z e g ła
s t y liz a c j ę na " czu łą p r z y ja ź ń " i jako ź r ó d ło te j s t y l i z a c j i w s k a z a ła tw ó r c z o ś ć S t e m e ’ a .
F ak ty d o ty c z ą c e s p r o w a d z e n ia p ro ch ó w K r a s ic k ie g o z B e r lin a do k raju w r . 1 8 2 9 p r z e d s t a w ił M ich a ł W i t k o w s k i w r e f e r a c i e "Nad g n ie ź n ie ń sk im grobem K r a s ic k ie g o . ( Z a b ie g i J u lian a U r s y n a N ie m c e w i c z a i k s . T e o f ila W o lic k ie g o )" . R e fe r e n t p o d k r e ś lił d u żą r o l ę , jaką o d e g r a ł w tym p r z e d s ię w z ię c iu z w ła s z c z a k s . W o lic k i, a s p o r ą c z ę ś ć sw e g o w y s tą p ie n ia p o ś w ię c ił p r z e d s t a w ie n iu b io g r a f ii te g o d z ia ł a c z a . In icja ty w a s p r o w a d z e n ia zw ło k XBW do k ra ju w ią z a ła s i ę w s z e r s z y m k o n te k ś c ie ze s z c z e g ó ln ie w tym o k r e s ie w zm o żo n ą tr o s k ą o sy m b o le k u ltu ry n a r o d o w e j. R e fe r a t M . W itk o w s k ie g o , o p a r ty na r o z p r o s z o n y c h po r ó ż n y c h ź r ó d ła c h in fo r m a c ja c h , p r z y n ió s ł w tym z a k r e s i e b a r d z o in t e r e s u j ą c e s p o s t r z e ż e n ia .
K o n feren cja p r z y n io s ła n ie ty lk o p od su m ow an ie d o ty c h c z a s o w e g o s t a nu badań nad ż y c ie m i d z ie łe m K r a s ic k ie g o , a le t e ż o k r e ś l i ł a k ie r u n k i i c e le d a ls z y c h p r a c o r a z w z b o g a c iła w ie d z ę o t w ó r c z o ś c i XBW now ym i stu d ia m i.
