Możliwości rozwoju światowego handlu w świetle oceny funkcjonowania wielostronnego systemu handlowego GATT/WTO

Pełen tekst

(1)2002. Agnieszka Hajdukiewicz Katedra Handlu Zagraniu".,.. Możliwości rozwoju światowego handlu w świetle oceny. funkcjonowania wielostronnego systemu handlowego GATIIWTO J ed ną. z. g ł ów n ych. tende ncj i we. ws półczesnej. gospodarce. św iat owej. jest. postę p. procesów g lo balizacji . G l obalizacj ę można zdefi n iować jako wzrost powiązan i współza leżności między rynkami i produkcją poszczególnych krajów, w wyniku rozwoj u św iatowe go handlu towarami i usługam i oraz przeplywu kapitalów i techno log ii i. ISlot<} g lobalizacji jest zatem ro s nąca in teg racja. gospodarki św iatowej , a części ą tego zj awi ska - wzrost św i a t owego hand lu i rosnąca zależ n ość gospodarek krajowych od hand lu zagranicznego. Zjaw isko IQ ni c jest nowe, ale stanowi proces trw ający ponad slo lat. Jednak wy rażna int ensyfikacja powiązań integracyjnych w gospodarce świa t owej przypada na okres powojenny, a zw ła szcza ostatn ie dwi e dekady. Ska l ę g lobali zacji mo ż na szaco wać m .i n. na podstawie tre ndów w świa t owy m hand lu . W i elkości zawarte w tabeli I św iad czą o dynamiczny m rozwoju św ia t owej wy miany. W szczegó lnośc i n a l eży z au w a żyć, że: - nieprzerwani e od 1948 r. wa rtość handlu świa towego wz ras t ała w szybszym tempie ni ż wartość prod ukcj i ś wiat owej , - handel towarami wzrastal ś rednio realni e o 6 % rocznie , podczas gdy produkcja towa rów tylko o 3,9%, - w 1998 r. św i atowy eksport os i ąg n ą l wartość ponad 5 bln USD (5235 mld USD). W ujęciu i l ośc iowym lub w kategoriac h realnych oznacza to 18% wzrost w porównaniu z 1948 r. Eksport wy robów prze my s ł owyc h by l 43 razy w i ęk szy ni ż 50 lat wcześ ni ej. W tym samym okresie wi elkość prod ukcji św iato wej zw i ę k szy ła s i ę 8-krotn ie, a św i a t owej produkcji przem ys ł owej lO-krotn ie , I Tlre European Union and World Trade, EUR-OP. Luxembourg 1997. s. 45 ..

(2) - podczas gdy liczba ludn ości na św iecie pod wo iła s ię , osiągając 6 mld w 1998 r., ekspon per capita jest 8 razy wy ższy w kategoriac h realnych w porównani u z ekspon e m w 1948 r. Wszystkie kraje są obecnie w znacznje większym stopniu za l eżne od handlu zagrani cznego n iż w poprzednic h dekadach. Ponad jedna czwarta św iato wej produkcji towarów i u s ług w 1998 r. zos tała sprzedana za g rani cę, w porównaniu do 8% w 1950 r. W Stanach Zjednoczonyc h, pos iadają cych duży rynek wewnętrz n y, eksport stanowi obecnie 11.3% produktu krajowego brutto , w porównan iu z 8% w 1950 r. Prawi e 50% św iat owego eksportu przypada na kraje tri ady państw najwyżej uprzemys łow ionyc h : Stany Zjednoczone, Unię Europej s k ą oraz J aponi ę. J edną z ważnyc h cec h c hara kteryzującyc h ws pó ł czes n y proces globalizacj i jest pojaw ien ie się krajów nowo uprze m ys ł owio n yc h jako ważnyc h dostawców i odbi orców towarów w handlu mi ędzyna r odowy m (zw ł a szcza w obrotac h towarami przemy s ł owym i ). Spoś ród 25 krajów posiadających najwięk sze udziały w św i atowym handlu,jedna lrlecia to kraje rozwijające s i ę. Ogółem udział wszystkich krajów rozwijających s i ę w św i a t owy m handlu stan owi obecnie jed ną czwa rtą ś wiatowego handlu, w porównaniu z j ed ną piqtą zaledwi e 12 lat temu. Ich ud zia ł w hand ł u towarami przemys ł o wym i podwoi! s i ę, os i ągając 20%. Dwa z nich, Meksyk i Republika Korei, s ą obecnie cz ł o nk ami OECD. Do lak J y nami czncgo rozwoju hDndlu. św i atowego w. okresie powojennym. pr zyczy niło się. funkcjonowanie św i a t owego systemu handlowego . Wa ż nym bod źce m do inten syfikacji wymiany b y ło bow ie m stworzenie w m i arę stabilnego i pr.lew idywal nego systemu, opa rtego na wspóln ie przyjętych regu ł ach, wiążących wszystkich uczest ników wymiany i egzekwowanyc h poprzez procedury rozstrzygan ia sporów. G ł ów n ą regułą , zapew ni ającą s pój n ość systemu, miała być regu ł a niedyskryminacj i, aby uniknąć tworzenia preferencyjnych bloków i specjalnego traktowania w stosunkach międ zy n arodowyc h . W latach 1949- 1994 wielostronny system handl owy wystę powa! w fonni e GATT - Ogólnego Ukladu w sprawie Taryf Celnych i Hand lu. GATT by l z pewnością niedoskonalym instrumentem ze względu na swój z za l ożenia tymczasowy i prowizoryczny c harakter. Do jego g ł ów n ych s ł abych stron nal eżały : ni ska efektyw n ość procedur rozstrzygania sporów oraz oddzia ł ywanie g ł ów ni e na handel towarami przemys ł owy mi . Syste m te n mial jednak niewątpliwi e znaczne osiągnięc i a. Należa ł o do ni ch stworzenie forum wielostronnych negocjacji handlowych, które doprowad z ił y do istotnych red ukcji ce ł na towary przemys ł O\ve 1 •. W ramach GATT odby ł o s ię os iem rund wielostronnyc h negocjacji. Licząc od daty powstania GATT, b y ł y to: rokowania hand lowe w 1947 r. w Genewie, w 1949 r. w Annecy, w latac h 1950- 1951 w Torq uay, w 1956 r. w Genewie, w latac h 1960- 1962 w Ge new ie - Runda Oillona , w latach 1964- 1967 w Gene2 S.D . Cohcn. R.P. Joc!. R.A. Blt:ckcr. Ffllłdalllel1la{s oj U S. Forcign 1'rcule Policy: Ecol/omioo. UlWj·. (II/d Issues. Wcstvicw Prcss. Bouldcr 1996, s. 262.. Politics..

(3) Tabela l. Światowy handel i produkcja w latach 1948- 1998 (wybrane wskażniki) Wielkości. handlu i produkcji. $wiatowy eksport towarów: mld USD (ccny bicż:Jce) mld US D (ccny stalc, 1m) Eksport per capita (USD. Im). Zmiany. prLcci~tne. roczne (w %). 1950. 1973. 1990. 1998. ". 61 314. 579. 304. 1797. 3438 3438. 5235 5683. 9,1 1,4. 92 4,1. 9.4 6,0. 5.4 65. 123. 149. 466. 651. 951. 55. 2,9. 4,2. 4,9. 22 93. 23. 348. 2390. 3995. 11.7. 955. 2390. 4015. 9,8. IOJ 5,9. II~. J 12. 7,8. 6,6 6,1. 38. 44. 244. 454. 672. 1,8. 4,1. 5,9. 5,1. 11 II 3935 I 591. 19. 65 60. 100 100. 116 111. 55 1,1. 1.2. 2.2. 4908. 27615 4623 29236. 3,1. -. 22490 4271 22490. 3,9 4,9 4,0. 1100. 13408 3420. 2.4 2,1 2,9. -. 1.4. -. 1.9 2,0 2,6 1.0 3.3. -. -. -. -. 1,9. 1.1. 1.8. 1.6. 1948. 1948- 1973 1973-1998 1948-1998 1990-1998. $wiatowy eksport towarów przemysłowych :. mld USD (cc ny bieżące) mld USD (ceny stale, Im) Eksport pcr capita (US D , 1990) $wiatowrr produkcja (Indeksy, 1990 == 100) Produkcja ogółem Produkcja przemys łowa ODP (mld USD. 1990) ODP per capita (USD.I990) ODP (ceny bieżące, USD) Relacja handlu do produkcji Eksport towarów i usług do ODP (ceny stale. 1987) Liczba ludności na świecie (w mln) Żr6d l o: www .wto.org. 2473. 13 4285. 8,0 2521. 14.9 3920. 19,7. 5266. 26.4 5973. 5~.

(4) wie - Runda Kennedy'ego, w latach 1973-1979 Runda Tokij ska oraz w latach 1986-- 1993 Runda Urugwajska. Ooprowadzily one do redukcji cel importowych między kraj ami uprzemyslowionymi z dwucyfrowych do przec i ętni e mniej ni ż 4%. Pi erwszych pi ęć rund dało śred ni ą obniżk ę taryf celnyc h w świecie o 28%, szósta - Runda Kennedy'ego przyni osla redukcję cel o 37%, siódma - Runda Tokijska - umożli wiła dalszą obni ż k ę o 33%, wreszc ie ostatnia - Urugwajska zred uk owa ł a cła o 38%. W dotychczasowej historii n ajd łu ższą i najbardziej efek t yw n ą rundą negocjacji była ósma z kolei, Runda Urugwajska , która odbywała s i ę w łalach 1986-1994. Do pewnego stopnia s tan ow i ła ona kont y nuację rok ow ań prowadzonych w ramach poprzednich rund, których przedm iotem była dal sza redukcja ce ł na towary przemysłowe oraz ograniczeni e stosowania barier pozata ryfowych. Postę p Rund y Urugwaj sk iej po l egał przede wszystkim na tym , że udał o s i ę w jej wyniku wye limin ować istotne s łabe strony dotychczasowego system u multilateralnego. Na l eża ł o do nich stosowan ie niezgodnych z ideą GATT środ ków tzw . szarej strefy, w tym dobrowolnych ogran i czeń eks portu, które w św i et l e postanowień Rundy Urugwajsk iej sta ł y s ię ni edozwolone' . Rozpoczę t o również długoterminowe d zia łania w celu zreformowania handlu artykuł a mi rolnymi. Ponad to porozum ienie Rundy Uru gwaj sk iej doprowadziło do wprowad zeni <.L wielostronnych reg uł w handlu u s łu ga mi oraz ok reśle nia zasad gwa rantującyc h minimalną ochronę własności int elektualnej . Zasadniczą z mianą instytucjonalną, wprowadzoną na podstawie porozumienia kończącego Rundę Urugwajską, b y ł o powołanie do ż.ycia Swiatowej Organizacji Handlu , która pos i adając stat UI organi zacji międ zy narodowej i d ys pon ując bardziej efektywnymi ś rodkami rozstrzygania sporów, odpowiada za przestrzeganie regul hand lowych i nadzoruje procesy liberalizacj i handlu . Od wejścia w życie WTO w styczniu 1995 r. wielostronny system handlowy zyskaj odpowiednie środki instytucjonalne i rozszerLony zbiór reguł handl owych, które sk łaniają kraje czlonkowskie do popieran ia św i atowego handlu jako instrumentu wzrostu gospodarczego i rozwoju harmonijnych stosunków międzynarodowych. Obecnie WTO liczy 135 człon k ów, a o przystąpienie do niej ubiega się dalszych 30 krajów. Wedłu g szacunków GATT/WTO, OECD i Banku Św i atowego, w wyniku pe łn ego wprowadzenia w życ ie po s tanowień Rund y Uru gwajsk iej św i atowy ha nde l ma wzrosnąć o ok . 270 mld US D do 2002 L , a kumulatywny wzrost produkcji w okresie 10 lat po zako ń cze niu rokowall rundy powinien os i ągnąć ponad 5 bln US D4 • Należy podkreś li ć, że porozumien ie w Marakeszu , koń czące Rundę Urugwajs ką i pow o łujące do życia Światową Organizację Handlu , przewi d yw ało prowadzenie dalszych wielostronnych rozmów w celu zapewnienia w l aściwego funk cjonowania WTO i rozwiąz ania kw esti i nie rozstrzygn i ę t yc h w czas ie J Całkowita likwidacja dobrowolnych ograniczeń w sektorze tekstyliów i liberalizacja następuje najwoJniej, ma nas l apić do 2005 r. 4 S.D. Cohen, J.R . Paul, R.A. Blcckcr, op. cil ., s. 266.. od zieży ,. w którym.

(5) Moż.liwości. światowego. lWI/d/II .... dotychczasowyc h rokowań. S łu żą temu negocjacje prowadzone w Genewie, ale przede wszystkim organizowane co kilka lat Konferencje Mini sterialne. Z perspektywy okolo pięciu lat funkcjonowan ia WTO można podjąć się próby oceny, jak strony wyw i ązaly s ię z podjętego w tym zakresie zobowiązania. Należa l oby przede wszystkim przeana li zować prace WTO na rzecz dalszej redukcji cel. Znaczącym osiągnięciem Swiatowej Organizacji Handlu w okresie po zako ńczeniu Rundy Urugwajskiej było zawarcie w marcu 1997 f . Porozum ienia Informatycznego (Information Technology Agreement - ITA). Do os iągnięcia porozum ien ia prz yczyni ł y s i ę uzgodnienia Konferencji Min isterialnej w Singapurze w grudniu 1996 r. Cz t erdzieści trzy kraje, które ogółem po siadają 93% udział w handlu produk tami technologii informatycznej, zobowiąza ł y s ię do znies ienia do 2000 r. ceł na komputery, telefony, wiele produktów telekom uni kacyjnych, półprzewod niki , software i przyrządy naukowe . Warto dodać, że handel produk tami tec hnologii informatycznej stanowi 12% ca łkowit ego handlu św iatowe go, tj. więcej ni ż wynosi ud zia ł produktów ro lnych. Spotkanie w Singapurze d o prowad z ił o również do poszerzenia listy produktów famlaceutycznych objętych zerową stawką celną przez kraje, które jeszcze w czasie Rundy Urugwajskiej podję l y się redukcji ce ł na te produkty.! . W zakres ie handlu u s łu ga mi , za priorytet po zako ń czeniu Rundy Urugwajsk iej uznano kontynuowanie negocjacji na temat kwestii , których nie udało się ostatecznie rozstrzygnąć w czas ie Rundy Urugwajsk iej. D o t yczyło to przede wszystkim czte rech rodzajów u s łu g: telekomunikacj i, u s ług rinansowyc h, tran sportu morskiego i ruchu pasażerskiego. Porozumienie w zakresie podstawowych usług tcłekomunikacyjnych zos t ało osiągnięte w lutym 1997 r. Przy s t ąpi lo do niego 69 krajów, które łączni e repreze ntował y 90% udzial w rynku usług telekomunikacyjnyc h, którego wartość w 1996 r. szacowa no na ok . 600 mld USD. Uczestnicy zo bowiązali s i ę do dal eko posuniętej liberalizacji dostępu do krajowych rynków. Wielu z ni ch przyję ł o również zasady ogran i czające naruszenia wolnej konkure ncj i w tym sek torze. Negocjacje dotyczące usług finan sowych, a więc kolejnego sektora o ogromnych rozmiarac h. niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania gospodarki św i atowej, by ł y niezwykle trudne, ale przy ni osły dobre rezu ltaty. Siedemdziesią t krajów zawarło w grudniu 1997 r. porozumienie o otwarciu rynków: ban kowości, ubezpieczeń i u s łu g w zakresie zapewn iania bezp i eczeństwa. Równie ż w tym wypadku uczestnicy porozumienia to kraje posiadające duże udzia ł y w świa towy ch rynkach u s ług finansowych - łącz nie ponad 90% . Próby liberalizacji w sektorze u s łu g transportu morskiego ni e zakończyły się dotychczas powodzeniem: strony zadecydowa ł y w [996 r. o zaw ieszeniu rozmów do czasu opracowa nia bardziej satysfakcjonujacego, wspó lnego programu negocjacji. } From Marrakesl1 to Seat//e .. and Wl1at's Al!eud, WTO - Official ministeria! wcbside, www.wto.org,s. 3..

(6) ,. '. Negocjacje dOlyczące ruchu pasażerskiego zakoIlczyly się stosunkowo szyb ko, połowie 1995 r.; przyn i os ł y one umiarkowane rczulta l y~.. w. Szersza liberali zacja handlu. us łu gam i. oraz. przyjęcie regu ł dotyczących. sub-. sydiów, klauzul bezpieczeństwa i zamówietl rządowych w handlu usługami miały być przedmiotem dalszych, zakrojonyc h na sze roką s k alę, negocjacji . Za jeden z większych sukcesów Rundy Urugwajsk iej uznać należy przyję c ie nowych procedur rozstrzygania sporów. Najważniej sza zmiana. jaką impli kowały nowe przepisy, wiąże się z zakrese m uprawni eń Organu Rozstrzygania Sporów ( DSB)1. Organ ten powołuje panel roz s trzy g ający. przyjmuje raport panelu i ewentualnie raport Organu Apelacyjnego oraz nadzoruje wdrażanie raportu panelul. Naji stotniejszejest to, że DSB przyjmuje automatycznie raport panelu, bez konieczności jego glosowania w WTO. Organ Rozstrzygan ia Sporów może również odrzucić raport panelu ekspertów, w tym wypadku jednak decyzja mu si być podjęta jednogło ś ni e. Oznacza lo, że zablokowa ni e decyzji pane lu m oże na stąpić rakt yczn ie tylko za zgodą stron. Jes t to istotny postęp , w stosunku do mechanizmów GATI, klóre umożliwia l y krajom pozwanym, zwlaszcza tym o dużym potencjale e konom icznym, sprzec iwiać s i ę przyjęciu raportu pane lu przez Radę GATT Interesy strony pozwanej s:} z kolei chronione przez stworzenie możliwo ści odwolan ia s i ę od decyzji panelu do s t a łego Organu Odwoławczego (Appellate Body), w którego s kład wchodz i siedmiu ekspertów. c ałkowicie niezależny c h od rzqdów swoich państw. powoływanych na okres czterech lal. Podobnie jak raport panelu, raport Organu Odwoławczego jest au tomatycznie przyjmowany przez DSB i bezwaru nkowo akceptowany przez strony sporu , c hyba że DSB podejmie j ednogłoś nie decyzję o jego odrzuceniu. W stosunku do oskarżonego cz ł onka, który nie zastosuje s i ę do za ł eceń i decyzj i panelu lu b decyzji Organu Odwoławczego, przewid ziana jest możliwo ść zawieszen ia stosowania koncesj i lub innych zobowiązań w sposób dyskryminacyjn y. Może to jedna k na stąpić nic wcześ n iej niż po zatwie rdze niu taki ego dz iał ania przez Organ Rozstrzygania Sporów. Po raz pierwszy przypadek taki wys t ąpi! w 1999 r. Rozst rzyga nie sporów staje s i ę coraz istotniejszą częścią dzialalno ści WTO . W okresie od stycznia 1995 r. do sierpnia 1999 r. cz ł o nk ow i e WTO wszczę l i 183 postępowania rozstrzygania sporów w 142 ważnych kwestiach handl owych , występując z fonnalnym żądaniem konsultacji (co stanow i pierwszy etap we wnoszeniu skargi). Dla porównania , procedury rozstrzygania sporów w GATI b y ł y wykorzystywane ty lko ok. 300 razy w ciąg u 48 lat. 6 /bidem . 7 Od GATT do IVTO . Skutki Rlllldy Urugwajskiej dlo Pol.rki. pod red. J. Kaczurby i E. Kaweckiej·Wyrzykowskiej. IKiCHZ. Warszawa. t995 , s. 166. I W sk ład panelu wchodzą z reguły trzy (rladziej pięć) osoby prywatne. o wysokich kwalifikacjach z dziedziny prawa międzynarodowego lub polityki handlowej , nie reprezentujące interesów żadnego rządu. Wybór s kładu panelu jest przedmiotem uzgodnień między stronami. W razie gdyby uzgodnienia te nie przyniosly skutku. orzekających wyznacza dyrektor generalny WTO..

(7) Moi/iwości. rozwoju. handlu .... Więk szość. problemów jest rozwiązywana na drodze konsultacji , bez koniecz· formalnego panel u roz s trzygającego . Dane z ostatnich 12 mi es ięcy (do lipca 1999 r.) ujawniają, że strony wystąpiły z 39 wni oskami o przeprowadzenie konsultacji , utworzono 17 paneli rozstrzy gającyc h. przyjęto 8 ostatecznych pane li lub decyzji Organu Apelacyjnego , dwa pos t ę po wania panelowe zos tały wstrzymane , ponieważ stronom udało się rozwiąza ć spór w stosunkac h bilateralnych . W dwóch przypadkach zalegalizowano podj ęc i e przez s tron ę oskarżającą środ k ów odwetowych, poni eważ strona pozwana nie 9 zas t osowa ła się do reguł rozstrzygania sporów • Ogólnie n ależy stwierdz i ć. że na skutek nowych przepi sów wzros ł o przekonanie o skutecznośc i mechanizmów rozstrzygania sporów WTO , co spowodowało wnoszenie w i ększej liczby skarg i wn iosków o w szczęc i e postępowan i a panelowego. Może lo po wodować przej śc iowy wzrost nap i ęc ia w stosunkach handlowych mi ędzy państwam i , ale w dłuż szej perspekt ywie powinno przyczy ni ć się do bard ziej harmonijnego rozwoju handlu , glównie dzięki ograniczeniu mo ż liwo ści podejmowan ia unilateralnych akcj i odwetowyc h, które przynoszą poważne szkody w świa t owych obrotach handl owych. W pracach WTO występ ują jednak również istotne trudnośc i , które zostały ujawni one w wyniku niepowodzenia Konferencji Mini sterial nej w Seattle . Konferencja ta była trzecim z kolei spotkanie m na szczeblu mini sterialnym od czas u powalani a WTO (poprzednio konferencje odbyły s ię w Singapurze w grudniu 1996 r. i w Genewie w maj u 1998 r.). Rozmowy w Seattle trwały od 30 listopada do 3 grudnia 1999 r. Powszechnie oczekiwano, że podczas tej konferencj i zostan ie przyjęta agenda rokowa ń następnej, dziewiątej rundy negocjacji wie lostronnych. Jednak 135 krajom cz ł onkow s kim WTO nie uda ł o s ię u stali ć wspól nego programu rozmów i zasadniczych ich założeń . Z pewnośc ią wpłynę ł y na to trudn ośc i dotyczące kwestii pozosta ł ych do rozwiązania . Są to z w ł aszcza kwestie związ an e z reformą polityki wpływającej na handel rolny oraz dalszą li beraliza cją rynku u s ł ug. Przyczyny ni epowodzenia konferencj i w Seattl e mają jednak g łębsze podłoże - wiążą się z zarzutami, jakie kierowa ne s ą pod adresem WTO przez przeciwników liberalizacji hand lu. Ic h zdani e m liberalizacja prowadzi m.in . do spadku poziom u plac i naru szell praw socjalnych pracowników. Obn i żki płac s ą ich zdaniem następstwem importu z krajów o niższych kosztach s iły roboczej. Wynik i analiz przeprowadzonych w tym zakresie dowodzą, że import z krajów, w których pła ce s ą ni skie , przyczyn ia s ię w 10- 20% do obniżek płac w krajach uprzemy s łowi o nyc h. Pozostałą część ob niżek należy przy pi sać zmianom techno log icznym, które wymagają si ły roboczej o wyższych kwalifikacjac h. Jednak ten 10% lub 20% zakres o bni żek, który wynika z importu z krajów o nisk im poziomie plac, stanowi dla niektórych pol ityków wystarczający argument na rzecz protekcjo· nizmu . Jako kontrargument mogą być wykorzystywane wyn iki anal iz przepronośc i powoływania. 9 From Marrakesh 10 Seallle..., s. 5..

(8) wadzonych przez OECD, z których wynika , że nałożenie cła w wyso k ości 30% na impon towarów z krajów rozwijających się do Stanów Zjed noczonych spowodowałoby, iż place nie tylko nie wzrosną , ale ob ni żą s i ę o I % w wypadku plac pracowników niewykwalifi kowanych i 5% w wypadk u pracowników o wysokich kwalifikacj ach lu. Jednak przec iwnicy li beralizacji os k arżaj ą WTO również o to , że w swojej dzia ł al n ości ignoruje prawa pracownicze oraz sprawy ochrony środow i s ka. Niektóre kraje rozw i nię t e, pod naci sldem zw i ązków zawodowych i organizacj i pozarządowych. d omaga ły s i ę, aby WTO zagwarantowa ł a lepsze przestrzeganie standardów socjalnych dotyczących pracy oraz norm ochrony środow i ska. Kraje rozwijające się sp r zec iwiają się temu , uznając , że wiąże się to z ryzykiem stworzenia nowych barier protekcjonistycznych w krajach rozwi n iętyc h , wymierzonych przeciwko importowi z krajów uboż szyc h . Arg u me ntują, że wprowadzenie standardów socjalnych, w tym zasad dotyczących wy n agrodzeń minimalnyc h, jest nie do przyjęc ia ze względów finan sowych , a ponadto po zbawi ł oby je często jedynych atutów konkurencyjnychii. Sprawa ta z ca ł,! ostrością wys t ąpiła podczas konferencj i w Seatt le i przyczyni ł a s ię do jej ostatecznego niepowodzenia. Szerszy zarzut kierowany pod adresem WTO przez kraje rozwijające s i ę dotyczy ni ewys t arczającego u wzg l ędniania ich interesów na forum mult ilateralnym. \Vprawdzie. począwszy. od lat 80.. w i ększość. z nic h .. zachęco n a. s ukce-. sa mi gospodarczymi krajów prowad zącyc h bardziej otwartą pol i t y kę handl ową, aktywnie w ł ączy l o się w negocjacje Rundy Urugwajskiej, udzielając koncesji handlowych i akceptując wyniki rundy. Mimo licznych przypadków specjalnego i zró żn i cowanego tra ktowania w m i ędzynarodowym systemie handl owym nie są one w pełni usatysfakcjonowane praca mi WTO . Kwestiami, które w ich ocenie wymagają podjęcia szerszych dzia łań w ramach WTO są m.in. II: - szybsze u su nięci e restrykcj i w eksporcie tekstyliów oraz p rzyjęc i e dłuż szyc h okresów pr zejściowych dla krajów rozw ijaj ącyc h s i ę, a także w i ę k sza pomoc tec hn iczna na ich rzecz, - zm iana lub z łagodzeni e niektórych reg uł WTO, które stanowią zbyt d u że obc i ążenie w ich sytuacji ekonomicznej , - usunięc i e barier wobec eksportu produktów przetworzonych z krajów rozwijających s i ę, zw ła szcz a opanego na wykorzystani u znajd ujących s i ę w tych krajach zasobach naturalnych, - pomoc w pokryci u wysokic h kosztów uczestn ictwa delegacji z krajów rozwijających się w pracach WTO oraz kosztów po stępowań rozs tr zygających spory.. lU COl1cenrs ... (IIul RespO/lSe.f, WTO - Official minislerial webside, www.wto .org,s.4. II T. Radzimińska, SIatek /lie wypłY/lą!, "Nowe Zycie Gospodarcze" 1999, nr 51/52, s. 31. 11 COllcenrs ... (llId Respo/lSt!s, s. 8..

(9) Moż liwośc i. świarowego. halldlu .... Ponadto niemal wszystkie kraje rozwijające się ki e rują się na forum wielostronnym okreś l o n y mi celami polityki handlowej, które odzwierciedlają mocne i s ł abe strony ich gospodarek. Biorąc pod uw agę fakt, że decyzje w WTO podejmowane są na zasadzie konsensusu, kraje rozwijające s i ę m ogą wywierać presj ę na pozostał yc h cz łonków WTO w celu lepszego uwzględniania ich interesów, a w skrajnych przypadkach nawet blokuj ąc propozycje, które są dla ni ch niekorzystne. Mogą przy tym na równi z innymi kor.lYstać z procedur rozstrzygania sporów. Jed nak wynik niektórych sporów rozstrzyganych na fo rum WTO uznawany jest częs t o za dowód, że reg uł y WTO działają przeciwko interesom krajów rozw ij ających się, co potwierdza przypadek sporu " bananowego". W sporze tym USA wnios ł y s kargę o naru szen ie in teresów handl owych w na s t ę pstwi e przyznan ia przez Un i ę Europejską preferencji w dostępie do jednolitego rynku dla importu bananów z krajów karaibski ch i innych objętyc h Konwencją z Lome. Skarga ta zos la ł a rozpatrzona na korzy ść strony amerykańskiej przez panel rozs t rzygający WTO , mimo że stosowanie preferencji wobec cz łonków konwencji Lome jest dozwol one w świe tl e WTO . Trzeba jednak pam i ę ta ć, że konOikt ten rozgrywał s ię g łówn i e między krajami uprze m ys ł ow ion ymi - Stanami Zjednoczonymi i U ni ą Europejską i wynikał z ich rozbież n ych interesów, a część krajów rozwij aj ącyc h s i ę Ameryki Łacińskiej, kt óryc h eks port uc i erpiał w wyniku regu lacji importowych Unii Europejskiej , występowała w tym konflikcie po stronie USA. Omawiane zarzuty wobec liberalizacji i regu ł WTO przyczyniły s ię w znacznym stop niu do nie powodzen ia spotkania w Seattl e i od ł ożen i a dalszyc h dyskusji na późniejszy termin . W zw iązku z tym nasuwa się pytanie , jakie konsekwencje dla ś wiatowego handlu miałob y zahamowani e procesów liberali zacji. Handel jest ważnym bod źce m wzrostu gospodarczego i poprawy konkurencyjnośc i . Liberalizacja przyczynia s i ę natomiast do wzrostu świ alow yc h dochodów z handlu . Eksperci Komi sj i Europejskiej szac ują , że zredukowanie obowiązują cych obecnie na ś wiecie stawek celnych i o płat w handlu towarami przemys ł o wym i oraz uslugami ś red ni o o jedną trzec i ą zw i ększy ł oby roczny ś wiatowy dochód o 150 ml d USD, a obn i źka ich o połowę przy n iosłaby kolejne 220 mld US D. Na dal szej liberalizacji handlu n ajw ięcej zyskał yby oczyw i śc i e kraje uprzemy s ł owion e, będące g ł ów nymi świ at owy mi eksporterami I}. Liberalizacja handlu nie jest jednak grą o sumie zerowej ; korzyśc i z niej mogą os i ągnąć równi eż kraje rozwijające s ię , a zw ł aszcza te, które po s t awiły na wzrost sty mulowany przez eksport i inwestycje zagraniczne oraz kraje naj s łabiej rozw in ięte, cieszące s ię w ramac h WTO nadzwyczajnymi preferencjami". Dodatkowym argumentem na rzecz kontynu owania rozmów Iiberalizacyjnych jest fakt , że ich zan iechan ie m o że prowad z i ć w przyszł ośc i do wzrostu 13 Udział Uni i Europejskiej w światowym eksporcie wynosi ok. 20%, a Stanów Zjednoczonych niemal 16%. 14 T. Radzimi rlska. op. cil., s. 3 I ..

(10) Hajdllkiewic!. protekcjonizmu. Hi storia stosunków m i ędzynarodowych dostarcza licznyc h wojen handl owych. których pod l ożem by lo stosowanie środków polityki ekonomicznej o charakterle protekcjoni stycznym. Eskalacja konfliktów handlowych mog ł aby prowad z i ć do destab ilizacj i ś wiatowego systemu gospodarczego i ogra niczenia korzyści płynących z wymiany. Trzeba również uwzględnić fakt , że nicpodjęcie nowej rundy negocjacji pos tawiłob y pod znakiem zilpytania w i a rygodność tej organizacji. Zaszkodziłoby to tej generalnie sprawn ie d zi ałają cej instytucji i g ro z i ł o b y obniże ni em dyscy pliny przestrzegania reguł handl owych. A jak już wczeSniej zauważono, rozwój handlu wymaga klimatu zau fan ia, który może z apewnić system opany na stabilnyc h i powszechnie przestrzegilnych zasadach. Za g ł ów n y czy nnik . który powoduje opó ź n i enia w prowadzonych obecn ie wielostronnych negocjacjach handlowych , należy uzna ć ros nące upolitycznienie polityki handlowej , przy jednoczesnym nabyciu przez więk szość krajów umi ejętno śc i sprawnego funk cjonowan ia wewnątrz WTO . To sprawia, że aby pozys kać ele ktorat. rząd y nie są s kł o nn e do ustęp s t w, broniąc swo ich wyj śc i owych stanowisk negocj acyjnych . Tak by lo w przypadku negocjacji w Seatt ł e. pod czas któryc h na ni ewlru szonych pozycjach stały zarówno Stany Zjedn oczone (co przypi suje s ię okresowi przedwyborczemu w USA), Un ia Europejska . Ja pon ia , jak rów ni eż li czne kraje rozwijające się. Jednak , jeśli kraje te chcą w przy sz łości u zys kiwa ć korzyści płyn~ce z da lszego rozwoju ś wiatoweg o handlu , mu szą w trakcie dalszyc h wie lostron nych negocjacj i handl owych wykazać s ię wi ę k sz ą wraż li wośc ią i zrozumieniem problemów innyc h, co wymaga prezentowa nia wyważo n ego i bardziej elastycznego stanowi ska. przyk ład ów. Lite ratura Balcerowicz L .. lVypadek IV Scal/fe • .. Wprost" 2000, nr 1. Cohen S.D .. Joel R.P., Blccker R.A .. Fwulllll1enwls ofU.s. Foreign TrafIe Policy: Ecolfomic.~. Polilics. Lnws. G/ullssl/es. Weslview Press. Boulder 1996. Concems ... and Respon.fes, WTO - Official ministeria! webside. www.wlo.org Prom !I1arrakesh to Seallle ... (lI/d IVlwt l' Ahead. WTO - Official ministeriat websidc, www.wto .org Od GA7"/' do wro. Sklllki RI/lldy Urugwajskiej (lIl1 Polski. pod red. J. Kaczurby i E. Kawcckiej·Wyrzykowskiej. IKiC "I Z. Warszawa 1995. Rad zim i ńska T.. Stl!fek nie wypłynąl • .. Nowe Zycie Gospoda rcze" 1999. nr 5 1/52. The European UniOIl (Ind World Trade . EUR ·OP. Luxcmbourg 1997.. Potential for the Development of World Trade Based on on Evoluotion of the GATT/WTO Multiloteral Trode System [n the post-war period ( 1948-98), wor[d trade grew at a raster rale (by an averagc or 6%) lhan world production (by 3.9%). The GArr/WTO world trade system . based on mutually accepted . bi nding tradc rulcs and constituting an imponanl multilatcral forum for tiberatisation.

(11) Moiliwosci negotiations, contributed to this dynamie growth in trade. Since the emergenee of the WTO in January 1995, the Illultilateral trade system has gained additional institutional resources and an expanded set of trade rules that incline member states to support world trade as <In instrument of eeonomic growth and development of harrnonious international re lations. Despite undoubted accomplishmems in trade liberalisation. WTO activities have come under crilicism for ignoring social rights and environmental prolection requirements, as well as for insufficient consideration toward s the interesls of deve loping countries. The inereasing politicisation or trade policy, coupled wilh Ihe simultaneous attainment by most eountries of Ihe ab ilily to funclion effectively within the WTO . mUSI be eonside red as the main faclor contribul ing 10 Ihe delay in the current multilateral trade negotialions. SliIJ , the potenlial bcnefils from increased income from trade should prompl countries lo conlinue discussions on furthc r libcrali sation of world trade..

(12)