Dr u g i s e z o n b a d a ń c m e n t a r z y s k a n e o l i t y c z n e g o w M a l i c a c h Ko ś c i e l n y c h s t a n. 1 , w o j. t a r n o b r z e s k i e
Ba r b a r a Ba r g ie l, Ma r e k Fl o r e k, Je r z y Lib e r a
P rzeprow adzone w 1996 r. badania dużego kopca położonego w M alicach K ościelnych, gm. Lipnik, do prow adziły do odkrycia pod jeg o nasypem m egalitycz nych konstrukcji kam iennych zaw ierających pochów ki szkieletow e. Z ostały one zinterpretow ane w stępnie jako g ro b o w iec zb io ro w y k u ltu ry p u ch a ró w lejk o w aty ch (K PL) zbliżony do tzw. grobow ców kujaw skich. O dsło nięto ponadto cm entarzysko płaskie z grobam i w obsta w ach kam iennych zw iązane z tą sam ą kulturą (M. Flo rek, J. Libera 1997).
W 1997 r. kontynuow ano badania stanow iska, kon centrując się na terenie przyległym od południow ego- zachodu do w ykopów z 1996 r., gdzie spodziew ano się odnaleźć kontynuację grobow ca m egalitycznego oraz na północ od nich, gdzie pow inna znajdow ać się dalsza część cm entarzyska płaskiego (ryc. 1). W czasie 4 tygo dni rozpoznano teren o pow ierzchni 350 m 2 (w ciągu dw óch sezonów ponad 600 m 2).
Przebadano w całości odsłonięte ju ż w poprzednim roku konstrukcje m egalityczne z pochów kam i (obiekt 12), odkryto kolejne (obiekt 16) oraz dalszą część cm en tarzyska płaskiego K PL, znajdując w jeg o obrębie także dwa groby kultury ceram iki sznurow ej (ryc. 2). Łącznie w ciągu dw óch sezonów badaw czych w yeksplorow ano 17 pochów ków zw iązanych z konstrukcjam i m egalitycz nymi oraz 17 grobów płaskich, w tym 3 podw ójne1.
Ko n s t r u k c j em e g a l i t y c z n e (o b i e k t y 1 2 i 1 6 ) Odsłonięte w latach 1996-97 dwie grobowe konstruk cje m egalityczne tw o rzą cztery rzędy dużych kam ieni, głów nie bloków w apienia o w ym iarach do ok. 50 x 80 x 40 cm, ułożonych na pierw otnym poziom ie gruntu bądź nieznacznie weń w kopanych, dość ściśle przylegających do siebie. N ie uchw ycono ani w ierzchołka ani podstaw y megalitów, co zdaje się w skazyw ać, że grobow iec skła dał się jedynie z bocznych rzędów kamieni a nie zam knię tej, trapezow atej bądź trójkątnej konstrukcji. Być może m am y do czynienia z lokalną odm ianą tzw. grobow ców kujawskich. D w óm rzędom kam ieni tow arzyszyły z obu stron nieregularne bruki kam ienne, pod którym i znajdo
1 Duży stopień zniszczenia zespołów oraz zazwyczaj bardzo zły stan zachowania szczątków kostnych m ógł spowodować w niektórych wypadkach sztuczne wydzielenie grobów; dotyczy to zwłaszcza pochów ków 12/12 i 12/15 w obrębie konstrukcji megalitycznej oraz być może grobu 14B. Szczątki kostne ze stanowiska są przedmiotem odrębnego opracowania W. Kozak-Zychman i E. Gaudy ( 1998).
w ały się pochów ki ludzkie. W całości przebadano tylko 3 rzędy kam ieni, częściow o rozpoznane ju ż w 1996 r.
Rząd kam ieni w ysunięty najbardziej w kierunku pó łnocnym zorientow any był w przybliżeniu w zdłuż osi Ν Ε Ε -SW W i m iał długość 16 m, pierw otnie być może nieco wfęcej. Tworzyły go kam ienie dość dużych roz miarów, ściśle dopasow ane do siebie. W odległości 3-5 m na południe od niego znajdow ał się kolejny rząd du żych kam ieni, usytuow any mniej więcej w zdłuż osi W-E, z lekkim odchyleniem w kierunku północnym (nieco ukośny w stosunku do poprzedniego), którego zacho w ana długość w ynosiła 15 m, zaś pierw otna m ogła się gać 17-18 m. Jego zachodni kraniec został zniszczony w 1989 r. (por. B. Bargieł, M. Florek, J. Libera, A. Zakoś cielna 1989, s. 45). W odległości 10-80 cm od tego rzę du kamieni, po obu jego stronach znajdow ały się pochów ki szkieletow e. Zm arli ułożeni byli w płytkich jam ach, bądź bezpośrednio na pierw otnej pow ierzchni gruntu, część leżała na n ieregularnych brukach kam iennych, część m iała tylko płaskie kam ienie ułożone pod głowa mi. Szczątki kostne były przew ażnie źle zachow ane, tym niem niej m ożna stw ierdzić, że zm arli ułożeni byli w po zycji w yprostow anej, z głow am i zorientow anym i w kie runku zachodnim .
W ciągu obu sezonów badaw czych odkryto łącznie 15 pochów ków (13 pew nych i 2 - ze względu na znaczne zniszczenie i rozproszenie szczątków kostnych - uznane za dom niem ane - por. przypis). Spośród pochówków, któ* rych stan zachowania um ożliw iał określenie wieku i płci, 9 należało do dzieci bądź osobników młodocianych, zaś 6 do osób dorosłych, z których wyróżniono trzy kobiety (nie określono płci 3 osobników). Siedem grobów znaj dowało się po północnej - wewnętrznej stronie rzędu ka mieni, zaś osiem po jego południowej - zewnętrznej stro nie. Tylko dwa z nich - nr 12/10, w którym pochowano dziecko w wieku Infans I, i 12/13 - pochów ek osoby do rosłej, nieokreślony pod względem płci, posiadały w ypo sażenie. W pierw szym pochów ku odkryto 3, w drugim 2 d oborow e w ió ry z k rz e m ie n ia św ieciechow skiego (ryc. 3: 5-9). Być m oże za intencjonalne wyposażenie na leży również uznać kilkanaście niewielkich fragmentów ceramiki pochodzących z jednego naczynia, znalezionych w pobliżu głowy pochówku 12/14.
Trzeci rząd kamieni ok. 18 m długości znajdował się 4-5 m na południe od poprzedniego i był prawie równole gły do niego. Podobnie ja k rząd pierwszy, tworzyły go duże, dopasowane do siebie bloki wapienia, którym nie
R y c. 1. M alice K o śc ie ln e , st a n . 1. P la n w y so k o śc io w y st a n o w is k a z lo k a liz a c ją w yk op ów a rc h e o lo g ic z n y c h z la t 19 96 -19 97 or az so nd aż y (A , B , C ).
R y c. 2. M al ic e Kościelne, st an . 1. Pl an zb io rc zy ob ie kt ów o d k ry ty ch w la ta ch 19 96 -1997. O z n a c z en ia : 1 - gr an ic e w yk op ów ba d a w c zy ch ; 2 - k o n st ru k cj e me ga lit yc zn e; 3 - gr ob y w o b st aw ac h kamiennych; 4 - gr ob y jamo we ; 5 - gr ob y o n ie zac h o w any ch lu b z a c h o w a n y c h sz cz ąt k o w o o b st aw ac h ka mi en n y ch ; 6 - ja m y z po le p ą; 7 - in ne jam y; 8 - poch ówk i p ew n e; 9 - po ch ó w ki domniemane; 10 - re k o n st ru o w an y za si ęg p ie rw o tn ej po d st aw y ko pc a.
Ryc 3 M alice K ościelne, stan. 1. Zabytki krzem ienne i kościane stanow iące w y p o sażen ie grobów : 1 - 3 - g r ó b 1 6 /2 ; 4 - g r ó b 19, 5-7 - grób 12/10; 8-9 - grób 12/13 (z badań w 1989 r.); 10-11 - grób 10; 12 - grób 14 (1-9, 12 - krzem ień św ieciechow ski, 10 - kamień czekoladow y, 11 - szabla dzika).
towarzyszyły bruki z drobniejszych kamieni i pochówki. Być może jednak, z konstrukcją tą należy wiązać grób nr 15, w którym pochow ano osobnika w w ieku Maturus.
M iędzy drugim a trzecim rzędem kam ieni odkryto pły tk ą prostokątną ja m ę (obiekt 18) o w ym iarach 3,30 x 1,20 m, zorientow aną dłuższą osią w kierunku NE-S W. D no i ścianki jej zachodniej części nosiły ślady inten syw nego działania ognia - budujący je less był w ypalo ny na kolor pom arańczow y, zaś w w ypełnisku znajdo w ały się liczne bardzo drobne w ęgle drzew ne, kam ienie i pojedyncze kości zw ierzęce. Praw ie identyczna, lecz nieco m n iejsza i zo rien to w an a w zdłuż osi N -S ja m a (obiekt 13) znajdowała się ok. 4 m dalej na zachód. W żad nej z nich nie znaleziono zabytków m ogących w skazy w ać na ich charakter bądź chronologię.
Czwarty rząd kam ieni (określony jako obiekt 16) roz poznany został tylko częściow o. Z najdow ał się on ok. 3-5 m na południe od poprzedniego i był zorientowany ukośnie w stosunku do niego, a praw ie dokładnie wzdłuż osi W-E. Przebadano go na długości praw ie 9 m, przy czym w ydaje się, że uchw ycony został jeg o zachodni kra niec. Po obydw u jeg o stronach znajdow ał się dość zwarty bruk z drobniejszych kam ieni, pod którym odkryto 2 po chówki szkieletowe. Oba groby usytuow ane były po pół nocnej stronie rzędu kamieni. Szczątki kostne zachowały się w bardzo złym stanie, tym niemniej m ożna stwierdzić, że podobnie ja k w przypadku wcześniej om aw ianych po chówków, zm arli złożeni byli w pozycji wyprostowanej, z głowami skierow anym i w kierunku zachodnim. W ypo sażenie posiadał tylko jed en pochów ek - n r 16/2 - należą cy do osobnika dorosłego o nieokreślonej płci. Były to 3 narzędzia w iórow e w ykonane z krzem ienia świeciechow- skiego. D w a z nich to półtylczaki o częściowo retuszow a nych bokach, intensywnie w yśw ieconych na całej długo ści (ryc. 3: 1,2). Jeden z tych okazów był złam any i uło żony być może intencjonalnie w kształcie litery „T” . Trzeci egzem plarz to fragm entarycznie zachowany w iór o ście nionej postawie (ryc. 3: 3).
W szystkie opisane konstrukcje kam ienne praw do podobnie nakryw ał płaski nasyp ziem ny (lub nasypy) podnoszący się w kierunku północno-zachodnim . Jego pierw otna w ysokość je s t trudna do określenia. W nasy pie znaleziono kilkaset - przew ażnie niew ielkich - frag m entów ceram iki K P L oraz drobne zabytki krzem ienne. C eram ika w przew ażającej w iększości m ieści się w sty listyce fazy w ióreckiej - ornam enty w ykonane głów nie techniką stem pelkow ą, poziom ym i rzędam i pionow ych i ukośnych słupków , ukośne n akłucia (ryc. 4: 5). Na szczególną uw agę zasługują dw a fragm enty naczyń. Jed no z nich to m isa, bardzo rzadka w m ateriałach fazy w ió reckiej, zdobiona pod kraw ędzią podw ójnym zygzakiem w ykonanym techniką stem pelkow ą (ryc. 4: 14). D rugi fragm ent pochodzi z baniastego naczynia i zdobiony je st bardzo delikatnym ornam entem pseudosznurow ym w uk ładzie pionow ym (ryc. 4 :1 5 ). W śród zabytków krzem ien nych ponad 86 % stanow ią odłupki. Ponadto znaleziono
n ieliczn e m ik ro lity c z n e rd zen ie o d łu p k o w e (ryc. 6: 14-15) oraz wiórki ich fragm enty (ryc. 6 :1 -3 ,5 ,8 ). W śród narzędzi w y ró żn io n o łu szczn ie d w ubiegunow e (ryc. 6: 10, 12-13, 16, 18-21), drapacze odłupkow e (ryc. 6: 11, 17), w kładki w iórow e (ryc. 6: 4, 9), ponadto poje dyncze m ikrolity - trapez (ryc. 6: 7) oraz półtylczak. Po nad połow ę (56 %) zabytków krzem iennych wykonano z krzem ienia czekoladow ego, 20 % ze św ieciechow skie- go, pozostałe surowce były reprezentow ane o wiele mniej licznie (krzem ień pasiasty - 8,6% , narzutow y - 6,6%, w o łyński - 4,7% , ożarow ski - 1,6%, inne - 1,9%).
N a podstaw ie znalezionej w nasypie ceram iki, od kryte kam ienne konstrukcje m egalityczne i tow arzyszą ce im groby należy łączyć z fazą klasyczną grupy połu dniow o - w schodniej K PL. O dsłonięte konstrukcje ka m ienne nie m ają bliskich analogii w grobow cach typu „kujaw skiego”, bądź innych obiektach m egalitycznych znanych z KPL. W ydaje się, że m am y tu do czynienia z now ym , nieznanym dotychczas typem grobow ca zbio rowego.
Cm e n t a r z y s k o p ł a s k i ez g r o b a m is k r z y n k o w y m i N a N W od opisanych konstrukcji m egalitycznych przebadano kolejnych 5 grobów należących do cm enta rzyska płaskiego z grobam i K PL w obstawach kam ien nych (groby nr 10, 14, 14 B, 19, 21). K onstrukcje grobo we znajdow ały się bardzo płytko, w zasadzie ju ż w w ar stwie ornej, przez co one same, ja k też znajdujące się w ich obrębie pochówki, były w znacznym stopniu zniszczone.
Trzy z odkrytych grobów (nr 14, 14 В i 19) były tak bardzo zdewastow ane przez orkę, że zachowały się z nich tylko fragm enty obstaw kam iennych, zaś w grobie nr 19 tylko jeden płaski kamień, na którym znajdowały się drob ne ułam ki kostne głowy zmarłego. N a ile fragm entarycz ny stan zachowania szczątków kostnych pozw ala się zo rientować, pochów ki te były ustytuow ane w zdłuż osi N-S, z lekkim odchyleniem w kierunku zachodnim , zaś głowy zm arłych skierowane na południe. Tylko dwa z nich po siadały wyposażenie. W grobie n r 14 - w którym pocho wano, prawdopodobnie dorosłego m ężczyznę - był to frag m ent w ióra (ryc. 3: 12), natom iast w grobie 19 - osobnika m łodocianego - m asyw ny drapacz na w iórow cu o zagła dzonym drapisku i części przypiętkow ej (ryc. 3: 4); oba wykonane z krzem ienia świeciechowskiego.
G rób nr 21, m im o stosunkow o płytkiego zalegania, zachow ał się w w yjątkow o dobrym stanie. Była to regu larna prostokątna skrzynia o w ym iarach ok. 2,40 x 1,20 x 0,50 m, w kopana w calec lessowy, zorientow ana dłuż szą osią w kierunku N E-SW , o dnie, ścianach i częścio w o przykryw ie z dużych płaskich p łyt kam iennych. N a dnie kom ory grobowej znaleziono bardzo źle zachow a ny szkielet (nieokreślony pod w zględem antropologicz nym ) ułożony w pozycji w yprostow anej, z głow ą skie row aną w kierunku SW.
N ieco odmienny charakter posiadał grób nr 10 (ryc. 7). Była to wkopana na głębokość ok. 100 cm poniżej
Ryc. 6. Malice Kościelne, stan. 1. Materiały krzemienne z nasypu kopca. 1-3, 7-10, 13, 17, 19 - krzemień czekoladowy; 6,4, 11 - krzemień świeciechowski; 16, 21 - krzemień wołyński; 5, 12 - krzemień pasiasty; 14, 15, 18, 20 - krzemień narzutowy.
Ryc. 7. Malice Kościelne, stan. 1. Grób nr 10. A - plan na poziomie stropu obiektu, В - plan na poziomie dna jamy grobowej (oznaczenia elementów wyposażenia: A - wiórowiec, В - szabla dzika), С - przekrój, oznaczenia: 1 - żółtoszara ziemia (w-wa oma), 2 - brunatnoszarożółty less (nasyp kopca), 3 - jasna, żółtoszara ziemia (strop gleby kopalnej II), 4 - czamoszara przemiesza na ziemia (strop wypełniska jamy grobowej), 5 - brunatnoszara ziemia (strop gleby kopalnej I), 6 - jasny przemieszany less (ziemia wyrzucona z wkopu jamy grobowej), 7 - jasnożółty less (calec), 8 - kamienie, 9 - kości.
wotnego poziom u terenu, wannowata, w przybliżeniu pro stokątna jam a o w ym iarach 2,30 x 1,40 m, zorientowana dłuższą osią w kierunku W -E. N a jej dnie - wyłożonym niewielkimi płaskim i kam ieniam i - spoczywały szczątki dorosłego m ężczyzny (45-55 lat) i ok. 8-10 letniego dziec ka. Zm arli leżeli w pozycji w yprostow anej, z głowami w kierunku zachodnim . Przy głowie m ężczyzny znalezio no szlifowaną szablę dzika oraz fragment wiórowca z krze m ienia czekoladowego, o dwustronnie wyświeconych kra wędziach (ryc. 3: 10, 11). Jam a grobow a zasypana była nie ziem ią lecz w całości kamieniami, niekiedy nawet dość znacznych rozmiarów, głów nie bryłam i wapienia. O ilo ści kam ieni użytych do zasypania jam y grobowej może świadczyć to, że do ich wyw iezienia poza teren stanow i ska posłużyły 2 furmanki.
N a północny zachód od grobu 21, w w arstw ie ornej zn alezio n o p o jed y n cze o k ru ch y kam ieni i m asyw ny w ie rtn ik w ió ro w y z k rz e m ie n ia św ie c ie c h o w sk ie g o (ryc. 6: 6). P raw dopodobnie stanow ił on w yposażenie kolejnego, całkow icie zniszczonego pochów ku.
Cm e n t a r z y s k ok u l t u r yc e r a m i k is z n u r o w e j W północnej części zbadanej partii cm entarzyska pła skiego K PL odkryto dw a groby należące do kultury ce ram iki sznurow ej (obiekty 14 A i 20), z których w cało ści przebadany został tylko grób 14A. U sytuow any był w bezpośredniej bliskości grobów 14 і 14Β należących do K PL, tak, że naw et częściow o uszkadzał ten ostatni. B ył to grób niszowy, przy czym szyb stanow iący w ej ście do n isz y u le g ł praw ie całk o w item u zn iszczen iu w skutek orki i erozji. N a dnie niszy, przy zachodniej ścia nie spoczyw ał bardzo źle zachow any szkielet zm arłego, najpraw dopodobniej m ężczyzny w w ieku M aturus, uło żony w pozycji skurczonej, na praw ym boku, z głow ą zo rien to w an ą w kierunku S, ze zgiętym i w kolanach nogam i, p raw ą ręk ą praw ie w yprostow aną a lew ą zgiętą w łokciu niem al pod kątem prostym . W yposażenie sta now ił topór kam ienny, drapacz wiórowy, kilkaset pacior ków z m uszli i zaw ieszki z zębów zwierzęcych.
K olejny grób (nr 20) znajdow ał się ok. 1 m na p ó ł noc od poprzedniego. W praw ie okrągłej jam ie natrafio no na silnie skurczony szkielet kobiety w w ieku 30-40 lat, ułożonej n a lew ym boku, z g łow ą skierow aną w kie runku północnym . N a obw odzie ja m y grobowej od stro ny głow y zn ajd o w ało się k ilk a n iew ielk ich kam ieni. Z m arła w yposażona była w cztery naczynia: duży p u char esow aty zdobiony odciskam i sznura i rzędam i stem pelków, p ó łkulistą m isę, w ew nątrz której znajdow ał się niezdobiony pucharek esowaty, oraz - zniszczone w stop niu uniem ożliw iającym p ew n ą rekonstrukcję - duże n a czynie z niew ielkim i płaskim i uszkam i.
G rób 14A ze w zględu na obecność w nim asym e trycznego toporka łódkow atego pew nie łączyć m ożna z kulturą ceram iki sznurow ej. Do unikalnych zabytków należą znalezione w tym grobie paciorki w ycięte z m uszli rzecznych.
O dkryte w grobie n r 20 trzy, praw ie w całości za chow ane naczynia nie są łatw e do chronologiczno-kul- turow ego zaszeregow ania, a każde z nich rozpatryw ane osobno rów nież nie posiada bliskich analogii w znanych nam m ateriałach. Tym niem niej łączyć je m ożna z kultu rą ceram iki sznurow ej (J. Ścibior, J. M. Ścibior 1992, ryc. 3: a ; Z. Pyzik 1982, ryc. 10; J. Kam ińska, A. Kulczycka- Leciejewiczowa 1970, Fig. 9 :3 ; J. Machnik, E. Sosnowska 1996, ryc. 13; 1).
N a zachód od obiektów 14, 14A i 14B odkryto roz m ieszczone w przybliżeniu półkoliście trzy jam y posłu- pow e o średnicach ok. 50 cm i płaskich dnach. Jam y były zagłębione w calec ok. 15-20 cm, a w ięc pierw otnie ich głębokość wynosiła co najmniej 40-45 cm. Jam y te z pew nością należy wiązać z którym ś z w ym ienionych grobów, najprawdopodobniej z grobem niszow ym 14A.
Ko p i e c
Jak w spom niano przy opisie konstrukcji m egalitycz nych, były one pierw otnie najpraw dopodobniej nakryte płaskim i, podłużnym i nasypam i ziem nym i. W bliżej nie o k reślonym czasie n ad w sc h o d n ią czę ścią grobow ca m egalitycznego oraz przyległym cm entarzyskiem pła skim został usypany - z częściow ym w ykorzystaniem starszego nasypu (nasypów ?) K PL - duży kolisty kopiec ziem ny o średnicy ok. 23 m. Jego w ysokość jeszcze w la tach 30-tych X X w. przekraczała 3 m (M. Florek 1994, s. 264). Z asięg pierw otnej podstaw y kopca od strony w schodniej uchw ycony został w yraźnie w czasie badań w 1996 r., zaś kolejny niew ielki odcinek w trakcie ba dań tegorocznych. Podczas sypania kopca został naru szony grób nr 4 na cm entarzysku płaskim . B yć może rów nież niektóre „w yrw y” w konstrukcjach m egalitycz nych m ożna tłum aczyć zniszczeniam i podczas sypania kopca. C hronologia je g o je s t trudna do określenia. Z całą p ew n o śc ią je st on m łodszy zarów no od konstrukcji m e galitycznych ja k i grobów płaskich K PL, zapew ne także od grobów schyłkow oneolitycznych. D otychczas - a w y daje się, że przebadano w iększość nasypu - nie natrafio no na pochów ek, bądź jak ieś je g o pozostałości, który m ożna by uznać za zw iązany z kolistym kopcem .
W nasypie kopca, poza kilkuset fragm entam i naczyń K PL, które stanow iły 91 % w szystkich m ateriałów cera m icznych, znaleziono kilkadziesiąt ułam ków ceram iki innych kultur, przede w szystkim z w czesnego średnio w iecza i średniow iecza (ryc. 8). C eram ika ta w w iększo ści m oże być datow ana na okres od X do X II w. Jest to interesujące m .in. ze w zględu na fakt, że w bezpośred n im sąsiedztw ie kopca, m im o dokładnych badań p o w ierzchniow ych i kilkakrotnych w eryfikacji nie stw ier dzono dotychczas pozostałości osadnictw a pradziejow e go bądź w czesnośredniow iecznego. K opiec m usiał być zatem obiektem n a tyle w idocznym i znaczącym w kra jobrazie, że niew ykluczone, iż odw iedzano go, a może naw et w ykorzystyw ano do ja k ic h ś obrzędów jeszcze w średniow ieczu.
tówka, Spr.UMCS, s. 38-46. F l o r e k M.
1994 Cmentarzyska kurhanowe i kopce na lessach sandomiersko-opatowskich. Stan badań. Cha rakterystyka. Próba określenia chronologii i funkcji., MSORA, s. 251-280.
F l o r e k M., L i b e r a J.
1997 Sprawozdanie z pierwszego sezonu badań na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Malicach Kościelnych, woj. tarnobrzeskie, APŚ, t. 2, s. 24-30.
K a mi e ń s k a J., K u l c z y c k a - L e c i e j e w i c z o w a A. 1970 The Neolithic and Early Bronze Age Settlement
at Sandomierz in the Sandomierz District, APo- lona, t. 12, s. 223-246.
kostnych z grobów ludności kultury pucharów lejkowatych i kultury ceramiki sznurowej w Ma licach Kościelnych (stan. 1), woj. tarnobrzeskie, w tym tomie.
M a c h n i k J., S o s n o w s k a E.
1996 Starożytna mogiła z początku III tysiąclecia przed Chrystusem ludności kultury ceramiki sznurowej w Średniej, gm. Krzywcza, „Rocz nik Przemyski” t. 32, z. 3 Archeologia, s. 3-28. P y z i k Z.
1982 Zespół grobowy kultury ceramiki sznurowej w Siesławicach, gm. Busko-Zdrój, woj. kielec kie, Spr. Arch., t. 34, s. 53-65.
Ś c i b i o r J., Ś c i b i o r J. M.
1992 Grób kultury ceramiki sznurowej (KCS) na sta nowisku 59 w Złotej, Spr. Arch., t. 44, s. 99-
108.
Ba r b a r a Ba r g i e l, M a r e k Fl o r e k a n d Je r z y Li b e r a
Th e Se c o n d Fi e l d Se a s o n a ta Ne o l i t h i c Ce m e t e r y i n M a l i c e Ko ś c i e l n e, Si t e 1 , Ta r n o b r z e g Vo i v o d s h i p
In the season 1997, the excavations were concentrated on the area north-west and north from sector examined the pre vious year (Fig. 1).
The examination involved a complete excavation of the earlier uncovered megalithic construction (feature 12) and led to a discovery of new ones (feature 16). Additionally, a further part of a flat cemetery belonging to the Funnel Beaker culture was explored which bore two graves of the Corded Ware cul ture (Figs. 2 and 9).
The megalithic constructions which formed four rows of large stones, mostly tightly fitted sandstone slabs, laid on the primary ground level or slightly lowered probably constitute relics of two so called Kuyavian graves. Two of the rows were accompanied by stone paving on both sides under which 17 burials were found. The human bone remains were badly pre
served. Nonetheless, it may be ascertained that all the dead were laid in a supine position, with the heads directed towards the west. Only three burials were equipped with flint artefacts (Figs. 3:1-3, 5-9). The above constructions were covered with a flat soil mound which was later enlarged. Potsherds and small flint artefacts found in the mound can be dated to the Wiórek phase of the Funnel Beaker culture (Figs. 4-6). The site bears also ceramic materials from the 10th-12th centuries (Fig. 10).
North-west from the megalithic constructions, another five burials were explored belonging to a flat cemetery with graves in the form of stone enclosures from the Funnel Beaker cultu re. The dead were laid in a supine position with their heads directed towards the south or south-west. Three o f the burials were equipped with artefacts made of flint and wild boar's tu sks (Figs. 3:4, 10-12).
Katedra Archeologii UMCS w Lublinie,
