M A T E R I A Ł Y I D O N I E S I E N I A
Stanisław Czarniecki, Zofia M artini
MATERIAŁY REDAKCYJNE A T L A S U GEOLOGICZNEGO G A L IC JI
O bserw ując dzisiejszy b u jn y rozwój k arto g rafii geologicznej, niew ie lu uśw iadam ia sobie, iż pierwsze p ró b y przedstaw ienia budow y geolo gicznej jakiegoś te re n u na m apie pochodzą dopiero z połowy X V III w. Jeszcze m niej powszechnie wiadomo, iż pośród najw cześniejszych m ap geologicznych zn ajduje się m apa Polski, a do system atycznych, plano w ych badań geologicznych przystąpiono w naszym k ra ju jako jednym z pierw szych w Europie, co w konsekw encji pozwoliło na w ykonanie już w początkach XX w. niem al pełnego zdjęcia geologicznego jednej z ro- biorowych części Polski — Galicji.
Za pierw sze m apy geologiczne uw aża się: opublikow aną w 1743 r. m apę hrabstw a K ent, opracow aną przez Ch. Packego 1, oraz m apę m in e ralogiczną północnej F ran cji i południow ej Anglii, sporządzoną przez J. E. G uettard a w 1746 r. 2. W 1764 r., na podstaw ie m ateriałów zebranych w czasie pobytu w Polsce w latach 1760— 1762, opublikow ał G u ettard rozpraw kę o geologii Polski, do k tó rej dołączył m apę m in eralo g iczn ą3, rów nież jedną z najdaw niejszych tego ty p u m ap w. Europie.
O publikow anie m apy G u ettard a rozpoczyna dzieje rozw oju k a rto g ra fii geologicznej Polski. E tapy tego rozw oju — przed odzyskaniem niepo dległości i utw orzeniem w 1919 r. Państw ow ego In sty tu tu Geologiczne go — wyznaczają: m apa St. Staszica dołączona do Ziem iorodztw a Karwa
tów (1815), A tlas G eognostyczny J. B. Puscha (1836) oraz A tlas Geolo giczny Galicji w ydany przez krakow ską Akadem ię U m iejętności w latach
1885— 1913.
1 Christopher P acke (1688— 1749), lekarz praktykujący od 1726 r. w Canterbury. W 1743 r. ukazała się jego praca C on vallum D escriptio, an E xplan ation of a N ew
P h ilosoph ical-C h orograph ical C h art of E ast K e n t. Mapa opublikowana w raz z tą
pracą została przygotow ana w latach 1726— 1736. Por.: E. G r e e n 1 y, H. W i l
l i a m s , M ethods in G eological S u rveyin g . London 1930, s. 87.
2 Jean E tienne G uettard (1715—1786), w yb itn y przyrodnik i m ineralog francuski, od 1734 r. członek Francuskiej A kadem ii Nauk. Odbył liczn e podróże naukowe, zw iedził rów nież P olskę w latach 1760—4762. O głosił w iele map m ineralogicznych różnych obszarów europejskich i pozaeuropejskich. B ył inicjatorem i w dużej części autorem atlasu m ineralogicznego Francji, do którego przygotow ał 29 arku szy map. P ierw sze 2 m apy w ykonane przez G uettarda zostały ogłoszone w raz z jego rozprawą M ém oire e t carte m in éralogiqu e su r la n ature e t la situ a tio n des
te rra in s qui tra v e rs e n t la France e t V A ngleterre w „M émoires de l ’A cadém ie
R oyale des S ciences”, t. 46 za 1746 r. w ydrukow any w 1751 r. (K. Z ittel w sw ojej
G eschichte d er G eologie und Paläontologie. M ünchen 1899, s. 74, om yłkow o podaje
datę druku tego tom u na 1755 r.). S ą to m apy północnej F ran cji i południow ej części A nglii oraz całej północnej Europy.
3 J. E. G u e t t a r d , Sur la n a tu re du te rra in de la Pologne e t des m in éra u x
qu’il renferm e. Z m apą: C arte m in éralogiqu e de la Pologne. „M émoires de l’A ca
dém ie [...]”, 1764 (1762), "t. 62. Warto dodać, że w tym że tom ie G uettard ogłosił rów nież kom unikat: S u r les m in es d e se l d e W ieliczk a en Pologne.
100 S ta n isla w C zarniecki, Z o fia M a rtin i
W przeciw ieństw ie do innych dziedzin k arto g rafii polskiej, którym i zajm owało się w ielu badaczy i które m ają bogatą litera tu rę, dzieje po czątków rozw oju kartografii geologicznej są niem al zupełnie nieznane. Prace, prow adzone w tej dziedzinie już po utw orzeniu Państwowego In sty tu tu Geologicznego, zostały szerzej przedstaw ione w rozpraw ie M. Tyskiej 4; w odniesieniu natom iast do karto g rafii w okresie rozbioro wym, poza w zm iankam i w ogólnych opracowaniach, któ re dotyczą roz w oju geologii, ogłoszono zaledwie kilka artykułów omawiających po szczególne m apy 5.
Nie m a żadnej publikacji syntetycznej, a naw et b rak pełniejszego b i bliograficznego zestaw ienia dorobku polskiego na ty m polu. Jak dalece fragm en tary czn y jest ów obraz, niech świadczy fakt, iż w najobszerniej szej spośród istniejących, ¡bibliografii geologicznej opracow anej dla pięć dziesięciolecia 1900— 1950 przez R. F leszaro w ą6, w odniesieniu do la t 1900— 1919 wymieniono zaledwie 2 m apy w ykonane przez geologów pol skich z terenów leżących poza granicam i Polski historycznej. W rzeczy wistości w powyższym okresie polscy geologowie opublikowali ok. 20
takich m ap i przekrojów.
P rzedstaw iony powyżej stan badań spowodował podjęcie, w ram ach Zakładu H istorii N auki i Techniki PAN, prac inw entaryzacyjnych w za kresie polskiej k artografii geologicznej przed 1919 r. Ju ż w stępne zesta w ienia w ykazały, że przed 1919 r. geologowie polscy w ykonali i w w ięk szości opublikowali ok. 1000 m ap i przekrojów geologicznych, w ty m ok.
100 m ap i przekrojów z terenów leżących poza granicam i Polski histo rycznej, z różnych krajów Europy oraz Azji, A fryki, A m eryki i A ustralii.
W podjętych poszukiwaniach zwrócono przede w szystkim uw agę na wszelkie m ateriały źródłowe mogące posłużyć w yjaśnieniu i ustaleniu przebiegu prac nad poszczególnymi m apam i czy też atlasam i.
Od razu na pierw szym etapie poszukiw ań stwierdzono, iż w zbiorze m ap Pracow ni G eologiczno-Stratygraficznej PAN w K rakow ie znajduje się znaczna liczba m ap rękopiśm iennych oraz odbitek korektow ych po szczególnych arkuszy A tlasu Geologicznego Galicji — najpoważniejszego osiągnięcia polskiej kartografii geologicznej w okresie rozbiorów. Po uporządkow aniu m ap i odbitek okazało się, iż stanow ią one niezwykle cenny zespół m ateriałów redakcyjnych tego ogromnego przedsięwzięcia naukowego i wydawniczego.
W skład odnalezionego zbioru, liczącego łącznie 335 arkuszy, wchodzą: 1) odbitki topograficznych m ap podkładowych w skali 1 : 75 000 z n a niesionym i popraw kam i w zakresie nazew nictw a i niekiedy ozna czeń topograficznych;
'T v —“77^. ^. .
4 M. T y s k a , K a rto g ra fia geologiczna. W księd ze zbiorowej: C zterd zieści lat
I n s ty tu tu G eologicznego, 1919—1959. Cz. 1. W arszawa 1960, ss. 391—405.
5 Z now szych publikacji w ym ien ić należy: A. C h a ł u b i ń s k a , W kład Igna
cego D o m ey k i do geologii P olski. „Studia i M ateriały z D ziejów Nauki P olsk iej”.
S eria C. „Historia Nauk M atem atycznych, Fizyko-chem icznych i G eologiczno-geo- graficznych”, z. 5, W arszawa 1962, ss. 21—40; R. F l e s z a r o w a , N ajstarsza m apa
geologiczna i n a jsta rszy opis geologiczny P olski. Ibidem , ss. 79—85; IH. S w i d z i ń -
s k i, W 50-lecie ,rP rzeglądow ej M apy G eologiczn ej Z iem P olskich ” Józefa G rzy
bow skiego. „Rocznik Polskiego T ow arzystw a G eologicznego”, K raków 1962, t. 32,
ss. 633— 636.
6 R. F l e s z a r o w a , R e tro sp e k ty w n a bibliografia geologiczna P olski. Cz. 1:
M a teria ły A tla s u G eologicznego G alicji 101
2) rękopiśm ienne m apy i tab lice przekrojów geologicznych z różnych stadiów zaaw ansow ania badań;
3) odbitki korektow e m ap geologicznych z odręcznym i popraw kam i i uzupełnieniam i;
4) ostateczne, drukow ane w ersje poszczególnych map, niekiedy z odręcz ną akceptacją au to ra odbicia całego nakładu.
W w ypadku 4 m ap wchodzących w skład pierwszego zeszytu A tlasu zachowały się rów nież egzem plarze k o rek t podkładu topograficznego i rękopiśm ienne m apy geologiczne w skali 1 : 100000; w te j w łaśnie sk a li projektow ano pierw otnie w ydaw anie Atlasu.
Bliższe inform acje dotyczące m ateriałów w poszczególnych grupach zaw iera dalsza część artyk u łu .
Obecnie, aby umożliwić należytą ocenę odnalezionych m ateriałów , trzeba pokrótce przypom nieć sta n w iedzy o przygotow aniu i pow staniu
Atlasu Geologicznego Galicji. N ajw ięcej wiadomości w ty m zakresie ze
b rali w swych opracow aniach historii polskiej geologii W. S z a jn o c h a7
oraz J. Samsonowicz 8. Wiadomości te je d n ak nie całkowicie są ze sobą zgodne.
W. Szajnocha podaje, iż inicjatyw a w ydaw ania A tlasu pow stała w Komisji Fizjograficznej A kademii U m iejętn o ści9 ok. 1882 r., pierw szy zeszyt wydrukowano' w 1887 r., a do 1914 r. w ydano w zględnie przygo towano do druku 25 zeszytów ze 101 arkuszam i map, z któ rych nie u k a zały się tylko 2 — Wadowice i Sam bor 10. W pracach nad A tlasem brało udział 14 autorów polskich: Alojzy Alth, Franciszek Bieniasz, Emil D uni kowski, W ilhelm Friedberg, Józef Grzybowski, M arian i Jarosław Łom niccy, P. Miączyński, W ładysław Szajnocha, W aw rzyniec Teisseyre, T a deusz Wiśniowski, Kazim ierz Wójcik, Stanisław Zaręczny i Rudolf Z u ber, oraz au striack i geolog V ictor U h lig 11.
J. Samsonowicz p rzyjm uje 1875 r. jako datę pow stania m yśli w y daw ania Atlasu, d aty Ukończenia pierw szych m ap w ykonanych przez F. Bieniasza podaje na lata 1879 i 1881 oraz ustala datę d ru k u 4 m ap p ierw szego zeszytu A tlasu na 1885 r. Ogólną ocenę A tlasu J. Samsonowicz u j m uje w sposób następujący: „W ciągu 28 la t (1885— 1913) dokonano — zważywszy skromność środków i szczupłe grono pracow ników — dzieła im ponującego. Nie w szystkie m apy i te k sty A tlasu m ają jednakow o trw ałą w artość. W ykonane z in icjatyw y K om isji są na ogół wykończone dokładniej, jak m apy M. i J. Łomnickich, T eisseyre’a, a zwłaszcza S. Zarępznego (zeszyt III, K rakow skie) z bardzo w artościow ym tek stem objaśniającym , k tó ry był w ynikiem kilkunastoletnich badań terenow ych
7 W. S z a j n o c h a , U dział p o lsk ie j nauki w ro zw o ju geologii. W pracy zbio
row ej: P olska w k u ltu rze eu ro p e jsk ie j. T. 2. K raków 1918, ss. 349 —376.
8 J. S a m s o n o w i c z , H istoria geologii w Polsce. W serii. H istoria nauki
p o lsk iej w m onografiach. Nr 6 K raków 1948.
9 Kom isja Fizjograficzna utworzona została w T ow arzystw ie N aukow ym K ra kow skim 4 m aja 1865 r. i k ontynuow ała prace rów nież po przekształceniu TNK w 1872 r. w A kadem ię U m iejętności. W skład K om isji w chodziły sekcje: m eteoro logiczna, orograficzno-geologiczna, zoologiczna i botaniczna. Badania teren ow e m a jące na celu przygotow anie m ateriałów do zdjęcia geologicznego G alicji b y ły pro w adzone przez sekcję orograficzno-geologiczną K om isji od p ierw szych lat jej istnienia.
10 Arkusz S am bor został ogłoszony drukiem w 1906 r. jako zeszyt d ziew iętnasty
A tlasu , opracowany przez W. Friedberga. N ie opublikow any pozostał arkusz S ta ry Sam bor, na pierw szych siatkach A tlą su n azyw any S ta re M iasto (pas 7, słup 9).
102 S ta n is ła w C zarniecki, Z o fia ■ M a rtin i
autora. Wśród, map, w ykonanych pod egidą W ydziału K rajo w eg o 12, a od noszących się głównie do K arpat, jedne są bardzo cenne, jak Zubera, Grzybowskiego, inne znów pobieżne” 13.
J a k widzimy, ocena znaczenia A tlasu była bardzo wysoka. C harakter publikacji J. Samsonowicza nie pozw alał jed n ak na pełniejsze przedsta w ienie dziejów t w arunków p rac nad Atlasem .
Istn ie je wiele m ateriałów drukow anych, inform ujących o przebiegu tych prac; znajdują się one w publikacjach periodycznych Akademii Um iejętności: w „Spraw ozdaniach K om isji ITizjogiralficznej AU ”, „Rozpra w ach i Spraw ozdaniach z Posiedzeń W ydziału M atem atyczno-Przyrodni czego” oraz w „Rocznikach Z arządu AU” . Dotychczas n ik t nie zajął się zebraniem i przeanalizow aniem ich w celu odtw orzenia historii Atlasu, mimo że historia ta nie była dokładniej znana długoletnim naw et w spół pracow nikom A tlasu, takim jak np. prof. W. Szajnocha. Toteż w później szych publikacjach pojaw iają się inform acje nieścisłe, niekiedy błędne, a i opisy bibliograficzne A tlasu nie są od nich w olne 14.
Znacznie gorzej przedstaw ia się spraw a źródeł rękopiśm iennych od noszących się do dziejów Atlasu. Bogate archiw um Kom isji Fizjograficz nej uległo rozproszeniu i zachowały się jedynie nieliczne dokum enty związane z pracam i n ad A tla s e m 1S. W ty ch w arunkach odnalezione obecnię m ateriały redak cy jn e posiadają pierw szorzędne znaczenie zarów no dla poznania przebiegu prac w ydaw niczych, ja k też dla oceny w kładu
i dorobku poszczególnych autorów . »
Zachow any w Pracow ni G eologiczno-Stratygraficznej zbiór, składa jący się z 335 ark uszy m ap i tablic przekrojów w różnych skalach, za w iera 91 z 99 arkuszy w ydanych m ap A tla s u 16.
Spośród pozostałych 244 ark uszy do grupy pierw szej, obejm ującej
odbitki korektow e z popraw kam i w zakresie nazew nictw a i oznaczeń to pograficznych, należy 81 map.
G rupę drugą, obejm ującą rękopiśm ienne m apy geologiczne, stanow ią 93 m apy. Są to: m apy w skali 1 : 25 000, używ ane w teren ie w czasie prow adzenia obserwacji, częściowo pok ry te oznaczeniami geologicznymi (11 arkuszy); m apy w sk ali 1 : 75 000 i 1 : 10 000, rów nież częściowo po k ry te oznaczeniami (11 arkuszy oraz ostateczne w ersje rękopiśm ienne przygotow ane do d ru k u (71 arkuszy).
O dbitek korektow ych m ap geologicznych, w większości z popraw ka m i dokonanym i map, je st łącznie 66 arkuszy.
12 W ydział K rajow y w e L w ow ie fin an sow ał zdjęcia geologiczne tych terenów Karpat, które rokow ały w ięk sze perspektyw y n aftow e. Mapy w ykonane dla W y działu zostały w łączone do A tlasu , przy czym na poszczególnych arkuszach zazna czono, iż w ydaw cą ich jest W ydział K rajow y.
13 J. S a m s o n o w i c z , H istoria geologii [...], ss. 17—18.
14 Jak m ożna było stw ierdzić na p odstaw ie dotychczasow ych prac inw entaryza cyjnych, rów nież opis A tla su w R e tro sp e k ty w n e j bibliografii [...] R. Fleszarowej, podany na s. 1345, zaw iera pom yłki i nieścisłości.
13 W toku obecnych prac inw entaryzacyjnych odnaleziono ostatnio wśród archi w a lió w In stytu tu Zoologii PA N w K rakow ie księgę korespondencyjną K om isji F i zjograficznej z lat 1865— 1894. Zapisy w niej pozw alają na dokładne u stalen ie ter m inów przekazyw ania poszczególnych rękopisów m ap przez autorów, term inów korekt i niektórych innych dat dotyczących A tlasu.
16 Jed yn ie w kilku bibliotekach polskich znajdują się kom plety w szystkich
drukow anych arkuszy A tlasu . W pracy naszej k orzystaliśm y z kom pletnego egzem plarza m ap drukow anych, znajdujących się w B ibliotece O ddziału P A N w K rako w ie, nr 1495 B. IV. Kart., który obejm uje rów nież n iem al w szy stk ie okładki po szczególnych zeszytów map.
M a te ria ły A tla s u G eologicznego G a licji 103
Poza m apam i, w zachow anym zespole zn ajd u ją się 4 rękopiśm ienne tablice przekrojów geologicznych. Jed n a z nich, sporządzona przez S. Za- ręcznego, została częściowo opublikow ana w raz z tekstem w trzecim ze szycie Atlasu; 3 pozostałe, w ykonane przez, R. Zubera, w ydrukow ano w siedem nastym zeszycie Atlasu.
W śród odnalezionych m ateriałów odrębną grupę stanow i 16 litogra- fowanyCh m ap w skali 1 :100 000. J e s t tu 11 odbitek korektow ych m ap topograficznych z popraw kam i W zakresie nazew nictw a i ry su n k u topo graficznego oraz 5 ręcznie kolorow anych m ap geologicznych z różnych stadiów zaaw ansow ania zdjęcia.
Rękopisy tych m ap, wchodzących w skład pierwszego zeszytu Atlasu, zostały w ykonane przed 1884 r., kiedy to zapadła decyzja o w ydaw aniu m ap A tlasu w skali 1 : 75 000 w W ojskowym In sty tu cie Geograficznym w W ie d n iu 17. M apy w skali 1 :100 000 by ły jeszcze przygotow yw ane w Paryżu, w zakładzie litograficznym H a u se rm a ń a 18, to też te k sty k o rek t są w pisane po francusku. Również na ostatecznych rękopiśm iennych w er sjach m ap geologicznych objaśnienia znaków podano w języku polskim i francuskim . Na korektach i m apach rękopiśm iennych w te j skali nie . umieszczono d aty ich w ykonania. W iadomo jednak z drukow anych spraw ozdań K om isji Fizjograficznej, iż w spółpraca z firm ą H auserm ańa naw iązana została z końcem 1881 r., a przerw an a w 1884 r.
Gotowe rękopisy pierw szych 2 m ap: M onasterzyska i T yśm ienica-T łu-
m acz, złożył F. Bieniasz w pierw szym półroczu 188il r . 19. Poniew aż odna
lezione obecnie rękopiśm ienne m apy tych arkuszy w sk ali 1 : 100000 są w ykonane już na podkładzie litografow anym u H auserm ańa, m uszą one stanow ić przerys z w cześniejszych rękopisów w ykonanych n a odm iennej m apie podkładowej. Tym i najw cześniejszym i rękopisam i pierw szych a r ku szy A tlasu są najpraw dopodobniej obie m apy Bieniasza w skali 1 : 75 000, w ykonane na podkładzie austriackiej m ap y z 1878 r., które zachow ały się rów nież w opisyw anym zbiorze.
T ak więc pierw szy etap przygotow yw ania publikacji A tlasu możemy odtw orzyć następująco. W .1881 r. oddał F. Bieniasz rękopis 2 pierw szych, a w roku następnym — prof. A. A lth 2 pozostałych arkuszy pierwszego zeszytu Atlasu. M apy sporządzono na podkładzie w ojskow ych m ap austriackich w skali 1 : 75 000, które K om isja Fizjograficzna po długo trw ały c h staraniach zdołała zakupić w 1879 r. 20. W latach 1882 i 1883 w ykonano w litografii H auserm ańa 4 arkusze m ap podkładow ych w ska li 1 : 100000, przeprow adzono 2 k o rek ty tych ark u szy i przygotow ano do litografow ania ostateczną redakcję zdjęcia geologicznego. W 1884 r.
17 D ecyzja ta przedstaw iona b yła na posiedzeniu K om isji Fizjograficznej w dniu 4 IV 1884 r.; jako przyczynę podano trudności w w yk on yw aniu korekt. Zob.: „Roz praw y i Spraw ozdania z Posiedzeń W ydziału M atem atyczno-Przyrodniczego A U ”,
1884, t. 12, s. III.
18 Spraw a druku map w zakładzie litograficznym H auserm ańa b yła k ilk akrotn ie om aw iana na posiedzeniach K om isji Fizjograficznej, z k tórych protokoły p ub lik o w a n e są w t. 10—12 „Rozpraw i Sprawozdań
18 W iadomość o złożeniu tych arkuszy podana jest w protokole z posiedzenia K om isji Fizjograficznej w dniu 17 V 1881, drukow anym w „Rozprawach i Spraw oz
daniach 1882, t. 9, s. V.
20 Sprawa zakupu map podkładow ych i trudności, jakie napotykała K om isja
ze strony W ojskow ego Zakładu G eograficznego w W iedniu, pojaw ia się w ielok rot n ie w drukow anych spraw ozdaniach z posiedzeń K om isji. O zakupie 105 arkuszy map w skali 1 : 75 000, które posłużyć m ają do w ykonania A tla su G eologicznego
G alicji, zaw iadom ił K om isję jej przew odniczący na posiedzeniu w dniu 1 V 1879,
104 S ta n is ła w C zarniecki, Z o fia M a rtin i
nastąpiła, zapew ne pod naciskiem w ładz austriackich, decyzja o zm ianie firm y w ydaw niczej i skali m ap. Sporządzono nowe rękopiśm ienne w ersje m ap geologicznych w skali 1 : 75 000, któ re przekazano do Wiednia. Od bitki korektow e tych m ap zostały przedstaw ione n a posiedzeniu Kom isji Fizjograficznej w dniu 7 m aja 1885 r . 21, a d ru k n ak ładu ukończono już w lipcu tegoż roku 22.
W świetle odnalezionych m ateriałów można stw ierdzić, iż w okresie upływ ającym od złożenia pierw szej w ersji m ap do ich w ydrukow ania autorzy, szczególnie F. Bieniasz, korygow ali je i uzupełniali n a podsta wie n adal prow adzonych badań. D rukow ana w ersja m ap Bieniasza różni się w w ielu szczegółach od pierwszego zdjęcia z 1881 r.
Późniejsze 30-letnie dzieje prac n ad A tlasem obfitow ały w różnego rodzaju trudności. K om isja Fizjograficzna, w ydająca Atlas, była n a nie narażona zarówno ze stro n y w iedeńskiego In sty tu tu Geologicznego, jak i ze stro n y niektórych w ładz galicyjskich. N ieraz także trudności po wodowane były rozbieżnością poglądów naukow ych autorów poszcze gólnych map.
P rzedstaw ianie jednak tych spraw w ybiegałoby poza ram y niniejsze go arty k u łu ; jego celem jest przedstaw ienie jedynie tych nowych ele m entów, które wnoszą do znajomości dziejów Atlasu odnalezione obecnie m ateriały.
Ja k w ynika z wyżej przedstaw ionych rozważań, nowo odkryte m ate riały um ożliw iają przede w szystkim odtw orzenie przebiegu prac nad' publikacją m ap pierwszego zeszytu Atlasu. U kazują one przy tym zu pełnie nieznaną a ciekawą w ersję pierw szych m ap w skali 1 : 100 000.
Z ainteresow anie w szystkich badaczy historii geologii muszą budzić m ateriały redakcyjne do zeszytu trzeciego, opracowanego przez S. Za- ręczńego, jednego z najw ybitniejszych geologów polskich. Jego m apy 1 św ietny te k st objaśnień zachowały do dziś aktualność, o czym świadczy chociażby p rzed ru k tego zeszytu w serii „Klasycy Geologii Polskiej” 23. M apa Zaręcznego * została w ydrukow ana w 1891 r. w 4 arkuszach; 2 z nich to m apa szczegółowa (zakryta) części zachodniej (Oświęcim, Chrzanów, Krzeszowice) i wschodniej (Kraków) skartow anego teren u ,
2 pozostałe to m apa ogólna (odkryta) tych samych obszarów.
W opisyw anym zbiorze zachowało się 6 arkuszy rękopiśm iennych m ap Zaręcznego, 3 arkusze m apy szczegółowej j 3 — ogólnej. W ykonane one zostały na podkładzię austriackich m ap Wojskowego Zakładu Geo graficznego na arkuszach: M yslowice-Oświącim, Chrzanów-Krzeszowice i Kraków . Poniew aż w fazie druku, zapewne ze względów oszczędno ściowych, ograniczono liczbę arkuszy poszczególnej w ersji do 2, nastąpiła
zm iana granic arkuszy. Część w schodnią arkusza M yslowice-O świącim szerokości ok. 10 cm włączono do arkusza Chrzanów-Krzeszowice, analo gicznej zaś szerokości wschodni pas tego ostatniego arkusza włączono do arkusza K raków .
S iatka A tlasu Geologicznego Galicji oparta jest na cięciu austriackiej m apy 1 : 75 000. Skoro więc szerokość drukow anych arkuszy m apy Z a ręcznego nie uległa powiększeniu, p rzy d ruku arkusza K raków m usiano
21 „Rozprawy i Sprawozdania 1886, t. 13, s. XLV.
22 Sekretarz K om isji dr !W. K ulczyński zaw iadom ił o tym jej członków na po siedzeniu w dniu 20 VII 1885. Zob.: „Rozprawy i Sprawozdania [...]”, 1886, t. 14, s. IV. 23 S. Z a r ę c z n y , M apa G eologiczna okolic K ra k o w a i Chrzanowa. W stęp opracował S. Siedlecki. W arszawa 1953.
M a teria ły A tla s u G eologicznego G alicji 105
zrezygnować z opublikowania zdjęcia pionowego pasa szerokości ok. 10 cm, leżącego na wschodnim brzegu tego arkusza. W celu uzupełnienia luki, która pow stała w ten sposób w siatce A tlasu, w 1908 r. w ydano ja ko dodatek do zeszytu piętnastego m apkę K. W ójcika. Zdjęcie w schod niej części arkusza K raków , w ykonane przez Zaręcznego, pozostało zu pełnie nieznane, ta k że naw et Wójcik nie w spom ina o nim w tekście objaśnień do swej m apki. Należy zaś podkreślić, iż dla w schodniej części arkusza K raków Zaręczmy dał rów nież in terp retację o d k ry tej m apy.
Z rękopiśm iennej tablicy Zaręcznego zaw ierającej 13 przekrojów geologicznych jedynie niektóre, i to nie w całości, zostały repro d uk o w a ne jako załącznik do tekstu zeszytu trzeciego Atlasu.
Na rękopiśm iennych m apach Zaręcznego w idnieje w pisana przez au to ra data ukończenia zdjęcia — 1888 r. M apy w ydrukow ane zostały w 1891 r., a w ciągu 3 lat, które u p łynęły od przekazania ich Kom isji Fizjograficznej, Zaręczny uzupełnił zdjęcie w części południowej o oko lice Czernichowa, co pozwoliło w m apie drukow anej na zam knięcie b a danego obszaru od południa doliną Wisły.
Trzecim wreszcie zagadnieniem, do którego w yjaśnienia w dużym stopniu przyczyniają się odnalezione obecnie m ateriały, jest spraw a w y dania 3 m ap austriackiego geologa V. Uhliga, stanow iących dw udziesty czw arty zeszyt Atlasu. Tekst do tego zeszytu nie ukazał się drukiem , nie została rów nież w ydana okładka zeszytu map, a spraw a d aty i przebiegu ich redagow ania i dru k u była niejasna.
W odnalezionym m ateriale znajduje się rękopiśm ienna m apa arkusza
Szczawnica oraz po kilka egzem plarzy kolejnych k orek t w szystkich a r
kuszy map. Z dat umieszczonych na egzem plarzach korektow ych w ynika, iż prace nad w ydaniem polskiej w ersji m ap U hliga trw a ły od czerw ca 1902 r. do początków 1912 r. W ty m też roku najpraw dopodobniej zo stał ukończony d ru k arkuszy. K orekty dotyczą przede w szystkim p opra w y i spolszczenia nazewnictw a. Ilość uzupełnień i popraw ek w zakresie treści geologicznej m ap je st stosunkowo nieznaczna.
Zachowane dość licznie ko rek ty 3 ostatnich w ydanych arkuszy A tla
su: Rohatyn, P rzem yślany, M ikołajów, należących do dw udziestego d ru
giego zeszytu opracow anego przez W. Teisseyre, pozw alają stw ierdzić, iż w ydrukowano je po m arcu 1913 r.24. T ekst do tego zeszytu i okładka m ap nie ukazały się drukiem , a data przerw ania w ydaw ania A tlasu nie była dokładniej określona.
W zachowanym zbiorze m ateria ły odnoszące się do poszczególnych zeszytów reprezentow ane są bardzo nierów nom iernie. N ajw ięcej zacho w ało się m ateriałów do m ąp w ykonanych z inicjatyw y K om isji Fizjogra ficznej, obejm ujących obszary ma północ i północny wschód od K arp at. Zdjęcie geologiczne obszarów karpackich w ykonane było przew ażnie na zlecenie i koszt W ydziału Krajowego. O ryginały rękopiśm ienne m ap tych terenów zapewne odsyłano po w ydrukow aniu nakładu do siedziby W ydziału we Lwowie. Z tego względu w opracow yw anym zespole b rak zupełnie m ateriałów do 6 arkuszy zeszytu drugiego opracowanego' przez R. Zubera oraz 4 m ap zeszytu czwartego, przygotow anych przez E. D uni kowskiego, a obejm ujących wschodnią część K arpat. 'Brak rów nież m a teriałów do zeszytu dw udziestego pierw szego zawierającego arkusz Do-
bromil, opracow any przez T. Wiśniowskiego.
106 S ta n is ła w C zarniecki, Z o fia M a rtin i
Co do pozostałych zeszytów, zachowała się większość rękopiśm ienych egzem plarzy ostatecznej w ersji m ap geologicznych oraz arkuszy map podkładowych z k orektą nazewnictwa.
Począwszy od zeszytu dziesiątego, dość licznie reprezentow ane są egzem plarze k orek t drukarskich. N ajliczniej zachowały się one w odnie sieniu do arkuszy w ydanych po 1905 r., tj. do zeszytów od siedem na stego do dwudziestego czwartego.
Bardzo skąpo natom iast reprezentow ane są w zbiorze m apy w skali 1 : 7 5 000 z niepełnym pokryciem oznaczeniami geologicznymi, mające ch ara k ter egzem plarzy roboczych. W ynika to z samego ch arak teru zbio ru , do K om isji 'bowiem składano ostateczne w ersje map, a jedynie w y jątkow o m ogły dotrzeć do niej m apy niewykończone.
Podobnie m a się rzecz z m apam i w skali 1 : 25 000, używ anym i w terenie do nanoszenia obserw acji. W śród 11 tego rodzaju arkuszy, k tó re fig urują w zbiorze, 8 pochodzi z terenów Podola, kartow anych przez F. Bieniasza, k tó ry zm arł przed ukończeniem d ru k u swych map. Jego m apy robocze znalazły się w zbiorze K om isji zapewne w związku z przygotow yw aniem przez, M. Łomnickiego objaśnień do tego zeszytu 25.
In teresująca byłaby odpowiedź na pytanie, jakie były losy zbioru m ateriałów redakcyjnych A tlasu i w jaki sposób znalazły się one w P ra cowni G eologiczno-Stratygraficznej PAN?
W okresie w ydaw ania A tlasu do 1914 r. wszelkie związane z nim m a te ria ły gromadzone były w K om isji Fizjograficznej. K om isja nie zwróciła naw et do Lwowa niektórych spośród m ap rękopiśm iennych, w ykonanych n a zlecenie W ydziału K rajow ego i będących uprzednio w jego posiada niu — o czym świadczą pieczęcie i zapiski na odwrocie map. Komisja jednak, jak się w ydaje, nie prow adziła inw entarza tych m ateriałów , na ich większości bowiem brak adnotacji prow eniencyjnych, a jedynie na kilku w idnieje pieczęć Komisji.
W ybuch pierw szej w ojny światow ej przerw ał w ydaw anie Atlasu. Nie w ydane już zostały dwa arkusze: S ta ry Sam bor i W adowice oraz teksty objaśnień do zeszytu dw udziestego drugiego i dwudziestego czwartego. P o zakończeniu w ojny K om isja Fizjograficzna nie kontynuow ała w ydaw nictw a Atlasu. Zapewne zdecydowało o tym utw orzenie po odzyskaniu niepodległości Państw owego In sty tu tu Geologicznego, w k tó ry m skoncen trow ane zostały spraw y badań geologicznych, a szczególnie prace nad m apam i geologicznymi, w odniesieniu do całego obszaru Polski.
W okresie dwudziestolecia m iędzyw ojennego m ateriały redakcyjne
Atlasu znalazły się w Dziale Geologicznym M uzeum Przyrodniczego
PAU, którego pieczątki w idnieją na w szystkich zachowanych arkuszach m ap i przekrojów . M ateriały te nie były jednak u jęte jako całość arch i walna.
Gdy po drugiej w ojnie światow ej przystąpiono do porządkow ania zbiorów kartograficznych D ziału Geologicznego, liczne i różnorodne m apy z archiw um A tlasu zostały rozdzielone do różnych działów. Część została skatalogow ana jako m apy A tlasu Geologicznego Galicji, część — jako m apy topograficzne austriackie, a kilka (korekty m ap geologicznych
25 Zeszyt dziew iąty A tlasu zaw ierał 6 map z teren ów Podola, w ykonanych przez
F. Bieniasza i w ydan ych w 1898 r. Tekst opracowany przez M. Łom nickiego ukazał się w 1901 r.
M a teria ły A tla s u G eologicznego G alicji
107-Uhliga) — jako m apy geologiczne austriackie. S tąd wywodzi się różno ro d n a syg natu ra inw entarzow a arkuszy.
Po utw orzeniu w 1954 r. Pracow ni G eologiczno-Stratygraficznej PAN, k tó ra przejęła pozycje m ają tk u Działu Geologicznego M uzeum P rzy ro d niczego FAU, m apy znalazły się w zbiorach kartograficznych 'Pracowni. W ostatnich latach, w toku porządkow ania zbiorów-, w szystkie m a teria ły red ak cy jn e Atlasu, które udało się odnaleźć, zostały połączone i w ydzie
lone w odrębny zespół. Do zespołu tego, ze w zględu na dążność do skom- pletowandk w m iarę możności całości 'm ateriałów w ydaw niczych A tlasu, włączono 4 drukow ane arkusze zeszytu dziewiątego, ¡malbyte przez P ra cownię już po' wojnie.
Trzelba n a (koniec wspom nieć o jeszcze jednej rękopiśm iennej m apie zachowanej w zbiorach Pracow ni G eologiczno-Stratygraficznej PA N . Je st to Mapa geologiczna K arpat położonych na północ od Krosna, o p ra cow ana w 1913 r. przez utalentow anego, tragicznie zmarłego w czasie I w ojny geologa Allbina F le sz a ra 26. M apa ta nie należy w praw dzie do w ydaw nictw A tlasu Geologicznego Galicji, lecz w iąże się ściśle z dzieja m i p rac w zakresie k artografii geologicznej, prow adzonych przed p ierw szą w ojną św iatow ą w Galicji. Pozw ala ona p rzy ty m stw ierdzić, przez porów nanie ze zdjęciem tego obszaru w ykonanym w 1881 r. przez W. Szajnochę 27, ja k dalece rozw inęły się polskie badania geologiczne K arp at w okresie prac nad Atlasem . M apa F leszara m iała stanowić załącznik do jego ro z p ra w y28 w ydrukow anej w „Spraw ozdaniach Kom isji F izjo graficznej AU” . W ybuch w ojny i śm ierć au to ra przeszkodziły w ydaniu m ap y i pozostała ona całkowicie nieznana. M apa je st w ykonana w tej sam ej skali co Atlas, tj. 1 : 75 000, rów nież na podkładzie austriackiej m ap y w ojskowej. Oznaczenia geologiczne są naniesione na obszarze m iędzy Brzozowem, Krosnem, F rysztakiem i Strzyżowem . Je st to m apa zakryta, posiadająca 9 oznaczeń barw nych dla utw orów karpackich oraz 4 oznaczenia dla czwartorzędu." M apa bardzo starann ie w ykonana, zaw ie r a ta k dokładny obraz badanego teren u , że zachowała do dziś w artość naukow ą.
Kończąc ogólne przedstaw ienie zachowanych m ateriałów red ak c y j n y ch A tlasu Geologicznego Galicji, należy podkreślić, iż odnalezienie ich w ogromnej m ierze ułatw ia pracę nad przygotow yw anym obecnie m ono graficznym opracow aniem tego w ydaw nictw a.
26 A lbin Jan Fleszar (1888— 1916). Studia geologiczne ukończył na U n iw ersytecie L w ow sk im , a następn ie pracował w In stytu cie G eograficznym tegoż u niw ersytetu. O głosił 8 prac i artykułów z zakresu geologii i geom orfologii, publikow anych głó w n ie w „K osm osie” i w ydaw n ictw ach A kadem ii U m iejętności w K rakowie. Od 1913 roku był członkiem K om isji Fizjograficznej AU.
27 Obszar przedstaw iony na m apie A. Fleszara został zdjęty dla A tla su przez W. Szajnochę (zeszyt szósty: zdjęcie z 1881 r., zeszyt trzynasty: zdjęcie z 1882 r.)
oraz J. G rzybowskiego (zeszyt czternasty: zdjęcie z 1903 r.).
28 A. F l e s z a r , O bu dow ie K a rp a t na półn oc od K rosna. „Sprawozdania K o m isji Fizjograficznej A U ”, 1914, t. 48, ss. 3—20, tabl. 1. Do tom u „Sprawozdań dołączona jest kartka inform ująca, iż mapa geologiczna i d w ie kalki n ależące do rozpraw y A. Fleszara zostaną dodane do następnego tomu. N ie ukazały się one jednak drukiem; do następnej natom iast pracy A. Fleszara, Próba m o rfo g en ezy
K a rp a t położon ych na północ od K rosna. „Kosm os”, 1914, t. 39, dołączone są 2 szki
cow e mapki, praw dopodobnie odpowiadające rysunkom na kalce, które m iały być dodane do pracy drukowapej w „Sprawozdaniach K om isji F izjograficznej”.
108 S ta n isła w C zarniecki, Z o fia M a rtin i
AOKYMEHTAJIŁHLIE MATEPHAJILI
r E O n o m H E C K o r o a t j i a c a f a j i h k h h
Hasano nojibCKOH reononraecKoił KapTorpa^HH CB»3aHO c bbko^ombcbctb 1764 r. KapTti pa3MemeHHa nojie3HHX HCKonaeMbix Ha TeppaTopm IIojtMUH, cocTaBjieHHoff 4>paHHy3CKHM ecTecTBOHcntiTaTeneM 3K. 3 . TeTTapflOM, HaxoflHBiuHMca b Ilojibme b 1760—1762 rr. IlepBbiM nojibCKHM aBTopoM reonoraiepKofi K a p T b i IIoJibmH 6hji GramicjiaB CTannm,
B cepeflHHe XIX b. Ha6moflajica 3aMeTHŁrił nporpecc b nojacKoił reonorm ecK oń KapTorpa-
reonoriraecKoe Kap-mpoBaime pasBHBanocb raaBHbiM 06pa30M Ha TeppHTopHH rajiHUHH,
KOTopaa bo BpeMH pajflejia n o jib n m HaxoflHJlacŁ nofl BJiacTbio A bctphh. TjiaBHoc m ccto b sth x pa6oTax 3aHHMaeT reonorm ecK aa cieMKa T a jo m ra , npoH3BefleHHaa bo BTopoft noJiOBHHe XIX —
HaMaue XX b. 1
Hc t o p h h HOJibCKOH r e o n o r u i e c K o i i K a p T o rp a 4 > H H e m e h o t o i H e p a 3 p a 6 o T a H a . B n o c j i e f l H e e B p e iy w 6h j i H a iif le H p a # u e H H b ix a p x H B H b ix M a T e p w a jio B , ic o T o p b ie c o f l e p a c a T m h o t o h o b h x f la H H b ix n o HCTopHH pa3BHTiw r e o n o r a i e c K o f t KapTH I I o j r b n i K .
B KapTorpacJ)H'iecKMx c o 6 p a m w x k p e k o b c k o h re o jio ro -C T p a T H rp a^ H H ecK o ił n a S o p a T o p n a
IIo n b C K O H aK afle M H H H a y K H a fifle H b i 6 o r a T b i e f lo K y M e H T a jtb H b ie M a i e p H a n Ł i , o r a o c a m i i e c a k h c - T o p H H c o c T a B jie H H H r e o j i o z m e c K o z o a m / i a c a r a A u i f u u . 3 t o t a r a a c r o f l a B a j i c a c 1 8 8 5 f l o 1 9 1 3 r . C p e,H H s t h x HOKyM eHTOB 3 3 5 j i h c t o b K a p T O T fle n b H b ix p a iiO H O B r a j m u j H H , b t o m h h c j k : T o r r o -
rpacJim ecKHe K a p r a , Ha k o t o p h x HaHeceHa n paB K a Ha3BaHHił h o6o3naHeHHH, a TaK»ce pyKo-
nHCHbie K a p r a h Ta6jffiubi r e o n o r a r a e c K H X pa3pe30B, KoppeKTypHbie o t t h c k h reojiormecKtoc KapT c n o n p a B K a M H h flonojiHCHHirMK h, HaKOHeii, OKomaTCjibHbie roTOBbie p a 3 p a 6 o T K H neiaTHbix
K apT, n p m e M Ha HeK O Topbix H 3 h h x coxpaHHJiacb n o f l i m c b a B T o p a c a K u e i m m H e i i nenaTaHHS B c e r o THpaaca.
3 t h MaTepnajrbi n03B0JMWT HccjicflOBaTb pa6oTbi Haa c o 3 f la H H e M r e o j i o r m e c K o r o a r a a c a
TajraujłM, 3aH9Binero rjtaBHÓe Mecro cpeflH H3flaHHił nojibCKon reojrormecKOH KapToipaiJ>HH,
B b im e f lu iH x b CBeT f l o M O M e m a B 0 3 p 0 * f l e H H a r o c y n a p c T B e m i o f i H e3aBHCHM OCTH I I o j i b m H n o c n e n e p B O ił M H p o B o ń b o h h m.
M m iU H a T H B a B tm o n H e H H H n o j r a o f t r e o n o n w e c K o i ł c k m k h r a j m i i i n i n p H H a w i e a c a n a ® H 3 H 0 - r p a 4 ) H H e c K o ił k o m h c c h h KpaK OBCK O ii A K a fle M H H 3Haiora. Ko m h c c h h B b iflB H H y jia s t o n p e f ljio a c e H H e e m e f l o 1 8 8 0 r o f l a , a B n o c iie ^ c T B H H — f l o H a m a n a n e p B o f t b o h h h— p y K O B O f la n a p a 6 o T a M H n o H 3 fla H H io T e o n o r m e c K o r o a r a a c a r a j i w i H H . P y K o n a c H n e p B b i x f lB y x ro T O B b ix K a p T p a iiO H O B b o c t o t o o h n a ć ™ r a j i H U j i H b 1 8 8 1 r . n o f l - t o t o b h j ik n e n a T H r e o j i o r © p a m m i n e K E e H H a m , a b 1 8 8 2 r . 6 b i j m t o t o b h k n e ^ a T H e m e flB e ,n p y - r a e K a p T b i, B b m o n H e H H b ie n p o ( J > e c c o p o M M H H e p a n o r iiH K p a K O B C K o ro y H H B e p c H T e T a A j i o i ł 3 M Aj i b t o m. 3t h K a p T b i c o c T a B n e m i b M a c m T a 6 e 1 : 1 0 0 0 0 0 , T aK KaK c o m a c H O n e p B 0 H a 4 a j i b n 0 M y n j i a H y o h h f lo n a tH b i 6u j i h n c i a T a T b c a b T aK O M M a c n i T a S e j i H T o r p a i J i m e c K o i ł T H n o r p a ^ n e n T a y - c e p M a H a b I la p H H c e . C p e s n H a fifle H H b K M a T e p n a n o B — p y K o n n c n h K o p p e K T y p H b ie 3 K 3 e M n n a p b i B c e x n e p B b i x n e ^ a T H Ł ix j i h c t o b a r a a c a . B 1 8 8 4 r . ® H 3 H o r p a $ H H e c K a a k o m h c c h h , o ie B H f l H p , n o f l H aacH M O M aB C T pH 0C K H x B jia c T e ii p e m a n a n e n a T a T b a r a K a p T b i b B o e H H o M r e o r p a < ł> m e c K O M H H C TH TyTe b B e H e h 0 H H 0 B p e M e H H 0 n e p e M e H H n a MacmTa6 K a p T H a 1 :7 5 0 0 0 . I l e p B b i e jiH C T bi A m A a c a B b in u iH b 1 8 8 5 r . 3 a H e n o j m b i x 3 0 n e T , T . e . # o 1 9 1 4 r . 6 w n o H 3flaH O 9 9 j i h c t o b ( 2 5 B H n y c K O B ), o x B a T H B im ix n o m i b c i o T e p p H T o p m o r a j m u n H . H e B b in u iH TOJibKO K a p r a : B a flO B H iie h C T a p w C a M 6 o p . K p o M e t o t o , b 1 8 8 7 — 1 9 1 2 r r . 6 b i j r a H S fla H b i 2 3 B b in y c K a n o a c H H T e jib H b ix t c k c t o b k K a p T a M H 3 A m j i a c a .
CpeffH HafifleHHbix HeflaBHO apxHBHbix MaTepnajiOB pyKonncH Bcex nojibCKnx reojioroB, npn- HHMaBnmx y^aeTHe b co3flaHHH araaca, a TaKace pyKorracHaa KapTa aBCTpHHCKoro reo n o ra Bhk- Topa y jin ra , e^HucTBenHoro HHOCTpaHHoro yneHoro, ynacTBOBaBmero b sthx pa6oTax.
M a te ria ły A tla s u G eologicznego G alicji 109
B a p x m e K p aicoB C K oń reojioro-CTpaTHrpa<ł>HHecKo8 jiaôopaTopHH, K p o M e H a3B aH H b ix M a -
TepnanoB, o Ó H a p y a c e H a Heny6jnncoBaHHaa pyicormcHaa reortonwecKaa Kapra paftoHa KpocHO
b KapnaTax. Ee c o c T a B H ji b 1913 r. A m > 6 n H ® j i e m a p . C o n o c T a B j ie m i e stoS K a p T w c r e o n o r a - necK O H c-b eM K oa Toro » ce p a f t o H a , n p 0 H 3 B e fle H H 0 it b 1881 r. B. IIIa H H O x a , no3BonaeT y 6 e ; g m > c a , KaK nporpeccHpoBami nojib C K H e r e o j i o n w e c K H e nccneflOBaHHa KapnaT b n e p H O fl p a 6 o T H a fl c o c -
TaBJieHHeM AmAaca.
KbyieHHe srax apxHBHtix luaTepnajioB oÔJieriaeT pa3pa6oTKy M0H0rpa<J>HH, nocBameHHOH
reoJlOzimeCKOMy amAacy raAuąuu.
EDITORIAL MATERIALS OF THE GE O LO G IC A L A T L A S OF G A L IC IA
The history of P olish geological cartography started in 1764 w ith the publica tio n of Poland’s m ineralogical m ap drstwn by th e French n aturalist J. E. G uett- ard w ho stayed in this country in th e years 1760— 1762.
Poland’s first geological map, made by a Pole, w as that of S ta n isla w S ta- sz ic (1806).
In the m iddle of th e nineteen th century, th e P olish w orks in the field o f geo lo g ica l cartography developed little b y little, th e greatest in ten sity being observed in centres existin g on th e territory of th e A ustrian Partition, that is, in G alicia. T he m ost im portant achievem ent in this domain w as th e geological p icture of this province, made in th e latter h alf of the n ineteen th and early in the tw en teeth century.
Thus far, the history of P olish geological cartography has not been w orked ou t. In the course of recently-attem pted archival in vestigation s, a num ber of
valu able m aterials concerned w ith th is problem h ave been found.
In cartographic collections of the G eological Laboratory of the P olish A cadem y o f Sciences in Cracow, have been found am ple m aterials on publishing w ork con n ected w ith G eological A tla s of G alicia w h ich appeared in the years 1885 to 1913.
The m aterials em brace 335 sh ee ts of m aps covering th e G alician territory, am ong others, topographical maps w ith corrections of nam es and of topographical d esign a tions, m anuscript maps and tables of geological sections, p roof-sh eets of geological m aps w ith corrigenda and supplem entary notes, as w ell as d efin itive 'versions of m aps frequently published w ith the author’s consent to the ■Whole tirage being printed.
O wing to these m aterials, it is p ossib le to portray th e course of th e w orks concerned w ith P oland’s greatest undertaking in th e field of geological cartography, attem p ted prior to the recovery of independence.
The in itiative of execu ting a fu ll geological picture of G alicia w as taken by th e Physiographical Com m ission of th e A cadem y of Learning in Cracow before 1880. The realization of this im m ense work rem ained in hands of th e said Com m ission up to the First World War.
The m anuscripts of the first tw o ready-m ade m aps o f Eastern G alicia’s ter ritories w ere deposited by th e geologist Franciszek B ien iasz in 1®81, and those of th e tw o further maps made by A lojzy A lth, professor of m ineralogy at the J agiel-
lonian U niversity — in the n ex t year. The m aps w ere made at a scale of 1 : 100.000, sin ce this w as the scale at w hich the A tla s itself w as to be originally published by the Lithographic Shop of Hauserm an in Paris. T he recen tly-fou n d collection in cludes m anuscripts and proofs of a ll the first sheets.
In 1884, the Physiographical C om m ission transferred — m ost probably under A ustrian authorities’ pressure — the printing of m aps into th e M ilitary In stitu te of G eography in V ienna and changed their scale to be 1 : 75.000.
110 S ta n isła w C za rn iecki, Z o fia M a rtin i
T h e first sh eets w ere brought out in 1885. In the course o f about 30 years, that is, up to 1914, there w ere published n in ety -n in é sheets m aking tw e n ty -fiv e fascicles and covering a ll th e territory of Galicia. O nly th e sh eets o f W adowice and Stary Sambor did n ot appear.
In addition to that, tw en ty-th ree fascicles of exp lan atory n otes for the A tla s’s m aps w ere brought out in th e years 1887 to 1912.
A m ong the recently-fou n d m aterials, there are m anuscript m aps of all Polish geologists collaborating w ith that publishing house, and o f th e on ly foreigner, the A ustrian geologist Viktor Uhlig.
W ithin th e collection of th e G eological-Stratigraphical Laboratory of th e Polish A cadem y of Sciences, has been found an eq u ally unpublished m anuscript of the geological m ap of Carpathian M ountains ¡(environs of IKrosno), m ade by Albin Fleszar in 1913. The comparison o f th e m anuscript w ith this territory’s picture m ade by W. Szajnocha in 1881 enables one to estim ate th e exten t o f P olish geolo gical inquiries into the Carpathians during the w ork on com piling th e A tlas.
O w ing to th e editorial m aterials of G eological A tla s of G alicia b ein g found, the m onograph of this great publication, now under preparation, can be carried out w ith considerably greater precision.
