Kronika 599
głosił prof. Tadeusz Jednorał. Autor wskazał m.in. na znaczenie t e j współ-pracy dla przyszłości nauki i gospodarki morskiej w Polsce.
Komunikaty przedstawili: prof. M. Krzyżanowski, prof. W. Andruszkiewicz, doc. L. Mokrzecki, doc. S. Potocki, mgr M. Szulc.
W dyskusji uczestniczyli: prof. В. Kasprowicz, mgr J. Dutko, mgr B. T k a -czyk, dr W. Aleksandrowicz i mgr P. Krzyżanowski. J a k o ostatni zabrał głos konsul ZSRR — A n t a n a s Jurszenas, który podziękował za wkład środowiska n a u k i Wybrzeża w rozwój współpracy naukowo-technicznej między P R L i ZSRR.
W posiedzeniu wzięli m.in. udział przedstawiciele Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, przedstawiciele prasy oraz Wydziału Nauki, Wydziału Morskie-go i Wydziału Komunikacji KW PZPR.
W. A.
Z E B R A N I E P R A C O W N I H I S T O R I I O R G A N I Z A C J I N A U K I
Dnia 10 listopada 1975 r. odbyła się dyskusja nad przygotowanym do d r u k u trzecim tomem Historii nauki polskiej, który o b e j m u j e lata 1795—1862. Na ze-b r a n i e przyze-był redaktor naczelny tego wielotomowego wydawnictwa, prof. Bog-dan Suchodolski i redaktor tomu (a jednocześnie autor niemal całej części pierwszej) — prof. Jerzy Michalski oraz inni zaproszeni goście. Obradom prze-wodniczył kierownik Pracowni — dr Bohdan Jaczewski.
Na wstępie prof. J. Michalski poinformował o t o k u prac wydawniczych nad makietą III tomu, a bardziej szczegółowo omówił założenia pierwszej części omawianego tomu, dotyczącej w a r u n k ó w rozwoju n a u k i polskiej i j e j f o r m organizacyjnych; w szczególności wiele uwagi poświęcił trudnościom to-warzyszącym pisaniu t e j części syntezy oraz p r z y j ę t y m metodom badawczym. Historiografia dotycząca nauki polskiej pierwszej połowy X I X w. jest bardzo uboga, a nieliczne opracowania są mało krytyczne i często w y m a g a j ą rewizji. Stan ten musiał w pewnym stopniu rzutować na prezentowaną syntezę; tym tłumaczy się b r a k ujęć statystycznych w pracy oraz dysproporcje w omawianiu poszczególnych zagadnień. Następnie prof. Michalski podzielił się wątpliwościa-mi, jakie nasuwały mu się w toku przygotowywania pracy; dotyczyły one za-równo samej treści (faktografii), jak też k o n s t r u k c j i i f o r m y . Zamierzona pierwotnie konstrukcja problemowa okazała się w p r a k t y c e mało przejrzysta i b a r -dzo t r u d n a do konsekwentnego przeprowadzenia. W rezultacie ustąpiła ona miejsca podziałowi terytorialnemu (według granic zaborów), z dodatkowym wyodrębnieniem bardziej rozwiniętych ośrodków naukowych. Z podziału t e r y -torialnego można było natomiast zrezygnować w części drugiej tomu, poświę-conej naukom szczegółowym. J e d n a k większość autorów poszczególnych roz-działów i w tej części zastosowała podział terytorialny. Z powodu bardzo słabo rozwiniętych dotychczas prac nad powszechną historią nauki, świadomie zre-zygnowano z napisania rozdziałów porównawczych poświęconych w a r u n k o m i rozwojowi form organizacyjnych nauki polskiej w kontekście europejskim. Dyskusyjną stała się sprawa przypisów do pracy. Ostatecznie j e d n a k utrzy-m a n o systeutrzy-m zastosowany już do poprzednich okresów, tzn. zdecydowano zre-zygnować z przypisów i wydać w osobnym tomie materiały bio- i bibliograficz-ne, łącznie dla tomu III i IV.
Następnie dr Eugeniusz Tomaszewski przeprowadził wnikliwą analizę i oce-nę III tomu Historii nauki polskiej. Dotyczyła ona zarówno k o n s t r u k c j i pracy, cezury czasowej, j a k również zagadnień merytorycznych związanych z
rozsze-eoo Kronika
rżeniem problematyki, spoistością treści, rozbieżnościami interpretacyjnymi. K o n -strukcja omawianego tomu nawiązuje tylko we fragmentach do dwóch poprzed-nich. Niektóre rozdziały części drugiej znacznie odbiegają od założeń metodologicznych wytyczonych we Wstępie przez redaktora naczelnego tego w y d a w -nictwa. Referent podkreślił też pionierski charakter dzieła i wskazał wybitne walory części pierwszej omawianego tomu, a także niektórych rozdziałów części drugiej. "
W części (pierwszej) ogólnej, omawiającej obszernie warunki rozwoju nauki i zagadnienia organizacji prac badawczych, wydaje się celowe dodatkowe w y -odrębnienie rozdziałów poświęconych takim problemom, jak ogólne metody naukowe, poglądy na istotę nauki i jej wielorakie zadania, ogólna charaktery-styka ludzi nauki, związki nauki z prądami ideowymi epoki (np. Romantyzm a rozwój nauk społecznych i przyrodniczych). Jest to tym bardziej ważne i interesujące, że ogólna problematyka związana z rozwojem nauki zyskuje z czasem coraz większe znaczenie.
Dr E. Tomaszewski zaproponował, aby do części drugiej, poświęconej naukom szczegółowym, przenieść dwa rozdziały: XI i XII, które dotyczą nauk filozoficz-nych. Zauważył też, iż daje się dostrzec brak zadowalającej jednolitości i nie-równy poziom poszczególnych rozdziałów drugiej części. Niektóre opracowania są mało syntetyczne i nie przedstawiają pełnego obrazu rozwoju poszczególnych nauk. Nie wszyscy autorzy przyjęli układ problemowy. Brak jest też powiązań z nauką światową i z dyscyplinami pokrewnymi. Zwracają uwagę pewne luki tematyczne, jak np. niedostateczne uwzględnienie roli czasopiśmiennictwa w roz-woju badań literackich, a także specjalistycznego czasopiśmiennictwa naukowego, które wówczas nie podlegało tak ostrej cenzurze jak prasa ogólnoinformacyjna. Rola czasopism znacznie wzrosła na ziemiach polskich w okresie ograniczeń i hamowania działalności instytucji naukowych (zwłaszcza w naukach społecznych). Dlatego z punktu widzenia metodologicznego należy traktować X I X -wieczne czasopiśmiennictwo naukowe jako swego rodzaju autonomiczną formę naukowej działalności.
Wśród wyodrębnionych w drugiej części tomu takich dyscyplin, jak orien-talistyka, filologia klasyczna, brak rozdziału poświęconego słowianoznawstwu, chociaż ówcześnie bardzo się ono rozwijało; przy czym nie bez znaczenia są nurtujące XIX-wieczną Europę idee panslawizmu i słowianofilstwa. Zakres te-matyczny badań słowianoznawczych jest szeroki; obejmuje bowiem: języko-znawstwo, archeologię, etnografię, historię i literaturę, a nawet prawo i filo-zofię.
W wyniku uwag referenta nasunęły się pewne wnioski praktyczne do w y -korzystania w dalszej pracy nad omawianym wydawnictwem, a mianowicie: 1) potrzeba intensywniejszych badań nad historią czasopiśmiennictwa nauko-wego, 2) konieczność wcześniejszego podejmowania dyskusji w szerszym gro-nie specjalistów w celu uniknięcia rozbieżności interpretacyjnych, zbyt róż-nych ocen i ujęć poszczególróż-nych części syntezy, 3) zorganizowanie badań po-mocniczych w zakresie dotychczas nieopracowanych problemów historii nauki polskiej X I X wieku, 4) potrzeba napisania dodatkowych rozdziałów do tomu III (zwłaszcza na temat idei i nurtów intelektualnych w polskiej myśli nauko-wej pierwszej połowy X I X w. oraz ich recepcji w różnych dziedzinach wie-dzy).
Po referacie dra E. Tomaszewskiego zabierali głos w dyskusji goście i człon-kowie Pracowni Historii Organizacji Nauki, a następnie prof. J. Michalski usto-sunkował się do pytań i uwag. Bardziej ożywioną polemikę wywołały m.in.: kwestia różnego punktu widzenia i oceny działalności Edwarda
Dembowskie-Kronika 601
go; stosunek do niektórych czasopism — jak „Biblioteka Warszawska" i „Prze-gląd Naukowy"; problem stosowania metod komparatystycznych w kreśleniu obrazu życia naukowego na ziemiach polskich. Porównywanie z innymi k r a -jami teoretycznie słuszne i konieczne, w praktyce przypomina „nakładanie m a p o różnej skali". Wiek XIX jest bowiem okresem „patologii naszego życia poli-tycznego i naukowego".
Następnie zabrał głos prof. В. Suchodolski dziękując za zorganizowanie zebrania oraz za uprzednio przygotowane — przez wszystkich członków P r a -cowni Historii Organizacji Nauki — pisemne wypowiedzi n a temat makiety III tomu Historii nauki polskiej. Redaktor naczelny udzielił również wyjaśnień dotyczących koncepcji dalszych części publikacji, powiązań tomu III i IV, które pozwolą na zbilansowanie dorobku nauki polskiej w całym okresie niewoli.
c. d.
Z D Z I A Ł A L N O Ś C I R A D Y N A U K O W E J
W dniu 25 marca 1976 r. odbyło się kolejne posiedzenie Rady Naukowej. Prof. J. Miąso przedstawił sprawozdanie z wykonania 5-letniego planu w zakresie Problemu Resortowego PAN-36 (Polska kultura narodowa — dziedzictwo i współczesność) koordynowanego przez Instytut Sztuki PAN, a w y k o -nywanego częściowo w dawnej, samoistnej Pracowni Dziejów Oświaty.
Prof. В. Suchodolski przedstawił sprawozdanie z wykonania 5letniego p l a -nu w zakresie Problemu Resortowego PAN-38 (Dzieje nauki polskiej ze szcze-gólnym uwzględnieniem jej społecznej roli oraz działalności Mikołaja Koper-nika) wykonywane w całości w ZHNOiT. Oba sprawozdania zawierały również analizę rozwoju kadry naukowej, związanej z realizacją tych planów. Po dys-kusji Rada Naukowa jednogłośnie wyraziła pozytywną ocenę wykonania obydwu planów.
Prof. J. Miąso omówił główne punkty nowego, 5letniego planu badań P r o -blemu Międzyresortowego I I I / l l na lata 1976—1980 (Nauka i oświata w dzie-jach Polski jako czynniki postępu społecznego, gospodarczego i kulturalnego). Plan ten jest kontynuacją badań prowadzonych dotychczas, a zarazem stanowi celowe zawężenie problematyki do kilku zasadniczych grup tematycznych (dzieje nauki polskiej, dzieje edukacji narodowej, udział Polaków w życiu n&ukowym poza granicami kraju).
Na wniosek komisji, której przewodniczy prof. В. Suchodolski, otwarto przewód habilitacyjny dr M. Frankowskiej-Terleckiej (tytuł rozprawy: Idea jedności nauki w XII i XIII wieku.
Powołano komisje, recenzentów oraz przewodniczącego zespołu egzamina-cyjnego w przewodach doktorskich mgr mgr: J. Burcharda, J. Drewnowskiego, B. Orłowskiego i A. Słomczyńskiej.
Rada wyraziła poparcie dla wniosku kierownika Zakładu o powołanie dr W. Garbowskiej na stanowisko adiunkta, a mgr A. Zielińskiej — na stanowisko asystenta ZHNOiT.
