Drecka, Wanda
"Sztuka dawna w zbiorach muzeów
województwa olsztyńskiego. Katalog
wystawy z okazji
dwudziestopięciolecia konserwacji
muzealiów w województwie
olsztyńskim, czerwiec-listopad 1971
r.", Elżbieta Celińska, Kamila
Wróblewska, Olsztyn 1971 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 169-172
R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 1 6 9
(obecnie w O lszty n ie) d a li so lid n e p o d s ta w y do n a sz e j w ie d zy o w ie lk im A s tro n o m ie.
N a s tę p n ą p o zy cją, z re sz tą n a jb a rd z ie j in te re s u ją c ą w c a ły m to m ie, s ą s ta t u ty k a p itu ły fr o m b o rs k ie j z 1532 r. w ra z z ic h n o w e liz a c ją , w y d a n e p rz e z W e rn e r a T h im m a (ss. 33— 123). P r z e k ła d u z ję z y k a ła c iń sk ie g o n a n ie m ie c k i d o k o n a ła A n n e lie se T rille r, d zięk i te m u o b o k w e rs ji o ry g in a ln e j zam ieszczo n o tłu m a c z e n ie n ie m ie c k ie z m y ślą o c z y te ln ik u m n ie j p rz y g o to w a n y m . P o d s ta w ą p rz e d r u k u b y ły o d p isy szesn asto w ie cz n e , z n a jd u ją c e s ię w B ib lio te c e U n iw e rsy te c k ie j w U p p sa li, A rc h iw u m D ie c e z ja ln y m w O lszty n ie o ra z B ib lio te c e C z a rto ry sk ic h w K ra k o w ie . N ie tr z e b a d o d aw ać, że s ta t u ty te są n ie ty lk o z n a k o m ity m ź ró d łe m do u k a z a n ia w a ru n k ó w ś ro d o w isk a K o p e rn ik a w e F r o m b o rk u , a le w ogóle p o zw o lą o ne w n ik liw ie j i d o k ła d n ie j o p ra c o w a ć s tr u k t u r ę o rg a n iz a c y jn ą k a p itu ły w X V I w ie k u . T e k s t te g o p o ży teczn eg o źró d ła u d o stę p n io n o c z y te ln ik o w i w sposób w zo ro w y .
In te re s u ją c y je s t p rz y c z y n e k A n n e lie sy T r ille r o fo rm u le p ra w n e j w ję z y k u n ie m ie c k im w liśc ie (ła c iń sk im ) K o p e rn ik a do k a p itu ły w a rm iń s k ie j z 22 p a ź d z ie rn ik a 3 518 r. (ss. 124— 133). A w ięc z o k re su , g d y p e łn ił on o b o w ią zk i a d m in is tr a to r a d ó b r k a p itu ły . W z ra s ta ły w ó w czas w ła ś n ie n a p a d y b a n d zb ó je ck ic h n a W a rm ię ze stro n y p a ń s tw a k rz y ż ac k ie g o . J e d e n z p rz y w ó d c ó w ty c h b a n d o n a z w is k u P a ip o , b a lw ie rz z K ró le w c a, z o sta ł sc h w y ta n y . W p o w y ższy m liście, w y s tę p u ją c y z w ro t n ie m ie c k i: D as d y h e lig e g e r e c h tik e it n ic h t v o r h in d e r t w o rd e n a le ży tłu m a c z y ć w e d łu g A. T r il le r ta k , ab y P a ip o n ie o m in ę ła z asłu ż o n a k a ra , słu sz n a sp ra w ie d liw o ś ć , w ła śc iw ie k a r a śm ie rc i. O sta te c z n ie P a ip o u n ik n ą ł śm ie rc i, g d y p rz y sią g ł, że z a p r z e s ta n ie ro z b o ju i w ró c i do z a w o d u b a lw ie rsk ie g o .
A rty k u ł B e r n h a r d a - M a rii R o se n b e rg a o p ró b ie r e k o n s tru k c ji b ib lio te k i K o p e r n ik a je s t ty lk o p o d s u m o w a n ie m d o ty c h c za so w y c h b a d a ń n a d ty m z a g a d n ie n ie m . J e d n a k ż e a u to r n ie z n a a r ty k u łu S ta n is ła w a F lis a o in k u n a b u le m e d y c z n y m K o p e r n ik a 4. I n k u n a b u ł te n z n a jd u je się ob ecn ie w z b io ra c h M u ze u m M az u rsk ie g o w O l sz ty n ie (ss. 134— 160). C ie k aw szy je s t p rz y c z y n e k K u r ta F o r s tr e u te r a o p la n a c h n a z w a n ia ja k ie g o ś n ie m ie ck ieg o u n iw e rs y te tu im ie n ie m K o p e r n ik a w 1938/1939 r. (ss. 161— 172). G d y w 1938 r. ro z e sz ła się w iad o m o ść, że w m ie ście ro d z in n y m K o p e rn ik a m a p o w sta ć u n iw e rs y te t jeg o im ie n ia , to w B e rlin ie z in ic ja ty w y P u b lik a tio n s s te lle
b e im P r e u ss is c h e n G e h e im e n S ta a ts a r c h iv p o d ję to m y śl n a d a n ia im ie n ia W ielk ieg o
A stro n o m a d la p rz e c iw w a g i ja k ie m u ś u n iw e rs y te to w i n a te r e n ie R zeszy. N a jp ie rw p la n o w a n o im ię to n a d a ć A k a d e m ii T eo lo g iczn ej w B ra n ie w ie , lecz E ric h K o ch p ro je k t te n k a te g o ry c z n ie o d rz u c ił, u w a ż a ją c , że p la c ó w k a o c h a r a k te r z e k o ś c ie ln y m n ie m oże w ch o d zić w g rę. Z d e c y d o w an o się, że o d p o w ie d n ie jsz ą u c z e ln ią b ę d zie p o li te c h n ik a lu b u n iw e rs y te t w e W ro c ła w iu , a le w o b a w ie p rz e d e w e n tu a ln y m i r e p e r k u s ja m i z teg o p o w o d u w s to su n k a c h z P o ls k ą z arzu c o n o i te n p r o je k t. O state c z n ie w lu ty m 1939 r. n a z w a n o im ie n ie m K o p e rn ik a I n s t y t u t A stro n o m ic z n o -M a te m a - ty c z n y w B e rlin ie -D a h le m .
W dziale a rty k u łó w to m te n k o ń c zą u z u p e łn ie n ia W e r n e r a T h im m a d o p ra c y J e rz e g o S ik o rsk ie g o , M ik o ła j K o p e r n ik n a W a r m ii, C h ro n o lo g ia ż y c ia i d zia ła ln o ści (ss. 173— 198). W . T h im m o c en ia b a rd z o w y so k o o p ra c o w a n ie J . S ik o rsk ie g o i jeg o u w a g i n ie o s ła b ia ją w a rto ś c i ch ro n o lo g ii h is to ry k a o lszty ń sk ie g o , g d y ż a u t o r c z e rp ie n ie k tó re u z u p e łn ie n ia z p ra c , n a p isa n y c h ju ż p o je j u k a z a n iu , np . M a r ia n a B isk u p a .
O b a o m a w ia n e to m y p o s ia d a ją o b sze rn y d ział re c e n z y jn y , w k tó ry m n a b ieżąco o c en ian e s ą ta k ż e p u b lik a c je p o lsk ie, d o d a jm y w n ik liw ie , rz e te ln ie i b e z s tro n n ie .
N a k o n ie c n a le ży p o d k re ś lić , że p o szczególne to m y „ Z e its c h rift f ü r d ie G e sc h i c h te u n d A lte rtu m s k u n d e E r m la n d s ” c h a r a k t e r y z u ją się s ta r a n n y m i p rz e jrz y s ty m d ru k ie m . P o n a d to o s ta tn i to m z a w ie ra d w ie p ię k n e k o lo ro w e ilu s tra c je .
Z e n o n N o w a k
E lż b ie ta C e l i ń s k a , K a m ila W r ó b l e w s k a , S z tu k a d a w n a w zb io ra c h m u z e ó w w o je w ó d z tw a o ls zty ń s k ie g o . K a ta lo g w y s ta w y z o k a z ji d w u d z ie s to p ię
-4 S. F l i s , K o p e r n ik o w s k i in k u n a b u ł m e d y c z n y w O ls zty n ie , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń sk ie , 1970, n r 4, ss. 589— 606.
cio lecia k o n s e r w a c ji m u ze a lió w w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń s k im , c ze rw ie c — lis to p a d 1971 r., O lszty n 1971, W y d ział K u ltu ry — W o je w ó d z k i K o n s e rw a to r Z a b y t
kó w w O lszty n ie, ss. 49, 3 n lb + 60 ilu s tra c ji.
W o je w ó d z k i K o n s e rw a to r Z a b y tk ó w W y d ziału K u ltu r y w O lszty n ie m oże się p o szczycić p ię k n ą p u b lik a c ją z o k a zji d w u d z iesto p ię c io le cia k o n s e r w a c ji m u z e alió w w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im , o p ra c o w a n ą p rz e z E lżb ie tę C e liń sk ą i K a m ilę W ró b le w sk ą . K a ta lo g te n s ta n o w i u z u p e łn ie n ie w y sta w y , k tó r a m ia ła m ie js c e w M u zeu m M a z u rs k im w 1971 r. w o k re s ie od c z e rw c a do lis to p a d a . P o p rze d z o n y z o sta ł w s t ę p e m L u c ja n a C zu b iela, W o jew ó d zk ieg o K o n s e rw a to ra Z a b y tk ó w i W ła d y sła w a O g ro - dziń sk ieg o , d y re k to ra M u ze u m M az u rsk ie g o . S w eg o czasu ra to w a n io m z ab y tk ó w z te r e n u W a rm ii i M a z u r p rz y szło z po m o cą M u zeu m N a ro d o w e w W arsz a w ie , M u zeu m W o jsk a P o lsk ieg o , K a te d r a T e c h n o lo g ii i T e c h n ik M a la rs k ic h W y d ziału S z tu k P ię k n y c h U n iw e rsy te tu M ik o ła ja K o p e rn ik a w T o ru n iu , P rz e d s ię b io rstw o P a ń s tw o w e P ra c o w n ie K o n se rw a c ji Z a b y tk ó w i S p ó łd z ie ln ie Z w ią z k u A rty s tó w P la s ty k ó w . A k c ji te j s p rz y ja ły s ta le z w ię k s z a ją c e się k re d y ty p a ń stw o w e , a le i w ie le z a b y tk ó w w r ó ciło do d a w n eg o b la sk u d zięk i sp o łec z n e j d z ia łaln o śc i I n s ty tu tu Z a b y tk o z n a w stw a i K o n s e rw a to rs tw a U n iw e rs y te tu M ik o ła ja K o p e rn ik a w T o ru n iu .
K a ta lo g o b e jm u je z a b y tk i rz e ź b y śre d n io w ie c z n e j z B ra n ie w a , P ie trz w a łd u , L id z b a rk a , z L w o w ca, z F ro m b o rk a , z G a rb n a , K ę trz y n a , p ły tę b rą z o w ą b is k u p a w a r m iń sk ieg o P a w ła L e g e n d o rfa z 1467 r., k ie lic h m sza ln y , p ra w d o p o d o b n ie z fu n d a c ji w u ja M ik o ła ja K o p e rn ik a , b is k u p a Ł u k a s z a W a tz e n ro d e g o o ra z jeg o k a p ę litu rg ic z n ą z a k s a m itu g e n u e ń sk ie g o p rz e ty k a n e g o z ło tem . P o z a ty m w s k ła d k a ta lo g u w ch o d zi sze re g e p ita fii re n e sa n s o w y c h z B arto szy c, K w ita jn , z k o ścio ła w Z a m ro d zie o ra z z a b y tk i tab lic o w eg o m a la rs tw a re lig ijn e g o . N a jlic z n ie js z y m z esp o łem z a b y tk ó w są je d n a k n ie p o śle d n ie j w a rto ś c i p o r tr e t y z ro d z in y D en h o ffó w i D o h n ó w i c ało fig u - ro w e p o r tr e t y K re y tz e n ó w — o raz b e z im ie n n e sp o d p ę d zla P ie te r a N a so n a , czy n ie z n a n y c h m a la rz y h o le n d e rs k ic h lu b m iejsco w y c h . J u ż p o p rz e d n i k a ta lo g D aw n y
p o r tr e t w zb io ra c h M u z e u m M a z u rs k ie g o (O lsztyn 1965), o p ra c o w a n y p rz e z K a m ilę
W ró b le w sk ą , z a p re z e n to w a ł M u zeu m M a z u rsk ie , b o g a te w d o s k o n a ły p o rtr e t, k tó ry z czasem n ie je d n ą z a g a d k ę p om oże ro z w ią za ć w in n y c h n a sz y c h z b io rach . C en n y m o siąg n ięc ie m k a ta lo g u są d o b re c a ło stro n ic o w e z d ję cia i szczegół w n ie k tó ry c h k a ta lo g a c h p o m ija n y — p ro w e n ie n c ja z a b y tk ó w . A u to rk i są o stro ż n e w a try b u o w a -
n iu w a rs z ta tó w , co w p ły w a ra c z e j d o d a tn io .
D o b ra k o n s e rw a c ja u ja w n iła w n ie k tó ry c h w y p a d k a c h s y g n a tu r ę m a la rz a , co n a s tą p iło w p rz y p a d k u P ie te r a N a so n a w P o rtrec ie tro jg a d ziec i z p s e m z 1667 r. i w P o rtre c ie m ę ż c z y z n y z 1646 r. N a w y s ta w ie fig u ro w a ły jeszcze d w a p e jz aż e : je d e n w ty p ie J o h a n a R oosa, z p a są c y m się b y d łe m u stó p s ta ro ż y tn y c h ru in ; d ru g i — fr a g m e n t m ia s ta z p a rk ie m fra n c u s k im , tc h n ą c y s p o k o je m , ja k im n ie m a l o d z n a
c z a ją się m ie js k ie p e jz aż e V e rm e era.
N r 1 k a ta lo g u : k rą g p o m o rsk ie g o M istrz a M a d o n n n a L w ie , M a d o n n a tr o n u ją c a , IV ć w ierć X IV w ie k u , je s t b a rd z o z b liżo n a do rz e ź b y w P ią tk u (pow. łęczycki) około 1370 r. z c m e n ta rn e g o ko ścio ła Św . W aw rzy ń c a , p rz e d s ta w ia ją c e j ta k ż e M a d o n
n ę tro n u ją c ą , ja k a fig u r o w a ła n a W y s ta w ie s z tu k i w a r s z a w s k ie j w 1962 r. w M u ze
u m N a ro d o w y m w W a r s z a w ie l . T e n s a m w y ra z tw a rz y M ad o n n y , te n sam u k ła d r ą k D z ie c ią tk a i sp o só b p o d trz y m y w a n ia go p rz e z M ad o n n ę — o ra z p o d o b n y u k ła d sz a t M ad o n n y u k ła d a ją c y c h się n a k o la n a c h w lite r ę V. M a d o n n a z P ie tr z w a łd u je s t sm u k le jsz a i b a rd z ie j ro z b u d o w a n a w p io n ie p rz e z d w a k lęczące a n io łk i u stóp, co s tw a r z a p o z ó r n ie sied z ą c ej, a n ie m a l s to ją c e j p o stac i. P e łn a w y ra z u rz e źb a z X V w ie k u : B óg O jciec p o d tr z y m u ją c y C h ry s tu sa (n r k a t. 3 o ra z 4), to litu rg ic z n e p rz e d sta w ie n ie , k tó re n a z y w a się P ie ta s D o m in i, a k tó re w y c z e rp u ją c o o m ów ił w sw e j p ra c y : U źró d e ł p r z e d s ta w ie ń „ T ro n Ł a s k i” i „ P ietas D o m in i” T a d e u sz D o b rz e n iec k i (R ocznik M u ze u m N a ro d o w eg o w W arsz a w ie , 1971), re p ro d u k u ją c n a w e t (il. 22) rz e źb ę z L id z b a rk a z X V I w ie k u (n r k a t. 4), w y w o d zą c j ą z p ię tn a s to - w ieczn eg o b u rg u n d z k ie g o w z o ru ik o n o g ra fic z n e g o s.
1 S z tu k a w a r s z a w s k a od śre d n io w ie c z a do p o ło w y X X w ie k u , W a rsz a w a 1.962 n r k a t. 5, il. 6.
2 T. D o b r z e n i e c k i , U źró d e ł p r z e d s ta w ie ń „ T ro n Ł a s k i” i „P ietas D o m in i”,
R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 1 7 1
In te re s u ją c e je s t e p ita fiu m H a n s a v o n N im ts c h p ę d zla H e n r y k a K ö n ig sw iese ra , u c zn ia C ra n a c h a M łodszego, z k lę c zą c y m fu n d a to re m pod U k r z y ż o w a n y m C h r y s tu
sem , n a tle ro zleg łeg o k ra jo b r a z u (n r k a t. 12, il. 11). T en s a m m a la rz , k tó ry w 1562
b y ł z a tru d n io n y n a d w o rz e p ru s k im d la Z y g m u n ta A u g u s t a 3. O ry g in a ln y , b a rd z o ale g o ry c zn y , je s t o b ra z o z ag ład z ie r o d u lu d z k ie g o , z 1597 r. (n r k a t. 14), z k o ścio ła w Z a m ro d zie , ja k o k rą g w p ły w ó w fla m a n d z k ic h i słu sz n ie . W o b ra z ie ty m w id a ć też n a w ią z a n ia do m a la r s tw a g d a ń sk ie g o , k tó re w ła śn ie w ty m czasie in s p iro w a n e je s t s z tu k ą fla m a n d z k ą .
N r k a t. 31 (il. 27) — z a g a d k o w y o b ra z n ie o k re ślo n eg o m a la rz a z d ru g ie j p o ło w y X V II w ie k u , p rz e d s ta w ia ją c y św . A n n ę (w k a t. ,,Sw . A n n a ? ”), m oże b y ć p o w o ła n ie m ja k ie jś b liżej n ie z n a n e j ś w ię te j, a le w ik o n o g ra fii sie d e m n a s to w ie c z n e j s p o ty k a m y n a jc z ę śc ie j św . A n n ę u c zą c ą czy tać m a łą M a r i ę 4. E n c y k lo p e d ie ik o n o g ra fic z n e (L ouis R ea u , Ic o n o g ra p h ie d e l'A r t C h ré tie n , P a r is 1957) 5 ta k ie g o p rz e d s ta w ie n ia w b o g a ty m w n ę trz u n ie p o d a ją . S y m b o liczn e, b a rd z o b o g a te zn ac z e n ie m a l u s t r o 6 — o d b icie p ra w d y i o d sło n ię cie głęb i se rc a o ra z p e rły . N a o b ra z ie o ls z ty ń s k im s z n u r p e re ł, choć n ie w y d a je się ro z e rw a n y , a le w y p a d a ze s z k a tu łk i n a z ie m ię. P e r ła je s t z w ią z a n a z s y m b o la m i k sięż y c a , w o d y , tw ó rc z e j k o b ieco ści o ra z s z la c h etn eg o d o s to je ń s tw a i m a te ż m a g ic zn e w ła s n o ś c i7.
A D a n a e ? Czy t a p o ru s z o n a p o s ta ć k o b ie c a n ie je s t m ito lo g icz n ą c ó rk ą k ró la A k ry z jo s a , k tó r ą ojciec z a m y k a w ż elazem o k u te j k o m n a c ie , b y n ie m o g ła s ię s p e ł n ić w y ro c z n ia, że o n z g in ie z r ę k i je j s y n a ? B o g ate s p rz ę ty n a o b ra z ie o ls z ty ń sk im — z ło ty p a s i p e rła m i s p ię te w ło sy ś w ia d c z ą o je j d o s to je ń stw ie . T y m cz a se m Z eu s w p o s ta c i z ło teg o deszczu sp u sz c za się do te g o s a n k tu a r i u m i n a ś w ia t p rz y c h o d zi P e rs e u sz . D a n a e z ro z k a z u o jc a w ra z z n o w o n a ro d z o n y m s y n em z o sta je w rz u c o n a do m o rz a w z a m k n ię te j s k rz y n i. R y b a k im ie n ie m D ik ty s w y ła w ia s k rz y n ię i r a tu je o b o j e 8. W o lsz ty ń sk im o b ra z ie p o s ta ć k o b ie c a je s t p o ru s z o n a św iatło śc ią , ja k a s p ły w a n a n ią z g ó ry . P rz e z w y k u sz w id a ć w ieżę, k tó r a p rz e d s ta w ia m oże w ła śn ie to w ię zien ie k ró le w s k ie j córy. P e rła , w e d łu g w sc h o d n ic h p o d a ń , j e s t u ro d z o n a z k s ię ż y ca lu b z w od y . P e r s k i p o e ta S a a d i w k ro p li w o d y z e s ła n e j z n ie b io s i w p a d a ją c e j do p u s te j m u szli p ły w a ją c e j n a p o w ie rz c h n i w ó d — w id z i n a ro d z in y p e r ł y 9. N a o b ra z ie — p e rły le ż ąc e n a ziem i, m a ją sy m b o liz o w ać r a tu n e k D a n a e z w ó d , w k tó re j ą w trą c ił o k ru tn y ojciec. A lu s tro m o że b y ć o d b ic ie m s k ry ty c h m a rz e ń D an ae. W o b ra z ie R e m b ra n d ta z E r m ita ż u t0 D a n a e p o d d a je się ra d o ś n ie p ro m ie n n e j ś w i a t łości, po d p o s ta c ią k tó re j Z eu s z s tę p u je do n ie j. W y d a je się, że m o ż e m y p rz y ją ć te n te m a t ja k o tre ś ć o b ra z u n r k a t. 31, il. 27 w o m a w ia n e j p u b lik a c ji.
P ię k n y je s t P o r tr e t tro jg a d zie c i z p s e m , p ę d z la P ie te r a N a so n a (n r k a t. 50). W y d a je się, że te s a m e m o d ele, ty lk o o p a rę la t s ta rsz e , s ą p rz e d s ta w io n e p rz e z in n e g o m a la rz a w o b ra z ie n r k a t. 39. N a w e t u g ru p o w a n ie p o s ta c i j e s t zap o ży czo n e od N a so n a . N a js ta rs z a d z ie w c z y n k a sied z i n a k a m ie n n e j ła w c e z k w ia ta m i n a k o la n a c h i rę k ą sięg a do k o szy k a z k w ia ta m i, w k tó ry m z a n u rz a rę c e m ło d sz a s io stra . C h ło p iec n a to m ia s t o d d a la się od te j g ru p y . W p ie rw s z y m o b ra z ie ch ło p ie c je s t też w y o d rę b n io n y . N a p in a łu k i m im o że j e s t p rz e d sta w io n y fro n ta ln ie , w y d a je się, że chce się ja k b y o d d a lić od s ió s tr i w y jś ć p o za ra m y o b ra z u .
B ard zo d o b re są d w ie p o zy cje k a ta lo g o w e — 45 i 55 (il. 40 i 41) n ie o k re ślo n eg o m a la rz a , p rz e d s ta w ia ją c e n ie z n a n e osoby. Szczeg ó ln ie in te re s u ją c a je s t p o s ta ć k o b ie ca, k tó re j d e k o lto w a n a s u k n ia je s t t a k b o g a to n a s z y ta fe re ta m i z p e r e ł i d ro g ich 3 A. T r o s c h k e , S tu d ie n z u C ra n a c h sch e r K u n s t im H e rz o g stu m P re u sse n , L eip zig 1938, s. 45.
4 A. P i g l e r , B a r o c k th e m e n , B u d a p e s t 1956, t. 1, s. 412. 5 L . R éa u , Ic o n o g ra p h ie d e V art c h ré tie n , P a r is 1957, ss. 79, 157— 161, 168. G J. C h e v a l i e r , A. G h e e r b r a n d , D ic tio n n a ire d e s s y m b o le s , P a r is 1964, ss. 310—311. 7 Ib id e m , s. 593. 8 R. G r a v e s , M ity g re c k ie , W a rsz a w a 1967, s. 222. 9 J. C h e v a l i e r , A. G h e e r b r a n d , op. cit., s. 594. 10 T h e H e rm ita g e M u s e u m P a in tin g , L e n in g ra d 1971, s. 55; E. P a n o f s k i ,
S p ę ta n y Eros, P r z y c z y n e k do g en ea lo g ii D anae R e m b r a n d ta , w : S tu d ia z h is to rii s z tu k i, W a rsz a w a 1971, ss. 306— 323, il. 278, 279, 280, 282, 283, 284, 286, 287, 288, 290 (gdzie z n a jd u je m y p r z y k ła d y p rz e d s ta w ie n ia D a n a e p rz e z in n y c h m a la rz y ).
k a m ie n i, że m u s i p rz e d s ta w ia ć kogoś b a rd z o d o sto jn e g o lu b sto ją ce g o b lisk o osób d o sto jn y c h . B yć m oże, że je s t to K a ta r z y n a v o n B essen D en h o ffo w a , k tó r ą J a n K a z im ie rz o b sy p y w a ł k le jn o ta m i. W ro d z in ie D e n h o ffó w n ie p o w in n o b y ło je j z a b r a k nąć.
N r k a t. 41 (il. 43), szk o ła h o le n d e rs k a (k rą g G. H o n th o rs ta ? ) — P o r t r e t A m a lii C o rn e lii H o lla n d -B re d e ro d e , p rz e d s ta w ia ją c y ją ja k o m ło d ą d a m ę u ź ró d ła , z c z a rk ą p e łn ą w o d y , p rz y p o m in a b a rd z o p o r tr e t y ko b iece A b r a h a m a T e m p la , np. P o r tr e t
m ło d e j d z ie w c z y n y ja k o D ia n y z M u ze u m N a ro d o w eg o w W a r s z a w ie 11 lu b in n y
z M u ze u m w D ijo n .
N r k a t. 42 (il. 45) — ró w n ie ż o k re ślo n y i słu sz n ie , ja k o szk o ła h o le n d e rsk a , p r z e d s ta w ia ją c y A n n ę F r a g e r ty n ę H o lla n d -B re d e ro d e z ry w a ją c ą k w ia t ró ży — w y d a je się z k o le i b a rd z o b lis k i o b razo w i' G o d frid u sa C a m p h u y s e n a w M u ze u m N a ro d o w y m w W arsz a w ie , k tó r y p rz e d s ta w ia n ie z n a n ą d a m ę w s tr o ju M in e rw y 12.
Z esp ó ł ty c h p o rtr e tó w z k a ta lo g u o lszty ń sk ie g o , szczególnie b o g ato re p re z e n t u ją c y b a ro k , je s t b a rd z o in te re s u ją c y i m o ż n a się n a n im uczyć s ty ló w o ra z k o s tiu m ologii.
N r k a t. 10 (il. 9) — K ie lic h m s z a ln y z ok o ło 1500 r. z w a r s z ta tu zło tn iczeg o z B ra n ie w a m o ż n a zw iązać z k ie lic h e m z 1497 r. z k o ścio ła p a ra fia ln e g o w B isk u p ic a ch (u fu n d o w a n y m za czasó w b is k u p a ch ełm iń sk ie g o M ik o ła ja I I I C ra p itz a), p u b lik o w a n y m o s ta tn io p rz e z T a d e u sz a C h rz an o w sk ie g o i M a r ia n a K o rn e c k ieg o 18. M i k o ła j C ra p itz b y ł k re w n y m b is k u p a W atze n ro d e g o . A r ty k u ł te n u k a z a ł się ju ż po k a ta lo g u o lszty ń sk im , a le o p ra c o w a n ie ob u k ie lic h ó w je s t ta k p o d o b n e, że dziś t r u d no o ty m n ie w sp o m n ieć.
Z w ie lk im z a in te re s o w a n ie m o c ze k u je m y n a n a s tę p n ą p o zy cję w y d a w n ic z ą , z a p o w ie d zian ą p rz e z a u to rk i k a ta lo g u o lszty ń sk ieg o .
W a n d a D recka
A n d rz e j P i ą t k o w s k i , P o sia d ło ści z ie m s k ie m ia s ta E lb lą g a w X V I I — X V I I I
w ie k u , W ro c ła w 1972, O sso lin eu m , ss. 198 + w k ła d k i (tab lice, 5 m ap ).
P r a c a A n d rz e ja P ią tk o w s k ie g o z zało że n ia n ie je s t p e łn ą m o n o g ra fią h is to - ry c z n o -g o sp o d a rc z ą p o siad ło śc i m ia s ta E lb lą g a w X V II— X V III w ie k u . O g ra n ic ze n ie je j p ro b le m a ty k i do z a g a d n ie ń osad n iczy ch , s p o łec z n o -e k o n o m ic zn e j s t r u k tu r y lu d n o ś ci, fo rm i w y so k o ści r e n ty fe u d a ln e j o ra z w ie lk o śc i i s tr u k t u r y d o ch o d ó w m ia s ta z d ó b r z ie m sk ic h u z a s a d n ił a u to r p rz e k o n u ją c o z a k re s e m in fo rm a c ji z ac h o w a n ej p o d s ta w y ź ró d ło w e j. P r z e d s ta w io n e w ro z d z ia le w s tę p n y m o m ó w ie n ia g łó w n y ch ty p ó w i z ałąc z o n y w y k a z w sz y stk ic h w y k o rz y sta n y c h ź ró d eł (w e d łu g k r y te riu m f o r m a ln eg o ) o rie n tu ją w ich o b fito śc i i ró ż n o ro d n o śc i o ra z c h a r a k t e r y z u ją d o d a tn io w a r s z ta t p ra c y a u to ra . Ź ró d ła te w y tw o rz o n e zo sta ły g łó w n ie p rz e z w ła d ze m ie js k ie , b ę d ą ce w ła śc ic ie lem p o siad ło ści. A p o n ie w a ż m ia s to n ie p ro w a d z iło g o s p o d a rk i w ie j s k ie j n a w ła sn y r a c h u n e k , s tą d źró d ła d o ty czą p rz e w a ż n ie z a g a d n ie ń p ra w n o -s p o - łe c zn y c h i sp o łec z n o -e k o n o m ic zn y c h , z w y łą cz e n ie m p ro d u k c ji p ro w a d z o n e j w gos p o d a rs tw a c h c h ło p sk ich i w fo lw a rk a c h m ie szc z ań sk ic h , w k tó re m ia s to n ie w n ik a ło. N ie w y ja ś n ił n a to m ia s t a u to r, czy d la fo lw a rk ó w m ie js k ic h , o d d a w a n y c h w p e r m a n e n tn ą d zie rż aw ę , zac h o w a ły się ź ró d ła ty p u in w e n ta rz o w e g o i czy n a p o d s ta w ie k s ią g u rz ę d u s z p ita ln e g o , k tó re „ u jm u ją c a ło k s z ta łt jeg o g o s p o d a rk i” (s. 14), n ie m o ż n a było om ów ić p ro b le m ó w g o sp o d a rk i fo lw a rc z n e j, łą c zn ie z p ro d u k c ją . P e w n e e le m e n ty p ro d u k c ji (s tr u k tu r a , w y d a jn o ść p lo n ó w ) o ra z sił ro b o czy ch i p o c iąg o w y ch w g o s p o d a rstw a c h ch ło p sk ich p rz e d sta w io n o w p ra c y n a p o d s ta w ie p ru s k ie g o k a t a s tr u p o d a tk o w e g o z 1772 г., co św iad c z y o d o c e n ia n iu te j p ro b le m a ty k i p rz e z a u to ra . 11 M a la r s tw o e u ro p e js k ie . K a ta lo g zb io ró w , W a r sz a w a 1967, t. 2, s. 137, n r k at. 1271.
12 Ib id e m , t. 1, s. 72, n r k a t. 185.
13 T. C h r z a n o w s k i , M. K o r n e c k i , M e c en a t a r ty s ty c z n y b is k u p a c h e ł
m iń s k ie g o M ik o ła ja I I I C ra p itza , B iu le ty n H is to rii S z tu k i, R. 34, 1972, n r 1, ss. 7— 22,
