A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA OECONOMICA 25, 1982
A le x i a O acquem in*
DZIAŁALNOŚĆ NAOWIĘKSZYCH FIR M EU RO PEJSKIC H
Nawet p rz e d p o ja w ie n ie m s ię s ły n n e j k s i ę ż k i S e r v e n - S o h re i- bera p t . "A m eryk a ń sk ie w yzw a n ie ” E u r o p e jc z y c y m i e l i kom pleksy na p u n k c ie w i e l k o ś c i fir m e u r o p e js k ic h w porów n aniu z ic h ame ry k a ń s k im i r y w a la m i. R ó ż n ic e w e fe k t y w n o ś c i ic h d z i a ł a n i a b y ły p rz y p ie yw a n e r ó ż n ic y w w i e l k o ś c i . "Im w ię k s z e tym le p s z e " - to są d , k t ó r y , z y s k a ł s o b ie szero ko z a k ro jo n e p o p a r c ie . Uwa żan o, że w i e l k i e k o r p o r a c je mogę z r o b ić w y sz y e tk o to co r o b ię małe f ir m y , a p ró c z tego mogę d z i a ł a ć w p o la c h , k tó r e wymaga- Ję s k a l i , w y k lu c z a ję c e j m n ie jsz e f ir m y . ,
O s t a t n io p o d ję to w E u r o p ie b a d a n ia e m p iry c z n e , by zbadać t a k i e w yrażone "a p r i o r i ” z a p e w n ie n ia o zw iązku pom iędzy rozm iarem a d z ia ła n ie m . Celem tego a r t y k u łu j e s t k r ó t k i e z a p re z e n to w a n ie ty c h badań i u s t a l e n i e s to p n ia w Ja k im "m is tyc y z m " w i e l k o ś c i j e s t u z a s a d n io n y . U w zględ nione z o s ta n ę c z t e r y w ym iary d z i a ł a l n o ś c i « re n to w n o ść , w z r o s t, b a d a n ia i s t a b i l n o ś ć .
Rentowność
Zdaniem Baum öle1 , p ozytyw n y zw ięz ek re n to w n o ś c i i w ie lk o ś c i może być o c z e k iw a n y n ie z a le ż n i e od w i e l k o ś c i f ir m y i s k a l i p r o d u k c ji,p o n ie w a ż duże f ir m y mogę c z e rp a ć k o r z y ś c i z o s lę g a n ia
^ P r o f e s o r E k o n o m ii U n iw e r s y t e t u w L o u v a in ( B e l g i a )
1
W. B a u m o 1, B u s in e s s B e h a v io u r , V a lu e , and G ro w th , London 1959.w ię k s z e j o p e r a ty w n o ś c i na n ie d o s k o n a ły c h ryn kach k a p it e ło w y c h . Oo pewnego s to p n ie to s t w ie r d z e n ie b y ło p o tw ie rd z o n e - choć z w ielom a z a s t r z e ż e n ia m i - p rz e z e m p iryczn e dowody w USA; bada n ia e u r o p e js k ie s u g e ru ję in n y o b ra z . Z w yk le a e ito rz y n ie z n a jd u ję zw iązku lu b z n a jd u ję n egatyw ny zw iąz ek pom iędzy w le lk o ś c l ę a r e n to w n o ś c ią , O la w yb ra n ej grup y n a jw ię k s z y c h e u r o p e js k ic h i
o
ja p o ń s k ic h k o r p o r a c j i w 1972 r . Oacquemin i Saaz o t r z y m a li n a s tę p u ją c e rów nan ie (sko ryg o w an e u w z g lę d n ie n ia m i h e te ro s k e d a - s t y c z n o ś c i )t 8 ? - 11,41 - 0 ,6 1 lo g S + u . I . ♦ 1 ,2 3 N 1x1 1 1 (3 .6 ) R2 e 0 ,3 8 n “ 223 g d z ie :
Jr/A - z y s k i d z ie lo n e p rz e z w a rto ś ć środków t r w a ły c h , ' S - w ie lk o ś ć f ir m y m ierzona s p rz e d a ż ą ,
- s e k to r p rze m ysło w y, w yraż o n y p rz e z zmienną umowną, o ra z N - narodowość w yrażona p rz e z zmienną umowną równę Je d n o
ś c i , j e $ l i firm a J e s t e u ro p e js k a i równa z e r u , j e ś l i J e s t J a pońska.
Wielkoś-ć f ir m y ma n egatyw ny wpływ na rentow ność p o d cz as gdy e u r o p e js k a grupa J e s t " c e t e r i s p a r ib u a " b a r d z ie j rentow na n iż
ja p o ń s k a . г
Podobny neg atyw n y wpływ w i e l k o ś c i f ir m y na rentow ność zo s t a ł o trzym an y b r zez Je n n y i Webera d la w y b ra n e j g ru p y w ie
l-3
k ic h fir m f r a n c u s k ic h . P o t w ie r d z a ją to u p rz e d n ie s p o s tr z e ż e n ia M orvana4 w W i e l k i e j B r y t a n i i , p o d o b n ie Sam uele 1 Smyth
dowie-5 d l i i s t o t n e j n e g a ty w n e j r e a l c j l ,
O
A, J a c q u e m i n, W. S e e z , Compared P e rfo rm a n ce o f the L a r g e s t Eu ro p ean and Ja p a n e s e I n d u s t r i a l F ir m s , "O x fo rd
Econom ic P a p e r s “ 1976 D u ly . •
3 F . 3 e n n y , A. W e b e r , P r o f i t R a te s and S t r u c t u r a l V a r i a b l e s lh the F re n c h M a n u fa c tu rin g S e c t o r , "E u ro p e a n Econom ic R e v ie w ” 1976 Ja n u a r y .
4 Y. M o r v a n , La c o n c e n t r a t io n de l ’ in d u e t r i e en F ra n c e ,
P a r i s 1972, •
-J -J , S ô m u e 1 s , D, -J . S m y t h , P r o f i t u , V a r i a b i l i t y o f P r o f i t s end F ir m s i z e , "E c o n o m ic a “ 1978, May.
Zg od n ie z o p in ię W e issa^ może to być spowodowane fak tem , i ż ta grupa a n a liz o w a n y c h f ir m z o s t a ła wybrana z o p ra co w a n ia M oody’eg o, k t ó r y o b ejm uje p ra w ie w s z y s tk ie w i e l k i e f ir m y , n ato m ia st z m ałych t y lk o t e , k tó r e są z a r e je s t r o w a n e , t j . b a r d z ie j
rentowno f ir m y . W r e z u l t a c i e " h e t e r o s k e d a s t y c z n o ś c i" stó p z y s k u , n a j b a r d z ie j rentow ne małe f ir m y maję zysk p r z e c i ę t n i e w ię k s z y n iż w i e l k i e f ir m y . W końcu , S in g h i W h it t in g t o n z a u w a ż y li, że r ó ż n ic e w p r z e c i ę t n e j re n to w n o ś c i b r y t y j s k i c h fir m pom iędzy k la s a m i w i e l k o ś c i n ie b y ły s t a t y s t y c z n i e i s t o t n e d la w ię k s z o ś c i
ý
spośród ro z p a trz o n y c h f ir m . Można sug ero w ać, że w firm a c h e u ro p e js k i c h brak k o n t r o l i lu b w y s t ą p ie n ie J a k i e j ś in n e j form y we w n ę trz n e j n ie e f e k t y w n o ś c i może zn iw e lo w a ć r e z u l t a t y d u że j s k a l i p r o d u k c ji.
Sto p a w zros tu
O g ó ln ie b i o r ą c , ' sto p a w z ro stu sp rz e d a ż y w yd a je s ię b.yć n ie z a le ż n a od w i e l k o ś c i f ir m y . D la te g o też podejmowano p ró b y roz w ażan ia sto su nku w zro stu i w i e l k o ś c i f ir m y ja k o z ja w is k a s to c h a s ty c z n e g o , g d z ie ro d z a j p rocesów s to c h a s ty c z n y c h b ę d z ie o- k r e ś le n y p rz e z o p is y m atem atyczne te o r e t y c z n y c h , e ta t y s t y c z n y c h rozk ład ów t a k ic h j a k 'P a r e t o , Y u le cz y te ż lp g ~ n o rm a l. W tym o s ta tn im p rz y p a d k u , ro z k ła d w i e l k o ś c i j e s t p r z y p is y w a n y s z e re gow i lo so w ych czyn ników w p ły w a ją c y c h na w s z y s tk ie f ir m y w podob n y , 4m u l t i p l i k a c y j n y sposób.
Zmiana w i e l k o ś c i f ir m y k tó r a m ia ła m ie js c e pom iędzy dwoma ok re sa m i ( t i t- 1 ) może być p rz e d s ta w io n a w p o s t a c i w zo ru : ( S . - ■ 6 g d z ie : S t - w ie lk o ś ć f ir m y w c z a s ie t , E - zmienna lo so w a . 6 L, W e i s s , Q u a n t i t a t i v e S t u d ie s o f I n d u s t r i a l Q rg an i- t io n [ w : l F r o n t i e r s o f Q u a n t i t a t i v e Eco n o m ic», N o rth - H o lla n d as
1971.
A,
s
i n g h , G. W h i t % 1 n g t o n, G ro w th , P r o f i t a b i l i t y and V a lu a t io n , Cam bridge 1968.104
--Powoduje to , że duża firm e ma tę 'samą szansę p r o p o r c jo n a ln e go w z ro s tu co małe firm s to k , że k o n c e n tr a c ja w ja k im k o lw ie k p rz e m y ś le w z ro ś n ie w m iarę upływ u Czasu. Oednym ze sposobów zb a d a n ia t a k i e j h ip o t e z y j e s t e s ty m a c ja n a s tę p u ją c e g o rów nonia i lo g S t * a + (3 lo g s t _ j + u O e ś li ( 3 = 1 , w z ro s t j e s t n ie z a le ż n y od w i e l k o ś c i f ir m y , j e ś l i f i < l , m n ie jsz e f ir m y w z r a s t a ją w szybszym p ro p o rc jo n a ln y m te m p ie , a j e ś l i (3 > 1 , w ię k s z e f ir m y rosną s z y b c i e j , p r z y s p ie -8 e z a ją c p ro c e s k o n c e n t r a c j i . R e z u lt a t y e m p iryczn e d la F r a n c j i q
i Zjed n oczon eg o K r ó le s tw a o ra z d la n a jw ię k s z y c h fir m
euro-10
p a j s k ic h s u g e r u ją , że o ce n y |3 n ie ^są z b y t n io o d b ie g a ją c e od Je d n o ś c i i że s z c z ę ś c ie gra ważną r o lę w p r o c e s ie w z ro s tu f ir m .
9 ? i o ł a ln o ś ć badawcza
H ip o te z a Schum petera s u g e r u je , że a b s o lu tn a w ie lk o ś ć ja k ró w n ież s i ł a monopolu i k o n c e n tr a c je będą m ia ły d o d a tn i wpływ na d z i a ł a l n o ś ć badaw czą. R z e c z y w iś c ie , duża w ie lk o ś ć f ir m y może spowodować p o d z ia ł g o s p o d a rk i w B i R w z a le ż n o ś c i od n iż s z e g o ryz y k a - poniew aż w ie lk a firm a J e s t z w y k le b a r d z ie j zró ż n ico w a n a - i od w ię k s z y c h m o ż liw o ś c i e k s p l o a t a c j i wyników badań.
No p y t a n ie , cz y w i e l k i e firm y w yd ają w ię c e j na B i R odpo w ie d n io do ic h w i e l k o ś c i , b a d a n ie e m p iryczn e f ir m e u r o p e js k ic h s u g e ru ją odpow iedź n eg atyw n ą. Adams na p r z y k ła d z ie 300
i ° C. M o r a n d , T a i l l e e t c r o is s a n c e des e n t r e p r i s e s , "Rftvue d econom ic p o l i t i q u e " 1967, n r 77., Q '« P . H a r t , S . 3. P r a i s . The A n a ly s is of B u s in e s s C o n c e n t r a t i o n j A S t a t i s t i c a l A p p ro a ch , "O o u rn e l o f the R o y a l S t a t i s t i c a l A s s o c ia t io n " 1956; A, S i n g h , G. W i t t i n ' g - t o n, Growth P r o f i t a b i l i t y and V a lu a t io n , [ w : ] M arke t S t r u c tu re and C o rp o ra te B e h a v io u r , ed. K, C o w 1 i n g London 1972; D. S a m u e l s , A. C h e s t e r , g ro w th , S u r v i v a l and the S iz e o f Company 1960-1969, [ w : ] tamże.
^ L . E n g w e l l , M odels o f I n d u s t r i a l S t r u c t u r e , New York 1973.
n a jw ię k s z y c h fir m f r a n c u s k ic h w y k a z u je , że B i R sę m n ie j skon cen tro w an e n iż p r o d u k c ja 11.
Aby u n ik n ą ć e fe k t u a r b it r a ln e g o p o d z ia łu na k la s y " według w ie lk o ś c i (c o może p rze sz k a d z ać w rozpoznaw aniu progów k r y t y c z n y c h ), ja k ró w n ież e fe k t u i s t n i e n i e m ałych wydatków ne b ad ania w ie lk ic h firm lu b o r g a n i z a c j i s p ó łd z ie lc z y c h , Adams z b a d a ł też r e g r e s je d la w ybranych f ir m , k tó r a w skazuję zn aczn y negatyw ny wpływ w ie lk o ś c i na in te n syw n o ść В i R. W B e l g i i b a d a n ia 157 f ir m , k t ó r e o d p o w ie d z ia ln e
39
za o k o ło 70% w s z y s tk ic h wydatków na b ad ania, d o p ro w a d z iły do s t w ie r d z e n ia , że d la m ałych i ś re d n ic h firm j e s t tru d no p o d ję ć b a d a n ie , a le z c h w ilę , gdy s ię to dokona, r e z u l t a t y sę p rz y n a jm n ie j p r o p o r c jo n a ln e do rozm iaru f ir m . U żyw a jęc f u n k c j i s z e ś c ie n n e j, w k t ó r e j w y s tę p u je wysoka w s p ó łlin io w y c h zm iennych e g ze g o n iczn ych - a le u m o ż liw ia w ykry c ie punktów odm iany - s tw ie rd z o n o , że t y lk o lin io w y s k ła d n ik12 sp rz e d a ż y ma w yso k i wpływ na w y d a tk i na B i R . D e fa y o t r z y -i 3 muje n a e tę p u ję c e rów nanie ; RE « 0 ,1 46 TE0 ' 737, R2 - 0 ,4 2 t - 10,71 g d z ie j RE - z a t r u d n ie n i w d z i a ł a l n o ś c i b a d a w cze j, TE - c a łk o w it e z a t r u d n ie n ie , i g d z ie w y k ła d n ik J e s t z n a c z n ie n iż s z y n iż je d n o ś ć .
W r e s z c ie , b a d a jg c różne form y równań ( lo g - li n io w e , k w a d ra to we, s z e ś c ie n n e i t d . ) d la w y b ra n ej g ru p y 300 f i r * b e l g i j s k i c h ,
14 F i n e t p o tw ie rd z a p o p rz e d n ie r e z u l t a t y
Musimy t u t a j wspomnieć o dwu sp raw ach . Po p ie rw s z a bada n ia sę o b cię ż o n e w tym s e n s ie , że zw y k le z a w ie r a ję w yn il i z
11 T. A d a m s . F irm S iz e and R e s e a rc h A c t i v i t y , " Q u a r t e r l y D o u rn a l o f Eco n o m ics" 1970, A u g u st.
12
D. P . B i n a m e , A. 0 a c q u e m i n , S t r u c t u r e s in d u s t r i e l l e s des r á g io n e b e ig e s e t g ran d e s e n t r e p r i s e s : q u e lq u e s ílé m e n t s ď a n a ly s e , "R e c h e rc h e s óconom iques de L o u v a in " 1973 n r 4.13 0. 0 e f a y . R e ch erch e e t c r o is s a n c e econom ique, B ru s s e l s 1973, t . 3.
14 P . F i n e t , D e te rm in a n ts de l e rech e rch e- d eve lo p p em e n t i n d u s t r i e l l e an B a lg iq u a , “ R e ch e rch e s éconoraiques de L o u v a in " 1975 nr 1.
tyc h f ir m , k t ó r e r o b ią b a d a n ia , ro z h a cz y z p ra w ie w s z y s tk ic h w i e l k i c h f ir m ,
0
t y l k o z m a łe j c z ę ś c i in n y c h . Po d r u g ie , ja k ju ż wierny, w ybrana m iara w i e l k o ś c i m ogłaby w p łynęć na r e z u l t a t y ; w tym w z g lę d z ie sp rz ed aż z d a je s ię być le p s z ę m iarę n iż za t r u d n ie n ie .Mimo że t e s t y w s k a z u ję , i ż w ie lk o ś ć wpływa n ie in a c z e j na in p u t B i R ja k p r o p o r c jo n a ln ie j e s t je d n a k m o ż liw e , że in p u t В i R w i e l k i c h f ir m p ro w a d z i do p r o p o r c jo n a ln ie w ię k s z y c h "p r o d u k c y jn y c h e fe k tó w d z i a ł a l n o ś c i b a d a w c z e j". P o łę c z e n ia a l t e r n a tywne pom iędzy w i e lk o ś c i ę f ir m i w ym ienionym i e fe k ta m i p op rzez zw ięzek B i R in p u tu i o u tp u tu p rz e d s ta w io n e sę na r y s . i , g d z ie S równa s i ę ro z m ia ro w i f ir m y , Y równa s ię efektom p ro d u k cyjn ym , BR równa s ię B i R wydatkom, 4 • (d B R / d S ) X (S / B R )ró w n a e ię e l a s t y c z n o ś c i e fe k tó w p ro d u k c y jn y c h w o d n ie s ie n iu do in p u tu B i R. 3 e s t j a s n e , że j e ś l i ц < • !, f i n a l n y wpływ w i e l k o ś c i na o u tp u t b ę d z ie z a le ż e ć od w ä r t o é c i E .
W S ta n a c h Z je d n o c z o n yc h i s t n i e n i e lin io w e g o i hom ogenicznego z w ięz k u p om iędzy inputem i outputem 8 i R n ie może być zakwe stio n o w a n a . IV E u r o p ie u b o g i zasób w iad om o ści sto p n io w o w zra s t a i p o tw ie rd z a w y n ik i a m e ry k a ń s k ie . . D z ie lę c f ir m y fr a n c u s k i e s u n a r y c z n ie w edług p rz e m y s łu na t r z y g ru p y w ie lk o ś c io w e , każde z a w ie r a równę w ie lk o ś ć z a t r u d n i e n ia , Morand s t w i e r d z i ł .
15
o , F* s C h e r e r , R e s e a rc h and D evelopm ent R e tu rn To u c a ie and the S c h u m p e te ria n H y p o th e s is » Comment, B e r l i n 1973.
że w ośmiu z sp ośró d d z ie w ię c iu p rz e m ysłó w , i we w s z y s tk ic h razem ś r e d n i w skaźn ik p e te n tó w (s p rz e d a ż do wydotków B i R ~ s p rz e d a ż , to zn a czy o u tp u t S I R do Je d no stko w eg o in p u t u ) j e s t
1 fi
n iż s z y w w i e l k i c h n iż w m ałych firm a c h . Na p r z y k ła d z ie 181 szw ed zkich f ir m , p o d z ie lo n y c h na 12 s ek to ró w p rz e m y sło w y ch , 3o- h a n is s o n i L in d s tro m w y k a z a li, że u d z ia ł w i e l k i c h fir m w c a ł kowitym z a s to s o w a n iu p a te n tó w b y ł z n a c z n ie m n ie js z y n iż u d z ia ł
1 "7 • ic h z a tru d n io n y c h ( w y łą c z a ją c p rz e m y s ł ch e m ic z n y ) , I l o ś ć wyna lazk ó w o p aten to w an ych J e s t o c z y w iś c ie n ied o sk o n a łym z a s tę p stwem o u tp u tu B i R. 3ednym z powodów J e s t t o , że chęć p a te n to w a n ia może s ię o b n iż a ć w raz z w ie lk o ś c i ą f ir m y , n ie z po wodu m n ie jsz e g o B i R o u tp u tu , a l e z powodu t a k ie g o , że n a j w ię k s z e f ir m y są tak samo ( a lb o je s z c z e l e p i e j ) c h r o n i o n e p rz e z ic h know-how Ja k p rz e z monopol p raw n y. Z a m ia s t używać p aten tó w , Freem an z b a d a ł b e z p o śre d n io 1200 in n o w a c ji w W i e l k i e j B r y t a n i i od 1945 r . 18
O g ó ln ie s tw ie rd z o n o c a łk ie m d o b ry poziom k o r e l a c j i pomię dzy u d z ia łe m m ałych f ir m w o u tp u c ie i ic h u d z ia ł w in n o w a c ja c h p rze m ysło w ych . M ałe f ir m y mają w ię c e j n iż p r o p o r c jo n a ln y w kład w in n o w a c je w p rz e m y s ła c h o n i s k i e j in te n s y w n o ś c i p rz e p ły w u k a p i t a ł u i m n ie js z y wkł ad w p rz e m y s ła c h o w y s o k ie j in te n s y w n o ś c i k a p it a ło w e j , Sm yth, Sam uele i Tzoanos d o s z l i do w niosku na p o d s ta w ie badań 86 b r y t y j s k i c h f ir m , że i l o ś ć p a ten tó w otrzym an ych z w ięk sz a s ię s z y b c ie j n iż w ie lk o ś ć f ir m y w p rz e m y ś le chem icznym , w p rz e m y ś le e le k try c z n y m i e le k tro n ic z n y m ,
x 19
a l e n ie w p rz e m y ś le maszynowo-narzędziowym .
Możemy podsumować w raz z Kennedy ’ m i T h ir w a lle m , że "d o wody badań św ia d czą p rz e c iw k o h i p o t e z i e , że w arunkiem k o n i
acz-16 /
3. C. M o r a n d . La r e c h e rc h e e t l e developpem ent se-lo n l a d im e n sio n des e n t r e p r i s e s , "L e P r o g r é s S c i o n t i f i q u e " 1968, n r 122. -17 В. Э o h a n i s s o n, C. L i n d s t r o m , F irm S iz e and I n v e n t i v e A c t i v i t y , "Swedijsh O o u rn al o f E c o n o m ic s " 1971, Decem ber. 18 C. F r e e m a n . The R o le o f S m a ll F ir m s in In n o v a tio n , in the U. K. S in c e 1965, London 1971, t . 6. 19 D. 3. S m y t h , 3. S a m u e 1 e . P a t e n t s * P r o f i t a b i l i t y , L i q u i d i t y and F irm S i z e , " A p p lie d E c o n o m ic s " 1972, 3une.
os
n\ d la zm iany t e c h n o lo g ic z n e j i p o stęp u j e s t to , że firm a musi by: duża i dominować na r y n k u ,n a którym d z i a ł a " 20.
/ , 4
S ie d z ą c s y t u a c ję na tym o d cin k u od z a r a n ie zmian t e c h n i k i , od ko m ercyjn eg o z a s to s o w a n ia nowej w ie d z y , s tw ie r d z a e i ę , że w i e l k i e f ir m y c z y p rz e m y s ły m o n o p o listy c z n e n ie zawsze sę b a r d z i e j dynam iczne lu b p ro g re s y w n e , pow odujęc b a r d z ie j fundamen t a l n e zm iany t e c h n ic z n e . W r z e c z y w is t o ś c i c e le p la n o w a n ia f ir m , ic h p o l i t y k a g osp o d arcza w o d n ie s i e n iu do p rod uktów i m a rk e tin g u , ic h w ew nętrzna o r g a n iz a c ja
99
w a ż n ie js z y m i c z y n n i kami d la e k s p lo a to w a n ia m o ż liw o ś c i te c h n o lo g ic z n y c h n iż w i e l kość f ir m y i s t r u k t u r a rynkow a.t
Ryzyko i s t a b iln o ś ć
Można b y .u z a s a d n ić , że w i e l k a , d om in u jęca firm a c z ę s to r e z y g n u je z w i e l k i c h o s ią g n ię ć na k o rz y ś ć sp oko jneg o ż y c i a . Duża f ir m a , p o k o n u ję c n ie t y l k o o g r a n ic z e n ia przem ysłow e p rz e z dyw er s y f i k a c j ę p rod u k tó w , a l e ró w n ież g r a n ic e państwowe p rz e z j e j g e o g r a fic z n e r o z p r o s z e n ie , może u s t a b iliz o w a ć swe r e z u l t a t y i z w ię k s z y ć b e z p ie c z e ń s tw o .
Bard zo uproszczonym sposobem p r z e d s t a w ie n ie tego problem u może być z a ło ż e n ie , że wybór zm iennych d la d e c y z j i fir m to s t a t y s t y c z n e p a ra m e try d y s t r y b u c j i sp od ziew an ych zysków , tak że da ne z a so b y lu b p r o d u k ty są o c e n ia n e o t y l e , o i l e maję one u d z ia ł w ty c h 'e t a t y s t y c z n y c h p o m ia ra c h . N a jb a r d z ie j o c z y w ie ty - n i p a ra m e tra m i sq ś r e d n ie ar, m ia ra c e n t r a l n e j t e n d e n c ji zysku i w a r ia n c ja б
2
зг, k t ó r a s łu ż y ja k o m ia ra ry z y k o w n o ś c i z ysku . To z a ło ż e n ie u p ra s z c z a a n a liz ę .w y b o r u z ry z y k ie m , p oniew aż o g ra n ic z a w s z y s tk ie d z i a ł a n i a do ty c h dwóch wym iarów i d o d a je t y l k o Je d n ę s t a t y s t y k ę do t e o r i i s t a t y s t y c z n e j wyboru w w arunkach p e w n o ś c i, k t ó r a s k u p ia s ię na ś r e d n ie j i z a k ła d a zm ienność o. Odnośne f u n k c je u ż y t e c z n o ś c i f ir m y w yglgda n a s t ę p u ję c o : u = ulJT, в 1 )( z -§£- > 0, Сo
20 л , . ,C* K e n n e d y , A. P . T h i r W á 1 1 , S u r v e y s in A p p lie d E c o n o m ic s , T e c h n ic a l P r o g r e s s , "E co n o m ic O o u rn a l" 1972 M arch, ’S tę d z a k ła d a s i ę , że p r z y in n y c h c z y n n ik a c h rów nych, w ię k s z y spod ziew an y zysk j e s t p re fe ro w a n y ponad m n ie js z y . M n ie j sze ryz yk o (m ie rz o n e w a r i a n c j ę ) j e s t p re fe ro w a n e w sto su nk u ,do w ię k sz e g o . Preferow anym p o łą c z e n ie m produktów j e s t t a k i e , k tó r e m a k sym a liz u je tę f u n k c ję . Pewna wymiana u ż y te c z n o ś c i pom iędzy ś r e d n ię i zmiennę te ż m ogłaby z o s ta ć o k r e é lo n a , a l e w ie le o g ó ln y c h r e z u lt a t ó w może być wyprowadzonych z p ro s te g o z a ło ż e n ia h ie c h ę c i do r y z y k a , to z n a c z y , że j e ś l i firm a ma wybór pom iędzy r e z u lt a t a m i, k t ó r e d a ję ten sam sp od ziew an y z y s k , bę d z ie ona w o la ła r e z u l t a t z n a jm n ie js z ę w a r i a n c ję .
Rysunek
2
a i l u s t r u j e je d e n z b ió r k rzyw ych o b o ję t n o ś c i po m iędzy ś r e d n ię i zm iennę. B a r d z ie j strom y spadek o d n o si s ię do n iż s z e j n ie c h ę c i do ryz y k a i krzyw e d a l e j na prawo p rz e d s ta w ia Ję wyższę u ż y te c z n o ś ć . P u n k ty na o s i I I ś r e d n ie ( t a k i e j ja k B ) w skazu ję ś r e d n i z y s k , k t ó r y w p o łę c z e n iu z ryz yk ie m rów nym z e ru d a je tę sarnę u ż y te c z n o ść Ja k in n e k o m b in a cje ś re d n ic h i w a r i a n c j i na k rz y w e j o b o ję t n o ś c i p rz e z B ; t a k ie p u n k ty sę znane Ja k o "e k w iw a le n t y p e w n o ś c i".N a le ż y p o d k r e ś l i ć , że u ż y c ie f u n k c j i u ż y te c z n o ś c i, k t ó r a za w ie ra t y l k o ś r e d n ię i w a r ia n c ję ro z k ła d u p raw dopodobieństw a zy sku, wymaga by Je d e n (lu b obydwa) z dwu warunków b y ły s p e łn io ne t a lb o ro z k ła d p raw dopodobieństw a zysków może być c a łk o w ic ie o k r e ś lo n y p rż e z Je g o ś re d n ię i pewnę m iarę d y s p e r s j i , j * k od-» c h y l e n ia stan d ard ow e ( lu b w a r i a n c j e ) , ta k że ś r e d n io i txtehyj n ia stan d ard ow e z a w ie r e ję w s z y s tk ie k o n ie c z n e in f o r w a c je (ta k j e s t w p rzyp ad ku ro z k ła d u norm alnego^ a lb o f u n k c ja u ż y te c z n o ś c i j e s t kw ad rato w a, tak że momenty w okół ś r e d n ie j w y ż s z e j n iż d r u g i równe sę z e r o .
Te w a ru n k i n ie zawsze sę c a łk o w ic ie d o k ła d n e , a l e Ja k o p ie rw s z e p r z y b l i ż e n i e J e s t to u ż y te c z n y sposób p r z e d s t a w ie n ia skrótow o i o p e r a ty w n ie p o d e jś c ia f ir m y względem r y z y k a .
Drugim k rokiem J e s t zbudowanie g r a n ic y e fe k ty w n y c h ro z d z ia łó w p ro d u k tó w . Musimy o k r e ś l i ć ro zd ysp o n o w an ie,.ró żn ych za sobów lu b p ro d u k tó w , k t ó r e maję n a jń iź s z ę w a r ia n c ję sp ośró d ty c h w s z y s tk ic h i k t ó r e meję sp od ziew an y zysk równy danemu z y s kow i E . R o z w ię z u ję c te n p rob lem d la e zereg u ró żn ych w a r t o ś c i E otrzym am y z b ió r e fe k ty w n y c h rozdyeponow ań, k t ó r e możemy
przed-/ R y s . 2
* t a w ić p rz e z zw ięzek : f ( ОТ,, «
J
) - O. O la te g o te ż d la ' k a ż d e j w a r i a n c j i e fe k ty w n e rozd ysp on ow an ie d a je n ajw yż sz y m ożliwą s t o pę zysku i d ie k a ż d e j s to p y z ysk u e fe k ty w n e rozd ysp on ow an ie d a je n a jn iż s z ą w a r ia n c ję .N
3
rysu n k u 2b każde z ty c h rozdysponow ać p rz e d s ta w io n o p rz e z p u n k t le ż ą c y na k rz y w e j - g r a n ic z n e j. P u n k ty p o n iż e j k r z y w e j, t a k t e ja k F i G, są n ie o s ią g a ln y m i rozdysponow aniem ! i p u n k ty p ow yżej k r z y w e j, t a k ie ja k C i D sę o s ią g a ln y m i, a le n ie e fe k to w n y m i ro zd ysp on ow an iem !. Po w y e lim in o w a n iu obydwu n ie o s ią g a ln y c h i n ie e fe k ty w n y c h rozdysponowań końcowy wybór je d nego rozd ysp on ow an ia sp ośró d ty c h e fe k ty w n y c h J e s t pożąd any. Krok o s t a t n i s k ła d a s ię z m a k s y m a liz a c ji u * u (jr , e 2 ) p r z y warunku e fe k t y w n o ś c i f(ÔŤ,6
^ ) «=0
.Na r y s . 2c -optymalne rozd ysp on ow an ie p rz e d s ta w io n e j e s t w p u n k c ie E . g d z ie krzyw a o b o ję t n o ś c i J e s t s ty c z n a z krzywą e f e k t y w n o ś c i; n a j b a r d z ie j p re fe ro w a n e rozd ysp on ow an ie j e s t j e d n o c z e ś n ie efektyw nym rozdysponow aniem .
Tak p r o s t e z a s to s o w a n ie t e o r i i rozd ysp on ow an ia g łó w n ie ' zaw d zięcz am y M a rk o w itz o w i; w sto su n k u do d y w e r s y f i k a c j i musi je d nak być zasto so w an e z o s t r o ż n o ś c ią .
Po p ie rw s z e wykonawca, w p r z e c iw ie ń s t w ie do in w e s t o r a , n ie może ró ż n ico w a ć z a s ię g u d z i a ł a l n o ś c i ; n ie może szybko z m ie n ić z d a n ia ; p ro d u k ty s p ó łk i w ykonaw czej są h e te ro g e n ic z n e w porów n a n iu z k a p ita łe m ak cyjn ym posiadanym p rz e z in w e s to ra . Po d ru g i e , firm a o pewnym s to p n iu mocy ryn ko w ej t z d y w e rs y fik o w a n e j p r o d u k c ji n ie może być p o m n iejszo n a do r o l i " a r b i t r a ryn ko w eg o ",
k t ó r y rozważa swój z b ió r e fe k ty w n y c h m o ż liw o ś c i. J e ś l i tak by b y ło w r z e c z y w is t o ś c i, n ie b y ło b y p o tr z e b y , ab y firm a d y w e r s j i - kow ała swg p r o d u k c ję , o i l e u d z ia ło w c y m ie lib y do d y s p o z y c ji d o s k o n a ły ryn ek a k c j i , o trz y m u ją c ten sam r e z u l t a t d y w e r s y fi- k u ję c y ic h w ła sn e ro zd ysp o n o w an ie. A le duża z d y w e rsy fik o w a n a firm a p o s ia d a n ie t y lk o s z e rs z y z a k re s m o ż lio w ś c i in w e s t y c y j nych n iż firm a w y s p e c ja liz o w a n a . Może ona r o z d z ie la ć k a p i t a ł pom iędzy z d y w e rsy fik o w a n e r y n k i b a r d z ie j e f e k t y w n ie , a l e J e e t ta k ż e w s t e n i e p rz e su n ą ć g r a n ic ę e fe k t y w n o ś c i w prawo (ОС za m ia st OA na r y s . 3 ) ; mogłoby to u m o ż liw ić f i r m i e o trz y m a n ie n iż s z e j w a r i a n c j i zysku d ie każdego s to p n ia spodziew anego z y s k u .
lu b w yższy zysk d ie każdego s to p n ia w a r i a n c j i z y s k u . To j e s t dowód p r z e d s ta w io n y p rz e z H ic k s a , G a l b r a i t h a , C avesa i in., k tó r z y cz ę ścio w o łą c z ą k o r z y ś c i s i l n e j p o z y c j i ryn ko w ej z m o ż li w o ś c ią zred u k o w an ia ry z y k a .
B a d a n ia em p iryczn e n ie z a p r z e c z a ją temu p o g lą d o w i. S u g e ru ję zaś one " w a r ia n c je zysk u *', z m n ie js z a ję c e e ię z n a c z n ie wraz ze zw ięk sz en ie m s ię ro zm ia ru k o r p o r a c j i e u r o p e js k ic h . R e z u lt a t o- trzym ano z badań w a r i a n c j i zysku wśród k l a s w ie lk o ś c i , ja k rów n ie ż z a n a l i z y z ró ż n ic o w a n ie stó p zysku w c z a s ie d la f ir m o różn ych ro z m ia ra c h . R ó w n o leg łą s t r a t e g i ą j e s t d y w e r s y f ik a c ja na w iękezę s k a lę w d u ż e j f i r m i e , k t ó r e p ro d u k u je i s p rz e d a je w ię c e j p ro d u k tó w , w ię c e j ro d za jó w danego p ro d u k tu
1
d z i e ł a w w ię k s z e j i l o ś c i g e o g r a f ic z n ie p o d z ie lo n y c h rynków . “ W ie lk o f ir m a " może w ię c być w id z ia n e ja k o a g re g a t m ałych f ir m , o w i e l k o ś c i l/ n j e j ro zm ia ru każda.D io w ybranych 716 firm f r a n c u s k ic h M orvan
21
o tr z y m a ł wyso k i neg atyw n y s to p ie ń k o r a l o c j i (R = 0 , 7 3 ) pom iędzy w a r ia n c ję stó p zysku i ś r e d n i? w ie lk o ś c i ą f ir m y . D la f ir m b r y t y j s k i c h S in g h i W h it t in g t o n , Sam uels i Smyth p o t w ie r d z a ją ta r e z u l t a t y . W p rzyp ad k u n a jw ię k s z y c h e u r o p e js k ic h i ja p o ń s k ic h f ir m w id z i my, że ś r e d n ia sto p a zysku (1962-1972) ma zn a czn y wpływ d o d a tn i na w a r ia n c ję zysku f ir m y i że lo g a ry tm p ie rw o tn e g o ro zm ia ru ma z n a cz n y n egatyw ny wpływ na lo g a ry tm w s p ó łc z y n n ik a w a r i a n c j i zysku <6ц/я. Atutem d u ż e j f ir m y z d a je e ię być n ie wyższa ren tow no ść, le c z w ię k s z e b e z p ie c z e ń s tw o , ja k to j e s t w yrażone p rz e z S t a b iln o ś ć z y s k u . W ydaje s i ę t e ż , że r o z p r o s z e n ie s tó p w z ro stu J e s t z w y k le w k o r e l a c j i n e g a ty w n e j z rozm iarem : duże f ir m y c ie s z ę s ię z w y k le b a r d z ie j s ta ły m w zrostem . E f e k t y sp o łe czn e g o z a b e z p ie c z e n ia ty c h r e z u lt a t ó w n ie sę Ja s n e . Można u zn ać, że z w ię k sz a s ię ono p op rzez z w ię z a n ie s ię ry z y k a p o s z c z e g ó ln y c h c z ę ś c i d z i a ł a l n o ś c i f ir m y t a k , że w i e l k i e o r g a n iz a c ja a n g a ż u je e ię w pewne d z i a ł a l n o ś c i o tak im s to p n iu r y z y k a , ja k ie g o n ie p o d ję ła b y w innym wypadku. To m ogłoby być o d p o w ie d z ię пв n ie w y s tę p o w a n ie lu b c z ę ś c io w e w ystę p o w a n ie rynku u b ez p ie cz e ń c z y in n y c h i n s t y t u c j i c h r o n ią c y c h p rz e d ry z y k ie m . Z d r u g ie j s t r o n y można by te ż d o w o d zić, że w i e l k i e k o r p o r a c ja p r z e n o s i ry z y k o na in n e r y n k i lu b in n e j e d n o s t k i g o s p o d a rc z e , małe f ir m y będź k l i e n t ó w , l o k a l n e lu b narodowe w ła d z e a d m in is t r a c y jn e ; s t a b i l i z u j e w ię c swę w ła s n y p o z y c ję p rz e z d e s t a b i l i z e c j ę o to c z e n i a . Te a s p e k ty d z i a ł a n i a o l ig o p o lu wymagaję p o g łę b io n y c h badań.Podsum ow ując, j e ś l i c h o d z i o w pływ w i e l k o ś c i dużych f ir m e u r o p e js k ic h , n ie z n a jd u je m y z w ię k s z a ję c e g o s ię z y s k u , sz y b sz e go w z ro s tu lu b b a r d z ie j in te n s y w n e j d z i a ł a l n o ś c i badaw czej na p o t w ie r d z e n ie n u rtu " w i e lk ie g o i n t e r e s u " , J a k i d om in uje w E u ro p i e . Głównę ko nsekw en cję d u że j w i e l k o ś c i pow inna być s t a b i l i z a c j a r e z u lt a t ó w f ir m y , co p o c ig g a ze sobę z m n ie js z e n ie ry z y k a
f ir m y . •
A l e x i s Dacquemin
FUNCTIONING OF THE BIG G EST EUROPEAN CORPORATIONS’
The a r t i c l e d is c u s s e s f u n c t io n in g o f th e b ig g e s t Europ ean c o r p o r a t io n s . I t a n a ly z e s r e l a t i o n s h i p s o c c u r in g between the c o r p o r a t io n s iz e and i t s :
- p r o f i t - e a r n i n g c a p a c it y - r a t e o f grow th
- r e s e a r c h and develop m ent a c t i v i t y - r is k - t a k in g and s t a b i l i t y .
The a u th o r c la im s t h a t the c o r p o r a t io n s iz e i s not po s i t i v e l y c o r r e la t e d w ith p r o f i t , f a s t e r grow th o r more in t e n s i v e r e s e e r c h and develop m ent a c t i v i t y .
The main consequence o f a b ig c o r p o r a t io n s iz e i s r e d u c tio n in v a r i a b i l i t y od e f f e c t s o f o p e r a tio n o f e b ig c o r p o r a t io n w h ich le a d s to r e d u c tio n o f r i s k .
