Perspektywy kształtowania się współpracy subregionalnej krajów CEFTA w kontekście integracji z Unią Europejską

Pełen tekst

(1)2003. Jacek Pera Kat.d,. MI.dsy •• ro"_wych St ••u.kiw O••p.d.ru;ych. w Z Unią Europejską Strategicznym celem wszystkich krajów C Ef-iA jest ostateczne uczestnictwo w Unii Europejskiej ( UE). Przystąpienie do Unii tych krajów oznacza umocnienie ich bezpieczeństwa. utrwalenie przemian demokratycznych. konsolidację transformacji systemowej i przyspieszenie rozwoju gospodarczego. Istotne jest również, że cel ten nie będzie zależny od wewnętrznych zmian w porozumieniu. a jedynie od stopnia rozwoju gospodarczego poszczególnych jego członków. Przyjęcie nowych czlonków CEFTA do UE poprzedzone zawsze będzie indywidualnymi negocjacjami. jakie podejmil poszczególne kraje porozumienia. Tak więc zostan" podjęte rozmowy z konkretnymi kandydalami. a nie z ugrupowaniem czy porozumieniem.. Uczestnictwo w CEf-iA ma być pomostem ... mai" integracj,," w drodze do UE. Zamierzeniem krajów czlonkowskich CEFTA i krajów UE było, aby w CEFTA sprawdzone zostaly takie mechanizmy. które umożliwi" krajom kandyduj'lcym szybką integrację. Te wszystkie zależności mają wplyw na ostateczne etapy wspólpracy CEf-iA i UE w wymiarze integracyjnym, subrcgionalnym.transgranicznym i gospodarczym. Zakrc~. i tempo zmian dotychczasowego systemu ekonomicznego oraz. i celów transformacji gospodarczej państw CEI'TA oraz ich współpracy są obecnie w dużym stopniu zdeterminowane stopniem powiqzali politycznych i gospodarczych z Unią Europejsk'l. Z ekonomicznego punktu widzenia najważniejsza byla radykalna zmiana orientacji stosunków gospodarczych tych krajów i uzyskanie przez nic w najbliższej przyszlości statusu realizacja. założeli.

(2) czlonków Unii Europej skiej . W dluższej perspektywie osi',gnięcie czlonkowstwa z UE nale ży traktow"ć jako podstawowy warunek dalszego rozwoju krajów Europy Srodkowowschodniej. Oznacz,rloby to trwale doł<,czcnic ich do glównego nurtu cyw ilizacji e uropejskiej . Osiągnięcie tego dlugoterminowego celu wymaga jednakże szybkiego przezw yciężen ia przez te kraje istniej"cego dystansu cyw ilizacyjno-gospodarczego. który uniemożliwia ich peln~ integrację z Europą Zachodni~. Prowadzone przez te kraje intensywne prace. zmierzające do uzyskania czlonkostwa w UE musz" uwzględniać szybkie zmniejszenie tego dystansu. Pozycja wyjściowa glównych kandydatów. tj . Czech, Polski. Slowacji. Slowenii i Węgier. przed przystąpieniem do UEjcst zbliżona do tej. w jakiej znajdowaly się Grecja, Hiszpania i Portugalia przed przyjęciem do EWG. Obecnie kraje pierwszej grupy różni jednak jeszcze większy dystans rozwoju gospodarczego. Ponadto kraje Europy Środkowowschodniej są, w od różnieniu od Portugalii i Grecji. krajami stosunkowo du7.ymi. o wyższym potencjale ludnościo wym ora z stos unkowo wyższym odsetku ludności zatrudnionej w rolnictwie. Taki stan zmusza lby kraje UE do znacznego zwiększenia wydatków na pomoc udzielaną tym krajom na restrukturyzację ich gospodarek . Ponieważ Unia Zachodnioeuropejska jest obecnie zaangażowana w proces wdrażania Unii Gospodarczej i Walutowej, problem ewentualnej pOlllocy w ramach tzw. mechanizmu kohezji sprowadzal się dotychczas do częśc iowej pomocy tym krajom za pośrednictwem różnego rodzaju funduszy oraz poprzez wydlużenie okresu przyjęcia nowych czlonków ~ ścisle przestrzeganie kryteriów konwergencji z Maastricht'. Prowadzi to ostatecznie do rozlożenia kosztów przyjęcia nowych czlonków w czasie oraz podniesienia ich poziomu gospodarczego. W celu zbliżenia się do Europy Zachodniej kraje Europy Środkowowschodniej muszą kontynuować procesy transformacji swoich gospodarek. zmniejszyć w stosunku do UE dystans gospodarczy i technologiczny. Sukces tych reform nie jest jednak możliwy bez znacznej pomocy gospodarczej Zachodu oraz dalszej liberalizacji wymiany zagranicznej i przeplywu kapitalu. Realizacji tych celów slużą podpisane z Polską ( I II 1994 r. ~ wejście w życie), Czechami (I II 1995 r. ~ wejście w życ ie). Slowacją (I II 1995 r. ~ wejście w życ ie) i Wę grami (I II 1994 r. ~ wejście w życie) Uklady o Stowarzyszeniu (Uklady Europejskie)'. Stowarzyszenie obejmuje okres przejściowy o maksy malnej dlugośc i l KryleriulC 10: infl acja poniżej 15% - w grupie k.rajów t.:l.lonkowskic h (l n'ljmnicjszcj innacji, deficyt budi.clowy do 3% PKB. (\oslusow<lnic długookresowych stóp procentowych. ogranio.l'nic wahań kursu walutowego do 2.25%. ograniczenie dlugu publicznego do pozio mu 6{)fif, PKB. ~ Nazwano je tak dla odróżnienia od Umów Stowarzyszeniowych . Ze względu na lo, że Układy Europejskie Z krajami CEI:rA podlegać musiały procedurze ralyfik<l!;yjncj przez parlamenty umawiających siC; stron i Parlament Europejski. z dniem I III 1992 r, weszły w i.yeie Umowy Przejściowe dotYCZ:łce handlu. Rumun ia, jako członek CEFfA. pot.lpisala LJkh,d Europejsk i I I 1995 r., Słowenia - 1 II 1995 r., a Słowenia nic ratyfikowała jeszcze Trakl:llU Europejskiego podpisanego. IOVlt996r..

(3) " ks:.raJr(}\nwill się. .... dziesięciu. lat podzielony na dwa etapy. w zasadzie po pięć lal. wedlug określo nej procedury . Uklady zawierają dwustronne klauzule ochronne. pozwalaj"ce kai.dej ze stron na przyw rócenie niektórych ograniczeń w handlu lub wprowadzenie nowych . Należą do nich klauzule: ochronne w handlu rolnym. antydumpingowa. ogólna. dotycZ<}ca stosowa nia zakazów lub ograniaeń w imporc ie- eksporcie lub w stosunku do towarów w tranzycie. () przeciwdzialaniu praktykom monopoli stycznym i zaklóceniom w bilansie platniczym . Dodatkowo w Ukladach umieszczono jednostronne klauzule ochronne - odnosz'lce się do tych krajów jako slabszych partnerów. restrukturyzacyjne. zwi'lzanc z zakładaniem przedsiębiorstw przez Wspólnotę oraz dotyczące slOsowania ogranicze'; w obrocie dewizowym. Z punktu widzenia palistw CEFTA na szczególną uwagę zasluguje klauzula restrukturyzacyjna. zezwalająca na podniesienie cia na import ze Wspólnoty. jeśli zagrażałoby nowo powstaj,!cym gałęziom przemysIu czy sektorom borykającym s ię z poważnymi trudnośc iami lub podlegającym procesom restrukturyzacji . Spośród ww. kryteriów Czechy, Polska. Słowacja i W~gry. a także pozostałe kraje CEFTA w dalszym ci'Jgu nie spełniaj" w pełni tych warunków. choć odnotowujq postęp w stosunku do poez'ltku procesu transfonnacji (tabela I). Tak więc zarówno dotychczasowa. jak i przyszła współpraca (do momentu uzyskania pełnego członkowstwa) opiera się i będzie s ię opie rać na wspomnianych Ukladach. Tabe'a I. Ksztallowanie się liczby mieszkańców (w mln) i produktu krajowego brutto (w tys. USD) na jednego mieszkańca w krajach kandydackich i w UE w 2000 r. Kraj. Luksemburg Dania Irlandia Holandia Belgia Austria Niemcy Szwecja Wielka Brytania Finlandia Wiochy. Francja Hiszpania Purtugalia Grecja Słowenia. Liczba micszkailców. PKB. OA. 4t 6<X). 5.3 J .7 15 .K 10.2 R.I R2.0 8.9 59.3. 26400. -. 26300. -. 25 <)00. -. 5.2. 57.6 59.0 >9A 10.0 10.5 2,0. 25000 24 'JOO 24 ()(KI n leK) n I()() 23 ()()() 22 3(81. 22 200. 18 6(8) t7 100 15 100 15 (810. % ir. PKB UE. -. -. 65,5.

(4) Jacek Pera. cd.labeli I Kraj Cl.cl.:hy Wl,"gry. Liaba Jll icszklllll.:'·'W. IO.J. IU.I. Słowacja. S.4. Malta. 04 •. Polska Estonia Litwa Turcja Lotwa Rumunia Bułgari a. 3M .7 I •4. J.7 63.9. -.")4 235. X.2. %. PK B. 'r. PKB UE. 125m 10 7tXI 10 2tXI H HIS) 7 H()(). 546 • 46 .7. 7 7tHI. .13,6 27 .1. 6200 S lXX} :; 800 :; 7tXI 4700. •. 44.5 38.4 .14.1. r)( ,). 2SJ 24.9 205. Źródło : opn.lco wilnie wlasllc na pouslawic materiałów z OECD Outlook z dniil 23 I 2002. s.. n.. W ich ramach okreś l ono podstawowe. wspólne postanow ie nia dotyczące : - utworzenia z krajami UE od I I 1999 r. strefy wolnego handlu w zakresie towarów przemysiowych . - stopni owej i asymetrycznej liberali zacj i handlu towaram i rolno-spożyw• czymI. - ustanowienia zasad przeplywu pracow ników. uslug i podejmowania dzialalnośc i gospodarczej, - przyjęcia zasad wspólpracy gospodarczej . finansowej i kulturalnej oraz instytucjonalno-prawnych ułatwień w dostępi e do rynku W spólnot. - wprowadzenia mechanizmu dialogu politycznego. Bez względu na dotychczasowy stan wspó łpracy pomiędzy CEFTA a UE. obecny i dalszy hipotetyczny rozwój wzajemnych stosunków można ująć w kolejnych etapach . I etap IVspó/pracy krajów CEFTA z krajami cz!oll ko",skimi UE. Dotychczasowa współpraca krajów CEFTA z krajami UE (okres od podpisania Uk ła dów o Stowarzyszeniu do czasu rozpoczęcia formalnych negocjacji w sprawie przyjęcia Czech. Polski , S łowacj i i Węgier) koncentrowała się wokól na stępu jących obszarów : - w zakresie obrotu towarami prze m ysłowy m i - strefa wołnego handłu mię dzy UE a krajami CEFTA zostala wprowadzona I I 1999 r. Do tego momentu liberali zacja dokonyw ała się na zasadzie asymetrii na korzyść krajów stowarzyszonych. - w zakresie obrotu artykułami rolnymi - liberal izacja dostępu do rynku rolnego Unii zróżn i cowana jest w zależności od grup towarowych i w ich ohrębie doko nyw ana jest redukcja stawek celnych..

(5) . .' ks:..wltowunia. '. - w zakresie współpracy finansowej - kraje CEFTA mają dostęp do kredytów Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz do pomoc y finansowej. której celem jest restrukturyzacja gospodarek. - w zakresie usług i podejmowania dzialalnosc i gospodarczej - firmom krajów CEFTA gwarantuje s ię podobne prawa na obszarze Unii w zakresie dwóch ograniczeń: ratyfikacji Ukladu (kwestie zawarte w umowie przej ściowej wprowadzone będą do piero po wej ś ciu w życic Ukladu) i prob lemu zatrudnienia obywateli tyc h krajów (pracownicy nie będący kadr:) kierowniczą zostają objęci zasadami odnosqcymi się do siły roboczej z krajów trzecich). - w zakresie ustawodawstwa gospodarczego - wprowadzenie nowych regulacji prawnych musi uwzględniać nie tylko zmiany zac hodzqcc w procesie legislacyjnym Unii. ale także brać pod uwagę istni ejący tam system pracy: chodzi o dążenie do zgod ności z prawem traktatowym (pierwotnym i.ródłem prawa Unii) oraz wtórnym O charakterze wi"żącym (rozporz"dzcnia. dyrektywy i de cyzje), - dotyczących warunków i zasad konkurencyjności gospodarek krajów CErJA - stopniowe wprowadzenie w życic po stanowi eń Ukladu o Stowarzyszeniu zwiększy niew'łtpłiwie presję konkurencyjn~ . Inte nsy fikacja konkurencji spowoduje takie efekty, jak stymulacyjn y (wymuszający wzrost akt yw nośc i ekonomicznej i przystosowawczej) oraz przegrupowania ( prowadz'łc y do procesów koncentracji środk ów i kapitalu), a tak że specjal izacyjny, - rozwoju malyeh i średnich przed s iębiors tw - stworzen ie szerok iego systemu pomocy w nawiązywaniu kontaktów po między finnallli -- jedną z istotnych szans na oży wienie gospodarki jest stworzenie sprzyjaj"cych warunków rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, - wdrożenia nowoczesnego systemu finansow ego , który jest podstawą obecnych i przyszlych reform, a także wyznacznikiem prawidiowo funkcjonu• • jącego panstwa. Najważniej sze rozstrzygnięcia dotyczą jednak regulacji wzajemnych obrotów handlowych (w formie Umów Przejściowy c h) , gdyż kraje UE byly i w dalszym ciągu są , szczególnie dla Czech, Polski , Słowacji , Slowenii i Węgier, już od kilku lat głównymi partnerami handlowymi . W stosunku do wszystkich towarów przyjęto kilka podstawowych zasad. Przy znoszeniu ceł w handlu wzajemnym obowiązywala zasada asymetrii, co oznaczało, że kraje Unii niwelują ograniczenia szybciej ni ż pm\stwa CEFfA. Jednoc ześ nie przyjęto za pods tawową s tawkę celną, obowiązującą od 29 II 1992 r .. w stosunku do której stosuje się ob niżki . Dodatkowo zaznaczono, że zastosowanie ma zasada l1icwprowadzania nowych cel i opiat czy ograniczcl\ ilościowych, tzw. zasad stand.\'till . Istotnym zapisem jest określenie możliwo śc i korzystani" z preferencyjnych stawek, a mianowicie spelnienie regul pochodzenia towaru, co umoż-.

(6) li wia korzystanie z preferencji przez towary krajów trzecich. Harmonogram. redukcji stawek zostal. wyrażnie określony. (tahela 2).. Tabela 2. Hannonogrum n;:dukcji stawek celnych towarów przemysłowych Czech. Słowacji, Polski i Węgier w stosunku do krajów UE według założ.cll Układu Europejskiego Towary przem y sło we. Sławka. celna w d.mym roku jakn procent. [XJt!slaw(lwej. s ławki. 1992. 11)(J3. 1994. 1995. 1996. 19tJ7. Tck slylia. 7t. 71. 54. 43. 29. 14. SI:11. XlI O. 60. 40. 20. 10. O. O. (I. (I. II. II. II. (I. (I. O. O. (I. gO. 4(l. lO. (). O. 85. 60 70. 55. 40. 15. (I. O. (). (). (). O. O. W<;gid Produkty mineralne i chemiczne Mclak nióc!aznc Produkly wrażliwe Inne. Zródlo: opracowanie w ła sne na podstawie: E. Synowicc . UII/Ol\'lI I),.;('j.~d/l\l'(f doryc;.ąat handlll i spralI' :wiq :allych : : }/{lI1dlt'lIl lIIird:: : y krajami C EFTA II UE. I K iCI-IZ. War.,z'lwa 199.~.. Zgodnie z zasadą asymetrii Czechy, Polska, Slowacja i W,gry wolniej znosi ly bariery niż kraje Unii . I tak w dniu wejścia w życi e Ukladu Pols ka zliberali zowala calkow ic ie 25 % swojego importu z Unii (wedlug warto ści z 1992 L ) . Proces liberalizacji pozostalyc h 75 % towarów prze m ys ło wyc h (z wyjątkiem produktów prle myslu moto ryzacyj nego - 44 pozycje) rozpocząl s ię I I 1995 r. i trwal do 1999 r. W wypadku samochodów znoszenie ceł zakO!1czono w 2002 r., przy czym Polska zobowiązała się do wprowadzenia bezcłowego kontyngentu, w zra stającego corocznie o 5% lub 10% (ciężarówki)'. Inna sytuacja w zakres ie importu funkcjonuje na Węgrzech . PaJistwo to już dawno wprowadzilo wiele barier pozataryfowych . Ogólnie mówiqc, ponad 30% importu dóbr inwestycyjnych i prawie 75% przywozu dóbr konsumpcyjnych bylo objęte systemem restrykcj i ilościowych . Okolo 40% tyc h wyrobów zosta lo uwolnionych spod dzialania ogranicz.eń do koń ca 1997 r. - reszta w końcu 20nO r. Na towary takie jak produkty przemysiu tekstyl nego. odzieżowego i obuwniczego . samochody osobowe i detergenty obowiązuje procedura znoszenia barier od 7% do 10% rocznie. Inne produkty przemysiowe zostaly podzielone na dwie grupy: umieszczone na tzw. li śc ie szybk iej ścieżki liberalizacji i podlegajiłcej .,normalnej proced urze" . Ta ostatniH lista obejmuje glównie maszy ny i urząd ze nia oraz produkt y przemysiu chemicznego (istnieje jeszcze lista .. wolnego znoszenia ograniczeń")' . .\ S . Miklaszcwski, Unia Europl'jska a ;Mcn'.I'.\' ckOT/Olllic::.I1/' Krajdw Grtl/Jy Wv.\'::.d/t(ul::kiej, PAN . Oddz iał w Krakowie . Kwków 1997. s 72. 4/hidl'1/1, S. 73..

(7) h:rallo\\,(lI1ia . . 11'.\p(i/pracy .. .. Bardziej korzystne warunki zostały wynegocjowane przez stro n~ czeską i s ł owac ką. Strona wspó lnorynkowa (w myśl Umowy Przej ściow ej > znosiła ograniczenia w stosunku do prawic 70% eksportu czeskiego i s łowackiego, natomiast bezcłowy dostęp uzyskały produkty krajów Unii wynosz'Ice 20- 25% importu z tego obszaru. C ałkowita reduk cja stawek cełnych na towary prze m ys łowe, łącznie z wyrobami przem ys łu stalowego. nastąpila w 19'17 r.' W zakresie artykulów rolnych Uklad y Europej skie przewidywaly tylko se lektywną i ograniczoną liben,lizację . co niew'ltpliwie negatywnie wplynęlo na obroty krajów CEFTA. Korzyści i zagrożenia dla krajów CEFTA , jakie powoduje luh m oże wywołać Układ Europejski, nałeży rozpatrywać w perspektywie krótko- i długookresowej jako potencjałne i () du ży m stopniu prawdopodobiellstwa oraz wynikające z wymiany handlowej,jak również w kontekście wplywu na trans fonna cję systemow" i koniunkturę gospodarc zą . Wzrost eksportu trzeba bowiem lączyć ze wzrostem korzyśc i skali produkcji, lepszą alokacj ą i wykorzystaniem czy nników produkcji, moderni z acją gospodarek -- a co za tym idzie - pobudzaniem czy nników koniunkturotwórczych. Zakładać można także wzrost inwestycji, w tym bezpośrednich inwestycji zagranicznych, pozostajqcyc h w ścisłym związku z ograniczanicm wysokiego bezrobocia, szczegółnie w Polsce i na Węgrze c h . Jest oczywi ste, że czynniki zewnętrzne będą mogly jedynie ułatwia,' proces przemian, lecz de cy dujące znaczenie od g rywać nadal będ'l czy nnik i wewnętrzne .. W wypadku. zagrożeń wynikający c h. z funkcjonowania tych Ukladów występuje sklonno ść do ustępstw w dziedzinach, w których państwa Europy Srodkowowschodniej są konkurencyjne, zwlaszcza że jakiekolwiek próby zwiększenia wymiany handłowej napotykaj,! stanowczy sprzeciw partnerów zachodnioeuropejskich, a problem handlu rolnego zostaje przesunięty na okres ściślejszego zbliżenia (etap II). Koncesje zaś odnoszące się do ruchu pracowników i kapitalu albo są nic nie znacz,!ce, albo w sposóh jednostronny faworyzują partnerów silniejszych . Nie wy s tępują także próby wprowadzania powiązań instytucj o nałnych, które by m og ł y doprowadzi ć d o znacznych powiązań w tym zakresie. Uklady Europejskie zawarte między krajami CEFTA i Unii Europejskiej niewątpliwie wzajemnie je do siebie zbłiżyly . Układy te musiały przynieść oprócz korzyści także koszty i zagrożenia, szczególnie w kwestii dystansu rozwojowego dziełącego poszczególnych partnerów . Nie ulega wątpliwości, że wpłynęly one w ostatec7.l1ości na dalszy ks ztałt stosunków pomiędzy UE a krajami CEFTA - przyczynily się do rozpoczęcia intensywnych negocjacji w sprawie pelnoprawnego czlonkostwa tych krajów w Unii.. ~. Ibidem, s. 73..

(8) Ja cek Pera. 1/ e/al' \!'sI'ó/procy CEFTA i krajó \!' c:!ollkoll'sk ich UE. W najbli ższy m okresie przejśc iowy m" (dochodzenia do Unii Gospodarczej i W:,lutowej') aż do uzyskania pełnego czlonkostwa (w 2004 r.') - wzaje mna wspó lpraca po między CEFfA a UE będzie miala na celu tworzc nie zdoln ośc i przystosowania się krajów - pretendentów do czlonkostwa do warunków ekonomi cznych , spolecznych i prawnych funkcjonowania int egr"cji zachodnineuropcjskiej oraz rozszerzania o te dziedziny. które wymagaj4 konwergencji. Etap te n ma wit;c głównie na celu oce nę dystansu między państwami Unii i CE FTA, a w szczególności Czechami. Polsk;l. Slowacj'l. Węgrami i Slowenią - za pomoq kryteriów konwergencji z Maastric ht, charakterystykę krajów- kandydatów. dokonan'l przez Unię. ora z stan zaawansowania prac nad dostosowaniem posz. . zególnych dzie-. dzin do wymogów UE. Bezpoś redni'l ko n se kwencj ą. I etapu wspólpracy jest rozwój zwi'IZków han(Iłowy c h pomiędzy krajami CE FfA a UE. Eksport z UE do krajów E uropy Środkowowschodni ej zwięk szy l się w 2001 r. O 25.7% (do 49,7 mld euro) w porówn"niu z 2000 r. W 200 1 r. krajc Europy Zachodniej wyslaly tu 14.9% eksportu . Głównym partnerem regionu pozostaj'l Niemcy: z tego właśnie kraju pochodzi 4 I % eksportu UE i niewiele mniej importu. Drugim co do wielkości eksporterem s'l WIochy - 15 % kierowanej do re g ionu sprze daży UE. trzecim zaś Austria - 9%". Istotny w " etapie wspólpracy krajów CEFTA z UE jest problem warunków. które powinny spelnić palistwa kandydujące do uczestnictwa w Unii, z tym że konieczne wydaje się wyodrębnienie warunków wynikaj'lcych z zaawansowania procesu integracji państw Europy Zachodniej OnlZ 7."dań stawianych przez rządy tych krajów. Pierwsze mo ż na nazwać umownie .,obiektywnymi", gdyż wynikają z rzec zywistości gospodarczej, prawnej i spolecznej, dru g ie zaś c harakteryz ują s ię dużą subiektywnością interesów poszczególnych krajów Unii. Jest rzeczą zrozumia"l również , że niemaly wplyw ma i będzie mieć w przy szlości stanowisko poszczególnych kraj ów czlonkowskich w kwestii modelu integracji czy też kierunków jcj ewolucji (m .in. okre ś lenie ostatecznego terminu zakoń c zenia budow y Unii Gos podorczcj i Walutowej). h Okresy przcjsciowc były stosowane w UE Z;lHlWnO w warunkach pogłi;biaj.)ccj się integracji, jak i przyjmowania nowyc h członk ów. W prakty ce oz naczały one opóźnienie wc wp rowadza ni u wspólnych zasad instytucjonallltl-prawn)'c h. postępów li bcraliz<'llji lub nocj;,1.cll fill ilm.. \lwyc h zwi;jzanych l ucz(.·stnicl wcm w IlOS1X1J:gólnyl'h insl)'lUcjilch Unii . W praktyce oznaczały n'l wnió inlc gracj ę w róinym temp ie .:I wic;e c1asl yt.:lJlC podl.:j ~dc LIn tcgo prot.:l:slI. 7 Pro(:~s integracji z l.1ni., W;:lIu\(Iw;1 opisUllo \II dalszcj czę k i niniejszego artykułll. 1. uwagi na fakt. 7.C w pierwszym etapie nic jest to możliwe . 11 dojsci(' do integracji z Uni :, WahJlow:j \I,.·yrnaga wie;k slcgl) przygoto wania . M Trl.cha pamięta ć prognm.llj:le dale; pr/. yszłrgo C/.łonkos l wa tych krajów w UE, l.c prOl.: c~ raty fikacji protokołów akt.:csyjnych pr/,l~z parlam\.~ nl y krajów UE l Parlalll\.' nt Europejs ki trwa ok. 15 roku. 'I J . Hickd..:i , 1"'1'01'1 m .6,;/, wolI/h:} . .. Rzeo' pOSpo lilil" ..~ I 2002 . s . t) ..

(9) Obecnie - co jest istotne dla krajów-kandydatów - Unia zajęla stanowisko, aby kraje stowarzyszone wprowadzily silniejsze powiązania w ramach Ukladów Europejskich . Sama natomiast przedluża okres przyjęcia nowych czlonków, chcąc dać im niezbędny czas do przekształcenia gospodarek, aby wostateczności _. jako dojrzaly organizm - mogly doł;)czyć do w pdni uksztaltowanego ugrupowania, jakim jest UE (trzeba nadmienić, że kraje UE ze względu na koszty integracji ") bardzo ostrożne w określeniu oswtecznej daty przyjęcia nowych czlonków) . Realizacji tego ce lu ma slużyć traktat z Ma,lStricht okreslający kryteria konwergencji, które musz,) być spełnione przez kraje kandydujące do UE . Największy problem wypelnicnia kryteriów z Maastricht będą mialy kraje kandyduj,!ce w kwestii intlacji, która w dalszym ci'lgu jest wysoka, utrzymania tempa wzrostu gospodarczego, niwelacji bezrobocia i deficytu budżetowego .. Dostosowania gospodarcze krajów pretendujących do czlonkostwa obejmują następujące grupy tematyczne - obszary (część z nich zostala już zakOlkzona) dotyczące:. - screeningu - harmonizacji prawa; swobodnego przeplywu dóbr, uslug, osób i kapitału; wspólnej polityki h.mdlowej; wspólnej polityki rolnej; wspólnej polityki w zakresie węgla i SIali; wspólnej polityki konkurencji; usunięcia przeszkód w tworzeniu Unii Gospodarczej; czlonkostwa w ESW; spelnienia kryteriów Unii Walutowej; otwartego systemu zakupów rzqdowych; harmonizacji w zakresie systemów bankowych i rynku kapitalowego; partycypacji w dochodach i wydatkach budżetowych Unii; uczestnictwa w polityce pomocy regionom i krajom słabo rozwiniętym; - wspólnej polityki transportowej; likwidacji pomocy państwa dla niewydolnych przedsiębiorstw; - uszczelnienia granicy wschodniej; punktów specyficznych (swobodnej wyprzedaży ziemi cudzoziemcom , zniesienia ograniczeń w nabywaniu mediów przez obcy kapitał, unijnych norm konkurencji i zamówień rzqdowych, zniesienia stref wolnocłowych, unijnych norm socjalnych i bezpieczeństwa pracy), W wypadku Polski zakończyly się wstępne negocjacje dotyczące 18 obszarów, takich jak: nauka i badania; edukacja, kształcenie mlodzieży; telekomunikacja i technika informatyczna; polityka przemysiowa; statystyka; ochrona konsumentów i zdrowia; stosunki zewnętrzne; unia gospodarcza i walutowa; wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa; kontrola finansowa; swoboda świadczenia uslug; kultura i polityka audiowizualna; swobodny przeplyw towarów; unia celna; polityka spoleczna i zatrudnienie; energia; środowisko; środki przekazu . Wymienione elementy to wiełow'ltkowe zagadnienia, które stawiają przed każdym państwem kandydującym konkretne wymagania. Przede wszystkim, biorąc pod uwagę interesy krajów CEFTA, nalci.y skupić się na problemach dotycz'lcych wspólnej polityki rolnej, udzialu w Europcj-.

(10) Jacek Peru. skim Systemie Walutowym, spełnienia kryteriów konwergencji, dostosowali w zakresie systemu bankowego oraz polityki konkurencji, W zakresie wymienionych zagadnieli nalei.y dostrzec zarówno korzyści, jak i koszty, które będ'lmusiały ponieść kraje UnIi i palistwa CEfTA. Szacunki prezentowane w raportach ekspertów Unii wskazuj'l w dalszym ciągu na Jednostronne traktowanie problemu, a mianowicie mówi" tylko o obciążeniu budżetu Wspólnoty, nie wspominając o niew,!tpliwych korzyściach (wynikaj,!cyc h chociażby z możliwości zbytu oferowanych towarów - większy rynek konsumenta) . Szczególne obawy ze strony UE dotycz,! rolnictwa, ponieważ w krajach CEFfA występują niższe ceny na artykuły rolne. Tymczasem w Unii poziom subsydiów dla rolnictwa mierzony wskainikiem PSE (Procedur Subsidy Eqiuvalents) jest dwukrotnie wyższy niż w patistwach pretenduj,!cyeh. Dlatego wzrost cen oraz wpływ platności kompensacyjnych może być czynnikiem pobudzaj,!cym ceny. Tak więc pod względem cenowym artykuły rolne w krajach UE są o wiele droższe niż w krajach CEFTA, co obecnie może grozić tanim importem z tych krajów. Symulacje wzrostu produkcji przewidywały do 20m L głównie pojawienie się wysokich nadwyż.ek w krajach CEfTA w zakresie zbóż, roślin oleistych, mleka czy ziemniaków, chociaż jednocześnie w ramach produkcji mięsa w miejsce dodatniego salda pojawiają się niedobory. W sumie nie przewiduje się jednak, że fakt przyjęcia głównych pretendentów, tj. Czech, Polski, Słowenii i Węgier może w sposób widoczny zagrozić stabilizacji cen i dochodów rolników Unii'''. Konsekwencją będzie natomiast wzrost cen towarów rolno-spożyw czych na rynkach krajów CEFfA, co wywoła zwiększenie wydatków ze strony rodzimych konsumentów. W momencie realizacji kOlicowego, II etapu współpracy krajów CEFTAUE Komisja Europejska wydala opinię do złożonych przez kraje stowarzyszone wniosków o członkostwo (a w rzeczywistości dokonała oceny stanu gospodarek krajów stowarzyszonych), zgodnie z procedurą przyjmowania nowych kandydatów w poczet UE (tabela 3), co istotnie wplynie na dalsze decyzje krajów członkowskich w zakresie wytyczenia kolejnych zadali dla tych krajów, jak również przyczyni się do określenia precyzyjniejszego terminu ich członkostwa, a w ostateczności -- zakończenia procedury ratyfikacyjnej (akcesyjnej). Istotną rolę w na tym etapie współpracy odgrywają fundusze strukturalne UE (Sekcja Orientacji fEOGA, Europejski fundusz Rozwoju, Europejski fundusz Socjalny i fundusz Spójności) przeznaczone na: wspieranie przekształceli strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju; rekonwersję regionów, w których dominuje przemysł schyłkowy; aktywizację zawodow,! w regionach o wyjątkowo wysokim bezrobociu oraz wdrażanie wspólnej polityki rolnej. 1. Plewa, W. Piskorz, 5;ccl/arius-;.e ill(l'!-:rwji, "Nowe Życic Gospodarcze" 1999. nr 42. s.32-34. lO.

(11) T.. bela]. Gwaranl:jc pomocy krajom (w mld curol. kandyJuj~lcy m. -. Wysh'1.cg()lnienk. do UE w ramach fundu szy. ł 1.)<)<). 2000. ~O() ł. 1.6 1,0. 1.6. l ,6. 1,0. Oj. Fun<.lll slc po li z)'skaniu cz ł onKostw ;, : system cen gwanulIOWanydl w nlm;te h CA P 0 .0 0,0 na JJ1o dc-rnil.a(.'j~ roln ic-twa fundusze strukturalne 0,0. FUllllu S Zl~. 4-. przl:u uzys kaniem {:Z!Ol lkostwa:. PHARE na rozwój tran sportu i ochron<; srodowiska na wa .. .. _ . . Illodcrnizacj<;. .. rolnict ... .... .. . ... ... -. -. 2(102 ' 00\. 200... 2(0) 2( )O6 1.6. 1,6. 1.6. 1.6. 1.0. 1.6 1,0. I ,O. Oj. 0,5. (1,6. 0.6. I ,O 0 ,6. 1,0 0.6. I ,O 0,6. 0 .0 0 .0. 0,0. 0.0 0 .0. 0.11. I.-'. 1.4. 0 .0 0.0. 15 7 .~. I..l 2.0. 25. (J,h. 1 ł .6. ... O.II. 0 ,0 0,0. 0,0. .- ..-. Źródł o: oprarowanic własne na podstawie: "RzcapMpolita", \9111 IlNX . s. 9 .. Dla przykh,du , wedlug przew idywa nego poziomu os tro ż n yc h szac unków przyjęcie pierwszyc h kandydatów: Czec h, Polski i Wę g i e r do UE mnże już spo wodować znaczny wzrost wydatków budżetowych UE od 22 % do 45%". Do tego powinno się dolic zyć ś rodki pochodqcc z Funduszu Spójn o,;c i, do których maj'l prawo wszystkie kraje reprezent ujące wskaźnik PKB pe r capita ni ższy ni ż 90% poziomu przec i ętnego dla Unii j"ko c"łośc i , aby w te n sposób d z ialać na rzecz, zmniej szania rÓŻ ni c w poziomic rozwoju poszczególn yc h czlonków ", Przykład ten pokazuje jak wielka jest skala ról.nic pomi ędzy tymi trze ma krajami a UE i jak wielka jest w tym zakresie rola fundusz y pomocowych. Współpracę krajów CEFfA z UE nalci.y rów nież rozpatrywać w kontekście ewentualnych kosztów, jakie kraje regionu Europy Srod kowo wsc hodniej muszą ponie ść. Na plan pierwszy wy s uwają się koszty z wiązane z niskim poziomem k on kurencyjnośc i części przemys iu i rolnictwa tych krajów, co hlCZy s ię ze zjawiskiem el iminacj i nieefektyw nych producentów i wzrostu bez· robocia. Często jednak nienal eżycie uw zg lędnia s ię rakI, że proces transforma cji systemowej to w znacznej mierze przem iany jak ośc i owe i strukturalne , które ze swej istoty wywołuj ą podobne negatywne, lecz nieuniknione skutki. Kolejny kos zt m oże mieć wymierną postać, ponieważ związany będ zie z wplatarni do budżetu, których w ysokość hlczy się z poziomem produktu krajowego brullO poszczególnych krajów CEFfA .. Zgod nie 7. decy zją Rady Europejskiej l grud ni .. 1992 L , pułap zasob{n,' włilsnydl UE l.wi~·k szal sii; slopniowo do ł .27% PKB UE w 1999 r. w ramach (zw. Pakich')w Oelors:J. czy li reformy buJictu Wspólnol)' jako całości . Przyjęc i e krajów CEFTA do Unii ~dz i c w y m ;.tg ał{\ wzros lu budżc lU po 1999 L, a ewentualne konlrower.sje odnosz'l si<; przct!c wszystkim do skali tego wzrostu. 12 Obecnie Irwaj" negocjacje w spraw ie uchwalenia bud7.ctu Unii na 2(Xl3 r. Ostatnia propol,ycja, jaka zos t ała zg ł oszo na w tcj kwestii , 7.amyka sit; kwolil109,5 mld curo (wzrosl () 7 ek w stosunku do ubiegłego roku). II.

(12) Jocrk Peta Tabela 4. Bilans korzyści i kosztów poszerze ni a Unii () nowe p;:ulstwa P('r s !x~ktywa. krajów kawJydllj.)cych. Korly śc i. Ko ~my. Bczposn..-dni dO!'>I",p do naj wi<;bzcgo jednolitego rynku świa ta Dostęp do nowych i.ródcł kapitału . technologii, wzorów i umicj ~tnosc i organi zacyjnyc h Uzys kanie korl.y śc i z Funduszy Slrukmralnych i innych fo rm w~ pic ra ni a biedniejszych krajów , reg ionów I jednostck w kr:Jjach cz ł onkowskich Modcmizal'ja sll1lklllr administracyjnych , sySIl'· mów prawn ych i standardów tl!chlll\logicmych UZYS Kan ie k orzyści z wł.)czc.:nia siC do w~pól. np,'_h struklur polil yczn)'ch i militarnyc h. Konienllosc dnkollania glCbokicj H'struktury z,Kji gospodarczej . .s połecznej, I(:c hn iezll('j i prawno- admini stracyjnej Wejsc ie \\-' otw<II1:1 konku renCJę na wszyst kich rynkach z bard ziej lcchnolngicznic i orgiillizacyj nic zaaw,m:.;owanymi jcdno!'>tka mi gospo· dan.·zymi Pełne (\twarcic na kapit;ił zagranio .ll y, udo~ h;pnicnie z<I.'iobów naturalllych /.t:wnętrz nym Illlhywt:om. Pcr!'> pektywa Unii Europejskiej Kor7y.~ci. UZy SKanie dosll;pu do ponad 60'lIIi lionowcgo, szybko rozwijaj.)t:('go się rynku l..apewnicnic polit )'t.:zncj , społc t: zllcj i gospodarcl.cj slabi ł nof.ci w Europic WsduKlnicj , prl.csunic;cic "strefy hurorowcj" lIalcj oli t:cnlrów Eu ropy Zachodniej Uzyskanie wit;kszych szans na SIXlkój w ooszawch potencjal nie kont1iktogellnych, takich jak b. Jugosławia , Cy pr Uzyskanie hczpośrcd nicgo dostępu do zasobów nalural nych Uzyskanie impulsów rozwojowych dla obecnie peryferyjnych regionów krajów cz ł on kowskich (Aus tria, Niemcy, Grec.:jaJ, kt óre zys kaj:1 na w~pólprac.:y transgraniCi'llCj z nowymi GJonkami Konsdwl'nlnC posl'Ypowanie w cc łu imegr;lCji oraz re4jlizowanic ideologii zjednoczonej Europy. Kmz!)' Obn il.cllic wielkosl:i srcdnich PKH dla t:ałcj Unii, a wi~c ab solutne obni7.cnic wil~lkoś("i prog6w zamo7Jlości , które uprawniaj;] do tlz)'skania ponulCy Z Fundu szy Slrukllll"illnyc h. co mo7.c lIotkn ;JĆ rcgi(\Ily najbit:dnicjszl' i t\hj<;te rcsllllklUryzacj~1 gO.'ipod.arcz'l Dopuszczenie Jo konkurencji na tzw . cz ułych rynkac.: h (rolnictwo , eksploatacja zasoh()w naturalnych , prac{x:hlonne pw.:mysły prlC1wilro.c) Obci'I1.Cnic wSpOlnych funduszy ponwc'l dla mniej rozwiniętyc.:h kr..ljów, regionów i instytucji. Źród ło: opracowanie własne.. Bardzo istotn ym problemem wyd"jc się sprawa dostosowania systemów prawn yc h krajów CEFrA do regulacji o bowiązuj 'l cyc h w Unii Europej skiej. Zagadnienie to (sereclli" g) jest rozpatrywa ne pod kątem zgodnosci systemów prawnych patistw CErTA z prawem wspólnotowym . Chodzi glówni e (l regulacje prawne w zakresie pierwotnych i wtórnych żródcl prawa. a t"kżc ogól nyc h zasad prawa , prawa zwycz"jowego. umów międ zy narodo wyc h i międ zy państwami czlonkowskimi . czyli wszystkich dziedzin prawa wspólnotowego . Kraje CEFrA d o konały d ostosowań przede wszystkim tych aktów pr"wnych . które wynikały z Układów E uropejskich. z tym że na rói.nym szczeblu proces ten jest odmiennie zaawansowany. Wład ze W spółnoty . zd"j ąc sobie s prawę ze.

(13) !. kSZtllltowllllia. •.. .. i zakresu problemów. powolaly w 1996 r. instytucję. która ma nieść pomoc w tym względzie krajom Europy Środkowowschodniej - TAIEX (Technical Assistancc Information Exchangc Oflice). Najogólniej bilans korzyści i kosztów dla krajów kandyduj~cych do UE (ale takl.e i dla samej Unii) można ująć w grupy tematyczne przedstawione w labeli 4. Problematyka adaptacji systemów prawnych palistw CEFTA 7.nalazla leż szerokie odbicie w tzw. Bialej Księdze - "PrzygolOwania stowarzyszonych krajów Europy Środkowo-Wschodniej do integracji z Jednolitym Rynkiem Unii". przyjętej przez Radę Europejsk'lna spotkaniu w Cannes w dniach 26- 27 czerwca 1995 r." Biala Księga zostala opracowana jako dokument ukazuj'łcy wielość problemów staj~cych przed krajami Europy Srodkowowschodnicj i zakres dzialań niezbędnych do rozpoczęcia procesu wlączenia się tych patistw do Jednolitego Rynku Unii Europejskiej. Glówny nacisk został położony na legislację. która wedlug autorów ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania rynku. III etap IVsptilpra cy kraj,h., CEFTA i kraj"'" C~/Ollkolt'skidl UE. W momencie uzyskania pełnego czlonkostwa (najprawdopodobniej po 2004 r.)" pierwsza grupa krajów (Czechy. Polska, Słowacja. Słowenia i Węgry) będzie przechodzić wstępny okres po ratyfikacji Traktatów o Czlonkostwie w ramach tzw. okresów przejściowych. w trakcie których nasqpi ostateczna integracja wszystkich dziedzin życia oraz podejmowane b9d'l działania zmierzające do wyrównania poziomu gospodarczego nowo przyjętych kandydatów w porównaniu z najlepiej rozwiniętymi krajami UE . Szacuje się. że okres tell obejmie lata 2004- 2008. IV e/ap IVspólpracy krajów CEFTA i krajów C:.I0l1kOlvskich UE. Po tym okresie (najprawdopodobniej po 2008 r.) pierwsza grupa krajów CEFTA stanie się pelnoprawnymi - pod względem formalnym i () zbliżonym poziomic rozwoju gospodarczego - członkami UE. V e/ap IVspólpracy krajów CEFTA i krajów czlol1ko\Vskicl! UE. Etap ten zapoczątkuje rozpoczęcie przygotowań pozostałych państw CEFTA do integracji 1. UE. Wszystkie wymienione obecne i przyszłe etapy wspólpracy krajów Grupy Wyszehradzkiej i CEFTA z UE na zasadzie ewolucji prowadzą wostateczności do celu glównego. określonego w preambule Ukladu Europejskiego. czyli do integracji tych krajów ze strukturami Unii. skali. 1.1. trudności. "Rynki 7"<łgraniczl1c" 1995 . nró2 . do(lalCk "W spólnoty Europejskie" 199) . nr 5 i 6 .. 1-' W 2(XJ4 r. naS«Hli prz.yjt;cic Pol ski do UE. B~dl.ic to równic? data wspólna dla ('Z('1.:I1 . Słowc nii i Wcgicr.lnna natomiast b!;dzic data pri'.yj~cia tych krajów do Unii Walutow~j . Zilldada ~i~. ze w wypadku Polski hC;dzic to 2(M)(, r. Dlatego też dalt; Llzysk.mia pdncgo cz!onko~tw;l pllUlllIO w przcdziale 2004- 2008 jako moment, w którym w~zy~tkic nowo przyj(;'tc kraje zjedll(l(,:z ij ,~ i(;' I. Uni'l gosp(l(.Iarc.: zo i walutowo..

(14) )o("d\ Paa. Wyższ~ formą. wspMdzialania. mającą podstawowe znaczenie dla współpracy krajów Europy Środkowowschodniej z krajami Unii Europejskiej. będzie stopniowe włączanie się obszaru krajów CEI-'TA do zachodnioeuropejskiego Systemu Walutowego ". Projekt ten majuż swoj" historię. gdyż jes zcze w kwietniu 1990 r. z koncepcją Unii Płatniczej międ zy Polsk'l. Czechu-Słowacją i Węgra mi wystąpiła Europejska Komisja Gospodarcza. Koncepcja Unii Płatniczej opi e rała s ię na doswiadczcniach Europejskiej Unii Płatniczej. która w ciągu oś miu lat funkcjonowania ( 1950- 1957) doprowadzi la do pełnej wymienialno, ści walut krajów członkowskich i istotnie wplynęla na intensyfikację stos unków handl owych. Stworze nie Unii Płatniczej między krajami Europy Srodkowowschodniej stanowiłoby równocześnie element procesu ewolucyjnego w tworzeniu Europejskiej Unii Walutowej. W praktyce konce pcja wyższcJ formy wspóldziałania wymagałaby wdro7,enia w okresie przejściowym nowych fonn współpracy walutowej . Jedn ym z takich rozwiąz,"i mog łaby być Unia Płatni cza Europy Środkowowschodniej z UE. która s pe łnialab y cztery funkcje: cłearingow". kredytow" . wymienną i k o ntrolno-koordynacyjną. Miałaby ona na celu ułatwieni e równoważenia bilansów obrotów bieżącyc h krajów Europy Środkowowschodniej z Uni'l oraz ich obrotów wzajemnych. Ułatwiałaby ustabilizowanie ich walut i wprowadzenie wymienialności przy istnieniu "realnyc h" kursów walutowych i ograniczeń wahań kursowych do uzgodn ionych ram. a takżc utrzymywania dyscypliny fi skalnej i łiberali zacji handlu . Przystępując do Unii Platniczej z Uni" Zachodnioeuropcj sk<, . kraje Europy Środkowowschodniej przyjęłyby "Europej ską Jednostkę Walutową" - ecu (od I 12002 r. curo "') za miernik wartości swych walut i jednostkę rozrac hunkową l~ Jak już wspomniano. moment len będzie rÓ7.n)' dla poszucgólnych krajów CEFTA (dla Pol·. ski najprawdopodobniej 2006- 2008 L), natumiaSI Ila pew no po cIapie integracji z Uni :} Gospoda rcz ą . W opracowaniu cclown wyszczególniono ten ctap. gdyż problem integracji walutowej ma jui, swoj<ł hi slori~. a - jak opisano - podlega ciągłej ewolucji . I ł> Rada Europejska w dniach 1- :\ V 1998 r. ostat ecz nie zaakccplowida wprowadl,c nic od I J 1999 r. euro (te rmi n len os tatecznie został przcsuni~ty na I 12002 r.) jako pr zy sz ł ej. wspólnej. waluty w krajach członkowskich UE. Do slri..~fy curo przyst'lpilo 11 pań s tw cl.łnnko wskich UE Z w yjątkiem Danii i Wielkiej Brytanij (które odkład aj., decyzjt; w tej sprawie na najbliższych 5 lat), Szwecji (która też nic jest zdecydo wana, a ponadw nic należy do Europejskiego Syste mu Stahili zacyjnego Kursów) oraz Grecji (n ic spc łniajqct.~j kryteriów konwergencji przyj<;tych w Maastricht) . Strefę curn utworzyło wit;c 290 mln osób (w st rdi e dolarowej - 268 mln ), wy tw a rzającyc h 19,4% PKB sw iata (USA - 19,6%) i wytwarzaj:,cych 18.67% handlu swiatowego (wobec 16 ,6% w USA i 18 ,2% w wypadku Japonii ). Oczywistym skutkiem wprow;u.l1enia wspólnej willuty b.:;dzic lendencja do wyrównywania siC; cen w pańs twac h wchodz:lcych w sk lad strefy curo , ujednolice nie poziomu stóp procentowych oraz dalsza curopcizacjll gospodarek poszczególnych państw cz łon kowskich. Ponadto curo - docelowo - ma stworl.yĆ l , UE silny organil. m gospodarczy, zdolny dn konkurencji z USA i rynkami azjatyckimi. Nastqpi wi<;ksza stabilizacja mikro- i makroeknnol1licl.Ilil. Oszczt;d nosci,jakie mogą przynidć niższe koszty Intn sakcj i i asekuracji, m()g.! wynidć ok. 0.5% PKB w krajach UE, czyli ok . 40 mld USD. W pocz;jlkowcj jednak fazi e istni enia - na skU(ck likwidacji zachodnioeuropejskich relacji walutow y!."h - nastąpi osłabien ie roli l~Ur(l na rynku.

(15) ks:ratrowal/ ;a sir II 'spd/pracy .... w rozliczeniach z krajami UE i w obrotach wzajemnych . Ka żdy z krajów Europy Srodkowowschodniej określilby kurs swej waluty w curo. akccptuj4c ograniczenie zmienności kursu swej waluty względem euro. a za jego pośrednictwem do innych walut wymienialnych . Granice wah,ui moglyby być okrcślone np. na 15- 20 % w picrwszym roku. JO- J5'k w drugim. 5-· 10% w trzecim i 2.5- 5.0% w czwartym roku . zbliżaj'lc s ię do skali zmieJlI10ki kursów dopuszczonej w Europejskim Systemie Walutowym . Zobowi'lzalyby się onc równicż do stopniowego wprowadzania wymienialności swych walut na euro i waluty wymienialne. początkowo w postaci ognJJ1iczoncj do wymienialności wewnętrznej. a na s tępnie. w miarę dokonywania procesu dostosowawczego i zmiany struktury cen wewnętrznych i poprawy sytuacji platniczej - do pelnej wymienialności . Zobowi'lzanie dotyczy loby także liberalizacji handlu wzajemnego wedlug uzgodnionego kalendarza omz tworzenia warunków do bezpoś redniej wspólpracy produkcyjnej i handlowej przedsiębiors tw .. walutowym rzędu 5-l<Jlk w stosunku do dolara, W dłu;i. sz ej perspektywie euro hedzi e.: walut,! ~ta" bilną i silml w stosunku do amerykal', skiego dolara i on jen41 japOliskiego, jako naj w aż niejszych walut swilltowych. Będzie ono t;jkże w zwil;kszaj'lcym si ~ ~ Iopnill pdnilo funk cje; pi (~ ni ' IU l a rezerw mi.;dl ynarodowych, wypicraj;lc 'I. tej roli jena i dol ara. Dl.iC;ki euro powstanie' m (l i. liw o .~ć ulu goTerminuwegu pl;muwan ia i stabili 'l.:tcji w ś wialO w ym systemic walutowym . Wpro wall 'l.\: nie euru wpł y nic nic I)'lko 11i1 s ferę rinan sów, ale Także !lil rynek pracy. z więks'l.ajq c łi a bę miej sc pwcy i konkurenc yjność gospodarek - prled s iębiorslwa łx;d :1 "silniejsze" na rynku miedzynarodowym. Wprowadzenic wspólnej walut)' O stabilnym kursie poz wu li na zdys kontowanie potencjalnych korzyk i. które oferuje wspólny europejski rynek. Wspólna waluta pozwoli na porównywanie rzeczywistych CCIl towarów i u s ług , a dla konsumentów stworzy bogatsz,j ofertt; lowarowił, zapewni niższe cc,ny i wyższ.}jakość produktów. Można spodziewać sit; tei. przezwycit;i.enia l,a swju w reformach strukturalnych obse rwowanych w Europie , Zaostrzenie konkurencji br;dzic dotyczyć nie.: tylk o rynku dóbr i uslug, ale takie rynku pracy. kapitalu i wiedzy. Lcpsze wsbźniki makroeko!lumic1.I\e w EMU oraz więk s za pł y nno ść, glębokość i efekt y wll() śĆ , jakie zapewni cum spowoduj" , że rola Icj waluty na glohalnych rynkach zacznie wzrastać . N ieba g atclną rolę w umocnieniu euro odegrają kmjc Europy Srodkowowschodnicj , które bf;tlą wl'lczać swoje walUT y do tcj 5Ire'-y. W fazie wstępnej euro wykorl,yslywanc będ z ie w operacjadl bez gotówkowych , glówn ie przez bilOki centralne. banki komercyjnc i najwięk s ze firmy eu ropejskie.: . mniej sze firm y o ograniczonym, lo kalnym zasięgu oraz osoby indywidualne. Dopiero 3 lata póiniej w większym stopniu przejd;1 na operacje wc wspólnej walucie (wledy ma nastąpić wymiana walut narodowy ch na tę walutc;). Będzi\! lo miało ścisły zwi'l1.ck z wejściem do ohicgu hanknotów i bilonu denominowanego w euro . Sektorem, który w najwięk s l'. ym stopniu odczuje wprowadzcnie tej waluty , będ z ie he'l. w:ltpi eniil zachodnioeuropejski scktnr bankowy. Zwi'lz:mc lo bi(L1zic z przeliczeniem hankow ych akt~' w ó w i pasy wów. Bank i ~Llil mu s iał y przeprowad zić bil,Hls otwarcia . zlllod yfik (IWal' oprogramowanie , W wypadku giełd papierów WOlnośc iowych curo nas ili konkurcncj ę , ponic wa i, zmnicj s'l.y s ię zaputrzcbow.mic na du ż ą li czbę samodzielnyc h europcjskit:h gicltl. Z kol ei w M.'k ltlf1.C zar z ącl z :lIli<l akl yw;;\mi powinien w s tać wyzwolon y prol.:cs walki z narastaj.}cy mi ko.~zlalJl i ora z wprowau l enil'1ll zasadnic zych zm ia n w sektorze u s ług detalicznych poprzez rozsZl.'rzen ie ofert y dla klient ów detalicznych . W sckwrzc przedsiębiorstw na ~ t;lpi oCl.ekiwany wzrost pl ynn(lsl.'i rynku wszystkich instrumentów dlu7.nych oraz, co najważ,ni ej s z(', zainteresowanie inwestorów dywersyfikacj., portfeli poprzez wl:jczanie obligacji () niższej jaKo śc i kredytowej, al c przynosz'-lC)'ch wiCk szc zy.~ ki ..

(16) Jacek Pera. Projekt Unii Platniczej - choć nie znalazl dostatecznego zrozumienia w krajach Europy Srodkowowschodniej - wydaje się nadal ciekawy i oryg inalny. a co najwa żniejsze aktualny i potrzebny z następuj'Icyc h powodów : - nastąpil dalszy rozwój Europejskiego Systemu Walutowego. czego efektem jest wspomniane wprowadzenie od I 12002 r. nowej jednostki rozrachunkowej euro. - Unia Plawicza mo że s tać się ląc zn ikiem i miejsce m doświad cza lnym. przygotowuj:!cy m kraje Europy Srodkowowschodniej do zasad ESW. - moż liw ość jeszcze lepszego przygotowania się krajów Europy Srod kowowschodniej do integracj i z UE na skutek prawdopodobnego przesunię cia w czasie momentu przystąpienia tych krajów tło struktur zachodnioeuropejskich. - możliw ość rozszerzen ia rozwoju kooperacji produkcyjnej i naukowo-technicznej pomiędzy krajami Europy Srodkowowschodniej. Wprowadzenie zasad ESW do gospodarek krajów Europy Srodkowowschodniej można rozważać w dwojaki sposób: - po pierwsze należy za lożyć, że nastąpi integracja subregionalna między krajami Europy Środkowow sc hodniej i że kraje te wprowadz,! zasady ESW jednocześnie. a następnie powinna mice miejsce równoc zesna integracja z Europejską U nią Monetarną i Gospodarcz<!. - druga możliwość to wprowadzenie zasad ESW w każdym z krajów oddzielnie i w ró ż nym czasie w za leżności od sytuacji gospodarczej. Rozwiązanie to zaklada. że kraje będą kolejno przyląc zać się do europejskiej unii monetarnej w miarę. jak będą osiągaly wymagane warunki. K.. żdy z krajów może wybrać sobie jed",! z trzech form powiązali Z unią walutow'r stowarzyszenie ze Wspólnotą Europejsk". przystąpienie do ESW na zasadach określonych w porozumieniu banków centralnych z 197H r.. a także ogłoszenie jednostronnego przestrzegania zasad ESW. Kraje Europy Środkowowschodniej mogą odnieść bardzo dui.e korzyści z powstania Europejskiej Unii Monetarnej i wprowadzenia euro. a następnie przyłączenia tych kraj ów d o EMU (przewiduje s ię . że wprowad ze nie euro w tych krajach może nastąpić dopiero w latach 2005 - 2008; zaklada się, że wówczas kraje te spelnią kryteria ko nwergencji z Maastricht) ". W śród niewątpliwych korzyści można wymienić": oszczędności przed s iębiorstw i firm wynikające z różnic kursowych, zmniejszenie ryzyka w zawieraniu transakcji poprzez zabezpieczenie się przed ryzykiem kursowym. zlikwidowanie rachunków bankowych prowadzonych w wielu walutach (mniejsze koszty operacyjne dzięki zastąpieniu wielu rachunków w walutach narodowych jednym raclllll1D. Walewska. Trzeba IWRO(jtlll'lll : jak IIlIj.\·:yhÓt'j. "R zcczpospnlil<'''. IO XI 19 l )l( s. 17. !1I SZCrSZ1} analizę skutków wprowadzenia cun) można oprzt.!ć na teorii optymalnego ohszaru walutowego OCA. która na bazie pnx:csu intcgrat:ji monetarnej kUJlsckwclll'Je wprow adzc nia curo grupuje w 3 kategorie: redukcji KOSllt1W tran sakl:yjnyr.: h i ryzyk a walulOwcgo: nhni7.ki kosztów zarządzan ia finansowego firm: el im inacji ulr/_ymywan ia znacwych rezerw walutowydl. J7.

(17) , "ksz.wltowunia .'. •• •. kiem w euro). poprawę warunków eksportowych firm i przedsiębiorstw. a także możliwość scentralizowania zakupu towarów od podwykonawców. co pozwala na uzyskanie korzystniejszych warunków transakcji. W wypadku zagrożeń - zwłaszcza w POcz4tkowej fazie wprowadzenia euro - nastąpi rozluźnienie polityki fiskalnej. Nawet ze względu na brak miarodajnych. jednolitych wskaźników gospodarczych w poszczególnych krajach Europy Srodkowowschodniej nie będzie moi.1iwa ani zdecydowana polityka pieniężna. ani fiskalna. W dalszej konsekwencji liberalnej polityce pieniężnej będzie towarzyszyć rozluźnienie polityki fiskalnej. które doprowadzi do wzrostu popytu wewnętrznego i przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Innym zagrożeniem może być zbyt duża popularność rynków krajów Europy Srodkowowschodniej dla zachodnioeuropejskich inwestorów. którzy będą musieli zdywersyfikować swój portfel i zainwestować część posiadanych środ ków w tych krajach. Wskutek tego rynki wschodnioeuropejskie na skutek swojej "płytkości" mogą podlegać znacznym wahaniom. Największy wpływ będzie mialo euro na rynki finansowe krajów Europy Srodkowowschodniej, a glównie na politykę banków centralnych w tych krajach. Trzeba zaznaczyć, że banki w swojej strategii odnośnie do euro czekają na określenie przez Europejski Bank Centralny celów polityki pieniężnej. Dopiero na tej podstawie planowane są dalsze decyzje związane chociażby ze zmianą struktury rezerw walutowych oraz konstruowaniem koszyka walutowego. Reasumując, można założyć dwa scenariusze integracji kraJÓW Europy Srodkowowschodniej z Europejską Unią Monetarną. Scenariusz A to integracja pośrednia regionalnych unii monetarnych. Zakłada ona integrację tych krajów w ramach dwóch regionów: Europy Srodkowowschodniej i UE. Scenariusz ten zawIera trzy etapy: - utworzenie Unii Platniczej w ramach Europy Srodkowowschodniej; doprowadzenie do wyrównywania poziomu rozwoju gospodarczego (redukcja inflacji, ograniczenie deficytów bilansów płatniczych i deficytów budżetowych, ograniczenie bezrobocia); harmonizacja polityki gospodarczej i pieniężnej; utworzenie wspólnego funduszu rezerw walutowych; wprowadzenie wymienialności zewnętrznej walut narodowych. - harmonizacja polityki gospodarczej krajów Europy Centralnej z UE; harmonizacja polityki pieniężnej; związanie parytetu walut narodowych zeuro, - kreacja wspólnego banku dla Europy Srodkowowschodniej i UE; wprowadzenie euro do obiegu w krajach Europy Środkowowschodniej; integracja monetarna krajów Europy Środkowowschodniej i UE. Scenariusz B to integracja bezpośrednia kolejnych krajów CEFTA z UE w dwóch etapach: - rozwój gospodarczy i równowaga gospodarcza; harmonizacja polityki gospodarczej i pieniężnej z UE; wprowadzenie wymienialności zewnętrznej; związanie parytetu danej waluty narodowej z euro; kreacja funduszu stabiliza-.

(18) Jacek. PCI"ll. cyjnego dla ochrony kursu waluty narodowej lub udzial w systemie krótkoterminowych kredytów na interwencje kursowe, - przysqpienie danego kraju CEFTA do instytucji monetarnych UE; integracja polityki monetarnej z UE; wprowadzenie do obiegu euro. Scenariusz A zakladająey integrację pośrednią jest nieco bardziej skomplikowany ze względu na konieczność podwójnej harmonizacji - najpierw w ramaeh Europy Srodkowowschodniej, a następnie między Europą Srodkowowschodnią a Europejską Unią Gospodarczą i Monetarną. Z uwagi na róż.ny stopieli zaawansowania reform w krajach Europy Środkowowschodniej, okres przystąpienia do UE musiałby zostać dostosowany do kraju, gdzie te reformy są najmniej zaawansowane, co w wypadku Czech, Polski, Słowenii i Węgier, gdzie proces reform jest najbardziej zaawansowany, oznaczałoby wydluż.enie okresu oczekiwania. Rozwiqzanie to natomiast zawiera wiele korzyści związanych z utworzeniem wspólnego rynku krajów Europy Srodkowowschodniej. W sytuacji nasycenia towarami rynków zachodnich, umieszczenie towarów danego kraju na tych rynkach napotyka wicie trudności. Bardziej dostępne są rynki krajów Europy Srodkowowschodniej z uwagi na wci'IŻ występujące braki (np. w Bułgarii, Rumunii). Scenariusz B oznacza integrację bezpośrednią. Wydaje się ona szybsza, ale zakłada pomoc krajów zachodnich, zwłaszcza w okresie wprowadzania zewnętrznej wymienialności danej waluty narodowej. Dany kraj musiałby uczestniczyć w systemie pomocy kredytowej przewidzianej na interwencje na rynku walutowym, gdyż w przeciwnym wypadku musiałby posiadać bardzo znaczne rezerwy walutowe. Niezależnie jednak od ostatecznego wyboru wariantu integracji (ponieważ, jak już wspomniano,jest malo prawdopodobne, aby kraje Europy Środkowo wsehodniej zdecydowały się na zrealizowanie koncepcji Unii Płatniczej) występują te same problemy, które dotyczą: - stabilizacji kursów walutowych (wybór określonego mechanizmu interwencji), - określenia parytetu walut (koszyk walut, rola euro), - utworzenia wspólnej instytucji kreuj'lcej euro i kontrolującej proces wprowadzenia do obiegu, - zasady prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej i zakresu stosowania wspólnych instrumentów tej polityki, - stopnia odpowiedzialności za politykę moneta m') wspólnych organów oraz banków narodowych. Sytuacja krajów CEfoTA w obliczu realizacji ostatniego etapu rozwoju ESW i urzeczywistnienia EMU wygląda następująco: w początkowej fazie - do czasu uzyskania członkostwa z UE - kraje te będą postrzegane jako rynki "wschodzące". W związku z tym będą musiały przede wszystkim radzić sobie z silną fluktuacją przeplywów prywatnego kapitału, groźbami destabilizacji gospodarki, napływem kapitału krótkoterminowego i spekulacyjnego, czuwać.

(19) P t.'r . :!.!~'~'~k::.\'Z~.I::.a~/l:::'O~I\~ !a~1/~i<~1::sf,!'(J:';\:l'.'.!\/~)(~jl[:p::'f(:'/(::!'!~":.:"_ __ __ _ _ _ _ _ _ _ __. bilansu plalniczego, W Iym okresie wplyw c uro hędzie mial głównie znaczenie w zakresie zwi~)zków realn yc h - silnego uzależnienia tempa wzroslu gospodarczego Iych krajów od koniunklury za zac hodzie Europy , W latach 2004- 2008 poszczególne kraje CEFTA slan'l się za pewnc czlonkami UE i hęd:, dążyć do dolączenia do slrefy curo, Owarza lO okres ograniczenia swobody polilyki kursowej (wh,czenie się do ERM 2), Rola związków kapitalow yc h ze slref" curo będzie gwałtownic wzrasta(" Jednoczcśnic jednak będzie wzraslać ryzyko nasilenia się spekulacji na poszczególne waluly, Choć perspeklywa pełnej inlegracji z UE krajów CEPrA jesl dość odległa z uwagi na wspomniane już wcześniej ogranic ze nia w postaci kryteriów konwergencji z Maaslricht. które trzeba spelnić. wprowadzenie euro do koszyków walut uważa się za istolne dzialanie w Iym kierunku , Jeżeli bowicm krajc regionu zdolają ulrzymać relacje między poszczególnymi walulami a europejsk" jednoslk" pienięi, ną. sianą się bardziej wiarygodne w momencie wchodzenia do Unii Europejskiej, Pali sIwa Europy Srodkowowschodniej dążą ró żny mi melodami do zbliże nia z Europą Zac hodnią , aby w len sposób nie Iylko za pewnić so bie w przy szlości określone miejsce w nowo Iworz"cym się w dalszy m ciągu europejskim podziale pracy, lecz lakże by lą drogą wzmocnić pozylywne dzialanie czynników zewnętrznych na gospodarki narodowe , Niemniej jednak decydując" roi, odgrywają w Iych krajach czynniki endogeniczne , Proces Iran s formacji syste mowej. przyjęte kierunki polilyki slrukturalnej. przezwydężcnic kryzysu gospodarczego i dOslosowanie gospodarek do standardów europejskich lo podstawowe delerminanly. które warunkują przyszly bilans pozylywnych i negatywnych skulków wlączenia się w proces integracji europejskiej na Ile nowego ladu ekonomicznego w Europie, Tak więc scenariusze przyszlego miejsca CEFTA (jako porozumienia) oraz poszczególnych krajów (jako kandydatów do CEPrA. jego czlonków lub pre lendentów do UE) w konlekście perspeklyw kszlałtowania się w spólpracy su bregionalnej będą określone przez cel oSlaleczny.jakim jesl pelne czlonkostwo w Unii Zachodnioeuropejskiej,. nad. slabilnością. Literatura AKf!IUJa 20{)() UE, Monitor Integracji Europejskiej wydany przez Komitet Inlegr~lCji Euro-. pejskiej . Ardy Bo, Ci'lltra/ European Enlergemt'flf mul the ElIropClIlI Ullioll 811(1g('l, .. Society and Economy in Ce ntral Eastem Europe" 1999, nr I. Bielecki J., Import roJ1Iie woll/iej, "Rzenpospolita", 3 12002 . Bielecki J., Miesią c lI(lllaukę EURO, "Rzeczpospolita", 23 XI 1998 . Charemza W., P(Jfspekty"'y gospodarcze w 1998 r., "Nowe Zycie Gospodarcze", 17 V 1991'1. Eastern Europe Monilor, October 2000..

(20) JOt 'd:. Pera Euro 20()O, Raport. Proxrc~,\'.\' Towards C(lIlI'C~ I'1~l" II('l' and Rl'('OIll t' l1dl'lItly lI';tll. Vicl1' to tiu' Trwu /tiolJ 10 thf Third SW!:l' o(Ecwiw' wuJ MOlletary Uli/OlI, [:uropcan Co rnission, 25 March 2(X)(l. Gronicki M., C:.tH Ił cort/ ::. mniej • ..Gazela Banl.;owa" , 22 II Il)l)X , nr X. Oli. II. Hausncr 1.. Marod y M.. Pr::.y.HąpiC'lI;c' c:-.y if/1<'.lfrmja . PolJka droga do UF, Fund;Kja Fridricha Eberta . Kra~6w 1998.. IMF World Ecollom ic. Outłook .. OcIOber 2000 , Kohl Aga/fi Cali 8t,' Good for Allim/cl' and Ellrolll' , ,.Illlemation.d Herald Tribunc" , 24 X J 994 . K osc iń ski P., Wire!'j obietnic ni":' rt~j(m ll , "Rzci.:zpos po!ita" , 15 V 199X , Krzcmirs ki A., Pr ::'l ' W/1 ~ą kor::..\".\'(' ;, .,Park leI" , -ł X I 2()() I , Lis S., MikhJszcwski S " Kraj(' europejskie I\'ohn 1I"'l't;Ic:c.'mych pron',wiu ' in ( ( 'gmc\;lIydł. Prace Komisj i Nauk Ekollomiczn ych PA N, Krakó\I': 199J. t.azarowi,'!. M " W OCekill'illliu 1/(/ pr:-.\"\1';('s;'(' II;('. "Gazela (Linkowa", 24 V 199H. Miklaszewski S .. Ullia Europcjska a il/tt.'rt ,,\y t'lwllol1lic::'IIC Kmj(i\\ ' GruV\' Wy,\' ::.d/rad::.kicj, PA N, Oddział w Kró.lK owic . Kr,tków J 997 . Na podstawie wy powiedzi J . KułaKo ws ki cgo , g ł ów nego negocja tora Pohki z UE , se rwis Reutcrsa z dnia 28 IX 1999 , N.mdls B., Tell/po w;,rostu gO,\podarc;:c!:o chwilmwJ sfalm il', "Dia log Europejski ", II 2000 . O rłowski W.M .. Droga do Europy. Makrol'k.ollomia wstrp owollill do Ul/ii E/lmpl'jski(j, z. 234 , GUS . WarszawJ 1996 , Plewa l, Pi SKo rz W" SCt'lWrilHZl' i1lft'grtUji, "Nowe Żyric Gos!}t'J dan:zc" 199<), nr 42 . Rud K " Nit, ;:aw.\'::t' l /oceniallY i dostr::'('KlIllY p rylll ll,\', "Pr<lwo i Gospodark;l" . 16 XI 20UI . Sucho wie jKo M " Siódmy kraj IV ('I/ ropi'jsk im "r::'t,:d,,·ioIJku , .. Rccz pospol iw" , l 7 V III 1998 . Suchowiejko M., Srabilny w::. rn,1iT i niska ill}h/(,)o . "Rzenpospo lita" . 21 X 1995 . Synowiec E. , Umowa pr::.cj.~:cio\\.'(l dOlYC::.ąc{l /wnd/u i spr(/\I' ;,w/ą;,a llych::. "wulle/1/ mirdzy krajami CEFTA a UE, IKiCHZ. Warszawa 1993, Walewsb D .. Trzeba 1/('gocjOl~'{l( ; jak najJ:yhcifj , "Rzc(.'zpospoli ta" , 10 XI 1998. Weidenfeld W .. Janning J '. Jak r ::.ąd:it: Europą '! Prohlt'llly i struktura U"ii Ew'o/)('jxk ;ej , ,.S pra wy Międ zy narodowe" 1994. nr J.. Perspecllves for Shaplng Sub-reglonal Cooperatlon among CEFTA Countrles In the Context of Integratlon wlth the European Unlon The strategie goa l or al! CEfTA membcr countries is fuli membcrship in thc European Union (EU), For these countrics, Ell acccssion means inCfcascd secu rilY, last ing uemocratic lransformalion. consolidalion of systemie changc anu acecleralion ol' ceollomit' devc lopmcnl . lt is also key thm this goal will not uepcnd on internal changes in tlte Agrcclllcllt. hUl onły on the uegrcc 01' e.co nom ie dcvel opmcnt ot" cach mcmbcr stalc . Centr"l ;md E;lstcrn Europc.m (;ounlrics ilre stri vi ng towards c1osc·r tie ~ with Wcslcrn Europe by va rioll s means so I h;It they GUl 1101 onł y scc ure fnr themsc łvc s a fulurc positioll in thc newly-cmerging ELlropean division ol" labour, hUl also. by taki ng thi s mad, bolsler Ihl' posilive cffccls ol' cxlernal fal'fors on Iheir nali onal economics , Nevertheless. cndogc nous fa ctors play a dcciding rolt' in thesc coun triC's . The process of syslc mi(.' tr~lIl s forll1ation , structura l policics, o vercomi ng e('onom i(; cri sis .•uld the 'ldjustlll cnt ol' IhcSl' ('collolllic s lo Eurupcan slanJards :uc the bask determin ant:-. ol' thc future bill'lllce. hct wccll posilive and negalivc etTct.:ls ot' inc1usion in Ihe process o l" Europc,\Il inlcg rllliol\ against Ihe hat.: kg rouruJ of the new EUrOpC4111 ('conomie orde r. Therefore. CEI:"""f'A (as an Agrccment) and eac h counlry's (as Cl::['TA l:andidalcs and memhers, or ilspiring EU members) futurc positioJl will bc dcf'incd by Ihe ultitnatc gnaI ot" fuli membe rship in the westc rn Europc;m UnioJl..

(21)