POLSKA: ZASTÓJ CZY ROZWÓJ?
Praca, praworządność,
inwestycje, innowacje
ALEKSANDER ŁASZEK
RAFAŁ TRZECIAKOWSKI
MARCIN ZIELIŃSKI
pod kierunkiem merytorycznym:
Plan prezentacji
1. Diagnoza
Schemat analityczny
Projekcje wzrostu
Dostępne rezerwy
2. Fałszywy skrót strategii rządowej
Upolitycznione inwestycje państwowych firm
Szkodliwe ulgi i preferencje
3. Propozycje FOR
Deregulacja i prywatyzacja
Przywrócenie praworządności
Plan prezentacji
1. Diagnoza
Schemat analityczny
Projekcje wzrostu
Dostępne rezerwy
2. Fałszywy skrót strategii rządowej
Upolitycznione inwestycje państwowych firm
Szkodliwe ulgi i preferencje
3. Propozycje FOR
Deregulacja i prywatyzacja
Przywrócenie praworządności
Najważniejszym źródłem długookresowego wzrostu są innowacje, zarówno
te ucieleśnione w coraz lepszych maszynach, jak i te nie wymagające
Zmiany jakościowe:
Łączna produktywność (TFP)
Zmiana liczby pracujących (L)
Zmiana nakładów kapitału (K)
W praktyce w rachunkach narodowych efekty innowacji widzimy przede
wszystkim we wzroście łącznej produktywności TFP oraz rosnącym strumieniu
usług kapitału.
Źródło: OECD (2018) The Long View: Scenarios for the world economy to 2060, KE (2018) Ageing report 2018
W projekcjach KE i OECD przy braki zmian w polityce gospodarczej spada
zatrudnienie, wzrost łącznej produktywności TFP spowalnia, a relacja kapitału
do PKB zmienia się nieznacznie.
uwaga: dane KE do 2016 nie skorygowane o cykliczne wahania
Projekcja zmiany nakładów pracy (% r/r)
-4
-2
0
2
4
6
1996
2002
2008
2014
2020
2026
2032
2038
2044
2050
2056
OECD (zatrudnienie potencjalne)
KE (przepracowane godziny)
-5
-3
-1
1
3
5
1996
2002
2008
2014
2020
2026
2032
2038
2044
2050
2056
OECD
KE
Projekcja zmiany TFP (% r/r)
kapitał – skumulowane inwestycje; u
Projekcja relacji kapitału do PKB
waga: dane OECD nie uwzględniają inwestycjimieszkaniowych
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
1996
2002
2008
2014
2020
2026
2032
2038
2044
2050
2056
OECD
KE
Prognozy OECD i KE dotyczą PKB potencjalnego, czyli po oczyszczeniu z cyklicznych wahań. Źródło: Opracowanie własne FOR. Ze względu na brak wiarygodnych szacunków potencjalnego PKB na początku lat 90. dla tego okresu wykorzystano dane z Penn World Table 9.1. Prognozy OECD dla Polski zestawiono z prognozami OECD dla Niemiec i USA; prognozy KE dla Polski zestawiono z prognozami KE dla Niemiec oraz OECD dla USA (KE nie prognozuje wzrostu USA).
Z projekcji Komisji Europejskiej i OECD wynika spowolnienie wzrostu,
które uniemożliwi nam dalsze gonienie światowych liderów.
PKB na mieszkańca Polski jako % PKB na mieszkańca Niemiec i USA, PPP
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1989
1993
1997
2001
2005
2009
2013
2017
2021
2025
2029
2033
2037
2041
2045
2049
Penn
OECD
OECD projekcja
KE projekcja
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1989
1994
1999
2004
2009
2014
2019
2024
2029
2034
2039
2044
2049
Penn
OECD
Źródło: KE (2018) Ageing Report 2018
Przeciętna stopa zastąpienia
Przeciętna emerytura do pensji48%
45%
38%
32%
27%
25%
23%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
2016
2020
2030
2040
2050
2060
2070
27% 29% 31% 32%
33% 35% 37%
40%
8%
7%
7%
8%
9%
9%
9%
9%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
2019 2023 2027 2031 2035 2039 2043 2047
przedemerytalny (5 lat przed emeryturą)
wiek emerytalny
Wyborcy w wieku emerytalnym
% wyborców
Niestety presja na złe zmiany będzie rosła – przede wszystkim w systemie
emerytalnym, którego stabilność przy niskim wieku emerytalnym wymaga
spadku świadczeń.
Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS oraz projektu budżetu
Już w ciągu ostatnich 3 lat licytacja na dodatkowe świadczenia w połączeniu ze
starzeniem się społeczeństwa podbiła wydatki emerytalne o ponad 40 mld zł.
Wydatki na emerytury jako % PKB
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
emerytury z FUS
emerytury z KRUS
emerytury resortowe
13-stki dla emerytów
14-stki dla emerytów
Źródło: Ciżkowicz, Łaszek i Rzońca (2020) How big are labour productivity disparities in Poland
Duża liczba osób biernych zawodowo lub pracujących w mniej wydajnych
sektorach stanowi rezerwę dla szybszego wzrostu gospodarczego.
Struktura tworzenia wartości dodanej w polskiej gospodarce w 2017 roku
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 wyd ajn o ść p rac y ( tys . PLN n a o sob ę r o czn ie )
7.2 mln osób pracujących wytwarza 60% polskiego
sektor
publiczny: 250
mld zł
przedsiębiorstwa
niefinansowe
(bez mikro): 899 mld zł
mikroprzedsiębiorstw
a, samozatrudnieni,
pozostała działalność
gosp. domowych:
383 mld zł
rolnictwo:
30 mld zł
przedsiębiorstwa finansowe:
77 mld zł
bierni zawodowo
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu
Rezerwa do wzrostu zatrudnienia:
niskie stopy zatrudnienia osób gorzej wykształconych i starszych, szczególnie kobiet.
Stopy zatrudnienia i teoretyczne rezerwy (ile więcej osób w grupie by pracowało gdybyśmy mieli niemieckie stopy zatrudnienia), 2019 rok
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
15-24
25-59
60-69
15-24
25-59
60-69
Podstawowe i średnie
Licencjackie i wyższe
Kobiety
Niemcy
Polska
Rezerwa
315 tys.
Rezerwa
677 tys.
Rezerwa
548 tys.
Rezerwa
26 tys.
Rezerwa
29 tys.
Rezerwa
69 tys.
Opieka nad dziećmi i seniorami Niski wiek emerytalny
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
15-24
25-59
60-69
15-24
25-59
60-69
Podstawowe i średnie
Licencjackie i wyższe
Mężczyźni
Niemcy
Polska
Rezerwa
274 tys
.
Rezerwa
144 tys.
Rezerwa
15 tys.
Rezerwa
8 tys.
Rezerwa
204 tys.
Rezerwa
1 tys.
Wysokie opodatkowanie niskich płac Niski wiek emerytalnyŹródło: Opracowanie własne na podstawie Eurostat
Rezerwa do wzrostu wydajności pracy: przepływ pracowników
z mikroprzedsiębiorstw i rolnictwa do wydajnych przedsiębiorstw.
Zatrudnienie w przedsiębiorstwach niefinansowych 10+ jako % zatrudnienia ogółem (2017)
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Utrzymująca się nadreprezentacja mikroprzedsiębiorstw negatywnie wpływa
na poziom PKB i innowacyjność.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Mikro
(0-9 osób)
Małe
(10-49 osób)
Średnie
(50-249
osób)
Duże
(250+
osób)
Odsetek firm innowacyjnych
(wprowadzających nowe
towary i procesy)
wg wielkości w 2020 roku
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
mikro (do 9 osób) małe (10-49 osób) średnie (50-249 osób) duże (250 i więcej)Struktura zatrudnienia
wg wielkości firm w Polsce
i Niemczech, 2018 rok
Polska
Niemcy
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
mikro (do
9 osób)
małe
(10-49 osób)
średnie
(50-249
osób)
duże
(250 i
więcej)
Wydajność pracy w polskich
firmach w porównaniu do
niemieckich odpowiedników,
2018 rok
Źródło: IMF (2017) Upgrading The Tax System To Boost Productivity
MFW wskazuje na negatywny wpływ dużego samozatrudnienia na poziom TFP,
a przykład Południowej Europy pokazuje, że liczne mikroprzedsiębiorstwa mogą
też ograniczać jego wzrost.
Belgium Denmark Germany Greece Spain France Italy Netherlands Austria Portugal Sweden
R² = 0,6977
-1%
0%
0%
0%
0%
0%
1%
1%
1%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
średn
ie
ro
czn
e
te
m
p
o
wzro
stu
TFP
2
0
0
0
-2018
Przeciętny udział mikroprzedsiębiorstw w zatrudnieniu
2008-2018
Poziom łącznej produktywności (TFP) a odsetek samozatrudnionych
Źródło: opracowanie własne na podstawie WB WDI oraz Eurostat
Mały rozmiar firm i niskie inwestycje to odpowiedź wielu przedsiębiorców
na złe otoczenie: częste i nieprzewidywalne zmiany prawa, opresyjną administrację
i powolne sądy.
Praworządność a odsetek osób pracujących w sektorze przedsiębiorstw niefinansowych pracujących w mikroprzedsiębiorstwach, 2018 rok
AT
BE
BG
CR
CY
CZ
DK
EE
FI
FR
DE
EL
HU
IE
IT
LV
LT
LU
MT
NL
PL
PT
RO
SK
SL
ES
SE
UK
R² = 0,4245
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
-0.1
0.0
0.1
0.1
0.2
0.2
0.3
p
racuj
ący
w
mik
rop
rz
ed
sięb
ior
st
w
ach
jak
o
%
p
racuj
ący
ch
w
sek
tor
ze
p
rz
ed
sięb
ior
st
w
Źródło: Opracowanie własne
Wzrost firm jest dodatkowo hamowany przez liczne preferencje podatkowe dla
małych firm, których finansowanie wymusza wyższe opodatkowanie miejsc pracy
w dużych firmach.
0% 10% 20% 30% 40% 50% 0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 14 000 16 000 18 000 20 000 łąc zn e o p o d atk o wan ie i o skład ko wan ie jako % ko sztó w p rac o d awc yPełen koszt pracodawcy
zlecenie
samozatrudnienie
umowa o dzieło
20% KUP
umowa o
dzieło 50%
KUP
Efektywne opodatkowanie dochodów z pracy w zależności od formy prawnej
(na wykresie nie ma rolników, którzy rozliczają się na preferencyjnych warunkach w ramach KRUS i podatku rolnego bez względu na dochody)
Efektywne opodatkowanie dochodów z kapitału w zależności od formy prawnej
(na wykresie nie pokazano zryczałtowanych rozliczeń, które są preferencją
oderwaną od dochodów)
0% 10% 20% 30% 40% 50% IP b o x linio w y P IT w ed łu g s ka li* IP b o x m ał y CIT n o rm aln y CIT d la m ał ych p od sta w ow yosoby fizyczne (PIT) osoby prawne (CIT + PIT) estoński CIT (odroczony
CIT+PIT)
Najwyżej opodatkowane: spółki kapitałowe zatrudniające pracowników na etatach
Plan prezentacji
1. Diagnoza
Schemat analityczny
Projekcje wzrostu
Dostępne rezerwy
2. Fałszywy skrót strategii rządowej
Upolitycznione inwestycje państwowych firm
Szkodliwe ulgi i preferencje
3. Propozycje FOR
Deregulacja i prywatyzacja
Przywrócenie praworządności
Polityka rządu
1. Ślepa uliczka państwowych czempionów pod dyktando polityków marnujących środki na chwilowo
modne projekty
Drony z programu
Żwirko i Wigura?
Luxtorpeda 2.0?
Rozbudowa elektrowni
w Ostrołęce
(1,3 mld zł strat)
Milion polskich
samochodów
elektrycznych?
-50% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% mWIG40TR WIG WIG20TR Państwowe TRStępka pod prom
(program „Batory”)
Indeks państwowych firm na GPW pozostaje w tyle za
prywatnymi firmami
Polityka rządu
2.
Politycy wprowadzają chaos w decyzje podmiotów rynkowych, pozorując ułatwienia dla firm i
pracujących, a finansując je domiarami podatkowymi dla wybranych branż.
Wybrane antyrozwojowe pułapki nowych, pozornie korzystnych, preferencji ….
Mały ZUS – obniżone o połowę składki ZUS
tak dla samozatrudnionego o dochodach 9,9 tys. zł brutto, nie dla pracownika etatowego zarabiającego 3 tys. zł brutto
Zwolnienie młodych z PIT
tak dla 25-letniego informatyka (8 tys. zł brutto), nie dla 27-letniej fryzjerki (3 tys. zł brutto)
8 tys. zł kwoty wolnej
tak dla osób o dochodach poniżej 666 zł miesięcznie, nie dla zarabiających 1083 zł lub więcej miesięcznie
Mały CIT 9%
tak dla firmy o przychodach 1.999.999 EUR, nie dla firmy o przychodach 2.000.0001 EUR
Estoński CIT
tak dla firmy, której udziałowcami są osoby fizyczne, nie dla firm, które chcą się rozwijać z pomocą inwestorów instytucjonalnych
… oraz finansujące je szkodliwe domiary podatkowe od wybranych branż
• Maksymalny koszt odpowiedzi na pierwszą falę pandemii na podstawie IMF (2021) Article IV consultation; w praktyce nie cała pula środków została wykorzystana, ale później uruchomiono
także dodatkowe programy.
Rosnącym obciążeniem dla finansów publicznych są wcześniej uchwalone ustawy,
których koszty znacznie przekraczają koszty pakietów antykryzysowych.
Wpływ na zmianę deficytu w stosunku do 2019 roku następnych (% PKB)
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
2020
2021
2022
2023
2024
Wpływ 5-tki Morawieckiego oraz innych
wcześniejszych ustaw
obniżki PIT (wzrost KUP, PIT dla młodych, 17%) 14-stka (przy założeniu kontynuacji!)
wzrost wydatków na armię do 2.3% (2024) rozszerzenie 500+
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
2020
2021
2022
2023
2024
Wpływ najważniejszych działań
antykryzysowych*
tarcza finansowa (część bezzwrotna) inne
dokapitalizowanie przez PFR, ARP dodatkowe wydatki na opiekę zdrowia świadczenia opiekuńcze dla rodziców zwolnienia z ZUS
postojowe dla samozatrudnionych pożyczki dla mikroprzedsiębiorców dopłaty do pensji koszty obsługi długu w kolejnych latach
Plan prezentacji
1. Diagnoza
Schemat analityczny
Projekcje wzrostu
Dostępne rezerwy
2. Fałszywy skrót strategii rządowej
Upolitycznione inwestycje państwowych firm
Szkodliwe ulgi i preferencje
3. Propozycje FOR
Deregulacja i prywatyzacja
Przywrócenie praworządności
Źródło: opracowanie własne
Zamiast chaosu wprowadzanego przez selektywne ulgi, preferencje i kontrolę
Polityczną nad instytucjami proponujemy ład oparty o ogólne, jednakowe
dla wszystkich reguły gry.
Wzrost łącznej
produktywności
Więcej
pracujących
Więcej dóbr
kapitałowych
2. Przywrócenie praworządności: Ograniczenie ryzyka 3. Reforma systemu podatkowego: Likwidacja przywilejów 1. Prywatyzacja i deregulacja: Więcej konkurencji4. Wsparcie dla
pracujących rodzin
d
ziałania
sk
u
tki
=
i większa odporność
Szybszy wzrost
na wstrząsy
Szybszy wzrost
napływu migrantów
Rozwój sektora
przedsiębiorstw
Więcej innowacji
1. Wzrost wolności gospodarczej nie obciążają finansów publicznych,
przyspieszy wzrost i pomoże tworzyć nowe miejsca pracy po pandemii.
Deregulacja szybka do wprowadzenia ….
Zniesienie zakazu handlu w niedzielę
Zniesienie zakazu tworzenia sieci aptek
Zniesienie zakazu handlu ziemią rolną
Ułatwienia dla migrantów
… i wymagająca głębszych zmian
Certyfikaty zamiast licencji
Zmniejszenie obciążeń biurokratycznych firm dzięki lepszemu
obiegowi informacji w ramach administracji
Kompleksowy przegląd regulacji uzależnionych od wielkości firm
Uelastycznienie prawa pracy
Dalsze ułatwienia dla migrantów
Odpolitycznienie spółek Skarbu Państwa można
połączyć z odbudową filara kapitałowego systemu
emerytalnego.
Dla chętnych możliwość zamiany środków na subkoncie ZUS na
akcje spółek kontrolowanych przez Skarb Państwa
Budowa dobrowolnego filara kapitałowego na bazie resztki OFE
i PPK
Więcej na stronie
2.
Przywrócenie praworządności nie wymaga wyższych wydatków publicznych,
a zmniejszając ryzyko zachęci przedsiębiorców do rozwoju firm.
Przywrócenie praworządności i wymaga:
Odbudowy niezależności wymiaru sprawiedliwości
Większej efektywność sądów
Poprawy procesu stanowienia prawa
Poprawie jakości prawa powinno towarzyszyć tworzenie polityki publicznej w oparciu o dane
3. Likwidacja preferencji może radykalnie uprościć system podatkowy
i pozwolić na obniżenie stawek podatkowych.
Odejście od polityki przywilejów dla wybranych
(m. in. mały ZUS, zwolnienie młodych z
PIT, rozszerzenie ryczałtowego PIT, mały CIT) …
…finansowanych nieprzewidywalnymi domiarami podatkowymi
dla innych
(m.in.
podatek bankowy, handlowy, opłata recyclingowa, cukrowa, recyklingowa, mocowa,
danina solidarnościowa)
4.
Wzrost zatrudnienia dodatkowo wzmocni reforma świadczeń socjalnych,
poprawa usług publicznych oraz podwyższenie wieku emerytalnego.
Wzrost opłacalności pracy
stopniowe wycofywanie świadczeń socjalnych i likwidacja zakazów pracy
ograniczenie 500+ do mniej zamożnych rodzin i jego stopniowe wycofywanie w
tempie 50 gr za 1 zł
Poprawa usług publicznych
lepszy dostęp do żłobków, przedszkoli, poprawa opieki nad seniorami oraz reforma
służby zdrowia,
poprawa dostępu do usług publicznych dla migrantów
Prognozy OECD i KE dotyczą PKB potencjalnego, czyli po oczyszczeniu z cyklicznych wahań. Źródło: Opracowanie własne FOR. Ze względu na brak wiarygodnych szacunków potencjalnego PKB na początku lat 90. dla tego okresu wykorzystano dane z Penn World Table 9.1. Prognozy OECD dla Polski zestawiono z prognozami OECD dla Niemiec i USA; prognozy KE dla Polski zestawiono z prognozami KE dla Niemiec oraz OECD dla USA (KE nie prognozuje wzrostu USA).
Proponowane reformy poprzez wzrost aktywności zawodowej oraz rozwój sektora
przedsiębiorstw pozwolą Polsce w ciągu 30 lat zbliżyć się do poziomu
zamożności Niemiec.
PKB na mieszkańca Polski jako % PKB na mieszkańca Niemiec i USA, PPP
0% 20% 40% 60% 80% 100% 19 89 19 92 19 95 19 98 20 01 20 04 20 07 20 10 20 13 20 16 20 19 20 22 20 25 20 28 20 31 20 34 20 37 20 40 20 43 20 46 20 49
Niemcy = 100%
wyższy wiek emerytalny wyższa aktywność zawodowa więcej konkurencji - wyższe TFP prognoza OECD
0% 20% 40% 60% 80% 100% 19 89 19 92 19 95 19 98 20 01 20 04 20 07 20 10 20 13 20 16 20 19 20 22 20 25 20 28 20 31 20 34 20 37 20 40 20 43 20 46 20 49
USA = 100%
więcej konkurencji - wyższe TFP wyższa aktywność zawodowa wyższy wiek emerytalny OECD
