Równolegle z badaniem zjawisk p³ywowych adapto-wana bêdzie metodyka poboru ciep³a otworu badawcze-go i peryferyjnebadawcze-go (The KTB Deep..., 1997) do samoistnego zaopatrywania w energiê ciepln¹ laborato-riów naziemnych, a w dalszej perspektywie spo³eczno-œci lokalnych.
Bardziej szczegó³owe omówienie propozycji w tej sprawie jest zamieszczone na stronie <www.igf.edu.pl/~so/icdp>.
Literatura
The KTB Deep Drill Hole 1997 — J. Geoph. Res. 18.176–18.517.
GUTERCH A., GRAD M., TYBO H., KELLER G.R. & THE POLONAISE Working Group 1999 — POLONAISE‘97 — An interna-tional seismic experiment between Precambrian and Variscan Europe in Poland. Tectonoph., 314: 101–121.
OSTAFICZUK S. 1981— Megalineaments as an evidence of some glo-bal tectonic phenomena. Biul. PAN, 29: 143–155.
OSTAFICZUK S. 1995 — Impact of Poland’s geological structure on Neogeodynamics. Tech. Poszuk., 3: 79–107.
G³êboki badawczy otwór wiertniczy w strefie transeuropejskiego
szwu tektonicznego na Pomorzu Zachodnim
Jêdrzej Pokorski*, Krzysztof Jaworowski*
Pomorze Zachodnie znajduje siê na obszarzeeuropej-skiej platformy paleozoicznej (EPP) i w strefie jej kontaktu z kratonem wschodnioeuropejskim (EEC). W obrêbie tego kratonu proterozoiczny fundament krystaliczny jest przy-kryty grub¹ pokryw¹ p³asko le¿¹cych osadów fanerozoiku. S¹ to g³ównie utwory prekambru, paleozoiku dolnego i fragmentarycznie (tylko we wschodniej czêœci Morza Ba³tyckiego) dewonu i karbonu. Permo-mezozoiczne piê-tro pokrywy kratonicznej wystêpuje na ca³ym obszarze polskiej czêœci EEC, jednak jego profil ma wiele luk, a wszystkie systemy zredukowan¹ mi¹¿szoœæ. Na obszarze platformy paleozoicznej pod grub¹ pokryw¹ permo-mezo-zoiku, o pe³nym profilu stratygraficznym, wystêpuj¹, lokalnie silnie zredukowane, utwory karbonu i dewonu oraz sfa³dowane utwory paleozoiku dolnego. Z tego obsza-ru nie s¹ znane osady le¿¹ce poni¿ej nasuniêtych ska³ kale-doñskich ani pod³o¿e krystaliczne.
Na pograniczu platformy paleozoicznej i EEC przebiega strefa transeuropejskiego szwu tektonicznego (TESZ) oraz strefa Teisseyre’a–Tornquista (TTZ). Ta ostatnia stanowi NE granicê TESZ, a zarazem SW krawêdŸ Baltiki (≈EEC) roto-wan¹, zespolon¹ z terranami zachodniej Europy, w tym praw-dopodobnie ze wschodni¹ Awaloni¹. TTZ to system uskoków oddzielaj¹cy stabilny EEC od zachodniej Europy zbudowa-nej czêœciowo — jak siê przypuszcza — z terranów proksy-malnych (tj. nale¿¹cych pierwotnie do Baltiki, a nastêpnie ponownie z ni¹ spojonych). TTZ w kierunku NW przechodzi w œródkratoniczn¹ strefê Sorgenfrei’a–Tornquista (STZ).
Jak z tego wynika, obszar Pomorza Zachodniego stano-wi klucz do rozpoznania g³ównych elementów budowy geologicznej kontynentu europejskiego: przede wszystkim TESZ oraz brze¿nych czêœci EEC i EPP w strefie ich kon-taktu. Uzyskanie odpowiedzi na zwi¹zane z nimi pytania wymaga wiertniczej penetracji wspomnianego obszaru.
Proponujemy wykonanie badawczego otworu wiertni-czego na obszarze Pomorza Zachodniego rozpoznanego dotychczas p³ytkimi otworami wiertniczymi badawczymi i otworami poszukiwawczymi oraz licznymi przekrojami sejsmicznymi o rejestracji jedynie do 4 s. Z tego powodu lokalizacjê planowanego otworu g³êbokiego powinno poprzedziæ wykonanie wczeœniej przekroju sejsmicznego z rejestracj¹ do 13–18 s. Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e pro-ponowany przez nas otwór bêdzie po³o¿ony w obrêbie
TESZ, czyli na zachód od EEC, w miejscu gdzie przewier-cenie sfa³dowanych utworów paleozoiku dolnego i osi¹gniêcie prekambryjskiego pod³o¿a krystalicznego jest najbardziej prawdopodobne. Otwór wiertniczy, który mia³by szansê na osi¹gniêcie tego celu powinien byæ zloka-lizowany na obszarze bloku Ko³obrzegu, na wybrze¿u Ba³tyku, a najlepiej w morskiej czêœci tego bloku. Na l¹dzie wspomniany otwór bêdzie musia³ nieznacznie prze-kroczyæ g³êbokoœæ 7000 m. Na morzu mo¿e byæ on p³ytszy: od 5000 do 6000 m.
Tak po³o¿ony g³êboki otwór wiertniczy umo¿liwi: rozpoznanie sfa³dowanych utworów paleozoiku dol-nego (kaledonidów) w obrêbie TESZ (i TTZ),
zbadanie autochtonicznych utworów paleozoiku dolnego, w szczególnoœci kambru, wystêpuj¹cych w pod³o¿u ska³ objêtych deformacjami kaledoñskimi,
rozpoznanie, zapewne proterozoicznego, fundamen-tu krystalicznego TESZ.
Jako zadania drugoplanowe nale¿y uwzglêdniæ zbada-nie dewoñskiej i karboñskiej pokrywy platformowej oraz wulkanizmu karboñskiego i permskiego.
Wykonany otwór doprowadzi do rozpoznania paleozo-icznego (zw³aszcza kaledoñskiego) etapu formowania TESZ i EPP. Szczególnie istotny jest tu problem pocho-dzenia terranów zadokowanych wzd³u¿ pomorskiego i ba³tyckiego odcinka SW krawêdzi Baltiki (EEC). Do naj-wa¿niejszych zadañ proponowanego przez nas otworu nale¿y tak¿e umo¿liwienie wg³êbnych pomiarów parame-trów geofizycznych niezbêdnych dla interpretacji budowy geologicznej TESZ oraz kontaktu EEC i EPP.
Nakreœlona tu idea g³êbokiego wiercenia na Pomorzu Zachodnim — zgodnie z za³o¿eniami ICDP — ma wymiar kontynentalny, a przez to miêdzynarodowy, poniewa¿ zainte-resuje nie tylko naszych najbli¿szych s¹siadów, tj. geologów niemieckich i duñskich, lecz tak¿e innych geologów europej-skich.
Literatura
DADLEZ R. 2000 — Pomeranian Caledonides (NW Poland), fifty years of controversics: a reviev and a new concept. Geol. Quart., 44: 221–236. JACHOWICZ M. 2000 — Acritarch assemblages from Silurian Pome-ranian Caledonides and their foreland. Geol. Quart., 44: 317–331. JAWOROWSKI K. 2000 — Facies analysis of the Silurian shale-silt-stone succesion in Pomerania (northen Poland). Geol.Quart., 44: 297–315. JAWOROWSKI K. 2000 — Facies variability in the Cambrian deposits from Koœcierzyna and Gdañsk sections (Pomeranian Caledonides fore-land, northern Poland): a comparative study. Geol. Quart., 44: 249 –260.
175 Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 2, 2002
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa
JAWOROWSKI K. 2000 — Projekt badawczy: „Rozwój transeuropej-skiego szwu tektonicznego — kaledonidy pomorskie i ich przedpole” — wstêpny przegl¹d wyników. Prz. Geol., 48: 398–400.
SIKORSKA M. 2000 — Provenance petrological study of the Upper Vendian and Cambrian clastic material; foreland of the Pomeranian Caledonides (northern Poland). Geol. Quart., 44: 237–247.
SZCZEPANIK Z. 2000 — The Cambrian of the western part of Pome-ranian Caledonides foreland, Peribaltic Syneclise: microfloral eviden-ce. Geol. Quart., 44: 261–273.
SZCZEPANIK Z. 2000 — The Ordovician acritarchs of the Pomera-nian Caledonides and their foreland — similarities and differences. Geol. Quart., 44: 275–295.
Program wierceñ ICDP w Polsce — g³os w dyskusji
Zygmunt Œliwiñski*
Spe³nienie wymagañ stawianych przez ICDP projek-tom wierceñ jest zadaniem z³o¿onym i trudnym. Zwrócê uwagê tylko na jeden aspekt tego zagadnienia, tj. na koniecznoœæ dobrego przygotowania geofizycznego, zarówno we wstêpnej fazie projektowej, jak i przed podjê-ciem decyzji o realizacji wiercenia.
W fazie wstêpnej powinny byæ wykorzystane profile refrakcyjne z programów referowanych przez profesora A. Gutercha, uzupe³nione interpretacj¹ danych magnetycz-nych, grawimetryczmagnetycz-nych, magnetotelluryczmagnetycz-nych, œciœle dowi¹zan¹ do g³êbokiej refrakcji dla oznaczenia
wielo-znacznoœci w interpretacji tych metod. Wskazane by³oby równie¿ uzupe³nienie wybranych odcinków profili refrak-cyjnych sejsmik¹ refleksyjn¹ 2D o przed³u¿onych czasach rejestracji.
W drugiej fazie, wyprzedzaj¹cej wiercenie, konieczne bêdzie rozpoznanie refleksyjnymi badaniami sejsmicznymi 3D.
W moim przekonaniu do przedstawienia w ICDP naj-bardziej kwalifikuje siê projekt wiercenia w pomorskiej czêœci TESZ. Strefa ta jest przedmiotem zainteresowania miêdzynarodowych programów badawczych i stosunkowo dobrze spe³nia wymagania dotycz¹ce przygotowania geo-fizycznego. W tym kontekœcie przypomnê wiercenie Dobrzyca–2, zatrzymane ze wzglêdów finansowych na g³êbokoœci ok. 4350 m, a które by³o przewidywane do dal-szego g³êbienia zgodnie z programem badawczym.
Problematyka jurajska w Polsce a wiercenia ICDP
Andrzej Wierzbowski*, Grzegorz Pieñkowski**
Niedawna dyskusja dotycz¹ca ewentualnej lokalizacjiw Polsce otworu badawczego dofinansowanego przez ICDP zachêci³a do uczestnictwa równie¿ przedstawicieli Polskiej Grupy Roboczej Systemu Jurajskiego PTG, repre-zentowanej przez wy¿ej podpisanych. Najwiêksz¹ szans¹ jest dla nas projekt pomorski, a wiêc umiejscowienie wier-cenia na po³udnie od strefy Koszalin–Chojnice. Najlepsz¹ lokalizacj¹ z „jurajskiego punktu widzenia” by³by dobrze rozpoznany rejon ok. 25 km na po³udnie od Koszalina (okolice Bia³ogardu, skraj niecki pomorskiej), gdzie mog³yby zostaæ osi¹gniête g³ówne cele badawcze otworu, a „przy okazji” i niejako „po drodze” móg³by zostaæ pozy-skany pe³ny profil jury lub jego istotne fragmenty. Inne mo¿liwe lokalizacje pomorskie, ale z naszego punktu widzenia gorsze, to Wolin lub rejon Gryfic. Zdajemy sobie sprawê, ¿e dla projektu ICDP zasadnicze znaczenie maj¹ inne problemy badawcze, w tym chyba najwa¿niejszy pro-blem o prawdziwie kontynentalnej skali z terenów Polski — czyli TESZ i paleozoiczna akrecja w tej strefie. S¹ i inne niebagatelne argumenty za lokalizacj¹ pomorsk¹, a mianowicie potencjalna jej szansa na forum miêdzynaro-dowym. Kluczowe mo¿e byæ tu poparcie ze strony Nie-miec (jeden z dwóch g³ównych obok USA sponsorów projektu ICDP) i Skandynawów. Dyskutowane wiercenie w rejonie pomorskim, o ile zostanie zlokalizowane w
stre-fie wystêpowania ska³ górnojurajskich, mo¿e mieæ istotne znaczenie dla rozwi¹zania niektórych wa¿nych zagadnieñ stratygraficzno-facjalnych górnej jury, których znaczenie wykracza zdecydowanie poza granice Polski. Spoœród ró¿-nych fragmentów sukcesji górnojurajskiej Pomorza Zachodniego, najwiêksze zainteresowanie mog¹ wzbu-dzaæ utwory oksfordu i dolnego kimerydu charaktery-zuj¹ce siê pocz¹tkowo znacznym udzia³em materia³u terrygenicznego (w ni¿szym oksfordzie) przechodz¹ce ku górze w wapienno-terrygeniczne utwory p³ytkowodnej platformy wêglanowej. Szeroka strefa p³ytkowodnych platform wêglanowych rozci¹gaj¹ca siê w Europie od pó³nocnej Francji i po³udniowej Anglii, poprzez pó³nocne Niemcy, a¿ do Pomorza Zachodniego reprezentuje specy-ficzny obszar œrodowiskowy, którego istnienie wi¹za³o siê z powstaniem w oksfordzie i wczesnym kimerydzie, tzw. prowincji subborealnej, posiadaj¹cej odmienny w stosun-ku do prowincji pó³nocnej (borealnej) i prowincji po³udniowych (m.in. submedyterañskiej) zespó³ zamiesz-kuj¹cych j¹ organizmów — przede wszystkim amonitów.
Trzeba tu wspomnieæ, ¿e stopieñ poznania wspomnia-nych utworów oksfordu i dolnego kimerydu zarówno na obszarze Pomorza Zachodniego, jak i na obszarze pó³noc-nych Niemiec, daleki jest od doskona³oœci. Utwory te, cho-cia¿ ods³ania³y siê czêœciowo w latach miêdzywojennych i bezpoœrednio po II wojnie œwiatowej w wielu du¿ych kamienio³omach na Pomorzu Zachodnim — w Czar-nog³owach, Œwiêtoszewie i K³êbach, nie s¹ ju¿ od dawna dostêpne dla obserwacji, co uniemo¿liwia ich pe³ne nowo-czesne opracowanie. Szczególny charakter tych osadów wyra¿aj¹cy siê ich du¿¹ zmiennoœci¹ litologiczn¹ (i œrodo-176
Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 2, 2002
*Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A., ul. Jagielloñska 76, 03-301 Warszawa.
*Wydzia³ Geologii,Uniwersytet Warszawski,
ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; awzw@geo.uw.edu.pl
**Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; gpie@pgi.waw.pl
