ST&NISŁAW ROMUALD KRAZEWSKI Uniwersytet M. Kopernika
MINERALIZACJA PIRYTOWA W APIENI "STRUKTURY ZALESIA"
A
NT'YroLIN ALNE WZNIESIENIE zwane "struktrurąZałesia" łeży .nJa wypiętrzeniu kujawskim, ciąg mąeym się bez.pośrednio od Wagań.ca pod Nieszawą
aż po ok()ldoe Kcyni .i Szubina. Wy,piętrze:ntie kujaw-skie o kierunlru osi N 75° W- S 75° E jest
elemen-tem obcym eałemu wałowi k.ujawsko-pomo.rstkiemu.
Wypiętrzenie 'kujawskie łączy oba rów:n<lóległe skirzy-dla, tzn. kutnowsk!ie .i pomorskie 'na odcinku ku-jawskim ll'OZe.l'Wane d przesunięte względem siebie o około 30 km wzdłuż lkienmku W- E (5).
SIIDukturę ~Zalesia - Barcina jako ujemną
ano-malię ~aJWlim.e'try.cz.ną stwiero:z;il: E. W. Janczewski.
Do b'hiższego ~oznaJiliJa jej przyczyniła się J. Dem-bowska (3), przedstawiając w swej pracy przemój: grawimetry<C7Jlly, sejsmiezny, geologiczny oraz praw-dqpodobny zall'ys i obraz struktury. Jest rto wynik zestawienia danych z wieroenila "Zalesie" z 1930 r., danych z grawimetri,i, z mater.iałów płytkich
wier-ceń dla kartowania podłoża przedtrzeciorzędowego,
danych z kamieniołomów Pie.choilna, Bielaw i Wa-pienna.
Szkic sytuacyjny okolic Zalesia.
Kullll'i<llacja struktury Załesia Jeży między mreJ-srowośclami ·Zalesie i Złotowo, tj. pod doliJn.ą NoteoL Otwór Zalesie, przewiel'OOny do głęb<>kości 618 m a zakońc:rony w serii wa;pienda muszlowego, poło żony był nie na lrulmin:acj.i, lecz · na poliudniowo--zachodnim skrzydle
S'trulclury.
Na tym samym skrzydle leżą również trzy wielkie łomy wapienia w PJ.echoilllie, W~nie .i Bielawach, co widoczne jest na aączonym szkicu sy,tuacyjnym. Odsłaniają się tu Wiaplenie do1nego malimu - głównie .ra.urac-kie. Są to w :OOe:cydow.a.nej przewadze wapienie2lbite o barwie kiremowej lub kiremOWOSZJaTej,
rza-dziej wapienie ok:ruchowe szaxe łub jasnoszare oraz organogeniczne - gą'bkowe i ~krynoidowe. Wapienie
~ odznaczają się miejscami sŁabym zmar~en·iem (3-40fo a rzadziej do f1l/o dQmieszkd ilastej) Oll'az
obecnością !PSeudooolitów w wapieniach okrucho-wych. Cechą zna.mienną jest przebiegająca
nieregu-Iar.nńe, rtml. ~yłowo, s-rezeli.nowo i soczewkowato, epigene.tycZJna dolomityzacja. Zagadnienie .to będzie
przedmiio'tem ooab'nej publiklcooj,i.
Na szczególiną uwagę zasługuje minerali:z..acja tych wapieni siarczkiem żelaza. Pierwszą wzmiankę na ten teinalt zna~dujemy w Przewodniku XXI Zjazdu PTG na Kujawach d Pomorzu w 1948 r. w opr.a.co-wanliu R. GalonJa i E. Passendorfera. Zostaje stwier-dzona obecność ;pi!l'yt.u, występującego w wpryśnię ciach i drobnych gniazdach. Dailsze wzmialll'k.i spo-tykamy również w ;pracy J. IDembowskiej (3), lDtóra JPI'ZYtacza fukt 2'JOObse.rwowaalia fP.I'Ze:z A. Czekałs'ką
w tYIC'h k,am.Ieniołomach siJnej mineralizacji .pi!l'ytem. MdineraLizację opracowuje j'lliŻ dokładn'iej R. Kra-jew.ski (4). Stwieroza 0111 obecność piryt~cji ty.pu
590
żyłowo-.impre.g·ll!acyjrnego i to za:rów.no w pa.rtiaeh . wapiennych, j:ak i xd:OOomityziOwa:n.y'Ch. Ma ona
cha-rakter dość przypadkowy i wy.stępuje w fmmie
nie-pDawidłowy.ch żyłek, od włookowa.tych do kilkucen-tymetrowej .mią•ższośd, oraz wpryski do kilku cen-tymetrów gll'.uhości, ,pow.iązanych ze sobą i w formie .pojedynczych 21iarn do ·k<ilku centymetrów średnicy,
rozproswnyoeh w mas'ie wapieni. R. Krajewski
wy-róż:n'ia tee: pod mikroskopem izotropowOiŚć ziarn pi-rytu .i am:izotropOW()IŚĆ maDkasyltu, łącząc tę ostatnią
z nerkowatymi skupie:niiClmi
o
budowie promienistej. Piryt tworzyłby . wg R. Kajewskiego pojedyncze, roop.rosZOIIlle ziarna i niektóre grubsze żyl!k.i. Stwier-dza <Jill również, ·że ogólna mwa!l'tość .pirytu w wa-pieniach jes:t "wprawdzie lll'irkła, lecz dość staŁa".0Zilla'cz·ona na jpddStawie aJnall.iz próbek wapieni Ho•ść
SOa waha ·się w g.l'WliC·a.ch 0,1 do 1,~/o, z tym ~ część s'iaa-rki jest prawdo!Podo:bnie związana w g,ips.
Zjawiska mineralizacji pilrytowej ze szczegóLnym nasile111iem w łomie piech:cińs:kim pot'Wiierdza po-nownie A. Czekalskla (1).
W trakcie doklaJdnego op:raoowywania mineralogii i petrograf,ii występUjących w :tych kamierriołomach
w~ie.n'i zetknąłem się Tównie:ż z zagad.nieniem ich mine!'larl'i.zacji.
Z kamieniołomów pobiera<lle były próbki punk-towe .i b:ruzdowe, z 'których :robiOille były szlify mikroskqpowe, a111arlizy ·Chemiczne i baldan·ie resi-duum lllieroozpuszczal.nego w HCI. Właśnie w części
rezydualnej znajdowały się ziarna s.ilarezków żelaza.
Oddzielone od pozostałej .części niero~us.z,cza1nej m ,pomocą hromofOil'mu poddawane · •były i.denttyfi-ka.cj'i rentge:nog:raf.icznej. W ten sposób poznano, które skupienia siarczkowe należą do pirytu, a które
do markasytu.
Dało się w te·n sposób st:wie!l'dzić, ·ie wszys.tkie
większe wpryśnięcia <> nieregularnych kształtach,
często nerkowate o wyrniMach bryłek do <kiil:ku centymetrów wiel:kości, koloru szarOZiielonawego z czę::to widcczną budową promienistą, należą do maDkasytu. Mają one czasami [pStro mien·iąoe się
bar:wy. Drugą odmianą markasytu występująceg<>
w kamiellliol!omaJCh są drobne twory
o
wielkościooreylująoej w dziesiętnych częściach milime:tra,
bryłkowate, wydłużone, o ścianach chropowatych, lekko .pocstrzępionych, c-iemne, sza.rOIS!tailowe· i często.
powleezone naleciałościami tlenków żelaza. Trzecim .typem ma;Dkasytu są stoou.nkowo dobrze wykształ
cone krysztalki o wielko-ści do ,pa:ru milimetrów,
s~lonawe z ;pstrym zaban-wiendem. Kry~y
te .poZCiroją dwunastościan .rombowy, znieksZitałcony
przez wydbużenńe w ,kJie:runku ooJ "Z", a więc z
wy-·kształoonymi .ścianami: 110, 101, 011. Czw.arią, sto-sunkowo rza.dlką odmianą są dll'oc:bne, tzn. o wiclkości dziesiętnych .części milime't:ra, pięlrne k.rys7ltałrlm
o czystej, jasnożółtej barwie, o pokroju tabliczkowa-tym .z wykształconymi ścianami: 110, 010 i ·1-01.
Oprócz tych czterech wyraźmych odmiaJil
maJrk.a-sytu można jeszcze s;po:tkać !l"Ó:żme przypadkowe z.iial!'na o char.a:kttea.'ze pseudomorfoz, zastępujące szezlątkir organiczne, ZWiłaG~2'la: części. ·sZikieletowe
gąbek.
Piryt :reprezentowany jest przez:
l) mnJ.ejsze lnlb większe skupienia a;ylne,
s.zczeli-oow.aJte, •Jroloru żóllte.,C11(). 2yllki te pl.'lzeCina:jące masę
wap:ie'111Ilą w rÓŻI!lych kierunkach o grurbo6rci nie rprzekraczającej l cm, wypełn~ione są .często w
par-tiach środkowyCh 'Imlcytem;
2) drobne, o średniej w.i;elkośc.i 0,5 mm, ale .za to .piękne, żółte kTy,s,z,tałki foremnych ośmioooiaJilów
(111) li znacznie :rzadziej i o mniejszych ro:mn:iaraeh
3) .piJryt występu1ąey w utworach krasowych jako wypemuemila poikłJadowe, wyścielające zagłębienia
ścian jasikiniowych, ja'k np. w Bielawaeh na ścianie
wschodniej. Są to pokrywy od mLlimetrowej
gru-bości do kUku oentymetrów. W linnycll utwórach
kr.aoowyeh morżna ~otk.at piTyiowe nacieki staliak·
;ty.towe, wyikształoone w postaci .róWilloległych, okrą
głych, zrośniętych ze sobą ,pręcików, grubości ok.
5 mm a długości kilkunastu oeentymebrów,
jasno-żółtych 2; odc.iendem srebrzystym.
Utwory 'krasowe :są często poJm-yte bezpostacio-wym melnikowitem, występującym jako czaTne zie-miste 'Illaloty.
Pos.z.czególne odmiany siarczków żeJaza są tak chara:kterystyczme i od:różniaJJne od s.iebie, że po
wysegregowaniu d póddalniu aoołiizie re.ntgenogra-fioeznej otrzymane debajogramy przedstawdały zawsze piryt albo maTik.asyt, a nigdy mieBm)ninę ()ibu
mi-neTałów. Ze wzgJędu na identyfikację
prze:prowa-dzaJne były bada.n'ia rent.genog.ra~i'CZine wyłącznie
typu ~kowego. Debajogramy .robione były na
a!plłlracie typu "Md:krome.ta" w kamerach o .średni
oaoeh 114;8 mm l 63,7 mm. Aonaliza renrtgenograficma
um<Jrhliwiła w :sposób .n:iedwuz~ny mliezyć
po-szczególne typy ziarn do piTytu lub markasytu. Rozmieszczenie pos2lczególnych typów sia:rczków 2Jelaza nie wiąże się bezpośrednio z j aikimś lito lo-· giczmym gatUillkiem czy rodzadem 'WI!ł!pieni lub do-lomitów. ·p,iJrytymcja, jak stwiexdZJił już R. Krajew-ski (4), jest rzeczywiście przypadkowa i raczej rów-nomienna .. Są co prawda pa.I'Itie, gdzie sdia:rezki
pra-wie lub 2ru.pełnJiJe nie występUją, oraz miejsca, gdZie
mark.asy·t prrewaia. na niedużY!(!h przestrzeniach. Stosunkowo najmniej zmineralizowany jest łom
w WapieilJilie, wyka2lująey jednccz.eśnie większą
nie-regularność w :rozmieszczeniru siaTezków.
Najbar-dziej <Jilm-usz.oo:wany jest łom w Plechcinie,
wykazu-jący dość dużą .regulmność. Stanowisko poiś.rednie
wykazuje łom w Bielawaeh, da(jący jed111ocześnie
najciekawsze fru-my kxysf.alogra.ficzme, jak
w.spom-łlliane już po.przedndo ,;pseudo-.dwunas-to.ściany
rom-bowe" znajdowane na ścianie południowej pottiomu
najniższego czy oś.miościallly i sześC'iany spotykane
na ścianie za.chodm.iej ndeczynnego w te1 chWiill
po-ziomu !Środkowego.
Jest II'ZeCzą cha:ra•kterystyezną, że an.::~Iiza
chemdcz-•oo mówi stosunkowo mało o ilościowej zawa.rotrOOci siarcxklu żelaza, gdyż ll<JIŚOi Fe d S nie pokrywaJą się
stechiometryczm.ie ze sobą, wykazują<: .2lnaczne · róż
nrioe w obu kierunlmch. AlnaJiza ehemic:zma wyka-zuje ty·l:ko w SfPOSÓb · niedw.uznaczny brak FeS z
w :przypadku stwierdzenia sia!Dkd w dilościaoeh
nie-~nyeh. Dlatego też oddziele.nie S'iaTczków
w cieczy cięilie(j z :re:sid\liWll nierozlpuszczalnego w HCl daje bezpośredlnią dlość sliare2lku żeliaza.
Z pxzeprowadzonYldh w >ten sposób analiz
stwierdw-no, że około r24,8&l/o :przebadiCliilyrCh próbek miało
siarczku że.laza naljwięcej, tj. powyż!ej 0,2fl/o. P<llŚI'ed nią :l!lość sia'I"CZ'ku żellaza, :tj. od 0,1 do 0,2!'/o, miało
21,55~/o próbek, a ilość najmniejszą pi:rytu lub
mar-kasyrtu, tzn. potllliżej 0,1°/o, stw.ierdwno w oojwiększej
ilOŚC'i iiJ1rÓbek, bo aż w 53,69%. Próbek nie
wybie-rano specjalnie ZJe względu na wytbitne w2:bogaeenie
się w siall'czek, a wiręcz przjeieiwni~, s:taTa'no się
wybie-rać próbk!i typowe dla da~rego obs.zia:ru litologiczne-go, tak rby lllajJepiej odpowiadały panującym tu
sto-sunkom. ·
Osobnym ,z,ag.adiilieniem jest stwderdzenie przyczy-lllY mineNI!lizacji. R. Krajewslci (4), opieraJjąc się na dany.ch z literatury d obserwacji minerallzaoj.i P!J.'ZY wysadzie solnym w Inowrocław.iu, wJąże rrównież
okruszoowanie wapieni łomów w Piechdnie, Bie-lawa·ch i Wapienn:ie z wgłębną strukturą solną. Nie
ulega wątpliwoś'Ci, że milneOOJlizacja, a szczególnie
do~cmLty.zacja typu epigenetyczne.go jest związana
z roztwOTaml oolii magnez.owych, których ·
podstawo-·wym żródłem są roz.myte masy so.U ceoehsztyńskich.
Aktywnym czymillikiem . umożliwiającym
dolomi!ty-za.cję jest. obecność siarezanu iŻel~azawego. Jego
źródła należy się dopatrywać w żeolazolnośnych
utworach liasu czy dog·geTu. UwoLnione w to:ku
d01-lomity.z.a{ljli żelazo drogą skomplikowanych reakcji chemi.cznych mogło się wyrtrącić jako siarczek. Można
przyjąć, :że jon siarczainowy c:zęści'owo ulegał
zredu-kowaniu do s.ia.I"Irowodol'!U wskutek działania wę
~~lowordoru z reszrtek substancji or.ganiczmej liub
dZJia-,ł.ania bak·terli beztlenowych, a sia.rkowodÓT łącząc
;s.ię z jonem żeJazawym daje siall'cze:k żelaza. Wyrtrą
canie to nie musi jednak m.chcdzić na miejscu
pro-cesu doJomityzaeji, gdyż partie zdolomityzowane nie zawsze wykazują nasilenie występowania siarrc;cl{ów.
Tak więc uwolniony przy dolomityzacji jon
mr-.cza:nowy z siarczanu magnezowego lub żelazawego
redukując się w ·czasie prZJepływania przez pory
ri szuelilny skalne w Wlail"Unk!aeh be2JtJenowych, łą
.czył srię z jcl!lem ;żelazawym dając rna!I"k.asy:t. Byłoby
to źródło markasytu włóknistego, bryłkowatego
(bo-blasrtego) impregnacyrjnego i krystalizująoe.go w for~
mach pozorująrcy.ch dWI11l!aStościany :rombowe.
Drob-ne, pl~ k:ryształki tabUczkowa!Łego markasytu
oraz pirryltu, występującego w f<>rmie ośmiooci.aa1ów
~ sześciościanów, ze względu na odręhnooć
cha.rakte-·ru krysta;logreficznego mus~ały mieć inne warunki fizyko-chem:irczne towarzyszące ioeh powstawaniu.
Mogą one być więc pochodzenia sy.ngenetyoezmego,
a więc pierwotne lub ze stadium bardzo wczesnej
diagenezy. Krys-talizacja w kierrunklu p.ilrytu lub markasytu zależy przede wszystkim od warunków
fizyk~hemk:zmy.ch, których mi·nimalne zmiany
po-wodują PT.zesuwaa1ie .k!ierunku ~rysta1izacji z pirytu
na markasyt lub odwrotnie. Te drobne zm.iany w
mi-kro.facjaLnych warunkia-ch pH czy Eh panującyeh na
dnie morskim w obeoeności gnijących szczątków
c.rga1niezny.ch są możliwe i OIIle powodowały WSipół
występowanie :pirytu d ma.rkasytu, jakkorlwiek w
jed-nej próbee z pobranych w kamieniołomach: Piech-c:iJn, BieLawy, Wapienno racze1 rzadko można spotkać
.Im-yształki pirytu i markasytu wy:stępująee razem
obok sie~bie.
Ptiryt wypełniający żyły i szczeliny musiał
nie-wątpliwie powstać w zmienionych warUinkach.
Mu-sia.ł utworzyć się 'IJO ostatecznym ukształtoWiaJiliu sdę
masy &kalnej wskutek zmian diagenetycznyeh,
a przede wszystkim tektoritczmy.ch, gdyż .piryt odkła dał się w ufurmowany,ch sz.czelinach. Z tym wiąże się jego późniejszy ri 1najprewdopodobniej wMmny charakter. Swiadczą o tym :m.
m.
l jego przerooty .z żyłowym kalcytem. W każdym rrazie rpoVV'Stał na
pewno po osadzenriu s.ię głównej masy dlagenetycz-llly.ch mar.k!asytów, będą<: być .może etapem końco wym krystalizacji mai"kasytowej tiak:o wylllik zmiany warunków hy.d.rogeol<Jrgli!(2Ilych, zależnyeh zmów od ruchów orogen:ieznyreh. · .
Piryt krasowy je;;t niewął.pliwie ZJjaw.i:s:kiem
nad-późniejszym d eo nie ulega wątplriwoścl, wtórnym.
Pl•ryt, a szczególnie ma.I"k.asy:t ulega w środowisoku
wodnym rozpadowi. Jon żelazawy utlenia się zwykle
do żela.wweg<J, dając $rrezaa1y żelazowe lub
wodoro-tlenek żelJaz-a 1i wolny jon siaToCzai110WY, :który może
utworzyć H2SO.. Będąey w .rozrt;worze siarc:zan że
lazowy może wędrowa<: drogami krasowymi d do-stawszy się w .namulb'"ko jaskiniowe, skł.ada:jące się
m . .in. i z gniljąoej subs·tanaji ooganioezmej, ulega re-dukcj.i do siarkowodoru, przez którego działanie po-wstaje siar.czek lilelaza. Rzecz .jasna, że nie możn:a
lekcewa.żyć s.ilaT>kowodOTIU poVV'Stającego z roz.padu
s·ubsta.ncji orga.niocznej złożonej w namuJds·k!a'Ch jasiki-niowyoeh. Podo:bna sy,tuacja może :się rozwijać
z H2SO.. WoJny kwas siaTkowy może ·a'llaik:ować wo-dorotlenki z osadów k;rnsrdwy.Ch, dają<: siarczan że
lazowy, który drogą Tea:Jroji utleniająco-redukcyj
nych lub prze.z działalnooć bakiterii beztlenowych daje w rezultaoie piryt.
Tak więc mielibyśmy trzy etapy sla:rczrkowania:
l) ,pieTwotny - syngenetyczny, słabo zaznaczony; 2) ep:igJenetyczny, !pOidstawowy, zwlą7lal!ly ze wznooze-niem się scJi roechsztyńskie1, a :P!J.'zed właściwym
wy.piętr.zeniem się struktury Za;lesl·a; wy,piętrzenie
przerWlało PTOCes mineralizacji, gdyż .uległ zmiatilie
reżim w<Jdny;
3) wtói"ny, słarbiej za.zna'CZony, późniejszy, do .którego prawdopodobnie liliależą ~również utwory pirytowe
żyLne i sz.ezelinowe oraz pirytowe utwury krasowe.
Są onę, a przynajmniej te ootatn:ile, wieku najpóźniej
mioceńskiego, bo wy.pełndenia kirasowe są niewątpli
wie z tego okres-u.
Znajdmość rok:r'LllwOOwalnia Wiaip'ieni tego typu jest
o tyle W!ażma, że pozwala na Tozwiązanie problemu
dolomityzacji. Współwy.stępowanie siarczków i
epi-genetyamego dolomitu wskazuje z drugriej strony na
dział.a1ność ~tworów mi.Iremlizującyoeh, a tym
sa-mym na bezpdśredndą bliskość .Lob źródła. Tadclm
źródłem rmoże być wysad so1ny, ~óry jednak nie
zdołał p,rzebić osłony me.zozoicZIIlej, a jedynie ją
wy;pi.ętrzyi d S/l)O'WoOOwał zredukowanie jej miąż
sz.ości. Tak więc w jądrze st.Tuktury Zalesia, zgodnie
zresztą z poglądami R. KTaJje'ws'ldego (4) i J.
Dero-bowsklej (3), powinien być wysad rolny.
Wnerald-zacja Wla(piieni tu wyst~ują-cy.ch jest jednym z do-wodów jego obecności.
LITERATURA
l. C z e k a l s k a A. - Budowa geologd.czna Niz!Jny
WielkQpOlsloiej. Fomna-cje przedtTzeciorzędowe.
Wyd. Na.ukowe U niw.· im. A. 'Miok.iewicza. Po-:zJnań 1961.
2. C z er m i ń s k 1 J. · - - StTuktury m.OOroorganoge-nk.zne siar.Icl. rodzimej w iol'ltooie. "Kwa11balnik Geologiczny" 1960, z. 2.
3. D e m b o w ska J. - Z badań geolog.icZlilych w • 1957 11". w OibTęb.ie an:tyJclinord.um
kujawsko-pomorskiego. "Kwarbatniik Geologiczny" 1959, z. 2.
4. K raj e w s k i R. - OkirusZJOOWande wapieni ju-rajskich w o:koli.oa'C'h Inowrocławia. "Kwartam.ik GeologJ.ezny" 1959, z. 2.
5. P o i aryski W. - Podłoże mezozoiczne Kujaw.
PIG Biul. 55. Wars?Jawa 1952. SUMMARY
The investiga'tions made have comprised the
Rauracian limeiStone's explo.iteld a't !lihree quarries, viz.: Piechcin, B.ielawy and Wapienno (nor.thern portlon of the Kujawy elevation). W:i>thin these quarries lthe comlpact, Tarely the olastic lirmeSt<>nes~
as
weLI as the orgtanogeni:C Umestone-S - spongya.nd crinolldean ones - crop o'ut. These are impre-gnated by t:he il'<>n sulphidieis. The problem of
mineraliza'tion of these lll.meStlcmes wa$ dea:J.'t with aaready iby vaTiouS authors, e$eeialdy by R. Kra-jewski ( 4). The d!.scussion on pyr.itizaition, carTied on in thls paper, enlarges the existing illlformations concerning thls theme.
PE310ME
Hocne,qosaJIHCb popa!OCRHe H3BiecTH'JIIKH, aKcrrnoaTH-pyeMbre TJ)eM.H Kapbepa~m: IIex~HH, BeJI.HBa, BaneHHO
(ceoopHbrtł yqacroK Hyfl'BICJKoTo IIIOAH'HTH'.H). B STHx Ka-pbepax o6HamaJOTc.H IIJIOTHbie, -peme o6JIOtMOqHbre,
H oprarroreRHbie - ry(iiWBbie H KPHJHOH~Ie - JmB€-CTHfllKHl. OHH IH.MJIIpei"HlllposaiHbP cynb<łm-AOM mene3a. BoiJ!POc OPYAeiHeHH61 ·B :nHx ilłi3Bec1'HJIIKax 3aTparnsancR MHOf'HIM:H asTOpaMH, ocoóeułHo P. HpaeooHM.
Ormcau-Hoe B CTaTbe ·II'H'pHTOBOe a.pyAeHeH'llle ,q<mOJIWreT CB€·
,qeHHllł no sroMy oorrpocy.
ANDRZEJ JAWORSKI
Instytut Geologiczny
ARAGONIT W UTWORACH CZAPY WYSADU SOLNEGO W
ROGÓŹNIE
KOŁO ŁODZI
A
RAGONIT należy do minerałów bardzo rzadkospotykanych w Polsce. W większy.ch ilościach
wys,tępuje on w dolomicie krusrroonośnym w
Tar-nowsk-Ich Góra-ch, gdzie zawiera domieszkę !No wę
glanu .ołowiu i ZOlstał opisany ją.1ro tamow.icylt (1, 3). Spotykany jest także w pęoherzykia;ch i prÓŻ&l1:iach
bazaltów i andezytów dOlnośląskich, m.
.
m.
z okolic Zgorzelca, Lulbania., Strzegomia i Opola o.raz wwa-pieniu węg:lowym w okolicy Sreibrnej Góry, gdzie
tworzy kryształy do 1,5 cm w.ielk:ośct (1).
W osadach salinarnych nie rzastał w Pols<:e stwier-dzo·ny. Z:nalne są .natomiast jego znalezli!sika w tego typu sedyimen<ba!ch z Fra.nC'ji, z okdlic Dax,. Pluillon, Bas<tennes i Bayonne - Brisoous, gdzie występuje
w utworaeh :ilasto--gipsowych w ,tamtejszych złożach
gipsów i soli k.amiennelj. W Hiszpania z.natny jes.t
z osadów ilasto-gipsowych w PTOwin-cji Gua:dałaj:ara.
Licznie !Występuje aragonit . na Sy-cyldii w złożach
siiarki, w towarzystwie sele111'i'bu. Pseudomorfooy
ava.goni1ru po gipsie zn:ane są z obsz;aru Niemiec z Eilsleben, WiederSltadlt, Ilife'ld. .2ln:a1e?Ji.o.no go taJW.e w osadach ilasto-gipsowych w Japonii, w rejOlnie Ivami. W stanie New Yor'k, w Ldc'k!po11t występuje
aragOtntt wra.z z gipsem w szczeUnach skał dolomi-tyoeznych. Spdtykany też je's't w diaeh w statnie Co-lorado (2).
W latach 1949--:1953 prowadzone były w okol'icy
Rogóźna pra;oe wierltni<!"D:!, 'których celem było roz-po!mllaln1e złoża węgl•a !brunatneg-o. W czternastu
otwo-rach wiertniczych nawier.oono ooady ilas'te będące
stropową częścią oezapy złoża so!Jnego, które za-
wie-rały mine:rał, początkowo opisany przez E. Ciluka
w dOikumentacj:i złoża węglia brunatnego "Rogoźno"
jako 1uibl!ini.t, nasitępnie przez tegoż bada~ - jako ara•gonilt. J. Kuźnliar (3) w swej magisterskiej pra-cy dYJP}OIIIIlOWej dotyczącej wysadu solnego w Rogóźnie,
592
zami€Sze7la makros'kopowy opis tego miillerału z ana-logicz:nych osadów, jednak nie precyzuje jego nazwy.
Od 1960 r. PGW - Wrocław prowadzi rozpoznawcze
pra-ce wierttnicze, :które .dały materiał do sporządze
nda dolwmentacji gedlogdcznej złOOa. węgla
brunat-nego IW R()góźnie.
Należy zarznaczyć, źe otwo.ry wier.tmicze
prowadzo-ne w celiu rozpo:z:nania złoża węglia brunart;nego,
je-żeli w ogóle wesZ'l:y w ułtwory ceChSztyńskie,
,to
byływ ni:ch zatrzymywane po przewierceniu Zlałedwie
'killml metrów w czapie wysadu S()llnego.
W kilkudzi.eeięci.u otwora<eh wiertn:iczych
stwier-dzono w stropowej części czapy wysadu sdlnego
istnienie minerału, który opisywano ibądź j·ako ara-gonit (w kilku oltworaeh), a częściej podawano jego krótki opis makroskopowy, bez sprecyzowania nazwy.
W czerwcu 1961 r. Zakład Złóż Soli i Surowców
Chemi-cZIIlych IG rozpoczY'n:a ~aTtowande wiereenda
zwierciadła wysadu solnego w Rogóźnie. Dwanaście
odwierconych ()tworów dało pełniejszy abraz budowy
se.rii cechsztyńskiej. Wszystkie wymienione
wderce-nia pl'IZebiły czapę złoża solnego; dziewięć z nich
zatrzymano w utwol"ach solnyeh. Pozwoliły one na
prześledzenie wyllrtępowanda aragonitu w czapie
wy-sadu solnego w kieT-unlru pionowym. W soli
ik:amdel!l-nej . Z<OiStały zaitrzymane równ'ież pierwsze wiercenia
na wysadzie solnym w Rogóźnie, prowadzone przeL
s.
Pawłowskiego, ki~óre doprowadrLiły do beZip<AŚredllliego odkrycia stru:kitury solnej.
Autor arty'kułu dysponował boga'tym -materiałem
ze 123 wie-rceń, który pozwolił n:a ·przetp.rowadzende
badań nad występowaniem i genezą omawianego
minerału a takiże na przeprowa:d7.en~e oznaczeń
mi-kroskopowych i chemicz<nyeh oraz ·na jednozlna·czne sprecyzowanie jego n:arLWy.
