"Von Boerhaave bis Berger. Die Entwicklung der kontinentalen Physiologie im 18. und 19. Jahrhundert mit besonderer Berücksichtigung der Neurophysiologie", Stuttgart 1964 : [recenzja]

Recenzje

449

G ustav F isch er V erla g, S tu ttg art liSiSt, ss. 2131.

W 1962 r. w M ün ster (W estfalia) o d b y ło się m ię d zy n a ro d o w e s y m p o zju m , p o ­ ś w ię c o n e r o z w o jo w i fiz jo lo g ii w X V I I I i X I X w . w Buriopie, g łó w n ie w N iem czech , ze sz cze g óln y m u w zg lę d n ien iem n e u r o fiz jo lo g ii; sy m p o z ju m b y ło p o łą cz o n e ¡z w y ­ staw ą o itej sa m ej tem atyce.

N a s y m p o z ju m p r zed sta w io n o 16 rozp ra w , k tó r e n astępn ie op u b lik o w a n o w om a w ian ym zbiorze, w y d a n y m w ra m a ch serii M edizin in G esch ich te und K u ltu r (M e d y cy n a w historii i k u lturze) p r z y p o m o c y fin a n s o w e j am e ry k a ń sk iej N a tion al S cien ce F o u n d a tio n (N a rod o w e j F u n d a cji N a u k o w ej). R ed a k to ra m i z b io ru b y li: p ro f. H . H errlin g er, d y re k to r In stytu tu H istorii M e d y c y n y i F a rm a cji u n iw ersy tetu w K ilo n ii, oraz p r o f. K . E. R obhschuh, d y re k to r In sty tu tu H is to rii M e d y c y n y u n i­ w ersytetu w M u n ster.

Z b ió r za w iera ro z p ra w y n apisane, poza p a ro m a w y ją tk a m i, w ję z y k u n ie m ie c ­ kim . U p orzą d k o w a n o j e w p e w n e j o g ó ln e j k o le jn o ś c i ch r o n o lo g ic z n e j. K sią żk ę o tw ie ­ ra w stęp p ro f. R oth sch u h a . K r ó t k i p rzek a z n a tem at za w a rto ści te j k siążk i w y d a je się p o ż y te c z n y ze w zg lęd u c h o ć b y n a w a lo r n a g rom a d zen ia r o zp ra w , d a ją c y c h w .su­ m ie dość b o g a ty p rzeg lą d r o z w o ju p ro b le m a ty k i, z b ie g ie m czasu cora z b a rd zie j p a s jo n u ją c e j i d ziś — cora z b a rd zie j ak tualn ej.

P ierw sza ro zp ra w a t o N eurofizjologia H erm ana B oerh aave, n ap isa ł ją B . P . M . Sdhulte z T ilb u rg a (H olandia). P o g lą d y B o e r h a a v e ’ a (1088(—(1738) n a n e u r o fiz jo lo g ię , a szczeg ó ln ie p o ję c ie sensorium com m u n e, (Centralnego elem en tu lu d z k ie g o system u nerw ow ego-, op ierają -się n a m echaniistycznyeh p od sta w a ch fiz jo lo g ic z n y c h . P o d s ta ­ w o w e je g o p ra ce t o Institutiones m edicae (1708 r.) oraz w y k ła d y o ch orob a ch n e r w o ­ w y c h {w y d a n e p rze z v a n E em s’ a w 1761 r.).

N astępna rozp ra w a , p ió r a G . R u d olp h a z H oim burga (Saara), an alizu je Naukę Hallera o p obu dliw ości i w rażliw ości. A lb r e c h t v on H aller (1708— 1777), tw ó r c a p o ­ ję c ia p o b u d liw o ś ci, b y ł k o n ty n u a tore m m y śli B o e r h a a v e ’a, w n os zą c do n e u r o fiz jo ­ log ii w ie le n o w y c h p o ję ć i is to tn y ch o b s e rw a cji o p a rty c h o w ła s n e ba d an ia n a u k o­ w e, g łów n ie n a d p o b u d liw o ś cią n e r w ó w i m ięśni.

W k o le jn e j r o zp ra w ie p rze d sta w ia p r o f. G e m o t R ath , d y re k to r In stytu tu H istorii M e d y c y n y w G etyndze, N europatologię u sch yłk u X V I I I stu lecia; za-tr-zymuje się g łó w n ie n a te o ria ch W illia m a C u llen a z E dyn bu rga, ty c z ą c y c h się tzw . „-siły n e r w o ­ w e j” , oraz F ran cisa -Glissona, o b e jm u ją c y c h p ro b le m p o b u d liw o ś ci. E ch a te o rii C u llen a i je g o p o g lą d ó w d ia g n osty czn y ch i te ra p eu ty czn y ch w le czen iu ch o ró b n er­ w o w y c h spotkać m ożn a b y ło je s z c z e d łu g o w p o g lą d a ch lic z n y c h b a d a czy d zie ­ w iętn a stow ieczn y ch .

Dr D oro th e e H ü ffm e ie r -v o n H ag en z M ün ster o m a w ia w c z w a rte j ro z p ra w ie postać J. W. Rittera i początki elektrofizjologii. P o g lą d y Joh an n a W ilh elm a R ittera (1776— -1-810) n a w ią z u ją do o d k r y ć G alv an ieg o (1791 r.) i d o ty c z ą (głównie p od sta w fiz jo lo g icz n y ch ¡przew odzenia b o d ź c ó w oraz w p ły w u p rą d u e lek try czn e g o n a m e­ chanikę n erw u .

P r o f. J. iSteudel ¡z In stytu tu H istorii M e d y c y n y u n iw e rsy te tu w B on n n aśw ietla w s-zki-ou Johannes M ü ller i neurofizjologia -sylw etkę b a d a cza (1801— 1858), k tó ry p o ło ż y ł zn aczn e ¡zasługi w dziedzin ie an atom ii p o r ó w n a w c z e j sy stem u n e rw o w e g o .

S zósta ro zp ra w a d o ty c z y O kreślenia szyb k ości przew odzenia w nerw ach p rzez H ermanna von H elm holtza u progu p rzyrodn iczej e r y w neurofizjologii. Z ag ad n ien ie to -opracow ał p ro f. W . B lasiu s z U n iw ersytetu w G iessen. O d k ry cia H elm h oltza (1821— (1894) o p ie r a ły się n a ¡zastosow aniu n o w y c h m e to d p o m ia r ó w ¡i p o z w o liły n a d ok ła dn e n a u k o w e ok re śle n ie sz y b k oś ci p r zew od zen ia n e rw ó w , ta k że w zależn ości od tem p era tu ry i in n y ch .zew nętrznych czy n n ik ó w .

450 Recenzje

S iód m a roapraw a, p ió r a p r o f. K . E. R othsch u ha, niasi 'tytuł Em il du B o is-R e y m o n d (1818— 1896) i elektrofizjologia n erw ów . O m aw ia o n a zasłu gi du B ods-R eym anda, F ran cu za p r a c u ją c e g o .w N iem czech , w d ziedzin ie e le k tr o fiz jo lo g ii m ięśn i szk ieleto­ w y c h ’ i e le k tro fiz jo lo g ii n e r w ó w oraiz .stanowi p rzeg lą d je g o osią g n ięć m e to d y c z ­ n y ch w dziedzinie e le k tro fiz jo lo g ii, p o d a ją c ró w n o cz e śn ie w g łó w n y ch zarysach p od sta w y teorii e le k trom otory czn ej te g o badacza.

P rof. R . Heirrlinger u k a zu je n astępn ie Odkrycia i badania A lberta v o n Bezolda nad u n erw ien iem serca. A lb e r t v o n B ezold ¡(1836—*1868), p r o fe s o r fiz jo lo g ii w Janie, p rzeba d ał w sw y ch p r a c a c h sz cze g óło w o w p ły w n a m o to ry k ę se rca tak b o d ź c ó w w ew n ętrzn y ch , ja k i ze w n ą trzse rco w y ch , n e rw o w y c h . W 'tej d r u g ie j gru p ie u w zg lęd ­ nił w p ły w n e r v u s ' vagus, n ervu s sym pathicus o ra z w p ły w cen tra ln ego u k ład u n e r ­ w ow eg o . B a d acz ten zm arł m ło d o (w w ie k u 32 lat), w p e łn i tw ó r cz e g o r o z w o ju .

S y lw e tk ę : L ud w ig Türck (1810—1868),. neuroanatom i neurofizjolog, p rzed staw ia w d ziew ią tej r o zp ra w ie p r o f. E m a L esk y z In stytu tu H istorii M ed y cy n y w W iedniu. T ü rck, cz o ło w y p rzed sta w iciel w ie d e ń sk ie j sizkoły fiz jo lo g ic z n e j i jed en z je j p ie r w ­ szych tw ó r có w , k o n ce n tr o w a ł się- g łó w n ie n a d p ro b le m a ty k ą fiz jo p a to lo g icz n ą , b a ­ dania je g o w sza k że b y ły w ie lo s tro n n e i szły w r ó ż n y ch k ieru n k a ch . P o d s ta w o w e p race Tiircfca d o ty czą d e g e n e r a c ji rdzenia k rę g o w e g o .

'P r o f . V . K ru ta .(Instytut F iz jo lo g ii U n iw ersytetu w B rn ie, C ze ch o słow a cja ) a n a ­ lizu je w kład do neurofizjologii J. Prochaski i J. E. P u rk yn iego. Jerzy P roch ask a (1749— 1820), r o z w ija ją c d a w n e p ojęcia , ja k vis nervosa o r a z sensorium com m u ne, p rze d sta w ił' je w n o w y m św ietle, w op a rciu o b a d a n ia t y p ó w n e r w o w y c h oraz przeb iegu o d ru ch ó w i w ra że ń zm ysłow y ch . Jan E w an gelista P u rk y n ie '{11787— 1869) p rze p ro w a d ził istotn e i p o d s ta w o w e ba dan ia w zakresie m ik ro s k o p o w e j stru k tu ry tkanki n e r w o w e j, o k re ś la ją c b u d o w ę w łó k n a n e rw o w e g o oraz p o d s ta w o w e ilo ś cio w e stosu nk i m etry czn e, ch a ra k tery zu ją ce tk ank ę n e rw o w ą p oszczeg óln y ch g a tu n k ó w i ty p ó w .

R o z p ra w a jedenasta, P ojęcie odruchu w X I X stuleciu — n apisał ją p ro f. G. C angu ilh em z In stytu tu H istorii N auki S o r b o n y — r o z p a tru je p o w sta n ie i e w o ­ lu cję p o ję c ia o d ru ch u n e r w o w e g o w ciągu X I X w . ma t le p r a c ta k ich b a d aczy , ja k J erzy P roch ask a, Joh an n es M üller, E du ard P flü g e r, M arsh all H all, C h arles S cott S h errin g ton i in.

Z k o le i w p r a c y K arol L ud w ig i neurofizjologia d oc. H . S'dhröer iz Instytu tu F iz jo lo g icz n e g o U n iw ersytetu w W u rzbu rgu C harakteryzuje sy lw etk ę i osią g n ięcia n au k ow e K a r o la L u d w ig a (1816— 1895), ok reśla n eg o ja k o tw ó rca p r z y o z y n o w o - -a n a lity a zn ej dirogi p ostę p ow a n ia w b a d a n ia ch fizjo lo g iczn y ch . P o d s ta w o w e p r a c e - tego b a d a cza d oty czą g łó w n ie fiz jo lo g ii u k ładu k rą żen ia, ja k k o lw ie k m a on także w ie le 'Osiągnięć w in n y ch d zied zin a ch fiz jo lo g ii, jak u n erw ien ie m ięśn i, g ru cz o łó w i n a czy ń oraz fu n k c ja cen tra ln ego ¡systemu n erw o w e g o.

W k ła d lek arzy szw ajcarskich do historii teorii n euronów om a w ia p r o f. H . Buess z In stytu tu H istorii M e d y c y n y U n iw ersytetu w B azylei. A u to r zob ra zow a ł ó w cze s n e tło w ie d z y w zakresie n e u r o fiz jo lo g ii, n a k tó ry m w y s tę p o w a ły r ó ż n ice w p og lą d a ch na teorię n e u ron ó w , rep re zen tow a n e p rzez p o s zcze g ó ln y ch b a d aczy . P rzedstaw ian e zostały eta py r o z w o jo w e te o r ii ¡neuronów oraz p osta cie i o sią g n ię cia trzech n a jz n a cz­ n ie js z y c h b a d a cz y sz w a jca rsk ich , p r a c u ją c y c h n ad r o z w o je m te j te o r ii: R u d o lfa A lb e r ta K o e llik e r a ¡(1817— 11905), W ilh elm a H isa ¡(183.1— 1904) oraz Augusita, F orela (1848— 11931). S tu d iow a li on i b u d o w ę n eu ron u , b u d o w ę .za/kończeń w łó k ie n n e r w o ­ w y c h oraz n ie k tó re zagadnienia d e g en era cji w łó k ie n n e rw o w y c h .

P r o f. P . G le e s z In stytu tu H istotogii i N eu roa n a tom ii E k s p ery m en ta ln ej uni­ w e rsy tetu w G etyndze w r o zp ra w ie K am ien ie m ilo w e w rozw o ju h istoryczn ym histologii m ózg u 'ośw ietla p ostęp y , p oczy n ion e n a k o ń c u X I X w . i p oczą tk u X X w . w za kresie ¡anatomii i b fe to io g ii m ózgu , n a tle r o z w o ju meltod i zastosow an ia n o w y ch tech n ik b a d a w ozy ch , z ele k tro e n ce fa lo g ra fią i m ik rosk o p ią .elektronow ą w łąozn ie.

Recenzje 451

O statn ia, piętn a sta rozpraw a, p ióra p r o !. H. F isch ga lda (P aryż), d o ty czy Ź ródeł elektroencefalografii.' Z a je j tw ó r c ę u w a ża au tor H an sa B e rg era , k tó ry sp re cy z o w a ł d e fin ity w n ie p o d s ta w y te j m e to d y w 1924 r. O d k ry cia je g o o p ie ra ły się n a te ch n icz­ n y ch osią g n ię cia ch - g a lw a n om etrii o r a z postępach , ja k ie p o c z y n iły w s w y c h te o r e ­ ty czn y ch ¡podstaw ach tak ie d y scy p lin y , ja k : p s y c h o lo g ia m a tem aty czn a , p s y c h o lo g ia fiz jo lo g iczn a , p s y c h o fiz jo lo g ia o r a z zagadnienia p a r alei izm u p sy ch o fizy czn e g o . Istotn ą ro lę od eg ra ło 'tu r ó w n ie ż o d k r y c ie przez L eh m a n n a w y m ie n n o ś ci en e rg ii p s y c h icz n e j oraz en e rg ii fiz y c z n e j lu b c h e m icz n e j, k tó r e m o g ą p rze ch o d zić jed n a w d ru g ą . B a ­ d a n ia e le k tro e n ce fa ło g ra ficzn e z r e w o lu c jo n iz o w a ły , rzec m ożna, w sp ó łczesn ą p s y ­ ch o lo g ię i n eu ro fizjo lo g ię .

Jak w id a ć z p o b ie żn e g o p rzeg lą d u treści 'zaw artych w k sią żce roizpraw, zakres om a w ia n ej n a ¡sym pozjum n e u r o fiz jo lo g icz n e j p r o b le m a ty k i b a d a w c z e j w je j r o z ­ w o ju 'historycznym , ja k i d o b ó r sy lw ete k b a d aczy , m ieszczą ¡się w p o ję c iu tzw . n ie ­ m ie ck ie g o obszaru ję z y k o w e g o (deu tsches Sprachgebiet). U w zg lęd n ion o ty lk o n ie ­ w ie lu ba d aczy n ie b ę d ą c y c h N iem cam i, k tó r z y jed n a k że Stu d iow ali a lb o p r a c o w a li w N iem czech , lu b też zn a jd ow a li isię p o d w p ły w e m n iem ie c k ic h sz k ó ł n a u k o w y ch .

Z n azw isk b a d a czy p o ls k ich w sp om n ia n e jest je d y n ie , i to m a rg in e so w o (p rzez p ro f. FisChgoM a), n a zw is k o N a p o leo n a C y b u lsk ieg o, zn an ego fiz jo lo g a , w zw iązk u z je g o p racam i n a d e le k tro fiz jo lo g ią m óz g u ’zw ierzęceg o.

W Obrębie za kreślon ej 'tem atyki op ra cow a n ie V o n Boerhxm ve bis B erger sta n o w i cen n y p rzy czy n e k d o pozn an ia w a ż n e g o o d c in k a h isto rii fiz jo lo g ii i m o ż e za in tere­ sow a ć n ie ty lk o h istory k a n au ki, le c z także lek arza, p rzy ro d n ik a , h o d o w c ę zWierząt.

A n d rzej Laszczka

V la d isla v K r u t a, K poćd tkum v éd eck é d ráh y J. E. P u rk yn é. L ek arsk a Fakuilta U n iv ersity J. E. P u rk y n é v B rné, B r n o 119S4, ss. ;2Q8, ilu str. 32.

P u b lik a cja 1 p rzed sta w ia ce n n y p rzyczy n e k ź r ó d ło w y do b io g r a fi Ja n a E w a n g e ­ lis ty P u rk y n ieg o. A u to r o w i u d a ło się ze b ra ć 80 lis tó w (ss. 67—*179) z k o re s p o n d e n c ji, ja k a się zaohoW ała z lat 18115—(1823, k ie d y P u rk y n ie b y ł jcszioze studentem a n a ­ stę p n ie asysten tem u n iw ersy tetu praskiego. Z p o m o c ą te g o m a teria łu m o ż n a sp ro­ sto w a ć n iek tóre b łę d y d a w n ie js z y ch b iog ra fów , ja k i p ozn a ć n a strój i a tm osferę, w k tó r e j d o jrz e w a ła u m y słow ość w ie lk ie g o u cz o n e g o -fiz jo lo g a .

P u n k yn ie b y ł n ie z w y k le tow a rzy sk i, • za biegał o p rzy ja źń , którą z k o le i u m i a ł . in te re su ją co p o d trzy m y w a ć. O dsłaniał przed p r z y ja c ió łm i se k re ty n a tu ry i ży cia , w p row a d za ł ich w p ro ce s y badań i p oszu k iw a ń , p o d n ie c a ją c w ten sp osób ic h pra g n ien ie w ied zy i dośw iadczenia. R ów n o cze ś n ie w y k a z y w a ł re a ln e k o rz y ś ci p ły ­ n ą c e z jeg o osob istych dążeń i idei.

G ro n o p r z y ja c ió ł P u rk y n ieg o b y ło b a rd zo r ó ż n e ; ró ż n iły ic h za interesow an ia, aspiracje, u zdoln ien ia, ch a ra k tery, te m p era m en ty (tech n ik F. H artm an n ; bota n ik i' naturalista, £ za ra zem p isa rz u top ijn y ch p a m fle tó w J. L h o ts k y ; artysta m a la rz i g ra fik M. T e jó e k ; en igm atyczn y p o d r ó ż n ik N. A . iNilsen; lę k liw y n a u cz y c ie l J. E. S ch m id ; w ła ś cicie l m ły n a L eiten b erg er; c h ir u rg J. F. F ritz; k o m p o z y to r T om á sek ; k siężn a B orchairdt i je j d w ie córk i oraz ic h ad m in istra tor K o ste r ; p o e ta C. E. E bert; aktorki siostry W oh lbriiek d ini). W szy scy odn osili się d o P u rk y n ie g o z p e łn ią szacu n k u i ad m iracji, sp ra w ia ł b o w ie m n a n ich w ra że n ie b oh a tera czy też ap ostoła w ied zy .

L a ta 1818— 1822 b y ły dla P u rk y n ie g o w y p e łn io n e m y ślą o k a rierze u n iw ersy ­ 1 Jest to t. 12 w y d a w n ictw a se r y jn e g o W y d zia łu L ek a rsk iego u n iw ersytetu w B rn ie A cta Facultatis M edicae U niversitatis Bruncnsis.