K ron ika
199
centego Chóroszewskiego, Stanisław a K ontkiewicza, B olesław a Łaszczyńskiego i Ja-' na Czarnockiego.
M gr Maria W eber-K ozińska przygotow ała referat pt. H istoria ek sp lo a ta cji
i o bróbki m a rm u ró w św ięto k rzysk ich ; w ykorzystując m. in. m ateriałow e analizy
rzeźb. Stwierdziła, że rozwój górnictw a kam iennego na terenie daw nego starostw a chęcińskiego w iąże się ściśle z przem ianam i w stosunkach społecznych w naszym kraju w końcu X V I w . N astępnie przedstaw iła kolejne etapy rozw oju w yd ob yw a nia i obróbki m arm urów w regionie św iętokrzyskim — w okolicach Chęcin, D a leszyc i Kielc.
Interesujące b yły dwa w ystąpienia pracow ników Instytutu G eologicznego Od działu im. J. Czarnockiego w K ielcach. Mgr inż. Jan Urban przedstaw ił w sw ym referacie geologiczne warunki w ystęp ow an ia skał przydatnych do produkcji m ar m urów technicznych w Górach Św iętokrzyskich. N atom iast doc. Zbigniew R ubi- n ow sk i scharakteryzow ał różan kę ze lejo w sk ą jako najbardziej ozdobną odm ianę polskich m arm urów technicznych.
Podczas obrad zaprezentowano także kilka kom unikatów.
Dr S tan isław Czarniecki i mgr Zofia M artini m ów ili o k olekcji m arm urów kieleckich M athiasa Bersohna z drugiej połow y X IX w . przechow ywanej w zbio rach Muzeum Geologicznego PAN w K rakowie. Doc. Zenon G uldon i mgr W al demar K ow alski zaprezentow ali natom iast m ateriał używ any w okresie przedroz biorow ym do tablic i p łyt inskrypcyjnych regionu kielecko-radom skiego.
Mgr inż. Eugenia Fijałkow ska om ówiła P ro b le m a ty k ę m a rm u ró w św ię to k r z y
skich na łam ach „G azety K ie le c k ie j” w latach 1870— 1914; mgr Jerzy F ijałkow ski
scharakteryzow ał M arm u ry w bu dow lach z a b y tk o w y c h regionu św ięto k rzysk ieg o . Dr S tan isław M arcinkowski przeanalizow ał Źródła do d zie jó w p rze m y słu m a rm u ro
w ego zn ajdu jące się w Wo je w ó d zk im A rch iw u m P a ń stw o w ym w K ielcach.
Poza tem atykę sym pozjum w yszła w interesującym referacie mgr Irena Olko- wicz-Paprocka. Om ówiła ona perspektyw y eksploatacji m arm urów w rejonie Iw a n isk i Opatowa. Autorka dokonała charakterystyki jakościow ej i oceniła zasoby zbadanych ostatnio pokładów m arm urów w Górach Św iętokrzyskich. W części obszaru znajdującego się na w schód od Łagowa w ystęp ują zasoby, które stwarzają m ożliw ości utw orzenia dużego ośrodka przem ysłu m arm urowego.
U czestnicy sym pozjum w drugim dniu jego trwania zw iedzili czynne m arm u- rołom y w Bolechow icach i na Górze Zygm untówce, a także rezerw at przyrody na Górze Zelejow ej, gdzie znajdują się dawne w yrobiska górnicze.
R eferaty i kom unikaty przygotow ane na sym pozjum ukażą się drukiem dzięki staraniom T ow arzystw a Przyjaciół Górnictwa, H utnictw a i Przem ysłu Staropol skiego w Kielcach.
A n d rze j R em balski
(Kielce)
SYMPOZJUM NAUKOWE: P R O D U K C JA BRONI W REGIONIE
Ś W IĘ T O K R ZY S K IM
17 września 1983 r. odbyło się w K ielcach sym pozjum naukow e na tem at P ro
d u k cja broni w regionie św ięto k rzysk im . Stanow iło on o jeden z elem en tów obcho
dów 300 rocznicy zw ycięstw a pod W iedniem oraz 40-lecie p ow stania Ludowego W ojska Polskiego.
Organizatoram i sym pozjum były: Towarzystw o Przyjaciół Górnictwa, H utni ctw a i Przem ysłu Staropolskiego; W ojewódzki Sztab W ojskow y w K ielcach; K ie
200
K ron ikaleck ie Tow arzystwo N aukow e oraz Zarząd m iejscow ego Oddziału Polskiego Tow a rzystw a Historycznego.
Podczas obrad w ygłoszono 8 referatów traktujących o produkcji broni w re gionie św iętokrzyskim od w iek u X V I do II w ojny św iatow ej.
Doc. Zenon Guldon przygotował referat pt. S zable sta szo w sk ie na tle produ kcji
broni sieczn ej w regionie św ię to k rzy sk im w X V I—X V III w. O produkcji szabel
w Staszow ie w początkach XVIII w . w spom inali G. Rzączyński i J. K itowicz. W, literaturze w okół produkcji szabel staszow skich narosło sporo nieporozumień. Już J. K ołaczkow ski uznaw ał tzw. staszów ki za najsłynniejsze szable polskie, a J. W im mer uznał szabelnię staszow ską za najw iększą w Polsce w początkach X VIII w. N iektórzy badacze tw ierdzili, że nazwa szabli powinna brzm ieć „stasiów - ka” i że oznacza ona broń z czasów Stanisław a Augusta. Wśród badaczy, którzy p isali o szablach staszow skich na uw agę zasługują prace B. Zientary i E. B alce- rzak. Dlatego też dobrze się stało, że Z. Guldon w oparciu o analizę danych publi k ow anych oraz w ykorzystując dostępne źródła archiw alne przedstaw ił dzieje sta- szowskiej szabelni. Zebrane przez autora m ateriały św iadczą o dużej żyw otności staszow skiego ośrodka produkcji broni siecznej w X V II—XVIII w . Początkowo produkcją tą zajm ow ali się m iecznicy zrzeszeni w cechu zbiorowym. Od połow y X VIII w. pew ne czynności b yły w ykon yw ane w m anufakturze szabelnej w spół pracującej ściśle z rzem iosłem cechowym . Efektem tej w spółpracy b yły „staszów k i”, uznawane za najlepsze i najbardziej znane szable polskie w XVIII w.
Mgr Stan isław M iczulski przygotow ał referat pt. Produ kcja broni paln ej i u zbrojen ia w zespołach w ielk o p ieco w yc h B obrzy i Sam sonow a w X V III w . Autor
na tle dziejów ośrodka przem ysłow ego, zlokalizow anego w dolinie rzeki Bobrzy, ukazał produkcję broni w zakładach Sam sonowa, Bobrzy, Humra i Szyszkow skiego Młyna. S. M iczulski w ysun ął tezę, że chyba w szystkie działa użyte w w ypraw ie w iedeńskiej pochodziły z Samsonowa. Z tego sam ego zakładu m iała także pocho dzić w całości am unicja arm atnia. N ie ulega w ątpliw ości, że nadbobrzańskie za kłady hutnicze w n iosły w ielk i w kład w dzieło um acniania obronności kraju.
P r o t Jan Pazdur w ygłosił referat pt. P rodu kcja bron i paln ej na K iele cc zyźn ie
w X V III w . S tw ierdził on, że w wyżej w ym ienionym okresie produkcja broni p al
nej w tym regionie m ożliwa była w yłącznie w dobrach latyfundialnych. W ynikało to częściow o ze w zględów surow cow ych, częściow o zaś z w ym ogów technicznych, narzucających zakładom produkującym broń palną w ysoki poziom organizacji pracy. T radycyjne kuźnice wodne, które jeszcze w XVI w. m ogły z powodzeniem w spółdziałać w produkcji broni palnej, m iały już w X VIII w. poziom przem ysłu w iejskiego. Produkcja broni w ym agała zaś w ykonyw ania jej w manufakturach, działających w oparciu o w ykw alifik ow ane cechy.
Doc. Z. Guldon w sw ym drugim referacie S aletra i siarka na rynkach polskich
w X V I—X V III w. podjął próbę zobrazowania rozm iarów handlu tym i surowcam i
w czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej. Łączne potraktow anie tych kopalin uza sadnił tym , że stanow iły one podstaw ow e składniki do produkcji prochu. Zapre zentow any przez doc. Guldona referat w skazuje, że w iedza o produkcji siarki i jej zw iązków w X V I—X V III w. jest jeszcze niepełna. Rola tych kopalin w w ym iarze handlow ym w ym aga dalszych szczegółow ych badań.
Mgr W ojciech Saletra przygotow ał referat: P rodu kcja broni w okresie pow stań
listopadow ego i styczn iow ego. Autor stwierdził, że w bogatej literaturze dotyczącej
okresu powstań produkcja broni zajm uje stosunkowo n iew iele m iejsca. Główną przyczyną tego jest szczupła baza źródłowa. Z przedsftawiianejf przez m,gra Saletrę charakterystyki produkcji broni w okresie powstania styczniow ego na K ielecczyź nie w ynika, że potencjał przem ysłow y tego regionu został w ykorzystany w bardzo m ałym stopniu. Autor stwierdził, że w ładze pow stania — zarówno cyw ilne, jak
K ron ika
201
i w ojsk ow e — n ie u czyniły w szystkiego, aby uzbroić jak najw iększą ilość p ow stańców . Trzeba jednak pam iętać o tym, że ca|ła produkcja w yk on yw an a b yła w konspiracji.
Dr M ieczysław B. M arkowski w ygłosił referat pt. P rodu kcja broni i am u n icji
w cen traln ej i półn ocn ej części w o je w ó d z tw a k ieleckiego w okresie II R zeczyp o s p o litej. Autor w oparciu o bogaty m ateriał źródłow y ukazał rozm iary produkcji
zbrojeniowej w Fabryce Broni w Radomiu, w Zakładach Starachowickich, Fabryce A m unicji w Skarżysku-K am iennej i w Państw ow ej Fabryce Prochu w Pionkach. Dodać należy, że w końcu lat trzydziestych P aństw ow a W ytw órnia Uzbrojenia w spółpracow ała z 25 zakładam i pryw atnym i z terenu ów czesnego w ojew ództw a kieleckiego. Rozwój produkcji zbrojeniowej w latach m iędzyw ojennych m iał w p ływ na wzrost znaczenia gospodarczego w ojew ództw a kieleckiego.
Dr Stanisław M edueki w ygłosił referat pt. P rodu kcja broni i am u nicji w r e
gionie św ię to k rzy sk im w okresie II w o jn y św ia to w e j. Autor oparł swój referat
na bogatych źródłach przechow ywanych w archiw ach am erykańskich, niem ieckich oraz polskich. Ukazał on rozm iary produkcji zbrojeniowej w ykonyw anej na rzecz okupanta w zakładach K ielecczyzny. Broń produkowana była przede w szystkim w zakładach Kielc, Radomia, Starachow ic i O strowca Św iętokrzyskiego. Fragm ent sw ojego w ystąpienia autor p ośw ięcił także konspiracyjnej produkcji broni. Za gadnienie to potraktow ał jednak m arginalnie.
Szkoda, że w program ie sesji nie znalazł się odrębny referat, w którym om ó wiono by to zagadnienie. Wszak K ielecczyzna w latach ostatniej w ojn y była jed nym z najprężniejszych ośrodków działalności konspiracyjnej. Znana była także z produkcji broni dla oddziałów partyzanckich.
Sesję zam knął referat przygotow any przez mgr Elwirę Szczepaniak i mgr Romanę Guldon pt. Zródla do d zie jó w p ro d u k cji broni w W o je w ó d zk im A rch iw u m
P a ń stw o w ym w Kielcach.
R eferaty w ygłoszone na sympozjum ukażą się drukiem w periodyku K ielec k iego Tow arzystw a N aukowego: „Studia K ieleckie”.
A n d rze j R em balski
(Kielce)
DZIAŁALNOŚĆ KRAKOWSKIEGO ŚRODOWISKOWEGO ZESPOŁU KOORDYNACYJNEGO OBCHODÓW 510 ROCZNICY URODZIN
MIKOŁAJA KOPERNIKA W LATACH 1982— 1984
W 1983 r. przypadła 510 rocznica urodzin M ikołaja Kopernika, która była przez Federację M iast Kopernikowskich uroczyście obchodzona w całym kraju. K raków jest drugim po Toruniu m iastem szczególnie silnie zw iązanym tradycją z postacią Astronoma, toteż kopernikow skie rocznice są tutaj nadzwyczaj godnie óbchodzone. Biorąc to pod uw agę już 26 października 1982 r. z in icjatyw y k ra kow skiego oddziału Polskiego Towarzystwai Astromautycznego, przy w spółudziale krakowskich oddziałów Polskiego Tow arzystw a M iłośników Asitroinomii i Polskiego Towarzystw a Przyrodników im . Kopernika, powsftał zespół, k/tóry przy pom ocy szerszego grona w spółpracow ników podjął się zorganizowania w K rakow ie uro czystych obchodów ku uczczeniu w ielkiego Polaka.
Oto skład K rakowskiego Środowiskowego Zespołu K oordynacyjnego Obchodów 510 rocznicy urodzin M ikołaja Kopernika: przew odniczący — dr B olesław Gomółka; w iceprzew odniczący — inż. Jacek Burda (do czerwca 1983 r.); sekretarz — mgr A licja Siuta; skarbnik — dr H enryk Brancewicz; członkow ie — red. L esław P e
