pro b lem o m zw ią z a n y m z d o s to s o w a n ie m p r a w a po lsk ieg o do p ra w a Unii E u ro p e j skiej. N ale ży o c z e k iw a ć , iż szerze j tę p r o b le m a ty k ę o m ów i A u to r w następ n y m wydaniu swej publikacji.
R easum ując p o w y ż s z ą ch a ra k te ry sty k ę
Kompa.ra.tystyki p raw niczej
prof. R. T o karczyka. stw ie rdz am , że je s t to p u b lik a c j a r z e c z y w iś c ie g o d n a p o le c e n ia w szy s tk im studiującym p raw o oraz o d p o w ie d z ia ln y m za tw o rz e n ie i sto s o w a n ie praw a. N ie w ą t pliw ie j e s t to zn a k o m ite k o m p e n d iu m w sp ó łc z e sn e j w ie d z y na te m a t ró ż n y c h k o n cepcji u p raw ia n ia k o m p a ra ty sty k i, które sp e łn ia b a rd z o po ż y te c z n e fu n k cje na o b e c nym etapie p r z e b u d o w y ca łe go system u p r a w a polskiego.Ks. J ó z e f K rukow ski
Stanisław R u d n i c k i , P raw o do grobu. Z a g a d n ien ia c y w ilis ty c z n e , W a r
szawa 1999, ss. 283, K antor W ydaw n iczy Zakam ycze.
N ak ła d em K an to ru W y d a w n ic z e g o Z a k a m y c z e uk a z a ła się k s ią ż k a a u to rstw a d ługole tnie go sę d z ie g o Sądu N a jw y ż s z e g o - S ta n is ła w a R u d n ic k ie g o . O p ra c o w a n ie zostało p o d zielo n e na 6 rozdziałó w :
W ro zdziale p ie rw sz y m , z a ty tu ł o w a n y m „ P o ję c ia p o d s t a w o w e ” A u to r stara się prze dstaw ić d efinicję d o b r a oso b isteg o . P rz y jm u je przy tym s ta n o w is k o o b ie k ty w is- tyczne, w ed łu g k tó re g o przy w y jaś n ian iu istoty d o b r a o so b is te g o n a le ż y m ie ć na uwadze nie tylko su b ie k ty w n e od cz u cie o so b y ż ą d ając ej o c h r o n y p ra w n e j, ale także o b ie k ty w n ą reakcję w opinii s p o łe cz eń stw a . K u lt p am ięc i po z m arłej bliskiej osobie jest p o w sze ch n ie a k c ep to w a n y . P a m ię ć o z m a r ły c h j e s t e l e m e n te m ś w ia d o m o ś c i k aż d eg o c z ło w ie k a, a je j k u lty w o w a n ie s p r a w ą k u ltu ry i cy w iliza cji. S ta n is ła w R u d nicki w yjaśnia, że w p rzy p a d k u te go d o b ra m a m y do c z y n ie n ia z o k r e ś lo n y m , p r z y r o dzo n y m i n ie z b y w a ln y m , ściśle o so b is ty m p r a w e m cz ło w ie k a , z w ią z a n y m z je g o osobow ością. N astęp n ie u kazuje, ja k od c h w ili k o d y fik ac ji p r a w a p o ls k i e g o po p i e r w szej wojn ie św ia tow ej do u c h w a le n ia w roku 1997 k o n sty tu cji k s z ta ł to w a ła się o c h r o na dóbr osobistych w p o lsk im pr a w o d a w stw ie .
W ro zdziale d r u g im „ K u lt p am ięc i o so b y z m arłej j a k o d o b r o o s o b is te ” p r z e a n a l i zowane zostały art. 23 i 2 4 k.c., z któ ry ch w y n ik a , że p r z e d m io te m o c h ro n y ze strony p raw a c y w iln e g o są w szy s tk ie d o b ra o sobiste, których ilość j e s t n ie o g r a n ic z o na. Nauce i orz e c z n ic tw u są d o w e m u p o z o s ta w io n o ro z str z y g a n ie o ty m , czy i kiedy m a m y do c z y n ie n ia z d o b re m o s o b is ty m , które p o d le g a o c h r o n ie p raw n ej. P ra w u p olskiem u o b c a j e s t k o n str u k c ja o g ó ln e g o p r a w a p o d m io t o w e g o ja k o p r a w a o s o b i s tego. C e ch ą praw oso b is ty ch j e s t ich n ie m a ją tk o w y c h a r a k te r i ścisłe zw ią z a n ie z o s o b ą i o s o b o w o ś c ią ich p o d m io tu , o zn a c z a ją c e n ie p rz e n o s z a l n o ś ć tych p r a w w drodze sukcesji sin g u larn ej i uniw ersalnej.
W kręgu kultury c h rz eśc ija ń sk iej kult pa m ię c i o z m a r ły c h j e s t g łę b o k o z a k o rzeniony, u z n a w a n y p o w sz e c h n ie , nie za leż nie od w y z n a w a n e g o ś w ia to p o g lą d u czy
w iary w życie p o z a g r o b o w e . P r a w o do p am ięci o o soba ch z m arłych sp o łe cz eń stw o p o s tr z e g a j a k o o sobiste d o b r o k aż d ej o so b y lu dzkiej, a je g o naru sz en ie uznaje za dzia ła n ie g o d z ą c e w p r z y ro d z o n e , p o d s ta w o w e i nie z b y w a ln e p r a w a człow ieka. A uto r w y m ie n ia d w ie n a jw a ż n ie js z e w o ln o śc i k o n sty tu u ją c e pojęcie kultu zm arły ch:
- p r a w o do p o c h o w a n ia z w łok,
- p r a w o do g r o b u oraz z w ią z a n e z n im u p raw nie nia.
P o n a d to w za k res tego p o ję c ia w c h o d z ą także o c h ro n a d o b re g o im ienia osoby z m a r łe j i o c h r o n a p r a w n o k a rn a , k tó re w y k ra c z a ją p o z a zakres p r a w a cy w iln eg o , a z a ra z e m ram y r e c e n z o w a n e g o o p ra c o w a n ia .
W r o z d z ia le tr z e c im „ P r a w o do p o c h o w a n ia osoby z m a r łe j” A u to r m ów i o prawie do p o c h o w a n ia zw łok. P ra w o to z a lic z a się do d ó b r osobistych, p o d le g ają cy c h o c h r o nie n a p o d s ta w ie art. 23 i 2 4 k. c. C h o w a n ie osób zm arły ch je s t u reg u lo w a n e przez dw ie ustaw y:
- z 28 m a rc a 1993 r. o g ro b a c h i cm e n ta rz a c h w o jen n y c h , - z 31 sty c z n ia 1959 r. o c m e n ta rz a c h i c h o w a n iu zm arłych
U s t a w a o c m e n ta rz a c h o d r ó ż n ia poję cie z w ło k i sz cz ątk ó w lu dzkich, u znając za z w ło k i c i a ła o só b zm a rły c h , a z a szczątki:
- p o p io ły o tr z y m a n e p rz e z spa lenie zwło k, - n o w o r o d k i m a r t w o u ro d z o n e ,
- p o z o s ta ło ś c i zw ło k w y d o b y te przy k o p a n iu grobu, - c z ę ś c i ciała lu d z k ie g o o d łą c z o n e od całości.
P o d p o ję c ie m p o c h o w a n ia z w ło k i sz cz ątk ó w ludz kich rozum ie się złożenie ich w g ro b a c h zie m n y c h , m u r o w a n y c h lub k a ta k u m b a c h , albo zatopienie w m orzu. N ie d o p u s z c z a ln e j e s t g rz e b a n ie z m a rły c h n a p ry w a tn y c h posesjach. C h o w a n ie zw łok w ziem i j e s t w n a s z y m kręgu k u ltu r o w y m najbardzie j r o z p o w s z e c h n i o n y m sposobe m p o c h ó w k u . I n n y m s p o s o b e m s ię g a j ą c y m cz as ó w p re h isto ry c z n y c h , je st r o z p o w s z e c h n io n a w ś ró d w ielu ku ltu r k r e m a c ja i p o c h ó w e k ludz kich popiołów .
W za k r e s p o ję c ia „ p o c h o w a n ie z w ło k ” w chodz i także ek s h u m a c ja , czyli p r z e n ie sie nie z w ło k w in ne m ie jsc e. W a r u n k i p rz e p ro w a d z e n ia ek s h u m ac ji o k reśla w art. 15 u s ta w a o c m e n ta rz a c h oraz u s ta w a z
30
m a ja 1933 r. o grobach i cm en ta rz ac h w o je n n y c h . E k s h u m a c j a w y m a g a u p r z e d n ie g o z e z w o le n ia w ła ś c iw e g o in spe ktora sa nita r n eg o w f o rm ie d ec y zji ad m in istra c y jn e j. D u ż o uw agi A u to r p o ś w ię c a woli oso b y co do sp o so b u je j p o c h o w a n ia p o śm ierci.R o z d z ia ł ten opisuje ta k że fu n k c jo n o w a n ie u słu g p o g rze b o w y c h . W prakty ce c h o w a n ie m z m a r ły c h z a jm u j ą się w y s p e c ja liz o w a n e p rze d się b io rstw a lub zakła dy p o g r z e b o w e , ś w ia d c z ą c e u słu g i c m e n ta rn e i p o g rz e b o w e w pełn y m zakresie . N ie p o k o ją c y m z j a w is k i e m , na k tó re z w ra c a u w a g ę A utor, są nielegalne p o c h ó w k i oraz h a n d e l g robam i.
W d alsze j c z ęś ci r o zd z iału z w r ó c o n o u w a g ę n a pod m io ty u p raw n io n e do p o c h o w a n ia o s o b y zm arłej. Z g o d n ie z art. 10 u sta w y o cm e n ta rz a c h u p raw n ie n ie to p r z y sługuje:
- p o z o s ta ł e m u m a łż o n k o w i, - k r e w n y m zs tęp n y c h , - k r e w n y m w stę p n y ch ,
- p o w in o w a ty m w linii prostej do p ie rw s z e g o sto p n ia p o w in o w a c tw a .
Z w łoki nie p o c h o w a n e prze z osoby u p ra w n io n e do p o c h o w a n ia m o g ą być p r z e k a zane sz kołom w y ż sz y m do ce lów n a u k o w y c h .
R oz dział czw arty „ C m e n ta r z e ” p odaje n a w stę p ie d efinicję cm e n ta rz a . Jest to teren p rze zn ac zo n y w m ie jsc o w y ch pla n a c h z a g o s p o d a r o w a n i a p rz e s tr z e n n e g o na c how a nie zm arłych. T eren c m e n ta rz a j e s t p r z e d m io te m u ż y te c z n o ś c i p u b lic zn e j o sz cz eg ó ln y m charakterze. P rzepisy ustaw o c m e n ta rz a c h w yróż nia ją:
- cm en ta rz e w ojenne,
- ogólne cm en ta rz e grzebalne, w śró d któ ry ch r o z r ó ż n ia się c m e n ta rz e k o m u n a ln e , których za kładanie, u trzy m an ie i z a r ząd z an ie na le ż y do za dań w ła s n y c h g m in y i cm enta rz e w y zn a n io w e, za kła dane p r z e z w ła ś c iw e w ład z e k o śc ielne.
G ro b y i cm en ta rz e w ojenne p o z o s ta j ą po d o p ie k ą p aństw a; k o sz ty ich u tr z y m a n ia ponosi Skarb P aństw a. Z a k ła d a n ie c m e n ta r z a m usi o d p o w ia d a ć w y m a g a n io m s a n ita r nym. P o w in ien on być lo k a liz o w a n y w o d p o w ie d n i m śro d o w isk u p r z y r o d n ic z y m . Na cm enta rz e należy prz e z n a c z a ć tereny n a k r a ń c a c h m ia st, osiedli, w iz olacji od z a b u do w ań i w pobliżu m ie jsc o w e j sieci k o m u n ik a c y jn e j.
O założeniu lub ro zsz erze n iu c m e n ta r z a k o m u n a ln e g o d e c y d u je R a d a G m in y , a w m ia sta ch n a praw ac h p ow iatu R a d a M ia sta . O za ło ż en iu lub r o z s z e r z e n iu c m e n t a rza w y z n a n io w e g o d ec y d u je w ła ś c iw a w ła d z a K o ś c i o ła lub z w ią z k u w y z n a n io w e g o . W rozdziale p ią tym „ P r a w o do g r o b u ” A u to r w y m ie n ia i o m a w i a p o s z c z e g ó ln e rodzaje grobów:
- zw ykłe, czyli ziem ne, - m urow ane ,
- rodzin ne, - k atakum by.
W y m ien io n e rodzaje gro b ó w d o ty c z ą w s z y s tk ic h c m en ta rz y : k o m u n a ln y c h , w y z n a niow ych i w o jen n y c h , n a to m ia st pojęcie g ro b u w o je n n e g o zo s tało z d e fin io w a n e w ustaw ie o grobach i cm en ta rz ac h w o jen n y c h . S ą to groby osób:
- pole głych w w alka ch o n ie p o d leg ło ść i z je d n o c z e n ie P a ń s tw a P o lsk ie g o , - osób w o jsk o w y ch pole głych lub z m a rły c h z p o w o d u d z ia ła ń w o je n n y c h , bez względu n a n arodow ość,
- sióstr m iło sie rd z ia i w szystkich o só b . k tó re w y k o n u ją c zle c o n e im cz y n n o śc i, - przy ja k ie jk o lw ie k form acji w o jsk o w e j p o le g ły lub z m a r ły z p o w o d u d ziała ń w ojen n y c h , je ń c ó w w o je n n y c h i o só b in te r n o w a n y c h ,
- u ch o d ź có w z 1915 r.
P o d s ta w o w y m i p ie rw o tn y m ź r ó d łe m p r a w a d o g ro b u je s t c y w il n o p r a w n a u m o w a, z a w arta z z a rząd e m c m e n ta rz a prze z o so b ę u p r a w n io n ą do p o c h o w a n ia z w łok. Jest to u m o w a n ie n az w a n a, któ rej treśc ią je s t prz y ję c ie zw ło k o so b y zm arłej do p o c h o w a nia. D o istotnych p o sta n o w ie ń u m o w y o p o c h o w a n ie zw ło k należy: o k re śle n ie m i e j sca pochow a nia, rodzaju grobu i j e g o p r z e z n a c z e n ia . D o d a tk o w y m p o s ta n o w ie n i e m um o w y je st w sk az an ie w y so k o śc i opłaty p rz e w id z ia n e j z a p o c h o w a n ie zw łok.
Stanis ław R u d n ick i z w ra c a u w ag ę c z y te ln ik a n a o c h r o n ę p r a w a do g ro b u w z a le ż ności od rodzaju n aruszenia. M oż e o n a prz e ja w ia ć się w posta ci sankcji m a ją tk o w y c h i środków n ie m ajątk o w y c h . Z n o w e li z o w a n e art. 2 4 i 448 k.c. p r z e w i d u ją środki o chrony p r a w a do grobu.
W r o zd z iale sz ó sty m „ O r z e c z e n ia są d o w e w spraw ach d ó b r o sobistych zw iązanych z k u lte m p am ięc i z m arły ch i z p rz e p isa m i usta w y o cm e n ta rz a c h i c how a niu z m a r ły c h " A u to r an a liz u je o r z e c z e n ia s ą d o w e , do ty c z ą c e d ó b r oso b is ty ch zw ią za nych z kulte m pa m ię c i o zm a rły c h , je d n o c z e ś n ie śledząc rozw ój o c h ro n y tych dóbr w p o l sk im u s ta w o d a w s tw ie . P r z e d m i o te m ana liz y stało się or z e c z n ic tw o Sądu N ajw yż sze go i są d ó w p o w s z e c h n y c h z lat 1965-1998. C ie k a w o stk ę sta now i po sta n o w ien ie Rady A d m in is tra c y jn e j K r ó l e s tw a P o ls k ie g o z 31 m a ja 1846 r.. za w ierając e „przepisy w z g lę d e m g r z e b a n ia ciał z m a r ł y c h ” , o g ło sz o n e w tomie 48 nr 118 D zie n n ik a Praw K ró le stw a P o lsk ie g o . P rz e p isy te o b o w ią z y w a ły do 17 w rz e śn ia 1932 r.
K s ią ż k a S ta n is ła w a R u d n i c k ie g o P r a w o d o g r o b u . Z a g a d n i e n i a
