Šabla. Okręg tołbuhiński

Michaił Łazarow,Andrzej

Kola,Gerard Wilke

Šabla. Okręg tołbuhiński

Informator Archeologiczny : badania 13, 277-279

277 B U Ł G A R I A N O V A E U n iw e r s y te t W a r s z a w s k i E k s p e d y c ja A r c h e o lo g ic z n a B a d a n ia p r o w a d z iła p r o f , d r L u d w ik a P r e s s p r z y w s p ó łu d z ia le d o c . d r . i n ż , a r c h . R y s z a r d a M a s s a ls k ie g o , d o c . d r. J u l i u s z a Z io m e c k ie g o , dr. T a d e u s z a S a rn o w ­ s k ie g o , d r. W a ld e m a r a S z u b e r ta , m g r. W ło d z im ie r z a G acu ty i in n y c h . F in a n s o w a ło M in is te r s tw o N a u k i, S z k o ln ic tw a W y ż s z e g o i T e c h n ik i, U n iw e r s y te t W a r ­ s z a w s k i, c z ę ś c io w o t e ż U n iw e r s y te t W r o c ła w s k i. D w u d z ie sty s e z o n b a d a ń p o ls k o - b u ł g a r s k i c h . R z y m s k a t w ie r d z a le g io n o w a i m i a s t o w c z e s n o b iz a n ty js k ie n a d d o ln y m D u n a je m /1-V I1 w . n . e . / . P r a c a m i a r c h e o lo g ic z n y m i o b ję to p ó ź n o a n ty c z n ą i w c z e s n o b iz a n - ty js k ą b u d o w lę z p o r ty k a m i, k o m e n d a n tu r ę le g io n o w ą - p r i n c i p i a o r a z z a c h o d n i Î w s c h o d n i'o d c in e k m u ró w o b ro n n y c h tw ie r d z y le g io n o w e j. W z w ią z k u z z a a w a n s o w a n y m s ta n e m r o b ó t k o n s e r w a t o r s k i c h , w o b r ę b ie b u d o w li z p o r ty k a m i w y k o p a lis k a m ia ły g łó w n ie c h a r a k t e r b a ­ d a ń s o n d a ż o w y c h . P o z w o liły one w y d z ie lić dw a e ta p y zab u d o w y k a m ie n n e j w z n ie s io n e j p r z e z le g io n is tó w / I I i III w . n . e . / o r a z f a z ę b u d o w n ic tw a d re w n ia n e g o / I , II w. n . e . / . U z y sk a n o e le m e n ty do r e k o n s t r u k c j i p lan u b u d o w li le g io n o w e j, p o p r z e d z a ją c e j p ó ź n o a n ty c z n ą k o n s tr u k c ję m i e j s k ą z d z ie d z iń c e m i p o r ty k a m i. E k s p l o r a c j a je d n e g o z p o m ie s z c z e ń le g io n o ­ w y ch d o s t a r c z y ł a k i l k a d z i e s i ą t g lin ia n y c h la m p o liw n y c h , W o b r ę b ie k o m e n d a n tu r y o d s ł o n i ę t y z o s t a ł je d e n ze s k a rb c ó w p o ­ ło ż o n y c h obok ś w ią ty n i s z ta n d a r ó w . W ru m o w is k u s k a r b c a z n a le z io n o k i l k a d z i e s i ą t fr a g m e n tó w p o są g ó w b rą z o w y c h /w ty m p o z ła c a n y c h / n a tu ­ r a l n e j i po n a d n a tu r a ln e j w ie lk o ś c i, e m b le m a ty k u lto w e , f a l e r y , o d ła m k i s ig n a , p r z e d m io ty b r ą z o w e z w y p o s a ż e n ia ś w ią ty n i, tr ó jn ó g ż e la z n y , k il k a n a ś c i e m o n e t z III i IV w . n . e . P o w sc h o d n ie j s t r o n i e ś w ią ty n i o d ­ k r y t a z o s t a ł a s k le p io n a k o n s tr u k c ja - p ra w d o p o d o b n ie p r a e f u r n iu m z w ią ­ z a n e z p ó ź n o a n ty c z n ą f a z ą u ż y tk o w a n ia je d n e g o z a d m in is tr a c y jn y c h p o ­ m i e s z c z e ń k o m e n d a n tu r y . S o n d a ż e s t r a t y g r a f i c z n e w ś w ią ty n i p r z y n io s ły now e d a n e do r e k o n s t r u k c j i j e j f a s a d y i p o tw ie r d z iły i s t n i e n i e d w ó ch fa z b u d o w la n y c h . B a d a n ia so n d a ż o w e p ro w a d z o n e w p o b liż u m u ró w r o z s z e r z y ł y p o ­ w a ż n ie n a s z ą w ie d z ę o n a jw c z e ś n ie js z y m , d r e w n ia n o - z ie m n y m / I w . n . e . / e ta p ie b u d o w n ic tw a r z y m s k ie g o w N o v a e . O d s ło n ię to t r z y ro w y tw ie r d z y le g io n o w e j z te j f a z y j e j i s t n i e n i a , p o z o s ta ło ś c i w i e i y / ? / , o r a z s z e r o k ą , s u c h ą f o s ę z fa z y k a m ie n n e j. Z a d o k u m e n to w a n e p r z e k r o j e d a ją ta k ż e ‘ w g lą d w p ó ź n ie js z e d z ie je u m o c n ie ń z b u d o w an y ch p r z e z ż o łn ie r z y I - g o le g io n u I ta ls k ie g o , SA B L A O k r ę g to łb u h iń s k i C e n tr u m A r c h e o lo g ii P o d w o d n ej w S o zo p o lu p r z y P a ń s tw o w y m M u z e u m H is to r y c z n y m

278 I n s ty tu t A r c h e o lo g ii i E tn o g r a f ii U n iw e r s y te tu im . M ik o ła ja K o p e r ­ n ik a w T o r u n iu - K o lo N aukow e S tu d en tó w A r c h e o lo g ii UM K, A k a ­ d e m ic k i KJub P o d w o d n y " T r e p a n g 1* p r z y UMK B a d a n ia p r o w a d z ili: K a n d y d a t N auk M ic h a il L a z a r ó w , d r A n d r z e j K o la , d r G e r a r d W ilk e , B a d a n ia f in a n s o ­ w ało M u z e u m O k rę g o w e w T o lb u h in ie . P ie r w s z y s e z o n b a d a ń . P r z y s t a ń s t a r o ż y t n a i w c z e s n o ś r e d n io ­ w ie c z n a - d o m n ie m a n y " C a r o n L im e n " . D ru g a p o ło w a II t y s i ą c l e c i a p. n . e . - X w . n , e .

A r c h e o lo g ic z n e b a d a n ia podw odne r e lik tó w p r z y s t a n i s t a r o ż y t n e j 1 w c z e s n o ś r e d n io w ie c z n e j b y ły p ro w a d z o n e w r e j o n i e l a t a r n i m o r s k i e j w Tśabli /p ó łn o c n a c z ę ś ć b u ł g a r s k ie g o w y b r z e ż a M o r z a C z a r n e g o / . Z a d a n ie m w s tę p n y c h b a d a ń b y ło z lo k a liz o w a n ie p r z y s t a n i , w z m ia n k o w a ­ n e j w p is a n y c h ź r ó d ła c h s ta r o ż y tn y c h j a k o " C a r o n L im e n " , s p o r z ą d z e n ie p la n u b a ty m e tr y c z n e g o o b e jm u ją c e g o r e j o n d o m n ie m a n e j p r z y s t a n i o r a z p r z e p r o w a d z e n ie p odw odnej p e n e t r a c j i d la u z y s k a n ia m a t e r i a ł u z a b y tk o ­ w eg o p o tw ie r d z a ją c e g o lo k a l i z a c j ę p r z y s t a n i i u s t a l a j ą c e g o c h r o n o lo g ię te g o o b ie k tu . S p o rz ą d z o n o p la n b a ty m e tr y c z n y c z ę ś c i z lo k a liz o w a n e j p r z y ­ s t a n i o p o w ie r z c h n i o k o ło 2 5 0 x 4 0 0 m , w y k o n u ją c p o m ia r y g łę b o k o ś c io w e n a 16 o s ia c h u s y tu o w a n y c h p r o stopią d ie do U n ii b r z e g u , o d d a lo n y c h od s i e b i e o 10 lu b 20 m . P o m i a r y g łę b o k o ś c io w e w s t r e f i e b rz ë g o w e j - do 1 5 0 m - w y konyw ano p r z y p o m o c y p r z y r z ą d ó w g e o d e z y jn y c h , n a t o m i a s t w p a s ie n a s tę p n y m - od 150 do 4 0 0 m od l i n i i b rz è g o w e j - w y k o n y w an o j e p r z y p o m o c y p r z y r z ą d ó w p o d w o d n y ch , s t w i e r d z a j ą c z r ó ż n ic o w a n e g ł ę ­ b o k o ś c i d o c h o d z ą c e do 9 m . D o d atk o w o , d la u z y s k a n ia p ro f iló w g łę b o ­ k o ś c i z a le g a n ia d n a , w y k o n an o p o m ia r y g łę b o k o ś c i n a 4 w y b ra n y c h o e ia c h w p a s i e o d 400 d o 550 m od l i n i i b r z e g o w e j, s t w i e r d z a j ą c i s t n i e ­ n ie g łę b o k o ś c i do 21 m . Na p o d s ta w ie s p o r z ą d z o n e g o p la n u b a t y m e t r y c z ­ n e g o s tw ie r d z o n o d u ż e z r ó ż n ic o w a n ie w u k ła d z ie s k a l i s t e g o d n a , ze s z c z e ­ g ó ln ie i n / t e r e s u j ą c y m w y p ly c e n ie m d n a do 70 c m g łę b o k o śc ią s t w i e r d z o ­ n y m w o d le g ło ś c i o k o ło 1 6 0 -2 0 0 m o d l i n i i b r z e g o w e j. P r z e p r o w a d z o n a w ty m r e j o n i e p o d w o d n a p e n e t r a c j a d o p r o w a d z iła do z lo k a liz o w a n ia w p a ­ s ie p o m ię d z y w s p ó łc z e s n ą l i n i ą b r z e g u a w s p o m n ia n y m w y p ły c e n ie m 4 k a ­ m ie n n y c h k o tw ic , k t ó r e w s k a z y w a ły b y n a w y k o r z y s ty w a n ie te g o ż m i e j s c a j a k o k o tw ic o w is k a d la s ta tk ó w . P i ą t ą k o tw ic ę te g o ty p u z lo k a liz o w a n o ju ż po z e w n ę tr z n e j s t r o n i e w s p o m n ia n e g o w y p ły c e n ią . W s z y s tk ie z e z n a l e z i o ­ n y ch k o tw ic k a m ie n n y c h , p o s ia d a ją c y c h po t r z y o tw o r y i w a g ę od 21 do 58 k g , d a to w a ć m o ż n a n a p ó ź n y o k r e s e p o k i b r ą z u lu b w c z e s n y o k r e s e p o k i ż e l a z a . R ó w n o c z e ś n ie p ro w a d z o n o p e n e t r a c j ę s e k to r o w ą w s z e r o k i m p a ­ s i e r e jo n u d o m n ie m a n e j p r z y s t a n i , u z y s k u ją c w r e z u l t a c i e k i l k a n a ś c ie f ra g m e n tó w a m f o r p o c h o d z ą c y c h z o k r e s u od V w .p . n . e . do X w . n . e . Z in n y c h m a te r ia łó w z a b y tk o w y c h z n a le z io n o tu o ło w ia n ą p o p r z e c z k ę 2 o ło w ia n o - d r e w n ia n e j k o tw ic y , k t ó r ą d a to w a ć m o ż n a w s z e r o k i c h r a ­ m a c h d r u g ie j poło w y I ty s i ą c l e c i a p. n . e . , o r a z f r a g m e n t ż e la z n e j k o tw i­ c y w c z e s n o ś r e d n io w ie c z n e j.

279

P ro w a d z o n e w S a b li a r c h e o lo g ic z n e b a d a n ia podw odne s ta n o w iły u z u p e łn ie n ie n a z ie m n y c h p r a c b a d a w c z y c h p ro w a d z o n y c h p r z e z M u zeu m O k rę g o w e w T o łb u h in le pod k ie r o w n ic tw e m Iw an a W a s ilc z in a n a r e l i k t a c h z lo k a liz o w a n e g o tu a n ty c z n e g o m i a s t a . B a d a n ia w IŚabli b ę d ą k o n ty n u o w a n e . C Y P R N E A P A P H O S S ta c ja A r c h e o lo g ii Ś r ó d z ie m n o m o r s k ie j UW w K a ir z e B a d a n ia p r o w a d z ił d r h a b . W ik to r A . D a s z e w s k i. F in a n s o w a ła S ta c ja A r c h e o lo g ii Ś r ó d z ie m n o m o r s k ie j UW . XIV k a m p a n ia w y k o p a lis k o w a . P a ł a c - r e z y d e n c j a z II-V I w , n. e . C e le m p r a c n a t e r e n i e w io s k i K a to P a p h o s /a n ty c z n e g o N e a P a p h o s / by ło o d s ło n ię c ie d a ls z y c h p a r t i i r z y m s k ie g o p a ł a c u - r e z y d e n c j i . W y k o p a lisk a s k o n c e n tr o w a n e b y ły w t r z e c h p u n k ta c h w o b r ę b ie s k r z y d ł a p o łu d n io w e g o i w s c h o d n ie g o .

N a p o łu d n iu u s u n ię to г а з у p is k o z a le g a ją c e w k o r y t a r z u - p o r t y k u . K o­ r y t a r z te n , o n a jb a r d z ie j r e p r e z e n t a c y j n y m c h a r a k t e r z e w te j r e z y d e n c ji / d ł u g o ś c i 56 m i s z e r o k o ś c i 5 m / , p o s ia d a ł o n g iś b a r w n e p o s a d z k i m o z a i ­ k o w e . W z n a c z n y m s to p n iu z o s ta ły o n e z n is z c z o n e w c z a s a c h , g d y p a ła c , o p u e z c z o n y p r z e z p ra w o w ity c h w ł a ś c i c i e l i , s łu ż y ł ja k o s c h r o n is k o d la p rz y g o d n y c h u ż y tk o w n ik ó w o r a z ja k o k o p a ln ia m a te r ia łó w b u d o w la n y c h . Z a c h o w a n e do d z iś f r a g m e n ty m o z a ik i ś w ia d c z ą , że w ś r ó d o rn a m e n tó w n a j c z ę ś c i e j p o w ta r z a ją s i ę r ó ż n e ty p y m e a n d r a , w a r k o c z a , r z ę d y tró jk ą tó w i ła m i ą c a s i ę f a la . Ś ro d k o w a p a r t i a p o s a d z k i b ie g n ą c a p r z e z c a ł ą d łu g o ś ć p o rty k u i u ję ta w m e a n d r o w ą r a m ę , p o d z ie lo n a b y ła n a s z e r e g p r o s t o k ą t ­ n y c h 1 k w a d r a to w y c h p ó l, z k tó r y c h k a ż d e z a w ie r a ło in n ą d e k o r a c j ę w e w ­ n ę t r z n ą , M o z a ik a p o ło ż o n e b y ła n a p o d k ła d z ie w a p ie n n y m o k ilk u c e n ty m e ­ tr o w e j g r u b o ś c i , z a le g a ją c y m n a p o d b u d o w ie z d ro b n y c h k a m ie n i, W ś r o d ­ k o w ej c z ę ś c i p o rty k u , n ie m a l n a o s i g łó w n ej s a l i p a ła c u , z n a le z io n o ś la d y w c z e ś n i e j s z e j b u d o w li k a m ie n n e j o s t a r a n n i e ty n k o w a n y c h ś c ia n a c h z e ś l a ­ d a m i d e k o r a c ji m a l a r s k i e j . U s y tu o w a n ie budynku j e s t p r o s to p a d łe do m u ró w k o r y t a r z a . P r a c e p ro w a d z o n e w s k r z y d le w s c h o d n im p a ła c u m ia ły n a c e lu o d ­ k r y c i e p o m ie s z c z e ń z n a jd u ją c y c h s i ę n a p ó łn o c od g łó w n e g o w e j ś c i a o r a z s p r a w d z e n ie , c z y u k ła d ic h j e s t s y m e tr y c z n y do u k ła d u s a l w c z ę ś c i p o ­ łu d n io w e j s k r z y d ła w s c h o d n ie g o . O d s ło n ię to p o m ie s z c z e n ia p ie r w s z e g o r z ę ­ d u , t. j . p r z y l e g a j ą c e d o z e w n ę tr z n e g o m u r u w s c h o d n ie g o o r a z c z ę ś c io w o e a l e 'd r u g i e g o 1 tr z e c i e g o r z ę d u . W s z y s tk ie b y ły p o w a ż n ie z n i s z c z o n e . M u ­ r y z a c h o w a ły s i ę f r a g m e n t a r y c z n i e i to je d y n ie w p a r t i a c h fu n d a m e n to w y c h . Z n is z c z o n e b y ły r ó w n ie ż p o d ło g i, o n g iś w y k o n an e z bloków k a m ie n n y c h b ą d ź u b ite j z ie m i c z y k a m ie n i z a la n y c h z a p r a w ą w a p ie n n ą . S ta n z a c h o w a n ia s a l d ru g ie g o r z ę d u j e s t ta k z ły , ż e p r z e d p e łn y m o d k o p a n ie m te j c z ę ś c i p a ­ ła c u n ie m o ż n a s t w ie r d z ić s y m e t r i i .układu obu p a r t i i s k r z y d ła . W y d aje s i ę