"Prasa dziecięca i młodzieżowa", studia i materialy pod red. M. Adamczyka i J. Jarowieckiego, Kielce 1982 : [recenzja]

Białek, Józef Z.

"Prasa dziecięca i młodzieżowa",

studia i materialy pod red. M.

Adamczyka i J. Jarowieckiego, Kielce

1982 : [recenzja]

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 23/2, 119-121

R

E

C

E

N

Z

J

E

K w artalnik Historii Prasy Polskiej X X III 2 PL ISSN 0137-2998

Prasa dziecięca i młodzieżow a. Studia i m ateriały pod redakcją M. Adam czyka

I J. Jarowieckiego, K ielce 1982, IKN Oddział Doskonalenia N auczycieli w Kielcach,

ss.

34a

·

'

Tom studiów i m ateriałów w ydany pod redakcją M ieczysława Adam czyka i Jerzego Jarow ieckiego zaw iera różnego rodzaju prace w łasn e podporządkowane głów nem u celowi: opisowi i charakterystyce czasopism dziecięcych i m łodzieżo­ w ych w okresie m iędzyw ojennym i w czasie okupacji h itlerow skiej. Jest to am bit­ na próba poszerzenia nikłych dotąd badań nad czasopiśm iennictw em dziecięcym i m łodzieżow ym X X w., w ypełniająca niejedną lu kę w naszej w iedzy o dziejach, roli i znaczeniu pism a dla m łodego odbiorcy. I choć ogłoszone drukiem studia, szkice, kom unikaty, m ateriały n ie w yczerpują w szystkich k w estii badawczych, to jednak otw ierają one na pew no w łaściw y nurt reflek sji nad różnymi aspektam i funkcjonow ania prasy dziecięcej i m łodzieżow ej X X w.

U kład pracy pozw ala dostrzec rozległość problem atyki zw iązanej z badaniem prasy; w części pierw szej obok zagadnień teoretycznych, dotyczących specyfiki badań nad prasą m iędzyw ojenną, m am y charakterystykę określonych rodzajów pism (harcerskich, uczniowskich, szkół zawodow ych, studenckich, regionalnych). W części drugiej dom inują szkice i artykuły o prasie konspiracyjnej organizacji społeczno-politycznych i kulturalnych w wybranych regionach kraju, głów nie w K ielcach i w K rakowie. Tom studiów został opracowany przez zespół badawczy Sam odzielnego Zakładu B ibliotekoznaw stw a Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kra­ kow ie oraz przez pracow ników Oddziału Doskonalenia N auczycieli w Kielcach. W yniki poszukiw ań badawczych prezentują tu autorzy o różnym przygotow aniu m erytorycznym i dośw iadczeniu pisarskim ; drukują sw e pierw sze prace i naj­ m łodsi badacze prasy. '

Zgromadzone w pracy zbiorowej szkice i m ateriały m ają na ogół jednolity cha­ rakter; różni je głów n ie sposób analizy zebranego m ateriału. W sum ie jednak om a- w ia n ë 'rozprawy i artykuły, w zajem nie się uzupełniając, drążą z w ielu stron, przy użyciu zróżnicowanych m etod, w łaściw ości prasy dziecięcej i m łodzieżow ej doby współczesnej. :

Swojego rodzaju w prow adzeniem do cyklu szkiców o prasie dziecięcej i m ło­ dzieżow ej okresu m iędzyw ojennego jest studium J. Jarowieckiego, w którym obok refleksji nad rolą i znaczeniem prasy adresowanej do m łodego czytelnika znalazło się sporo uw ag natury teoretyczno-m etodologicznej, jak np. kw estie term inologicz­ ne, zagadnienia k lasyfikacji i typologii prasy dla dzieci i m łodzieży. Autor — od­ w ołując się do licznych przykładów — dokonał najpierw u ściślen ia zakresów treściow ych obiegow ych term inów: „prasa dziecięca”, „prasa m łodzieżow a”, „cza­ sopism a szkolne”, „czasopisma studenckie”. Z kolei — uwzględniając różne czyn­ niki, np. w iek czytelnika, poziom jego psychicznego i in telektualnego rozwoju, za­ interesow ania — przeprowadził w stępną k lasyfikację i charakterystykę pism dla dzieci i m łodzieży, w tym szczególnie czasopism szkolnych i prasy m łodzieżow ej. Charakteryzując m ało dotąd analizow ane czasopism a szkolne, zaznacza wyraźnie,

120

że otwiera się „nowe pole badawcze ukierunkow ane na zbadanie tych czasopism , na określenie ich stale zm ieniających się funkcji; chodzi też o ukazanie ew olucji tych w ydaw nictw , ujaw niającej się zw łaszcza w poglądach ideow o-politycznych i artystyczno-literackich” (s. 31). Podobnie i prasa m łodzieżowa, wydaw ana przez zw iązki i organizacje m łodzieżowe, organizacje polityczne, społeczne, kulturalne i kościelne, w inna być — zdaniem autora — poddana penetracjom badawczym , znajom ość bowiem tej prasy „może nie tylko uczynić bliższą nam jej tradycję, ale także określić rodowód w ielu w spółczesnych czasopism dziecięcych i m łodzieżow ych, m oże w zbogacić naszą w iedzę o w artościach, jakie ow e czasopism a w niosły do k u l­ tury politycznej oraz do kultury narodowej” (s. 50).

C zęściową realizację w ysun iętych przez J. Jarow ieckiego postulatów badaw ­ czych znajdujem y już w kolejnych szkicach i artykułach. B. Pietrzyk i W. Wójcik dokonują „próby stw orzenia w stępnego obrazu całości prasy harcerskiej w dw u­ dziestoleciu m iędzyw ojennym ”, W. Bujak zaś zajm uje się czasopism am i szkół za­ wodow ych dla dziewcząt; podstaw ow e funkcje czasopism uczniowskich om awia I. Socha, a o czasopism ach m łodzieży akadem ickiej inform uje M. Pieczonka. Prasę dziecięcą w K ielcach, K rakow ie i na Śląsku opisują D. Adam czyk, M. Pachut i U. Stosio. W w yniku żm udnych nieraz poszukiw ań autorzy m ogli w prowadzić do sw ych prac sporo rzetelnych inform acji o ilości i typach w ydaw anych pism , często­ tliw ości ich edycji, zasięgu oddziaływ ania, nakładu, zaw artości treściow ej i form ie zewnętrznej. N iektórzy z nich — rozszerzając sw e uw agi poza w stęp ny opis, reje­ strację — określili także profil id eow y i społeczno-kulturalny analizow anych cza­ sopism . Ten pogłębiony sposób analizy i interpretacji zastosow ała zw łaszcza Irena Socha, ukazując w przekonywającym w yw odzie kierunki rozwoju i ew olucji prasy uczniow skiej w dw udziestoleciu m iędzyw ojennym oraz akcentując znaczenie tej prasy w system ie edukacji szkolnej. „Analiza typologiczna czasopiśm iennictwa szkolnego — dowodzi autorka — pozwala określić jego funkcje, a żyw otność i roz­ m iary zjaw isk a podnoszą ich w agę. Czasopisma te stanow iły odrębną, choć *ρο czę­ ści rów noległą do lekcyjnej płaszczyznę realizow ania się procesu w ychow aw czego i edukacji polonistycznej w szkole czy inaczej — sw oisty środek przekazu i poziom obiegu treści w ychow aw czych i literackich” (s. 112—113).

O tym, jak funkcjonow ała i jaką rolę odgryw ała prasa dziecięca i m łodzieżo­ wa w latach 1939— 1945, dow iadujem y się z cennych rozpraw i artykułów zam iesz­ czonych w części drugiej om awianej publikacji. Obszerne studium J. Jarow ieckiego jest całościow ym ujęciem prasy Szarych Szeregów w Krakowie. W pew nej m ierze uogólnia w nim autor obserwacje, spostrzeżenia i ustalenia zaw arte w innych, już ogłoszonych pracach. Rozprawa wyróżnia się solidną podbudową faktograficzną i dokum entacyjną powiązaną ze szczegółową analizą zaw artości w ielu pism („In­ form acje R adiow e”, „Przegląd P olsk i”, „Na ucho”, „Watra”, „Na tropie”, „Czuwaj”, „Bez w ędzidła”) i charakterystyką działań redaktorów i w spółpracow ników poszcze­ gólnych czasopism . W zakończeniu tego studium czytam y: „Prasa harcerska sp eł­ niała różne funkcje: inform ow ała o wydarzeniach w ojennych, zw alczała i dem asko­ w ała kłam stw a hitlerow skiej propagandy, podtrzym ywała ducha narodowego, m o­ bilizując do w alk i z okupantem , przygotow yw ała m łodzież do życia w warunkach w ojny i po jej zakończeniu, określając w yraźnie jej pokoleniow ą odrębność, za­ pew niała uczestnictw o w kulturze literack iej” (s. 289).

W iele interesujących spostrzeżeń i uwag o roli i znaczeniu m łodzieżow ej prasy konspiracyjnej form ułują i inni autorzy: Zofia Sokół dokonuje rzeczowego prze­ glądu prasy m łodzieżow ej ruchu ludow ego, M ieczysław A dam czyk om awia kon­ spiracyjne pism a m łodzieżow e na K ielecczyźnie, Barbara Korczak pisze o m ło­ dzieżow ych pism ach kulturalnych i literackich, w reszcie Bożena Pietrzyk dołącza do całości pracy sw oją bardzo użyteczną dla badaczy prasy „próbę b ibliografii” konspiracyjnej prasy dziecięcej i m łodzieżow ej w latach 1939— 1945. Sądzę, że ta

R E C E N Z JE

_12Γ

obszerna publikacja daje podstaw ę — źródłową, dokum entacyjną, bibliograficzną —· do prowadzenia w różnych zakresach dalszych i bardzo potrzebnych badań nad funkcjam i społecznym i i w ychow aw czym i czasopiśm iennictw a dziecięcego i m ło­ dzieżowego w dobie w spółczesnej.

J ó z e f Z . B iałek

W iesław H ł a d k i e w i c z , Polacy w zachodnich strefach oku pacyjn y ch Nie­

miec 1945— 1949, W ydawnictwo W yższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze,

1982, ss. 139.

Ś w ieżo w ydana książka W iesław a H ładkiew icza stanow i w ydarzenie raczej do­ syć rzadkie w literaturze poświęconej zagadnieniom em igracji w spółczesnej; po raz zaś w ogóle pierw szy otrzym aliśm y om ów ienie problem atyki polskiej em igracji powojennej w trzech strefach okupacyjnych w b. Trzeciej Rzeszy. Ze zdum iew a­ jącą obojętnością unika się tego tem atu, aczkolw iek stanow i on przecież nie naj­ m niejszy fragm ent całości losów polskich po II w ojnie i reprezentuje pod w ielom a w zględam i bogaty i charakterystyczny zespół zjaw isk składających się na cało­ kształt w ielkiego dram atu polskiego w okresie pow ojennym . I dlatego n ależy w y­ razić uznanie W ydaw nictw u Wyższej Szkoły Pedagogicznej, że objęło patronat nad pracą H ładkiew icza, w ydając jego ciekaw ą publikację.

Fragm ent jej obejm uje m.in. zagadnienia zw iązane z prasą w ydaw aną w la ­ tach 1945— 1949 na terenie ów czesnych trzech stref okupacyjnych b. Trzeciej Rze­ szy; znajdow ało się na nim w pierwszym , bezpośrednio pow ojennym okresie ok. 1 m in 200 tys. Polaków. W kilka lat później, w następstw ie repatriacji do P olski, ilo ść ta zm alała do ok. 113 tys. osób, które zdecydow ały się pozostać na em igracji trw ałej i stałej. Książka W. H ładkiew icza analizuje w szechstronnie zróż­ nicow ania struktualne w ysiedleńców polskich, kategorie tej ludności, geografię polskich skupisk, warunki socjalno-bytow e, strukturę dem ograficzną i społeczno­ -zaw odow ą. Interesujący jest także rozdział om aw iający rolę adm inistracji m ię­ dzynarodowych, decydującą w znacznej m ierze o losach ludzi nie tylko pozostałych po zakończeniu w ojny na obszarze obcym , ale doświadczonych tragicznie ze stronjr niem al całej ludności niem ieckiej i jej hitlerow skiego, ludobójczego kierow nictw a. R ów nież nader interesujące są fragm enty książki dotyczące rozdarcia, jakie po­ w stało w środowisku polskim w Niem czech, w ich zachodnich strefach, na tle pro­ blemu: w racać do Polski czy pozostać poza jej granicami? W zdecydow anej w ięk ­ szości w ypadków zw yciężała koncepcja powrotu do kraju rodzinnego, uwolnionego od okupacji hitlerow sk iej. Pozostała część w ysiedleńców podjęła życie w nowych, n iełatw ych w arunkach na ziem i niem ieckiej i w m asie rozrzuconej w w iększości po licznych obozach przetrwała do roku 1949, kiedy nastąpił m asow y exodus z N iem iec do krajów zam orskich, głów n ie Stanów Zjednoczonych i A ustralii, w m niejszym procencie do A nglii, Francji i innych krajów europejskich.

D zieje tej części em igracji polskiej w N iem czech zachodnich w latach 1945— 1949 są kanw ą kilku rozdziałów om aw ianej tu książki, a wśród w ielu dziedzin ży­ cia w ysiedleńców na ziem i niem ieckiej, w jej zachodnich sektorach, om ówiony zo­ stał także problem prasy polskiej na tym obszarze. Jest to — obok sprawy szkol­ n ictw a polskiego na tym odcinku, jak i licznych w ydaw n ictw książow ych — frag­ m ent najbardziej pasjonujący i zdum iew ający ze w zględu na rozmach in icjatyw y społecznej w ykazanej przez środowisko polskich tzw. dipisów.