Pruskie nazwy zaginione z terenu byłego powiatu ostródzkiego

Biolik, Maria

Pruskie nazwy zaginione z terenu

byłego powiatu ostródzkiego

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-4, 195-211

A

R

T

Y

K

U

Ł

Y

i

M

A

T

E

R

I

A

Ł

Y

M a r i a B io lik

PRUSKIE NAZWY ZAGINIONE Z TERENU BYŁEGO

POWIATU OSTRÓDZKIEGO

N a zw y z e b ra n e ze ź ró d eł h is to r y c z n y c h 1 i o p ra co w a ń * dotyczących d a ­ w nego p o w ia tu o stró d z k ie g o są p ru sk ie , polsk ie i n iem iec k ie , jak o że te tr z y n a ro d o w o śc i b r a ły u d z ia ł w k rz y ża ck ie j k o lo n izacji d a w n e j p r u s k ie j ziem i sa siń sk iej. Z a p r u s k ie u z n an o t u 222 n a z w y w ty m 123 n a z w y m iejscow e, 14 te re n o w y c h , 84 w o d n e i 1 n a z w ę to n i r y b a c k i e j 3. P rz y p u sz cz a się, że część t y c h n a z w sięga sw o im ro d o w o d e m o k r e s u w s p ó ln o ty b a łto sło w iań sk iej, a część z o stała u tw o rz o n a w o k re s ie późniejszym , k ie d y to o sa d n icy p ru sc y m aso w o p rz e n ik a li n a zachód poza lin ię P a s łę k i 4. J e d n a k ż e p ierw sze zapisy

W Y K A Z s t o s o w a n y c h s k r ó t ó w : m a s c . = r o d z a j m ę s k i ; n e u t r . — r o d z a j n i j a k i ; n o m . » * m i a n o w n i k ; p l . = l i c z b a m n o g a ; s g . =*» l i c z b a p o j e d y n c z a . Z e w z g l ę d ó w t e c h n i c z n y c h n i e m o ż n a b y ł o w t e k ś c i e a r t y k u ł u u m i e ś c i ć n i e k t ó r y c h o z n a ­ c z e ń g r a m a t y c z n y c h . O p u s z c z o n o j e w e w s z y s t k i c h w y r a z a c h o z n a c z o n y c h ! W y r a z y t e w k o * l e j n o ś c i t a k i e j w j a k i e j w y s t ą p i ł y w t e k ś c i e p o d a j e s i ę n i ż e j : A p s ' i n g è , A p ä n i , Ù p è , Ù p è s , ù p è , a r ( û ) - , A r i n a s , O r 'i j o s e s t e r a s , b a l d é , b a ï d i s , b h e l ô - , B a l d u p é , B a l d u n p ' e z e r a s , B a l d ó n a s , B a l d ô k a s , B a l d a n i p k m . , B a l d u z i y k m . , p j a v a , B a l d ë ^ i , B a l d ę n i , B a l d f n i , B a l d i ç s , B a l d û n e , B a l d u o p a , B a l d o n ë , b a k s é t i , B a k s i i j e z e r a s , B a k s i ś k i y e z e r a s , B a k - s é n y k m . , B a k s i y k m . , B a k s i ś k i y k m . , B a k s i o n i p k m . , g r a b e , G r a b e , G r a b e l ë , G r a b e l i s , G r a b i k è , G r a b u o s t a s , G r a b u o s t a s e z e r a s , G r a b u p é , G r a b u p i s , G r a b i y k m . , G r a b i s k i y v k . , G r a b u p è l i y k m , G r a b u p i y k m . , g r a n d i s , l a u k a s , i l g a s , d e l - , d j g h ô - , I l g a s , i l g a s a i , i l g a s i a i , l i g e , I l g ë , l a u k a s , i n s a n , K a m e s ÿ s , K e m e r i o e z e r a s , K e n e l é , K e n e l i a i , i ç e rç i , I Ç e n l t i s , Ç e n e n i e k i , p u o l a , g a T d a s , g à r d i s , g h e r e h - , g h e r d h - , p é n ê t i , p e n d é t i , p i n d é t i , p é n t ê t i , p e n d ë r e , p l a v à , p r i e d e , e z e r a s , e g h e r o - , S k a b ô t s , - ô t - , S k o b - a s , s k o b t i , s m a g ù s , t u b a , t u b a s , v ï n d a s , v i î ï d e l i s , k i ë m a s , c i e m s , . W i s ô t a i , W i s ô t i s , - ô t - , v i s a s , b u t i , z e m a s , z e m è , S k a b ô t s , a p ë , b a l d e , g r a b e . 1 C h o d z i t u o z b i o r y ź r ó d e ł d r u k o w a n y c h t a k i c h j a k : C o d e x d i p l o t n a t i c u s P r u s s i e n s , h r s g . v o n J . V o i g t , B d . 1— 2, K ö n i g s b e r g 1836— 1861; C o d e x d i p l o m a t i c u s W a r m i e n s t s , h r s g . v o n - C . P . W o e l k y u n d j . M . S a a g e , B d . 1—4, M a i n z 1860, 1864, B r a u n s b e r g u n d L e i p z i g 1874, B r a u n s b e r g 1935; P r e u s s i s c h e s U r k u n d e n b u c h , h r s g . v o n M . H e i n u n d E . M a s c h k e , B d . 1— 5, K ö n i g s b e r g — M a r b u r g 1882 — 1969 ( d a l e j P U B ) ; D a s G r o s s e Z i n s b u c h d e s D e u t s c h e n R i t t e r o r ­ d e n s (1414—1438), h r s g . v o n T h i e l e n P . G . , M a r b u r g 1958 i i n n e o r a z o ź r ó d ł a k a r t o g r a f i c z n e , j a k л р . J . E . E n d e r s c h , T a b u l a g e o g r a p h i c a e p i s c o p a t u m w a r m ł e n s e m t n p r u s s l a e x h i b e n s , E l b i n g e 1755; G . H e n n e n b e r g , P r u s s i a A c c u a r t e d e s c r i p t a , K ö n i g s b e r g 1576 i r ę k o p i ś m i e n n e d o ­ s t ę p n e w A r c h i w u m D i e c e z j a l n y m i W o j e w ó d z k i m A r c h i w u m P a ń s t w o w y m w O l s z t y n i e . 2 W y k o r z y s t a n o t u p r z e d e w s z y s t k i m o p r a c o w a n i a h i s t o r y c z n e o p a r t e n a s t a r y c h ź r ó d ­ ł a c h r ę k o p i ś m i e n n y c h p r z e c h o w y w a n y c h p o z a g r a n i c a m i p o l s k i l u b z a g i n i o n y c h J a k : A . D ö h - r i n g , Ü b e r d i e H e r k u n f t d e r M a z u r e n . M i t b e s o n d e r e r B e r ü c k s i c h t i g u n g d e r K r e i s e O s t e r o d e u n d N e i d e n b u r g , K ö n i g s b e r g 1910; K . A b e , D i e K o m t u r e i O s t e r o d e d e s D e u t s c h e n O r d e n s i n P r e u s s e n 1341— 1525, K ö l n u n d B e r l i n 1972; K . K a s i s k e , D i e S i e d l u n g s t ä t i g k e i t d e s D e u t s c h e n O r d e n s t m ö s t l i c h e n P r e u s s e n b i s z u m J a h r e 1410, K ö n i g s b e r g 1935; E . H a r t m a n n , D e r K r e i s O s t e r o d e . D a t e n ż u r G e s c h i c h t e s e t n e r O r t s c h a f t e n , W ü r z b u r g 1958; W . K ę t r z y ń s k i , O l u d n o ś c i p o l s k i e j t o P r u s i e c h n i e g d y ś k r z y ż a c k i c h , L w ó w 1882 i i n n e . 3 A r t y k u ł o p a r t y j e s t n a w y n i k a c h p r a c y d o k t o r s k i e j T o p o n i m i a Z i e m i O s t r ó d z k i e j , n a p i ­ s a n e j p o d k i e r u n k i e m p r o f . d r h a b . H u b e r t a G ó r n o w i c z a . 4 P o r . J . P o w i e r s k i , K s z t a ł t o w a n i e s i ę g r a n i c y p o m o r s k o - p r u s k l e j t o o k r e s i e o d X I I d o p o c z q t k u X V I t o . , c z . 1— 2, Z a p i s k i H i s t o r y c z n e , 1965, t . 30, z. 2, s s . 7—33; z . 3, s s . 7—27; t e g o ż P o d z i a ł y t e r y t o r i a l n e P o m o r z a G d a ń s k i e g o i z i e m n a p r a w y m b r z e g u d o l n e j W i s ł y w ś r e d n i o -K O M U N I -K A T Y M A Z U R S -K O - W A R M I Ń S -K I E , 1181, n r 2—3

19 6 Maria Biolik

ty ch n a zw w y s tę p u ją do p iero w d o k u m e n ta c h k rzy ża ck ic h i t a k w Х Ш w. zapisano tu 8 n a zw w ty m 4 p r u s k ie i 4 polskie, a w X IV w ie k u 115 p ru sk ic h , •45 polskich, 37 n iem ieck ich i 4 n ieja sn e. W d o k u m e n ta c h k rz y ża ck ic h m am y częste w z m ia n k i m ów iące o z m ia n ac h s ta ry c h n a z w p ru s k ic h na now e pru sk ie, polskie lu b n iem ieck ie oraz o n a zw a c h osad, k tó r e zaginęły w czasie licznych w o jen p ro w a d zo n y c h przez z akon k rz y ża ck i i p o m o ró w ja k ie n a w ie d z a ły te ziem ie 5. P rz e d m io te m tego a r ty k u ł u są w ła śn ie te n a js ta rs z e n azw y pru sk ie, k tó re z ró żn y ch p rz y cz y n u leg ły zap o m n ien iu , są to n a zw y m iejscow e, w odne i teren o w e. P rz e d sta w io n o je w postaci słow nika. H a słe m w s ło w n ik u jest p ierw szy zety m o lo g izo w an y zap is n a z w y lu b jej r e k o n s tru k c ja na p o d staw ie p o siad an y ch zapisów i p rzek a zó w źródłow ych, p o inich p o d a n o c h a r a k te r y s ty - ' kę o b iek tu i jego, lokalizację, zapisy h isto ry czn e w w y b o rze i p o rz ą d k u c h r o ­ nologicznym z p o d a n ie m r o k u zapisu, s k ró tu źródła, to m u i strony, dalej p rzed staw io n o k la s y fik a cję nazw y , jej o b jaś n ie n ie etym ologiczne oraz k o m e n ­ ta r z do zapisów i zm ian, ja k ie zaszły w jej poszczególnych o d m ia n k a ch s u b ­ sty tu cy jn y c h .

* A p i n s, d a w n a n a zw a w si D ragolice, około 2 k m n a zachód od Ł u k ty : ein G u t D orf O p p y n 6 (w 1349 r.), g u te O p y n im K a m m e r a m p t L u k th y n ist gelesen (w 1425 r . ) 7. — N azw a to p o g raficzn a z sufiksem - in - od pruskiego a p e lla tiv u m ope ’potok, s tr u m ie ń ’ zapisanego w d o k u m e n ta c h p ru s k ic h jako a p e 8, co z n ajd u je o d p o w ie d n ik w lite w s k im й р е ’r z e k a '9 i ło te w s k im upe ’W as ser’ z .p ra in d o e u ro p e js k im rd z en iem * a p - w znaczen iu ’W asser, F lu s s ’ l“. W p rzy to czo n y ch z ap isach n a z w y w id zim y su b s ty tu c ję fo n ety czn ą sam ogłoski 0 za o i b r a k p ru sk ie g o w y k ła d n ik a fleksyjnego. N azw a posiada b o g a ty m a ­

w i e c z u, w : K o n f e r e n c j a P o m o r s k a 1978, W r o c ł a w i i n . 1979, s s . 87—111 i G . L a b u d a , Z a g a d n i e n i e o s a d n i c t i o a l u d n o ś c i b a ł t y j s k i e j n a l e w y m b r z e g u d o l n e j W i s ł y w e w c z e s n y m ś r e d n i o w i e c z u , i b i d e m , s s . 13—35. 5 P o r . n a t e n t e m a t o s t a t n i o : O s t r ó d a . Z d z i e j ó w m i a s t a i o k o l i c y , O l s z t y n 1976. 6 J . P o w i e r s k i w r e c e n z j i a r t y k u ł u z w r ó c i ł u w a g ą n a t o , ż e w 1349 r o k u b r a c i a M i k o ł a j 1 H a n n u s z w a n i v o n O p p y n o t r z y m a l i p r z y w i l e j n a 30 ł a n ó w l e ż ą c y c h , , i n d e m d o r f O p p y n g e n a n t ” n a p r a w i e c h e ł m i ń s k i m ( P U B I V , n r 426 s . 388). Z d o k u m e n t u j e d n a k n i e w y n i k a , c z y w i e ś O p p y n o b e j m o w a ł a t y l k o o w e 30 ł a n ó w , c z y t e ż d o b r a w y m i e n i o n y c h p r u s k i c h s ą s i a d ó w . W i a d o m o n a t o m i a s t , ż e 30 ł a n ó w , d o b r a W i t e c h i n T o l k i n i T u l n e n S c h r o e t i n z e s o b ą s ą s i a d o ­ w a ł y . W 1348 т . p o s i a d ł o ś ć W i t t h e T o l k e n i j e g o b r a c i s ą s i a d o w a ł a z , , T u l i i C o n r o d M a c h e w i c z g u t ” . Z a p e w n e w z n i e k s z t a ł c o n y m w k o p i a c h t e k ś c i e c h o d z i ł o o s ą s i e d z t w o d ó b r T o l k a z d o ­ b r a m i T u l n i (a n i e T u l i i ) i K o n r a d a M a c h w i c a , s k ą d d a l e j m o ż n a b y s ą d z i ć , ż e O p p y n z 1349 r . b y ł a i d e n t y c z n a z m a j ą t k i e m K o n r a d a . W 1329 r . K o n r a d d e O p p y n u z y s k a ł p r z y w i l e j n a p o l e K u d y n p o d P a s ł ę k i e m (C o d e x d i p l o m a t ź c u s W a r m i e n s i s , I , n r 246). J e s t w i ę c e j , n i ż p r a w d o ­ p o d o b n e , ż e K o n r a d d e O p p y n b y ł i d e n t y c z n y z K o n r a d e m M a c h w i c e m . s ą d w i e m o ż l i w o ś c i i n t e r p r e t a c y j n e : 1. K o n r a d p o s i a d a ł O p p y n j u ż w 1329 r . ; 2. K o n r a d p i s a ł s i ę z O p p y n , l e ż ą ­ c e g o z u p e ł n i e , g d z i e i n d z i e j i n a z w ę t e j m i e j s c o w o ś c i p r z e n i ó s ł n a s w ó j m a j ą t e k , j e s z c z e w 1348 r . o k r e ś l a n y t y l k o w e d ł u g p o s i a d a c z a . Z n a n y z l a t 1320— 1331 r . k o m t u r e l b l ą s k i H e r m a n , c h o c i a ż w ź r ó d ł a c h m u w s p ó ł c z e s n y c h , w t y m w j e g o w ł a s n y c h d o k u m e n t a c h , n i e p o d a n o m i e j s c o w o ś c i , z k t ó r e j p o c h o d z i ł , p r z e z ź r ó d ł a n i e c o p ó ź n i e j s z e z o s t a ł o k r e ś l o n y j a k o H e r m a n n v o n O p p i n , c z y H e r m a n n u s d e O p p i n . O d 1344 r . z n a n y j e s t t e ż i n n y c z ł o n e k Z a k o n u K r z y ż a ­ c k i e g o O t t o ( m a j ą c y i m i ę c h a r a k t e r y s t y c z n e d l a M a c h w i c ó w ) d e O p i n , p r o k u r a t o r m o r ą ś k i . p ó ź n i e j p e ł n i ą c y i n n e f u n k c j e a d m i n i s t r a c y j n e w k o m t u r s t w i e e l b l ą s k i m . J e s t p r a w d o p o d o b n e , ż e H e r m a n , O t t o i K o n r a d b y l i c z ł o n k a m i t e j s a m e j r o d z i n y v o n O p p e n . 7 E . H a r t m a n n , D e r K r e i s O s t e r o d e . D a t e n z u r G e s c h i c h t e s e i n e r O r t s c h a f t e n , W ü r z b u r g 1958, s . 88. W d a l s z e j c z ę ś c i a r t y k u ł u p o d a j ę n a z w i s k o a u t o r a z n u m e r e m s t r o n y . 8 R . T r a u t m a n n , D i e a l t p r e u s s i s c h e n S p r a c h d e n k m ä l e r , G ö t t i n g e n 1925, s . 301. D a l e j s k r ó t T A S z p o d a n i e m s t r o n y . 9 E . F r a e n k e l , L i t a u i s c h e s E t y m o l o g i s c h e s W ö r t e r b u c h , B d . 1— 2, G ö t t i n g e n 1962, 1965, s . 1169. D a l e j s k r ó t F r a e n k e l z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 10 J . P o k o r n y , I n d o g e r m a n i s c h e s E t y m o l o g i s c h e s W ö r t e r b u c h , B d . 1—2, B e i n 1949— 1969, s . 51— 52. D a l e j s k r ó t P o k o r n y z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y .

Pruskie nazwy zaginio ne z terenu ostródzkiego _{1 9 7}

te ria ł p o ró w n a w c zy na te re n ie L itw y Apsas, A psinge, A p suonâ, A p y t à i Ł o t­ w y ńp. Apse , A p sa, A p a n i “ , o d p o w ia d ają jej też n ow sze litew sk ie n a zw y np. Upe, Upés od ù p e 12, jak ró w n ież w iele n a z w p ru sk ic h n o to w an y ch przez G. G e ru llisa np: A p p o s y n , (1340) 13 czyli * A p - u ż - t , A rd a p p e n , (1423) G eru llis 10, B e r u k a p y , (1340) G e ru llis 12, i inne. Z rd z en iem ty m m oże być też zw ią­ zana n a zw a Opa — rzek i w basen ie Wisły, T oporow , . t 1, s. 98, o raz p ru s k ie n a zw y osobow e A pp o l, A p u s, A p p o lz “ . M iejscow ość o tej sam ej nazw ie le ­ żała też n a W arm ii pod O r n e t ą 16. D zisiejsza w ieś D ragolice, położona jest w p o b liż u J e z io ra D ługiego, n a półn o cn y w sch ó d od Ł u k ty , co m oże w y ja śn ić e tym ologię n a z w y i być jej m otyw acją.

* A r i n g i n s , jezioro n a te r e n ie O stró d y : u m 1400 A r y n g in e S ee (około 1400 r. jez. A ry n g in e) G e ru llis 11. — N azw a to p o g raficzn a z su fik se m -ing- ty p o w y m d la n a zw w o d n y c h i d ru g im su fik sem -in -, n a d a n y m już b y ć może p rz ez N iem ców od rd zen ia a r-, tego k tó r y w y s tę p u je w polskim ’o ra ć ’, ła ­ ciń sk im arare, lite w sk im ârti, artójas ’orać, oracz’, F r a e n k e l 17,. w p ru sk im artoys ’radło, p łu g ’, Toporow , t. 1, s. 107, też p ru s k im a rtoys w zn aczeniu ’ora ć ’, T A S 302, k tó r e to w y ra z y pochodzą od p ra in d o e u ro p ejsk ie g o rd zen ia *ar(ó) ’p flü g e n ’ lite w sk ie arid, ârti, ło te w s k ie âr’u i p ru s k ie artoys w znacze­

niu ’A ckersm aran’, P o k o r n y 62. N azw a oznacza w ięc jezioro p o orane, p oryte, któ reg o w o d a żłobi w y r w y w podłożu. Z apis p rz y to czo n y przez G. G erullisa, tr a k t u j ę tu jak o s u b s ty tu c ję fonetyczną, zakończono śred n io -d o ln o -n iem iec - k im -e i n a zw ę r e k o n s tr u u ję w no m . sg. m asc. d a w n y ch te m a tó w n a -o-, czyli z p r u s k ą ko ń có w k ą -is. W tej końców ce sam ogłoska i u leg a ła red u k cji, ta k jak w języ k u litew sk im , s tą d najczęściej m ia ła p o sta ć -s. N ie m o żn a w y ­ kluczyć je d n a k m ożliwości r e k o n s tru k c ji tej n a zw y w ro d z a ju n ija k im , czyli z k o ń có w k ą -an, nom. sg. n e u tr. d a w n y ch p ru s k ic h te m a tó w -o-, -jo-, k tó r a była z as tę p o w a n a p rzez N iem ców n ajczęściej ró w n ie ż ś re d n io -d o ln o -n iem ie- ckim -e. N azw y z ty m rd z en iem w y s tę p u ją na te re n ie L itw y np. A rina, A r i ­ nas c zy Orijos eźeras I0, jak ró w n ież w p ra c y G. G eru llisa np. A r e b o te n , (1290), Arobite n; A r g a n e y k o , (1331 ?); A r w a y d e n , (1411— 1419); A r w e d e n , (1434), później A r w e id e n , G eru llis 10, 11 i R. T r a u tm a n n a np. A r - b u t e obok E r-b u t, A r - -dange, A r-g a ld in u s , A r - w a y d e obok E r -w a y d e, A r - w id e , A r - w is t, A r - w i l, A r - -pol, A r-p a lte, T P P 131. R d zeń te n m ożna też re k o n stru o w a ć w n a zw a c h ty p h Orawa, Orania (dziś O ra w s k i P o to k w G dańskiem ).

* B a l d e i n s , pole n a g ra n ic y d a w n eg o p o w ia tu o stródzkiego i m o rą - skiego: F e ld e B a ld e y n (r. 1344)I7, B a ld a y n Feld,- (1377), G erullis 15. N azw a

11 W . N . T o p o r o v , P r u s s k i j j a z y k . S l o v a r , A — D , M o s k v a 1975; E —H , M o s k v a 1979; I —К , M o s k v a 1980, t u t o m 1, s s 97—98. D a l e j p o d a j ę w t e k ś c i e n a z w i s k o a u t o r a i o k r e ś l a m n u m e r t o m u , t j . d l a A — D t . I , d l a E — H t . 2, d l a I —К t . 3 i n u m e r s t r o n y w t o m i e . 12 л . V a n a g e s , L i e t u v o s T S R h l d r o n i m i u d a r y b a , V i l n i u s 1970, s . 38. D a l e j p o d a j ę n a z w i s k o a u t o r a i n u m e r s t r o n y . 13 G . G e r u l l i s . D i e n l t p r e u s s i s c h e - n O r t s n a m e n , B e r l i n — L e i p z i g 1925, s . 10. D a l e j n a z w i s k o a u t o r a z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 14 R . T r a u t m a n n , D i e a l t p r e u s s i s c h e n P e r s o n e n n a m e n , G ö t t i n g e n 1925, s . 13. D a l e j s k r ó t T P P z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 15 P o r . 2 . G u i d o n , J . P o w i e r s k i , R e w i z j a ł a n ó w w a r m i ń s k i c h z 1615 r o k u , K o m u n i k a t y M a ­ z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1970, n r 2, s. 265.. 16 L i e t u v o s T S R u p i u i r e ż e r u v a r d y n a s , V i l n i u s 1963, s . 8. D a l e j s k r ó t L U E z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 17 P o r . P U B . B d . 2, h r s g , v o n M . H e i n , E . M a s c h k e , K ö n i g s b e r g 1932; B d . 3, h r s g . v o n M . H e i n , H . K o e p p e n , A a l e n 1953— 1961; B d . 3, h r s g . v o n H . K o e p p e n , M a r b u r g 1960; B d . 5, h r s g . v o n H . K o e p p e n , M a r b u r g 1969; t u t . 3, n r 663, s . 544. D a l e j P U B , n u m e r t o m u , ( r z y m ­ s k i e c y f r y ) , d o k u m e n t u i s t r o n y .

1 9 8 Maria Biolik

w ró żn y ch ko p iach d o k u m e n tu w y s tę p u je w fo rm ach : B a ld e y n i B ald ayn. — N azw a to p o g raficzn a z su fik se m -e in - od p ru sk ieg o a p p e lla tiv u m * balde ’błoto, bagno, te r e n p o d m o k ły ’, w języ k u lite w s k im ba là ’b ło to ’, a w ro sy j­ s k im balda ’zaro śn ięte jezio ro ’, T oporow t. 1, s. 185, rd z eń bald- w y s tę p u je też w lite w sk im baldis, -dżio ’w a n n a, niecka, niem . die W anne, B ütte, d er B o ttic h ’ 18 i zw iązan y jes t z p r a in d o e u ro p e js k im * bhel-, k tó r y dla języków b a łto -sło w iań sk ich re k o n s tru o w a n y jes t jako * bhelà- w znaczeniu ’glänzend, w eiss’ a w języ k u p r u s k im zach o w ał się w w y r a z i ^ balio w zn aczeniu ’S t i r n ’, P o k o rn y 118— 119. N azw a w zapisach niem ieck ich jes t s u b s ty tu c ją fo n e ty ­ czną, p ozbaw ioną p ru s k ie j k o ń có w k i nom. sg. masc. -s i w y k a z u je ty p o w ą s u b s ty tu c y jn ą w y m ian ę su fik s u p ru sk ie g o - e in - / / - a i n - (o ty m zobacz w T P P 167). R dzeń * bald- w y s tę p u je w licznych lite w sk ic h n a zw a c h Wodnych np. Bald u p e , B a ld u n u eźeras, Baldija, Baldonas, Baldokas, L U E 12, i m iejsco­ w ych B ald a n iu k m ., B a ld u H u k m . , 19 oraz w n azw ach ło tew sk ich Baldas pla- va, Baldeli, Baldpni, Baldinś, B ald u n e, Balduona, B ald one i in n y ch , T oporow , t. 1, s. 185. N o to w a n y jest t e ż p r z e z G. G e ru llisa np. B a ld e k a y m (1347), B al- dingis, (1284), G e ru llis 15.

B e X 1 e n b i n, zb io rn ik w o d n y w pobliżu M iłom łyna: B e x le n b i n (r. 1360), B e x l e m b y n (1348), G e ru llis 20. Tego sam ego o b iek tu dotyczy d o k u m e n t z 1365 ro k u , n a m ocy k tó reg o m iasto M iłom łyn u zy sk ało p ra w o ry b o łó stw a w L iebe (rzeka L iw a, dziś odcinek K a n a łu E lbląsko-O stródzkiego) i R e x le m - b y n (136 5) 20. — W y d aw cy d o k u m e n tu u zn ali odczyt n azw y za n iep e w n y , bo podob ień stw o goty ck ich lite r „B ” i „R ” u n iem o żliw ia bez pon o w n eg o sięgnię­ cia do rękopisów rozstrzygnięcie, czy p ie rw o tn e b yło „B ” czy „ R ”, a analiza językoznarvćza dopuszcza p ie rw o tn e „B” , w te d y n a zw a z p ierw szy m członem * B a k s - z n a jd u ją c y m od p o w ied n ik w lite w sk im bàkst, b à k st ’ra p to w n e u d e ­ rzenie, p c h n ięcie’ bakseti, b a ksn ó ti ’lek k i cios, uderzen ie, bić, szturchać, niem. ’leich t stossen, stechen, sch lag e n ’, ło tew s k im b a k s tit ’przegarniać,- niem . sto­ chern, w ie d e rh o lt sto ssen ’, F r a e n k e l 30. R d zeń * b a k s- w y s tę p u je w litew sk ich n azw ach w o d n y ch B a k s iu eźeras, B a k ś iś k i u eźeras, L U E 12, i m iejscow ych B a k ś e n u k m ., B a k s iu km ., B a k H s k iu km ., B a ks io n iu k m ., L 632, jak rów nież n o to w a n y jes t w p ru s k ic h n a z w a c h osobow ych Baxe, B a x s e n y n , T P P 16, i u w z g lęd n io n y w sło w n ik u języka p ru sk ieg o W. N. T oporow a t. 1, s. 184. Człon d ru g i tej n a zw y -len b in jest m ocno zniekształconą su b s ty tu c ją jakiegoś w y ra zu pruskiego, k tó r y tr u d n o jest zrek o n stru o w a ć jednoznacznie. W zapisie ty m g r a ­ fem n iem ieck i „ b ” może oznaczać p r u s k ą głoskę „ w ” , ale k ło p o t sp ra w ia ją zn ak i en i em, m oże je s t to „ e ”, k tó re oznacza „ i” ? a człon -lenbin, -le m b in w sk azu je w -jakiś sposób n a n a zw ę rz ek i Liw a. P o n iew aż jed n a k p rzed sta ­ w ione w yżej u w ag i dotyczące tego drug ieg o członu n a z w y są w d u ży m sto ­ p n iu niep ew n e, n a zw y nie po d an o w fo rm ie z re k o n stru o w a n e j.

С a u w e d i n , osada w pobliżu Ł u k ty : C a u w e d in (1411/1419), G eru llis 58. — N azw a n a p e w n o p ru s k a , ale jej ty lk o jed n o pośw iadczenie w d o k u ­ m en cie n iem iec k im n a s u w a w ie le w ą tp liw o ści i n ie p o zw ala n a jednoznaczną

18 A . K u r s c h a t , L i t a u i s c h — D e u t s c h e s W ö r t e r b u c h , B d . 1— 4, G ö t t i n g e n 19C8— 1973, s . 246. D a l e j s k r ó t K u r s c h a t z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 19 L l e l u v o s T S R a c l m i n i s t r a c i n i s - t e r i t o r i n i s s u s k i r s t y m a s , V i l n i u s 1959, s . 633. D a l e j s k r ó t L z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 20 R e g e s t a H i s t o r l c o - d i p l o m a t i c a O r d i n i s S. M a r i a e T h e u t o n l c o r u m 1198— 1525, h r s g . Б . J o a ­ c h i m , W . H u b a t s c h . B d . 1— 2, G ö t t i n g e n 1948; t u t . 2, n r 936, s . 112. D a l e j s k r ó t R e g e s t a h i s t . — d y p l o m a t i c a z p o d a n i e m n u m e r u t o m u , ( r z y m s k i e c y f r y ) , d o k u m e n t u i s t r o n y .

Pruskie nazwy zaginio ne z terenu ostródzkiego 1 9 9

r e k o n s tru k c ję fo rm y p ru sk ie j. G ra fem nagłosow y „C ” może oznaczać fonem p ru s k i „ k ” (a m oże „ t” ?), pon iew aż głoska „c” w y s tę p u je w d o k u m e n ta c h p ru s k ic h jed y n ie w w y ra za c h zapożyczonych z języka polskiego. Nie w iadom o czy n a s tę p n e dw ie lite r y „ a u ” o znaczają p r u s k i d y fto n g „au " czy „ u ”, p o ­ n iew aż p isa rze n iem ieccy zaw sze te d źw ięk i m ieszali, bo w ty m czasie w ję ­ z y k u średnio-w ysoko-iniem ieckim „ u ” ro zw ijało się w „ a u ”, a u trz y m y w a ło jako „ u ” w jęz y k u dolnoniem ieckim . N a stę p n y zn ak „w ” może oznaczać „b” , a w ygłosow e „ in ” m oże w s k az y w a ć n a su fik s p ru s k i lub m oże być też fo r­ m a n te m n iem iec k im d o d a n y m do n a z w y podczas jej z a p is y w a n ia 21. G erullis w celu h ipotetycznego w y ja ś n ie n ia rd zen ia te j n a z w y p rz y ta cz a im ię p ru s k ie K e w d e .

* G r a b i s, grodzisko w pobliżu osady G ra b in e k 22: b ru c w a l Grebisko (r. 1325),' PU B II n r 534, s. 360, G r ebisken, G rebiske (1325), PU B II, n r 534, s. 359. — N azw a to p o g raficzn a od p ru sk ie g o grabis ’góra, w zgórze’, polskie garb, T A S 341, lu b od p ru sk ieg o grabe ’stru m ie ń , p o to k ’, a to od p ra in d o - eu ro p ejsk ieg o * g h r e b h - ’e rg reifen , r e c h e n ’, w języ k u lite w sk im g r a bùs, gra- bnùs 'zręczny, b ieg ły ’, niem . ’f in g e r f e r tig ’, P o k o rn y 455. N azw a może być też ponow ioną od p ru s k ie j n a zw y s tru m ie n ia * Grabik fijs w d o k u m en ta ch G(ro)birtsche viis (1352), P U B V n r 97, s. 56, dziś G rabiczki, k tó ry ta m p rz e p ły ­ wał. Z ap isy n a zw y w d o k u m en ta ch n iem ieck ich w s k azu ją, że została ona spol­ szczona z fo rm a n te m -isko m ają cy m odcień znaczeniow y w s k az u jąc y n a m ie j­ sce, gdzie się coś znajd o w ało , a to może dowodzić, że w ów czas o b iek t te n już nie istniał. N azw a została ró w n ież zniem czona w w y n ik u s u b s ty tu c ji fo n ety cz­ n ej (pruskie „ a ” odd an o przez niem ieckie „e”) i słow otw órczej, p rz y czym w je d n y m d o kum encie ra z zniem czono ją śred n io -g ó rn o -n ie m ie ck im fo rm a n te m ,,-en” (historycznie c elow nikiem liczby m nogiej), a d ru g i ra z śred n io -d o ln o - -niem ieckim fo rm a n te m ,,-e” . R dzeń * grab- w y s tę p u je w n azw a c h n a tere n ie L itw y np. w n a zw a c h w o d n y ch Grabe, Grabele, Grabelis, Grabïke, G.rabuostâ, G rab u o stas, G rab u o sto s eźeras, Grabupe, Grabupis, LU E 51, i m iejscow ych Grabiu k m ., G r a b is kiu vk., G ra b u p eliu k m ., G r a b u p iu k m ., L 707, i n a teren ie Ł o tw y np. Grabas, Grabas-leja, Grabes, Grabis, G r a b ji i inne, Toporow , .t. 2, s. 281. N o to w an y jes t też przez G. G eru llisa w n a zw a c h Grabelle, (1390), Gra- b en ik en , (1370), Grabisto (1294), Grabist, 1321, G ra b es te n (1323), Grabule n (około 1400), G eru llis 44— 45.

21 N a t e m a t w z a j e m n y c h s u b s t y t u c j i p r u s k o - n i e m i e c k o - p o l s k i c h w i e l e p i s a ł H . G ó r n o - w i c z : N i e m i e c k a s u b s t y t u c j a f o n e m u «с» го n i e k t ó r y c h t y p a c h n a z w m i e j s c o w y c h P o m o r z a G d a ń s k i e g o i z w i ą z a n e z n i ą n i e d o k ł a d n a s u b s t y t u c j a z w r o t n a , w : A t l a s o n o m a s t y c z n y S ł o ­ w i a ń s z c z y z n y . K s i ą g a r e f e r a t ó w z k o n f e r e n c j i , W r o c ł a w i i n . 1972; N i e m i e c k i e s u b s t y t u c j e p o l ­ s k i c h i p r u s k i c h n a z w m i e j s c o w y c h p r z y p o m o c y c z ł o n ó w z ł o ż e n i o w y c h t y p u «- d o r f », « - s e e » n a P o w i ś l u G d a ń s k i m , O n o m a s t i c a S l a v o g e r m a n i c a , 1973, t . 8, s s . 89— 100; D a s a l t p r e u s s i s c h e S u f f i x « - i c - » i n O r t s n a m e n d e s p r e u s s i s c h e n P o m e s a n i e n s , Z e i t s c h r i f t f ü r S l a w i s t i k , 1974, B d . 19, H . 2, s s . 234— 240; R o d z a j e s p o l s z c z e n i a s t a r o p r u s k i c h n a z w m i e j s c o w y c h n a P o w i ś l u G d a ń s k i m , Z e s z y t y N a u k o w e W y d z i a ł u H u m a n i s t y c z n e g o , F i l o l o g i a P o l s k a , P r a c e - J ę z y k o z n a w c z e , n r 1, G d a ń s k 1975, s s . 35— 49; R o d z a j e z n i e m c z e ń p o l s k i c h n a z w m i e j s c o w y c h n a P o w i ś l u G d a ń s k i m , O n o m a s t i c a S l a v o g e r m a n i c a , 197G, t . 10, s s . 83—95 i w r e s z c i e T o p o n t m i a P o w i ś l a G d a ń s k i e g o , P o m o r s k i e m o n o g r a f i e t o p o n o m a s i y c z n e , n r 4, G d a ń s k 1980. 22 K r z y ż a c y o b s z a r g r o d z i s k a z o k o l i c ą w y ł ą c z y l i z z a k r e s u n a d a n i a d l a H a n n u s a z O t o - c z y n a i j e g o ,,w s p ó l n i k ó w ” . N a n a d a n y m o b s z a r z e l e ż a ł a n a t o m i a s t w i e ś G r o b i n (1325), P U B I I , n r 522, s . 353, d z i ś G r a b i n , l o k o w a n a p r z e z s o ł t y s a , p o c h o d z ą c e g o z z i e m i c h a ł m i ń s k i e j . W 1325 r o k u t u t e j s z e s o ł e c t w o u z y s k a ł n o w y s o ł t y s . N a z w y G r o b i n , d z i ś G r a b i n i G r e b i s k o ( m o ż e G r a b s k o l u b G r z e b s k o ) m o g ą b y ć t e ż i n t e r p r e t o w a n e j a k o p o l s k i e . J e d n o z n a c z n e r o z ­ s t r z y g n i ę c i e p o c h o d z e n i a n a z w y w ś w i e t l e d o s t ę p n y c h ź r ó d e ł w y d a j e s i ę w ą t p l i w e .

2 0 0 M aria Biolik

* G r a u d e l a u k s l ub ’ G r a n d e l a u k s , d a w n a n a zw a wsi M a k r u t y 23. G r a u d e la w k e (r. 1347), Grand.ela.wke, G r a n d ela w k e n , G eru llis 45. — N azw a to­ p o graficzna, złożona z p ierw szy m członem od p ru sk ieg o rd z en ia * g raud- lub * g rand- z n a jd u ją c y m o d p o w ied n ik w p ru s k im w y ra z ie g ra n d is ’zakole, p i e r ­ ścień’ w lite w sk im grandis ’R in g ein e r K e tte , K ette n g lie d , A r m b a n d ’, p ru s k im grandis p o św iadczonym jako grandis ’R in ck e ’, F r a e n k e l 164, w języku lite w ­ sk im z ty m rd z en iem w y s tę p u je też w y ra z graudùs ’k ru c h y , łam liw y , niem . spröde, b rü c h ig , b rö c k elig ’, F r a e n k e l 170. W X IV i X V w ie k u w y ra z pospolity gra ude w y s tę p o w a ł też w znaczeniu ’las liściasty ’, T oporow t. 2, s! 292. R dzeń te n zachow ał się ró w n ież w in n y ch n a zw a c h p ru sk ich , por. G raude (1284), Gra- u den, Gra udik aym. (1419), G r a w d e k a y m (1423), G eru llis 45, i litew sk ich Grâu- dinas, G r âudupis , V a n ag a s 155, i może też w nazw ie polskiego m ia sta G r u ­ dziądz. Człon d ru g i tej n a zw y - la u ks z n a jd u je od p o w ied n ik w p ru s k im w y razie p ospolitym la u k s ’pole' od p rain d o e u ro p ejsk ie g o *leuk- ’leu ch ten , lic h t’ i lite w ­ s k im laukas ’F e ld ’, P o k o rn y 689. N azw a zapisana przez N iem ców w postaci s u b s ty tu c ji fonety czn ej (pruski d y fto n g ,,-au -” został o d d a n y niem . ,,-aw -”) i słow otw órczej — r a z ze śred n io -d o ln o -n iem iec k im ,,-e” i d ru g i raz n a śre d - n io -g ó rn o -n iem ieck im ,,-en” za p ru s k ie ,,-s” .

* 1 1 g e 1 a u к s, pole n a k tó r y m p o w s ta ła dzisiejsza w ieś Elgnow o: an

e y n em felde llg e la ke n (1314—1324 r.), PU B II, n r 478, s. 328. — N azw a to p o g ra ­ ficzna, złożona z dw ó ch rd z en i * lig - i * -la u k- połączonych in te rfik s e m ,,-e-” . Człon p ierw szy od pr. * ilgis ’d łu g i’ zapisany w d o k u m e n ta c h ja k o 'iîg a ; TAS 346, z n a jd u je p o tw ierd zen ie w lite w sk im tlgas, ło tew s k im ilgs i pochodzi gd p rain d o e u ro p ejsk ie g o * del-, dlgho — w języ k ach b ałty c k ic h z n iew y ja śn io n y m z an ik iem głoski nagłosow ej „ d -” , P o k o rn y 197. Człon zachow ał się w licz­ n y c h n a zw a c h p ru sk ic h np. Ilg a yn (1402—1408), Ilgeyn, Ilgene (1346), później Ilgen See, llg e n (1354), Ilg en p e lk e (1331), później D e r lan g e B ruch, Ilgoue (ок. 1420), H g o lw en (1388), G eru llis 49, litew sk ich np. Ilgas, Ilgasai, Ilgasiai, Ilge; llg e i w ie lu innych, por. L U E 56— 57. Człon d ru g i n a zw y m o ty w o w a n y jest p ru s k im w y ra z e m p o spolitym la u k s ’pole’ z ap isan y m w d o k u m en ta ch jako laucks, laukan, TA S 369, i z n a jd u je p o tw ierd zen ie w lite w sk im laukas, łot. lauks, k tó re to w y ra z y pochodzą z p rain d o e u ro p ejsk ie g o rd zen ia * l e u k - ’le u ­ chten, lic h t’, P o k o rn y 689. Człon te n z n a jd u je pośw iadczenie w p ru s k ie j nazw ie osobowej: Laucstiete i litew sk ie j L a u k s te n s , T P P 51. N a zw a pola została zapi­ sa n a w doku m en cie ze śre d n io -g ó rn o -n ie m ie ćk im ,,-en” za p ru s k ą końców kę i s u b s ty tu c ją fonetyczną rd z en ia d rugiego członu nazw y .

* Iniśk is, jak iś o b iek t w o d n y w pobliżu D ąb ró w n a, u w a ż a n y przez G. Ge­ ru llisa za jezioro: In n i s k e n S ee (1321 r.), G eru llis 45. W k o p iach d o k u m en tu , z k tó reg o k o rz y stał G. G erullis jest zäpis: I n n y s k e n (kogen d em In n y s ke n ), por. PU B II n r 363, s. .270 25 — N azw ę zrek o n stru o w a n o jak o to pograficzną z

sufi-23 I d e n t y f i k a c j a G r a u d e l a w k e, G r a u d e l a w k e z M a k r u t a m i d o k o n a n a p r z e z G . . G e r u l l i s a j e s t w e d ł u g w y d a w c ó w P U B I V , n r 329, s . 290 b ł ę d n a . Z a p i s y t e m a j ą o d n o s i ć s i ę d o z a g i n i o n e j d z i ś m i e j s c o w o w o ś c i o t e j s a m e j n a z w i e , k t ó r a l e ż a ł a n a W a r m i i . 24 G . H . N e s s e l m a n n , E i n d e u t s c h - p r e u s s i s c h e s V o c a b u l a r i u m a u s d e m A n f ä n g e d e s f ü n f ­ z e h n t e n J a h r h u n d e r t s . N a c h e i n e r E l b i n g e r H a n d s c h r i f t m i t E r l ä u t e r u n g , K ö n i g s b e r g 1868, s . 51. 25 W d o k u m e n c i e p o d a n o , ż e n a d a n y o b s z a r l e ż a ł w z i e m i s a s i ń s k i e j p o j e d n e j s t r o n i e W k r y w k i e r u n k u n a I n n y s k e n i S c o t t a w b e z p o d a n i a , o j a k i e o b i e k t y c h o d z i . W y d a w c y u w a ż a j ą , ż e m o ż e c h o d z i t u o J a n u s z k o w o i S z k o t o w o l u b o r z e c z k ę S z k o t ó w k ę i j a k i ś s t r u ­ m i e ń . I d e n t y f i k a c j a e w e n t u a l n e j s t r u g i w o b e c b r a k u i n n y c h i n f o r m a c j i ź r ó d ł o w y c h i d a l ­ s z y c h s t u d i ó w o s a d n i c z y c h j e s t n i e m o ż l i w a . W . K ę t r z y ń s k i , o p . c i t . , s . 291, u w a ż a , ż e z a p i s t e n j e s t z n i e k s z t a ł c o n ą n a z w ą j e z i o r a J a n u s z k o w o . N a z w a z a p i s a n a j e d e n r a z m o ż e b y ć p o d s t a w ą t y l k o r e k o n s t r u k c j i h i p o t e t y c z n e j .

Pruskie nazwy zaginio ne z terenu ostródzkiego 2 0 1

k se m p ru s k im -isk - od p ru sk ieg o rd zen ia * in - lu b m oże od p ru sk ie g o insan ’k r ó tk ie ’ 20, T A S 246. Przy to czo n e zapisy n a zw y zostały u tw o rzo n e w w y n ik u s u b s ty tu c ji fo netyczno-słow otw órezej z n iem iec k im 7.~en ” za p ru s k ie ,,-is” (lub może ,,-an” , tz y li k ońców ką nom. sg, n e u tr. d ek lin a cji -o-, -jo - tem ato w ej). P r u ­ ski rd z eń * in- w y s tę p u je w ta k ic h s ta ry c h n a zw a c h ja k Inster, In stru d , Instrut, In s te r -p is k en oczywiście z * in - obok stareg o p ra in d o e u ro p ejsk ie g o rdzen ia * ser- (str)- tego sam ego, k tó r y w y s tę p u je w p o lsk im .s tru g a ’ i n a zw ie rzeki P asłęk i, T oporow t. 3, s. 51. Człon * in - w y s tę p u je też w p ru s k ie j n a zw ie oso­ bow ej In -s u tte, T P P 38.

K e m s, pole n a k tó ry m p o w s ta ła w ieś K ojdy: vf d e m veld e K e n r s lub K e m s albo K e v r s 27 (г. 1348), P U B IV n r 336, s. 297, K e m s (1348), G eru llis 60. — N azw a topograficzna, p r y m a r n a od p ru sk ieg o w y ra z u * k e m s z re k o n s tru o w a ­ n a w znaczeniu ’p ag ó rek porosły m chem , ziem ia p o g ó rk o w a ta p o k ry ta z b u ­ tw iały m i liśćm i i po ro śn ięta m ch e m ’ n a p o d staw ie lite w sk ic h w y ra zó w kém s as, késas, w d iale k ta ch też k im sas, k e m z r a s ’k le in e r E rd h a u fe n m oosb ew ach sen er E rd h iig e l’ k ê m s a ’v e rfa u lte r, m it Moos ü b e rw a c h s e n e r B a u m s tu m p f’, F raen k e! 239. G. G eru llis etym ologię tej n a zw y w iąże z p ru s k im w y ra z e m k a m e n is ’k o m in ’, co nie w y d a je się słuszne, bo w y ra z p ru s k i k a m e n is podobnie ja k li­ tew sk ie k a m in a s jest zapożyczeniem z polskiego k o m in ,.p o r. np. F r a e n k e l 213, i nie tw o rz y na ty m te re n ie s ta ry ch nazw . N a to m iast p ru s k i rd z e ń * k e m - od­ n a jd u je m y w p ru s k ic h n a zw a c h osobow ych z ap isan y ch w d o k u m en ta ch jako K e m e n , K a m , T P P 42, n azw ach m iejscow ych K e m e n (1333), K e m y m s (1400), K e m m y s , niem ieckie późniejsze K ä m m e n , K e m e n o th (1419), G eru llis 60, jak i w n azw ach litew sk ich K e m e s y s , K e m e r io eźeras, V a n ag as 138, 269. P r u s k i rd z eń * k e m - p rzy tacza w sw oim sło w n ik u ró w n ie ż W. N. Toporow , ale nie p o d aje jego znaczenia, T oporow t. 3, s. 312. Wiele n iep o ro zu m ień m ogą w y ­ w ołać przy to czo n e za PU B IV n r '336, s. 297 odczyty K e n r s i K e v r s, n ie m ożna ich tra k to w a ć jako s u b s ty tu tó w nazw y, o dczytanej jak o * K e m s , bo są to cał­ kow icie in n e nazw y. K e n r s z aw ie ra rd z eń * K e n - i ch y b a sufiks -e r-, a odczyt. K e v rs rd z eń * K e v - i ró w n ież sufiks -er-. R dzeń p ru s k i * k e n - s p o ty k a m y w p ru s k ie j n a zw ie osobow ej K e n , lite w sk ie j K e n y s i może p ru s k ie j K en er w es . T P P 44, litew sk ich n a zw a c h w o d n y ch K en à , K e n ele, L U E 72, m iejscow ych K en à , K en elia i i licznych n azw ach ło tew sk ich np. K eni, K e n itis K e n e n ie k i, T oporow t. 3, s. 312—313. Może on być zw iązan y z lite w sk im w y ra ze m pospo­ lity m k e n is ’ś w ie rk ’, F r a e n k e l 239. R dzeń p ru s k i * k e v - w y o d rę b n io n y z odczy­ tu K e v r s m ożna zestaw ić z p ru s k ą n a zw ą osobow ą K e w e , T P P 44, n azw am i m iejscow ym i K e w a y n e n , (1423), K y w e y n e n (1495), K e w e r n (1348), K e w e r e n (1350), K e u w e r y n , K e w u r n (1364), G eru llis 61—62. W ed łu g G. G eru llisa rd zeń te n .ró w n a się p ru s k ie m u * k i v - z fo n e ty czn y m przejściem „i” 7> „e” . Inne

26 M o ż e * I n s - i $ / c - i s ^ * I n S - i ś k - i s ^ * I n - i S k - i s . F o n e m y 5 i ż p o w s t a ł y w j ę z y k u p r u s k i m p ó ź n o z p o ł ą c z e ń s j , z j . .2 7 G . G e r u l l i s o d c z y t a ł z a p i s d o k u m e n t u z 1348 r o k u , P U B I V n r 336, s . 2 9 7 , - j a k o K e m s , w y d a w c y d o k u m e n t u z w r a c a j ą u w a g ę , ż e w d w ó c h k o p i a c h d o k u m e n t u m o ż l i w y j e s t o d c z y t K e u r s l u b K e m s , w j e d n e j K e v r s l u b K e n r s . P o r . P U B I V s . 6G7 n . D o k u m e n t d o t y c z y 9 t a n ó w . , u f d e m v e l d e K e n r s " , t e 9 ł a n ó w z g o d n i e z t y t u ł a m i k o p i i ’ d o k u m e n t ó w t o d z i s i e j s z e K o j d y . P ó ź n i e j s z e d a n e w s k a z u j ą , ż e m o ż e c h o d z i ć t u r ó w n i e ż o K ä b e r s d z i ś K i e w r y w p o w i e c i e m o - r ą s k i m l e ż ą c e o k o ł o 3 k m n a p ó ł n o c n y w s c h ó d o d K o j d . N a z w a K e w e r n o d n o t o w a n a j e s t t e ż w P U B I V n r 357, s. 324 j a k o „ a n d e m v l i s s e b y K e w e r n ” ( v l i s s e w i ę c m o ż e j a k i ś s t r u ­ m i e ń ) . C h o d z i t u w i ę c o j e d e n o b i e k t , b o t y l k o j e d n e g o o b i e k t u d o t y c z y d o k u m e n t z 1384 r o k u i j e d n ą n a z w ę , k t ó r ą o d c z y t a n o t w o r z ą c t r z y r ó ż n e n a z w y K e m s , K e n r s i K e v r s . Z a h a s ł o a r t y k u ł u p r z y j ę t o f o r m ę o d c z y t a n o j a k o K e m s , b o n i e m a p o w o d u , b y o d r z u c i ć s t a n o w i s k o j a k i e z a j ą ł w t e j s p r a w i e G i e r u l l i s , t y m b a r d z i e j ż e w s w o j e j p r a c y u w z g l ę d n i a ł r d z e n i e

2 0 2 Maria Biolik

m ożliwości in te r p r e ta c ji tego rd z en ia an alizu je jeszcze W. N. Toporow , t. 3. s. 353— 354.

* К 1 a u s e n i s, p o tem * P la u d e n ik s , d a w n a n a zw a w si K om orow o: C lau ­ se n n e n d o rf (1416— 1450), H a r tm a n n 227. — N azw a dzierżaw cza, p r y m a r n a od n a zw y osobow ej * K la u se n is lu b s e k u n d a rn a od. n a zw y osobow ej * K la u s z. su fi­ k se m -en-, z re k o n stru o w a n a w nom. sg. masc. p ru s k ie j d ek lin a cji -o-, -jo- tem ato w ej. P r u s k a n a zw a osobow a * K la u s n o to w a n a jest w d o k u m en ta ch jakc Całus, Clauco, Clausio, Clausie, Clausite, Clausitte, Clausune, ale też jako Clause nne, T P P 46. P rzy jęto , że n a zw a jest d w u zn aczn a pod w zg lęd em s t r u k t u ­ r a ln y m , bo imię n o t o w a n e . je s t w obu form ach. P o d w zg lęd em znaczeniow ym p ru s k a n a zw a osobow a * K la u s niekoniecznie m usi pochodzić od niem ieckiego im ien ia ’K la u s ’, pon iew aż rd z eń kla u s - w y s tę p u je w lite w sk im w y ra zie pospo­ lity m kla u s à ’słuch, posłu szeń stw o ’, k la u s y ti ’słuchać, u w a ża ć ’, F r a e n k e l 265— 266. W zapisie niem ieck im p rzytoczonym tu za E. H a rtm a n n ó m w id zim y zniem ­ czenie n azw y p ru s k ie j w w y n ik u s u b s ty tu c ji fonetycznej z członem s tr u k t u r a l ­ n y m -dorf, co zostało spow odow ane, ja k w y n ik a z b a d a ń H. G ó r n o w ic z a !8, a tr a k c ją m orfotoponim iczną do najliczn iejszy ch w niem ieck iej toponim ii ko m ­ pozytów.

• K w e i r a m s , zaginiona osada położona d a w n ie j około 2 k m n a północny zachód od E łg n ó w k a: Q u e y r a m (r. 1421)S5, Q u y r e n (1449), R eg esta hist. — 1 di- p lo m atica I, n r 9868, s. 644 Q w e r m e (1472), H a r tm a n n 610, Q u e r m e n (1573), Q w i r m e n (1576), ib. 611, Q u e r m e n (ok. 17 90) 80 Q u e rm e n (1820) 3I, Q u irm e n (1898) 82, — N azw a dzierżaw cza u tw o rzo n a od p ru s k ie j n a zw y osobowej * K w e ir a m s , P r u s a , k tó r y o trz y m a ł t u n a d an ie. T a n a z w a osobow a została zap isan a w d o k u m e n ta c h jako: Q ueyr a m s , Q ueram , Q uera m , Q ueyr e, T P P 50, i znaczeniow o jest n iejasn a. Może być u tw o rz o n a od p ru sk ieg o rd z e n ia * k w e i r - z su fik sem - a m - albo może od pru sk ieg o * k w e i - i * -r a m - czy * kw e - ir - a m - . Je ż eli p rz y jm ie m y podział n azw y n a części * łcicei- i -ram - to cząstk a pierw sza może pochodzić, od p ru sk ie g o ąuei- ’gdzie’ (por. T P P 127), a d ru g a od p ru sk ieg o ra m s ’grzeczny, sk ro m n y , cichy’, w lite w sk im r a m ù s ’spokojny, cichy’, F r a e n ­ k el 695. W d ru g im 'w y p a d k u m am y rd zeń * k w e - te n sam , k tó r y w y s tę p u je w n a zw a c h p ru s k ic h Q uele (1292), Q u ellte n (1419) i Q uedina (1235), dziś K w id zy n , G erullis 78, re k o n s tru o w a n y jako * K w e d i n s z su fik sem -in - od p ru s k ie j nazw y osobow ej * K w e d e 33. T a n ie ja s n a n a zw a p ru s k a została p rz e ję ta i zapisana przez N iem ców początkow o w fo rm ie s u b s ty tu c ji fonetycznej a później w form ie su b s ty tu c ji fonetyczno-słow otw órczej z ,,-en” . '

* P a 1 s e i d i s (-a i), zaginiona osada pod M orlinam i: „Polseiden pod M or- lin a m i w la ta c h 1620— 1621 p u ste m i b yły, już n ie istn ie ją ” 34. P r u s k i c h a ra k te r

p r u s k i e * k e v - i * k e n - . 28 P o r . p r z y p i s 21. 29 A . D ö h r i n g , ü b e r d e r H e r k u n f t d e r M a z u r e n . M i t b e s o n d e r e r B e r ü c k s i c h t i g u n g d e r K r e i s e O s t e r o d e u n d N e i d e n b u r g , K ö n i g s b e r g 1910, s . 1000. D a l e j n a z w i s k o a u t o r a z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 30 S c h r ö t t e r , K a r t e v o n O s t p r e u s s e n n e b s t P r e u s s i s c h L i t a u e n u n d We s t p r e u s s e n n e b s t d e s N e t z e d i s t r i c t , B e r l i n 1803— 1810, m a p a s p o r z ą d z o n a o k o ł o 1790 r o k u (1 : 150 t y s . ) . 31 S . G . W a l d , T o p o g r a p h i s c h e u e b e r s t c h t d e s V e r t o a l t u n g s B e z i r k s d e r K ö n i g l i c h e n / P r e u s - s i s c h e n R e g i e r u n g z u K ö n i g s b e r g i n P r e u s s e n , K ö n i g s b e r g 1820, s . 211. D a l e j n a z w i s k o a u t o r a z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y . 32 D e u t s c h e R e i c h s k a r t e v o n d e n K r e i s e n A l l e n s t e t n , N e i d e n b u r g u n d O s t e r o d e i n R e g i e ­ r u n g s b e z i r k e A l l e n s t e i n , 1898 г . (1 r 100 t y s . ) . 33 H . G ó r n o w i c z , T o p o n i m i a Р о г о Ш а G d a ń s k i e g o , s s . 85—88. 34 W . K ę t r z y ń s k i , o p . c i t . , s . 366. D a l e j n a z w i s k o a u t o r a i n u m e r s t r o n y .

Pruskie nazwy zaginio ne z terenu ostródzkiego 2 0 3

m ają Polseiden, K ę trz y ń s k i 233. — J e s t to n a zw a odosobow a, dzierżaw cza lu b rodow a, n ie m ożna tego rozstrzygnąć, bo oba su b s ty tu c y jn e zapisy niem ieckie nie z a w ie rają żad n y c h w y k ła d n ik ó w fo rm aln y ch , dlatego też n a zw ę z rek o n ­ stru o w a n o w d w u fo rm ach fle k s y jn y c h nom. sg. masc. z ko ń có w k ą ,,-is” i w nom. pl. masc. z ko ń có w k ą ,,-ai” . N azw a ta została u tw o rz o n a od n azw y osobow ęj * Palseidis złożonej z członu * Pal- i -seid-. Człon p ierw szy tej n azw y osobow ej z n ajd u je pośw iadczenie w n azw a c h A r-palle , Pa-palle, T P P 148, i może być z w iązan y z p ru s k im .w yrazem p ospolitym aupallai złożonym z p r e ­ fik su ,,a u -” i rd z e n ia pa l- w znaczeniu ’n ap ad ać, n ajeżdżać, n ad ch o d z ić ’ i lite w ­ sk im p ù lti (puola) ’napaść’, Toporow , t. 1, s. 159— 160. Człon d ru g i tej n a zw y osobow ej pośw iadczony w nazw ie S e y d i k e , T P P 91, m ożna zw iązać z p ru sk im w y ra ze m seydis ’ściana, m u r ’, T A S 423, lite w sk im sed eikà ’d o m a to r’ i lite w ­ skim i n a zw a m i osobow ym i S e d e ik a (S e d e i k a ?) — Sedeikaitis, S e y d e y k o w i c (S e y- w m iejsce Se-) od sedeikà, s e d é t i 35.

* P a n g a r d i t i j s ( - a i ) , zaginiona osada w pobliżu w si T o lk m i ty 3e: Pangordicien, P ang o rd in en (1351 r.), G eru llis 114. — N a zw a dzierżaw cza od n a ­ zw y osobow ej Pangard is z su fik sam i -it-, -ij- lub ro d o w a od d e m in u ty w n e j n a zw y osobow ej * P angarditijs. T a n a zw a osobow a została p ra w d o p o d o b n ie u tw o rzo n a od złożonego rd z en ia p ru sk ieg o * Pangard — z p ierw szy m członem p ru s k im * pan- n o to w a n y m w n a zw a c h osobow ych Pancho, Panote, T P P 71, i A r p a n , O upan, Opan, T P P 148, i może być m o ty w o w a n a p ru s k im w y ra ze m panno ’o g ień ’, TA S 389. Człon d ru g i n a zw y pośw iadczony w litew sk iej nazw ie osobow ej Gardis, Z inkevicius 140, i p ru sk ic h A l-gard, M ine-garde, Lule-garde, T P P 137, może być m o ty w o w a n y lite w sk im gar dus ’sm aczny, sm ak o w ity , w y ­ b o rn y ’,. F r a e n k e l 136, lu b lite w sk im gardas ’z a g ro d a ’, gardis ’k r a ta , o grodzenie’, a te od p ra in d o e u ro p ejsk ie g o rd zen ia * g h e r d h -g h e r d h - ’ch w ytać, obejm ow ać, o g rad zać’, P o k o rn y 444. Z ap isy n a zw y p o d an e przez G. G e ru llisa są jej s u b ­ sty tu c ją fo n ety czn ą z n iem iec k im -en. .

* P e n d 1 i t a i, zagin io n a osada w pobliżu T y ro w a, O rn o w a i Morlin: P a n d e ly te n (1332 r.), D ö h rin g 104, P e n d e c ly tin (1322), P U B II n r 749, s. 497, P in d e liten (1410)37 o m aw ia to też K in y a A be 3B. — N azw a to pograficzna z su fik - sem -it- od pru sk ieg o rd z en ia * p e n d l- m oty w o w an eg o p r u s k im w y ra z e m po­ sp o lity m * pen d lis z re k o n s tru o w a n y m z p ie rw o tn y m -d l- w znaczeniu ’te re n gorszy, zgniły, jało w y ’ na p odstaw ie litew sk ich w y ra zó w p éndeti, pendeti, pen- d yti, p in d e ii, p ć n te ti ’v e rtro c k n en , tro ck en , v e r fa u le n ’ z p ra in d o eu ro p ejsk ieg o rd z en ia * (s)pen- ’s p a n n e n , ziehen, sp in n e n ’ tu też należy łacińskie pendere ’h a n g en , schw eben, u n e n ts c h ie d e n ’, F r a e n k e l 569—570. N a zw a zap isan a w do­ k u m e n ta c h h isto ry czn y ch jest su b s ty tu c ją fonetyczno-słow otw órczą fo rm y r e ­ k o n s tru o w a n e j z g ó rn o -n iem iec k im -en, k tó re zastąpiło p r u s k ą ko ń có w k ę m ia ­ n o w n ik a liczby m nogiej ro d z a ju m ęskiego -ai. N azw ę z rek o n stru o w a n o w licz­ bie m nogiej, p oniew aż pole położone n a tere n ie tej osady lu b w jej sąsie­ dztw ie nosiło n a zw ę polską Pęglity (o czym zobacz niżej.).

* P e n d l i t a i , p o tem Pęglity , pole w pobliżu osady o tej sam ej nazw ie

35 Z . Z i n k e v i ô i u s , L t e t u v i i t a n t r o p o n t m i k a , V i l n i u s 1977, s . 193. D a l e j n a z w i s k o a u t o r a i n u m e r s t r o n y . 36 N a z w a z o s t a ł a u w z g l ę d n i o n a t u z a G . G e r u l l i s e m , p o r . s . 114. W e d ł u g w y d a w c ó w P U B I V n r 651, s s . 585— 587, z a p i s y t e o d n o s z ą s i ę d o w s i p o d T o l k m i c k i e m w p o w i e c i e e l b l ą s k i m , a n i e d o o s a d y p o ł o ż o n e j p o d T o l k m i t a m i w p o w i e c i e o s t r ó d z k i m . 37 D a s g r o s s e A m t e r b u c h d e s D e u t s c h e n O r d e n s , h r s g . W . Z i e s e m e r , D a n z i g 1921, s . 326. 38 K . A b e , o p . c i t . , s. 69 n . , D a l e j K i n y a A b e z p o d a n i e m n u m e r u s t r o n y .

2 0 4 M aria Èiolik

lu b na jej teren ie: B e n g litte n (r. 1536) 39, P ęg lity (form a lu d o w a z 1931 r.), P en- glitte 10 — N azw a topograficzna, p ry m a rn a , ponow iona od zaginionej nazw y m iejsco w ej * P e n d lita i (zobacz w yżej) z w id o czn y m przejściem p ru sk ieg o -dl- w - g l- 41. N a zw a zniem czona w form ie s u b s ty tu c ji fonetyczno-slow otw órczej i spolszczona z d ostosow aniem do s t r u k t u r y n a z w rodow ych. Być może nazw a pola jes t p ierw o tn a , a m a j ą tk u w tó rn a , ale po n iew aż n a zw a osady posiada s tarsze zapisy, om ów iono ją w cześniej.

* P 1 a w e t s, d a w n a n a zw a w si Spogany: in d em g u t p la w e th (r. 1418). H a r tm a n n 521, P la w o th (1419), R egesta hist. — d ip lo m atica I n r 2930, s. 184, S p o g an y albo P la w e t „ n a d a je J a n v. B ich n au , k o m to r ostródzki (1419) J a n o w i ze S po g an 6 w łó k w m a ją tk u P la w e t i jed n ą p rz y jeziorze W ym ój na p ra w ie ch ełm iń s k im ” , K ę trz y ń s k i 379. Być może w szy stk ie pod an e t u in fo rm a cje po­ chodzą z tego sam ego d o k u m e n tu lu b ró żn y ch jego kopii. — N azw a d z ie rża w ­ cza, p r y m a r n a od p ru s k ie j n a zw y osobow ej * P la w e ts lu b s e k u n d a rn a z sufi- ksem -et- od n a zw y osobow ej * Plawis. N ie m ożna tego rozstrzygnąć, bo sufiks -et- jest w s p ó ln o fu n k c y jn y , tj. w y s tę p u je zaró w n o w n azw a c h m iejscow ych, jak i osobow ych. N azw a osobow a została zap isan a w d o k u m en ta ch jako Płowo, P lo w e n y n , P lu w a n e , H e rm a n P lo w e n y n , P lu w o te , T P P 77, i może być m o ty ­ w o w an a lite w sk im p ła w a ’g a d an in a, p a p la n in a ’, p la vô ti ’paplać, trajkotać,, ga­ dać niep rzy zw o icie’, F r a e n k e l 609. F o rm y n a zw y w si p o d an e w d o k u m en ta ch są s u b s ty tu c ja m i fonetycznym i fo rm y re k o n stru o w an e j.

* P r e i d a z a r a n , zaginione jezioro w pobliżu Ględ, p rz y lesie S m agars: P re yd a z a re (r. 1348), Pre daza re (1348), G e ru llis 134, Pre daza re , Preydazare (jedna kopia) (1348), PU B IV n r 33.7, s. 299. — N a zw a to pograficzna złożona z dw óch członów p ru sk ic h * P re id - i-azaran. Człon p ierw szy m oże być m o ty ­ w o w an y p ru s k im w y ra z e m p o spolitym * preidis z re k o n s tru o w a n y m w znacze­ n iu ’drzew o ig laste’ na p o d staw ie łotew skiego p riede ’K iefer — so sn a’ w li­ te w s k im puśis ’K iefer, F ic h te ’ i p ru s k im peuse ’K y n b o m = K ie fe r’, F r a e n k e l 679. Człon d ru g i n a zw y -azaran jest r ó w n y w y razo w i p ru s k ie m u azaran ’je ­ zioro’ w d o k u m e n ta c h assaran, TA S 304— 305 i o d pow iada lite w sk ie m u eźeras, ło tew s k ie m u eze rs, s ta ro -ce rk ie w n o -s ło w ia ń sk iem u (jjezero, a te są zw iązane z p ra in d o e u ro p e js k im rd z en iem * eghero ’L an d s ee ’, P o k o rn y 291. N azw a zapi­ sa n a w 1348 ro k u jes t s u b s ty tu c ją fonetyczną z re k o n stru o w a n e j n a zw y p r u ­ skiej, w k tó re j p ru s k ą ko ń có w k ę nom. sg. n e u tr. d ek lin a cji -o-, -jo- te m a to ­ w e j zastąpiono niem ieckim -e. Z re k o n s tru o w a n o ją w ro d z aju n ija k im , bo ten rodzaj m ia ł w języku p ru s k im w y ra z azaran ’jezioro’. Oba rd zen ie p ru sk ie z a w a rte w tej n a zw ie z n a jd u ją pośw iadczenie w in n y ch n a zw a c h p ru sk ic h np. P r e d e k a im (1507), G erullis 134, P ro y d en (1400), G eru llis 136, i A zara (1318). G e ru llis 1, D a lv u n g e asere (1240), ib. 25, Locazar (1308), ib. 83, Ringazar (1318), ib. 142.

* P l a u d e n i k s , p o tem też K la u sen is (zob.), d a w n a n a zw a wsi K om o­ rowo: P la u d en ićk, P olb enick (r. 1543), H a r tm a n n 228. — N a zw a ty p o g raficzn a z su fik sem -e n -ik - od pru sk ieg o rd z en ia plaud — może * plaudis m ają cy m od­ po w ied n ik w lite w sk im p la u d źiu ’w o d a’, ło te w s k im plû d i ’pow ódź’, G eru llis 124.

39 J . M ü l l e r , O s t e r o d e i n O s t p r e u s s e n . D a r s t e l l u n g e n z u r G e s c h i c h t e d e r S t a d t u n d d e s A m t e s . O s t e r o d e 1905. s . 255. 40 G . L e y d i n g - M i l e c k i . S ł o w n i k n a z w m i e j s c o w y c h o k r ę g u m a z u r s k i e g o . C z . 2. N a z w y f i z j o g r a f i c z n e ( z l o k a l i z o w a n e ) , P o z n a ń 1959. s . 248. 41 O r o z w o j u - d l - w -g l - w d i a l e k t a c h p r u s k i c h n a t l e i n n y c h j ę z y k ó w b a ł t y c k i c h z o b . R . T r a u t m a n n , D i e a l t p r e u s s i s c h e n S p r a c h d e n k m ä l e r , G ö t t i n g e n 1910, s s . 166—167.

Pruskie nazwy zaginio ne z terenu ostródzkiego 2 0 5

W jęz y k u lite w s k im z n a n y jest też czasow nik -pläuti spülen, sch w a n k en , a u s- w aschen, s c h lä m m e n ’ i plâusti, plâ u d ziu , plâudziau, ’spulen, w a sc h en ’, t u należy też ło tew sk ie p la u d ê t ’s c h lä m m e n ’, ro sy jsk ie p la va tb > s ta ro -c e rk ie w n o -s ło w ia ń - skie pluti, plovq, p o lsk ie płyn ą ć, p ływ a ć . W szy stk ie te w y ra z y z n a jd u ją m o ty ­

w ację w p r a in d o e u ro p e js k im * p le u - ’h in - u n d h e rs c h w im m e n ’, F r a e n k e l 609. W ieś położona jest w pobliżu s tru m ie n ia M o rą g w otoczeniu licznych jezior, n ied alek o Pasłęk i, co może być m o ty w ac ją etym ologii te j nazw y . P r u s k i rdzeń pla u d — w y s tę p u je też w nazw ie P la u d e n (1363), G e ru llis 124. P rzytoczone za­ pisy n a zw y z ro k u 1543 s ta n o w ią s u b s ty tu c ję fo n ety czn ą r e k o n s tru o w a n e j n a zw y p ru sk ie j.

* S a 1 к a w s, osada w pobliżu O lszty n k a — „Ziółkowo: S o lko v , S a le k a w (r. 1446)”, K ę trz y ń s k i 379. — N azw a to p o g raficzn a z su fik sem -a w - o d p r u s k ie ­ go rd z en ia salk- m oże * salkis,, k tó ry z n a jd u je o d p o w ied n ik w lite w s k im sa lkyn e

’bagno, to rfo w isk o ’ ło te w s k im sa lk t ’szumieć, sze m ra ć ’, G e ru llis 168. W. K ę­ trz y ń s k i odczytał p o d an e zapisy jak ó Ziółkowo, jego stan o w isk o w tej s p ra w ie jes t odosobnione i n ie p rz ek o n u je. M ożliw y jes t n a to m ia s t jeszcze zw iązek n a zw y z lite w sk im sala ’w ie ś’, ło tew s k im sala w ty m sa m y m zn aczeniu lub sala w znaczeniu ’w y s p a ’, p r u s k im salus ’R e g en b a ch ’ F r a e n k e l 758. W tedy w n a zw ie w y s tą p i rd z e ń * sal- i su fik s - e k - albo -ik-. W języ k u litew sk im z n an y jest też w y ra z salkis ’d e r W eisskohl, S chalkohl, w e n n e r k e in e n Kopf ansetzt, s o n d e rn n u r lose B la tte r freib t, K u rs c h a t 2386. Z ap isy n a zw y p rz y to ­ czone przez W. K ętrzy ń sk ie g o są s u b s ty tu c ja m i fo n ety czn y m i fo rm y re k o n ­ s tru o w a n e j. N a p r u s k im obszarze języ k o w y m w y s tę p u ją jeszcze in n e nazw y z rd z en iem salk- np. S a l k a i m (1507), S a lk o w , G e ru llis 149, S o l k i n (1326), G e ru ­ llis 168.

* S к a b o t s, zaginiona osada w pobliżu N a d ro w a i W ap lew a 42: S ch a b o th (r. 1411), D ö h rin g 100. — N azw a dzierżaw cza, p r y m a r n a ró w n a nazw ie oso­ bow ej P ru s a , * S k a b o ts w d o k u m e n ta c h Scaw ot, k tó r y o trzy m ał tu n a d an ie D ö h rin g 100. T a n a zw a osobow a u tw o rz o n a jes t od rd z e n ia * sk a b - i sufiksu -ot-. R dzeń p r u s k i * s k a b - z n a jd u je .o d p o w ied n ik w lite w s k im s k a b y ti ’rw ać, szczypać, z ry w a ć ’, s k a b u s ’ ’o s try ’, s k a b rù s ’szybki, zw in n y , s kó b a s’, k w a śn y c ie rp k i’ w ło te w s k im s kabît, sk a b in â t ’od rąb ać, ścinać’, skabrs ’ostry, szybki, p r ę d k i’, F r a e n k e l 791, p ru s k ic h n a zw a c h osobow ych Sca b eike , S k a b e y k e , Scha- b e y k e i P a u e ll S c h a b yn , T P P 92, i lite w sk ic h S k a b in t a obok Sk o b in ta , Sk'äb-as, Sk o b -a s od litew skiego s k d b y ti, skobti, Z in k ev iciu s 194. P rz y to czo n y zapis n a zw y jes t s u b s ty tu c ją fo n ety czn ą fo rm y re k o n stru o w an e j.

S m a g a r s, pole i las w pobliżu w si Ględy: S m a g a r s (r. 1348), S m a g a r y (1352), G eru llis 165, Smagars, S m a g e r s (1348), P U B IV n r 337, s. 299, F eld e S m a g a r y (1352), PU B V n r 22, s. 11. — N a zw a dzierżaw cza ró w n a n a zw ie oso­ bow ej * Sm agar s lu b to pograficzna o d 'p ru s k ie g o * sm agars m ająceg o o d p o w ied ­ n ik w lite w sk im sm a g ù s ’ciężki, g ru b y , m o cn y ’, łot. sm agrs ’ciężki’, F r a e n k e l 837, lu b w lite w sk im sm agùs ’rad o sn y , w esoły, p r z y je m n y ’ ło tew s k im sm a- gurs ’łakocie, p rz y s m a k i’, F r a e n k e l 838, tu też należy p rzytoczone przez G.

Ge-42 W 1334 r . W a p e l , N a d r o u i S c a w o t t e n ( w e d ł u g k o p i i z X V I I w i e k u z a ś S c a w u t e n ) o t r z y - m a i i p ó ź n i e j s z y W i e l k i i M a ł y Ł ę c k : P U B I I . n r 867, s s . 584— 585. W 1359 N a d r e w , W o p e l 1 S c ł i c i y - l o o t h u z y s k a l i n a d a n i e n a W a r m i i ( C o d e x d i p l . W a r m . I I , n r 512 i i n . ) , d z i ś w i e ś S k a j b o t y . B y ć m o ż e , ż e s ą s i a d u j ą c a z N a d r o w e m i W a p l e w e m m i e j s c o w o ś ć ( j e ż e l i t a k a i s t n i a ł a i A . D ö h ­ r i n g i m i e n i a w ł a ś c i c i e l a n i e w z i ą ł z a n a z w ę m i e j s c o w ą ) o t r z y m a ł a n a z w ę o d j e d n e g o z c z ł o n ­ k ó w t e j s p ó ł k i . S k a j b o t y n a W a r m i i p o r . t e ż S c a y b o t h (1362), C o d e x d i p l . W a r m . U n r 333, s . 344, S c h a y b o t e n (1380), i b . I I I n r 93, s . 68, o d p r u s k i e j n a z w y o s o b o w e j S c h a y b o t h , G e r u l l i s 159, T P P 92.