Głosik, Jerzy
Komunikat o poszukiwaniach
archeologicznych w okolicach jeziora
Śniardwy w 1968 r.
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 671-672
K
R
O
N
I
K
A
N
A
U
K
O
W
A
J E R Z Y G Ł O S I K
KOMUNIKAT O POSZUKIWANIACH ARCHEOLOGICZNYCH
W OKOLICACH JEZIORA SNIARDWY W 1968 R.
W o k resie od 9 do 21 w rześn ia 1968 r. p rzeprow adziłem w raz z g ru p ą stu d e n tó w b a d a n ia pow ierzchniow e i w ery fik a cy jn e n a południow ych ob szarach k ra in y W ielkich Je zio r M azurskich z upow ażnienia K o n serw a to ra Zabytków w O lsztynie.
W n astęp u jący ch m iejscow ościach zlokalizow ane zostały różne sta n o w isk a archeologiczne:
1. L eśniczów ka „L ip n ik ”, gro m ad a W ejsuny, pow. piski, cm entarzysko ciałopalne z o k resu rzym skiego II/I II w iek, o d kryte w 1961 r„ przez leśn i czego Józefa H ow orka, n a oddziale 14, p rzy sadzeniu drzew ek. C m entarzysko położone je s t n a n iew ielk im w zniesieniu około 700 m n a p ołudnie od jeziora S n iard w y i n a południow y zachód od w ioski N iedźw iedzi Róg.
2. N iedźw iedzie, g ro m ad a Pisz, pow. piski, stan. I — o sada z wczesnego o k resu epoki żelaza, położona n a n isk im ta ra sie nadzalew ow ym , p rzy osu szonej grobli. S tan. II — osada z w czesnego średniow iecza, w y różniona na w ysokim lew ym brzegu P isy, w obrębie pola A nny M łynarczyk. Duże sk u pisko ceram ik i z X II—X III w ieku, w y stą p iło ró w n ież w rzece.
3. O strów , g rom ada Skom ack W ielki, pow. ełcki, stan. I — o sa d a z w cze snego o k resu żelaza, położona n a stoku niskiego ta ra su , n iem al n a poziom ie b agiennych łą k , n a w ysokości najw iększego zaw ężenia jezio ra Orzysz. S tan . II — osada z w czesnego o k resu żelaza (i pozostałości o sa d n ictw a z o k re sów późniejszych), u sy tu o w a n a w śród podm okłych łąk , po północnej stro n ie jezio ra Orzysz, n isko n a skłonie w zniesienia. P ola PG R „O strów ”.
4. O rzysz — okolice, g ro m ad a loco, p o w iat p isk i, stan. I — neolityczne obozowisko ludności tzw . ceram ik i dołkow o-grzebykow ej, w yróżnione n a je d nej z ro zw ian y ch w y d m piaszczystych pod okolicznym lasem , n a odcinku pom iędzy jeziorem S ajn o a to ra m i kolejow ym i p row adzącym i do sta c ji Orzysz.
5. Suchy Róg, g ro m ad a D ąbrów ka, pow . p isk i, stan. I — ro zleg ła osada „m ieszana” k u lturow o, z p rzew ag ą elem entów z w czesnego żelaza, położona n isko u podnóża rozległego w zgórza m orenow ego, n a skłonie otoczonym p o d m okłym i łąk am i, n ad południow ym brzegiem jezio ra T uchlin. S tan . II — osada z w czesnej epoki żelaza, położona n a przeciw n y m skłonie tego w zgórza, po tej sam ej stro n ie jezio ra T uchlin, co stan. I (około 300 m k u w schodow i).
6
. S zeroki O strów (w yspa na jeziorze S niardw y), g ro m ad a Szczechy W ielkie, pow. p isk i, sta n . I — zn ajd u je się n a te re n ie żw irow ni, położonejprzy grobli na w yspie, z m iejscow ych o dkryw ek (piasek żw irow aty) pochodzi ceram ik a z w czesnej epoki żelaza i w czesnego średniow iecza.
7. W ygryny, gro m ad a U kta, pow. m rągow ski, stan. I — sk u p isk a o sa d nicze z okresu wczesnego żelaza i późniejsze, n a obszarze suchej kępy, nad jeziorem o tej sam ej nazw ie, p rzy cm en tarzu obok drogi p row adzącej z W y- gry n do szosy U k ta — R uciane-N ida. Pole Józefa Szm igiela z W ygryn.
8
. Zdory, grom ada Szczechy W ielkie, pow. piski, stan. I — w ie lo k u ltu row e skupisko osadnicze, głów nie ceram ik a lateń sk o -rzy m sk a, n a polu M i k o łaja Z ejdka, około 75 m n a lewo od drogi ze Zdorów n a Szeroki O strów . S tan . II — przypuszczalne cm entarzysko „lateń sk o -rzy m slu e”, tzw . „płaszcze k am ien n e”, stw ierdzone na polu sołtysa, p rzy drodze prow adzącej ze Zdo rów na Szeroki O strów .Poza ty m stw ierdzono luźne pozostałości o sad n ictw a starożytnego. 1. Dybowo, gro m ad a M ikołajki, pow. m rągow ski. N a te re n ie S tacji U praw y Roślin luźne znaleziska ceram ik i średniow iecznej.
2. Grzegorze, g rom ada Orzysz, pow. piski, n a polu S ta n isła w a B aliszew skiego, blisko szkoły, około 120 m od szosy Orzysz — M ikołajki, luźne zn a leziska ceram ik i w czesnośredniow iecznej i późniejszej.
3. Jagodno, g rom ada Pisz, pow. piski, n a polu sołtysa z Jagodnego, nikłe ślady osadnictw a w czesnośredniow iecznego.
4. K um ielsk, g rom ada loco, pow. piski, n a okolicznych polach n atrafio n o n a luźne skorupy neolityczne k u ltu ry p u ch aró w lejk o w aty ch i późniejsze.
5. N owe G uty, g ro m ad a Orzysz, pow. piski, ślady o sad n ictw a w czesno średniow iecznego i now ożytnego.
6
. O kartow o, gro m ad a Orzysz, pow. piski, o ry ginalny nóż krzem ienny, w y konany na m ałym w iórze, z p recy zy jn ie zału sk an y m i kraw ędziam i z m iejscow ego surow ca tzw. bałtyckiego. Z a b y tek znaleziony na polu Ju lian a Żydka blisko szkoły, pochodzi z końca środkow ej epoki k am ien n ej (mezolit). 7. Skom ack W ielki, gro m ad a loco, pow. ełcki, ślady osadnictw a s ta ro żytnego, głów nie w czesnośredniow iecznego, stw ierdzone zostały n a zboczu w zniesienia opadającego do jezio ra Orzysz.8
. Szczechy W ielkie, g rom ada loco, pow. piski, pozostałości osadnictw a z w czesnej epoki żelaza, ja k też późniejsze łącznie z now ożytnym i, w y stą p iły n a polu W ładysław a Dem bowskiego, około 400 m od w si p rzy drodze do Zdorów.N astępnie przeprow adzono w e ry fik a c je w iększych obiektów terenow ych, np. O strów (jak uprzednio) — osada n aw o d n a p alo w a n ad jeziorem O rzysz z w czesnej epoki żelaza (stanow isko znane w lite ra tu rz e archeologicznej), tzw. „grodzisko”, p rzy zabudow aniach PG R „O strów ” (ceram ik a średniow iecz n a i now ożytna); Skom ack W ielki (jak uprzednio) — duża g ó ra zw an a gro dziskiem , usy tu o w a n a w cen tru m rozległej w si (znaleziska średniow ieczne); Szeroki O strów (na jeziorze S niardw y), re g u la rn e p ro sto k ą tn e w zniesienie, w północnej p a rtii w yspy (b rak znalezisk archeologicznych), przypuszczalnie pozostałość po k rzyżackim gró d k u strażn iczy m ; Zdory (jak uprzednio), tzw. „zam czysko”, położone n ad jeziorem S n iard w y (nie w ykazało znalezisk).
Pew ne d an e o znaleziskach archeologicznych uzyskano od m iejscow ej ludności: Kończewo, gro m ad a W ejsuny, pow. p isk i — in fo rm a c ja E. B i e l a w s k i e g o , k iero w n ik a szkoły w W ejsunach, o cm en tarzy sk u szkieletow ym (w czesnośredniow iecznym ?), w pobliskim lesie; M ojtyny, g ro m ad a loco, pow. m rągow ski, dane o cm en tarzy sk u ciałopalnym „rzym skim ” (bad. prof. P e i z e r a przed sześćdziesięciu la ty — p u blikacja), od sta ry c h M azurów .
