Ewa Krzyżak-Szymańska, Andrzej
Szymański
Hospitacja - gościna czy kontrola,
pomoc czy ocena
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 203-213
Ewa Krzyżak - Szymańska, Andrzej Szymański
Hospitacja - gościna czy kontrola,
pomoc czy ocena
C złow iek podczas życia rodzinnego, zaw odow ego czy koleżeńskiego w sw oim działaniu podlega różnym ocenom. D otyczy to rów nież działań nauczyciela, który oceniany je s t przez uczniów , rodziców i sw oich przełożonych. O ceny te są w ielo płaszczyznow e i m ogą być realizow ane z punktu nadzoru pedagogicznego podczas czynności hospitacyjnych.
C zęsto stereotypow o nauczyciele trak tu ją hospitacją jako zło konieczne, koja rzone jed y n ie ze strachem przed efektam i kontroli. C hcąc ja k najlepiej się zapre zentow ać p o pełniają szkolne błędy (najczęściej trzym ając się kurczow o planu za ję ć nie m ieszcząc się w czasie lub zostaje im kilka m inut do zapełnienia).
G dyby zapytać zarów no hospitow anych ja k i hospitujących czy lubią w ykony w ać te czynności - odpow iedź z pew nością brzm iałaby przecząco. K tóż lubi być oceniany lub oceniać innych, w sytuacjach kontroli czy nadzoru. D latego też w aż ne je st zrozum ienie m echanizm ów pojaw iających się podczas tej sytuacji, tak aby odpow iednio się do niej przygotow ać i przeprow adzić j ą m erytorycznie.
Pojęcie hospitacji
A nalizując literaturę przedm iotu m ożna w skazać n a różnorodne ujm ow anie tej kw estii chociażby podczas definiow ania pojęcia hospitacja.
W edług W incentego O konia hospitacja to „uczestnictw o przedstaw icieli w ładz ośw iatow ych lub nauczycieli w zajęciach szkolnych w celu dokonania ich analizy i ew entualnie oceny, m oże to być uczestnictw o w tych zajęciach kandydatów na nauczycieli w celu zdobycia orientacji w m etodach pracy dośw iadczonych n a uczycieli” 1. D efinicja ta przedstaw ia dw a rodzaje hospitacji, je d n ą o partą na oce nie przez przełożonego zajęć lekcyjnych, drugą - na ocenie przyszłych nauczycieli tychże zajęć. O bie jed n ak w założeniu m ają analizow ać i ew entualnie oceniać zajęcia.
W nieco inny sposób pojęcie hospitacji przedstaw ia W ładysław Kobyliński2, któ ry lokuje hospitację w zakresie realizacji nadzoru pedagogicznego rozum ianego jak o spraw ow anie opieki i kontroli nad działalnością pedagogiczną szkół i innych
instytucji ośw iatow ych przez upow ażnione do tego organy.
Jego zdaniem nadzór pedagogiczny w ykonuje się poprzez w izytację3 oraz hospi tację. H ospitację definiuje on jako bezpośrednie uczestnictw o osoby pragnącej poznać pracę nauczyciela w prowadzonych przez niego zajęciach, dokonaniu w spól nie z nim analizy i oceny tych zajęć oraz sform ułow anie na tej podstaw ie w nio sków n a przyszłość. M ów i się tutaj nie tyle o poznaniu efektów pracy nauczyciela ile o ocenie jeg o pracy.
Jednocześnie W. K obyliński w yjaśniając cele hospitacji w skazuje, że zarów no ocena ja k i analiza zajęć oraz w nioski z hospitacji dotyczą zw ykle problem atyki zastosow anych przez nauczyciela m etod i technik dydaktycznych, sposobów orga nizow ania pracy, poziom u przygotow ania do zadań, stopnia realizacji celów zajęć. Z założenia om ów ienie w yników hospitacji pow inno w zbogacać w iedzę i um iejęt ności zaw odow e nauczyciela, dostarczać inspiracji do coraz lepszej, bardziej w y dajnej oraz twórczej pracy.
N a gruncie pedagogiki dopracow ano sięjeszc ze w ielu definicji hospitacji, które w św ietle dzisiejszego rozum ienia w ośw iacie nadzoru pedagogicznego a ściślej m ów iąc zakresu działań w ram ach m ierzenia jak o ści pracy szkoły stają się nieak tualne dlatego też bezprzedm iotow ym w ydaje się przytaczanie kolejnych definicji.4
Przyjąć należy, że zgodnie z term inem hospitacji zaczerpniętym z języ ka greckie go je s t to „przychodzenie w gościnę” . D latego upraw nionym staje się stw ierdze nie, że hospitacja to odw iedzanie zajęć szkolnych w charakterze „gości”, podczas której następuje pokaz um iejętności uczniów a hospitujący m a m ożliw ość zdiagno- zow ania tych um iejętności. W tórną rzeczą je s t dochodzenie jak i udział w opano w aniu lub nie opanow aniu um iejętności m iał prow adzący zajęcia.
Z daniem autorów hospitacja nie m oże być rozum iana jak o kontrola gdyż : > poprzez n ią nadzorujący uzyskuje tylko fragm entaryczną (w iedzę) obser
w ację pracy nauczyciela, nie biorąc p o d uw agę innych jeg o działań, 2 W. K obyliński, hasło nadzór pedagogiczny, E ncyklopedia pedagogiczna, Red. W. Pom ykało, W ar szaw a 1997, s. 402.
3 W izy tacja p o leg a n a d o k o n an iu przez je d n o stk ę n a d rz ę d n ą w szechstronnej an alizy oceny pracy danej szkoły bądź w ybranych jej fragm entów oraz sform ułow ania na tej podstawie w niosków na przyszłość. W nioski te m ogą dotyczyć sposobów usunięcia zaobserw ow anych błędów i niepraw idłow ości, ja k i um ac niania zjaw isk pozytyw nie ocenianych. (W. Kobyliński, hasło nadzór pedagogiczny, E ncyklopedia pedago giczna, Red. W. P om ykało, W arszaw a 1997, s. 402.)
4 Zob. również:
E. G aw likow ski, P edagogiczny poradnik hospitacyjny, K atow ice 1969. M. Fijałkowski, Hospitacja jako metoda doskonalenia dydaktycznego nauczycieli akademickich wyższych szkól oficerskich, w: Edukacja dorosłych w dobie przemian, E. A. Wesołowska, Toruń 1994, s. 167 - 174. W. Goriszow ski, K. W ygaś, W ybrane problem y z teorii i organizacji nadzoru pedagogicznego, K atow ice 1978.
> z reguły hospitacje są zapow iadane, a w ięc łekcje są na ogół prow adzone inaczej (faktycznym tw órcą zajęć je s t nadzorujący i punkty arkusza hospi- tacyjnego),
> bardzo często w ystępuje bariera specjalizacyjna pom iędzy ocenianym i oce niającym.
Z pozoru m ożna m ieć w rażenie, że hospitacja zajęć dydaktycznych „to porów na nie stanu faktycznego ze stanem w ym aganym określonym regulam inem ... p la nem nauczania, p ro g ra m e m ...” . Jeżeli to sform ułow anie ze w zględu na w niosko wanie je s t popraw ne, to w niosek końcow y w aspekcie pedagogicznym je s t błędny, dlatego, że zajęć dydaktycznych nie da się porów nać do żadnego instrukcyjnego w zorca.
Om aw iając problem atykę hospitacji zw rócić należy uw agę, iż w obecnie o bo w iązujących przepisach w spom ina się o tej czynności dość enigm atycznie. H ospi tacja ujęta została jak o jed en z elem entów m ierzenia jakości pracy prow adzonego przez organy spraw ujące nadzór pedagogiczny i dyrektora szkoły (placów ki). P o przez tę form ę nadzoru polegającą w szczególności na obserw acji wiedzy, um iejęt ności i postaw uczniów, m.in. m ierzy się jak o ść pracy szkoły.
Czynności hospitacyjne i ich realizacja
W łaściw ie prow adzone hospitacje w yw ierają bezpośredni w pływ na proces i efektyw ność nauczania, są czynnikiem przyczyniającym się do kształtow ania p e dagogicznej postaw y nauczyciela, służą doskonaleniu w arsztatu tw órczego, inspi rują do sam odoskonalenia i nowatorstw a a także upow szechniają innow acje.5 Osoby hospitujące pow inny pam iętać o tych elem entach gdyż tylko w ów czas hospitacja nie będzie odbierana przez nauczycieli jak o kontrola czy ocena.
H ospitacja pow inna daw ać m ożliw ość rozw oju każdem u nauczycielow i, zarów no tem u w ybitnem u aby w yrazić uznanie dla jeg o pracy oraz rozpropagow yw ać m etody i form y kształcenia, które stosuje ja k i tem u słabem u, m ającem u n isk ą efektyw ność pracy aby w skazać m u drogi zm iany i w zbudzić jeg o aktywność.
Nauczycieli rozpoczynających pracę, o krótkim stażu dydaktycznym lub osiąga jących niższe od oczekiw anych w yniki byłoby w skazane hospitow ać częściej. Jed nocześnie należy pam iętać aby hospitacją obejm ow ać różne form y zajęć dydak tycznych a nie tylko je d n ą z nich gdyż w tedy analiza zajęć będzie w ycinkow a i niekoniecznie odnosić się będzie do całej działalności dydaktycznej nauczyciela.
Istnieje w iele kontrow ersji w okół tem atu czy zapow iadać czy nie zapow iadać hospitacje. B iorąc pod uw agę tradycyjną form ę hospitacji, która oceniała
nauczy-5 R. Schulz, Idea kształcenia dla innowacji źródłem now ych celów edukacyjnych, „Toruńskie Studia D ydaktyczne” 1993, nr 2 , s. 104.
cielą w ydaje się zasadnym pogląd, że pow inna być ona niezapow iedziana gdyż wów czas hospitujący obserw uje zajęcia ja k najbardziej codzienne, norm alne takie jak ie zw ykle prow adzi nauczyciel. Jednocześnie m otyw uje się nauczyciela do cią
głego rzetelnego przygotow yw ania się do zajęć, a nie tylko w term inach w yzna czonych hospitacji. Jednak w przypadku gdy zdiagnozow any stan kom petencji m etodycznych i m erytorycznych nauczycieli je s t niski w skazane je s t aby zapow ia dać hospitacje zajęć i jedn ocześnie traktow ać j ą jak o form ę typow o w spom aga ją c ą dla nauczyciela.
Dzisiaj jed n ak w dobie reform y i oczekiw ań społecznych propagow ać należy hospitacje diagnozujące, które nie tyle oceniają pracę nauczyciela co opanow anie umiejętności przez ucznia. To nauczyciel pow inien zaprosić nadzorującego na sw o isty „pokaz” um iejętności sw oich uczniów. To on w ie kiedy jeg o podopieczni „są gotow i” i opanow ali um iejętności wynikające z program u nauczania. W tej sytuacji nie m ożna planow ać hospitacji nauczycielow i, nie biorąc p od uw agę czasu opano w ania celów operacyjnych. Zw ykle odbyw a się to na końcu sem estrów czy roku szkolnego. To nauczyciel m a św iadom ość, że hospitacja je st dla niego bodźcem do w yzw olenia aktyw ności, rozw oju osobow ości, sam okształcenia i sam odoskonale nia, sam dąży do zaproszenia nadzorującego na zajęcia.
Umiejętności hospitacyjne
M. Fajkow ski6 stw ierdza, że w ażnym elem entem osiągania celów doskonalenia kadry dydaktycznej poprzez hospitow anie je st osobow ość hospitującego.
Do um iejętności hospitacyjnych zalicza on m. in.:
1. U m iejętność spostrzegania praw idłow ości kształcenia.
2. Traktow anie zajęć dydaktycznych jak o żywej i tw órczej pracy, niepow ta rzalnego i m ającego sw oją w łasną specyfikę procesu.
3. Przestrzeganie dydaktycznej autonom ii nauczyciela jak o organizatora zajęć i stym ulatora procesu nauczania i uczenia się.
4. U m iejętność w pajania naukow ości, now atorstw a pedagogicznego, innow a cji.
5. W yrabianie um iejętności sam ooceny, potrzeby sam okształcenia i sam odo skonalenia kadry dydaktycznej.
Z kolei dobry efekt hospitacji m ożna osiągnąć tylko w tedy gdy hospitujący potra fi trafnie i obiektyw nie form ułow ać sądy, posiada w yobraźnię, intuicję i ekspresyj ność. M ożna rów nież m ów ić o pew nych w arunkach niezbędnych do hospitow ania zajęć.
6 M. F ajk o w sk i, H o sp ita c ja ja k o m eto d a d o sk o n a le n ia d y d ak ty czn eg o n au czy c ie li a k ad em ick ich wyższych szkół oficerskich, Edukacja dorosłych w dobie przemian, E. A. W esołowska. Toruń 1994, s. 171.
D o nich należy zaliczyć: gruntow ny zakres wiedzy, znajom ość dydaktyki ogól nej, psychologii i m etodyki przedm iotow ej. N atom iast takie elem enty ja k kultura, życzliwość, bezinteresowność, poczucie własnej i cudzej godności, w yrozum iałość to podstaw ow e atrybuty kultury hospitow ania.7
Gdyby hospitujący posiadał wyżej w ym ienione cechy, m iał pogodne usposobie nie, był zainteresow any now atorstw em dydaktycznym i posiadał pasję pogłębia nia własnej wiedzy to m ożna by było zm ienić nastaw ienie nauczycieli do hospitacji z a ję ć.8
E. G aw likow ski9 z kolei form ułuje w ady hospitujących. Zalicza do nich: kry ty kanctw o bez podaw ania środków zaradczych, brak w łasnego zdania, traktow anie w szystkiego w edług schem atu, nastaw ienie, tupet, stetryczałość i nadw rażliw ość.
W ażnym elem entem przy om aw ianiu osobow ości hospitującego je s t zw rócenie uw agi na fakt, że doskonaleniem dydaktyki nauczyciela zajm ow ać się m oże z p o w odzeniem tylko taki hospitujący pedagog, który obok tego, że je s t przełożonym je st rów nocześnie praktykującym nauczycielem. 10
Rodzaje hospitacji
Biorąc pod u w agę różne kryteria podziału m ożem y m ów ić o różnych rodzajach hospitacji. Z e w zględu na cel hospitacje dzielim y na:
7 P ozytyw ne cechy h o sp itu jące g o (w edług E. G aw likow ski, P ed ag o g iczn y p o rad n ik hospitacyjny, K atow ice 1969, s. 11.)
W ŁA ŚCIW O ŚCI U M Y SŁU : > wiedza,
> dośw iadczenie, > lo g iczn o ść, > krytycyzm , > szybka orientacja,
> znajom ość teorii i praktyki. W Ł A ŚC IW O ŚC I C H A R A K T ER U : > spraw iedliw ość,
> o p an o w an ie, > obiektyw izm ,
> spokojny i łagodny ton, >■ am bicja,
> p raw dom ów ność. W Ł A ŚC IW O ŚC I KULTURY: > kultura tow arzyska,
> respektow anie cudzych poglądów , > elastyczność,
> b ezpośredniość,
> uznanie cudzej indywidualności.
8 Zob. J. Wójcicki, Jak hospitują zającia z wiedzy o społeczeństwie?, „Dyrektor Szkoły” 1995, nr 2, s. 7. 5 E. G aw likow ski, P edagogiczny poradnik hospitacyjny, K atow ice 1969, s. 11.
1. H ospitacje tem atyczne lub problem ow e. W ynikają one z aktualnych p o trzeb np. aktyw izacja uczniów w procesie nauczania.
2. Hospitacje całościowe - dotyczą one analizy stopnia realizacji poleceń władz ośw iatow ych oraz realizacji program u nauczania.
3. H ospitacje oceniające - m a ją one na celu dokonacie oceny pracy nauczy ciela.
H ospitacje m ożna podzielić rów nież ze w zględu na: liczbę osób hospitujących (jednozespołow e, zespołow e), stopień organizacyjny (pojedyncze, doryw cze, cy kliczne i w ieloetapow e), stopień aktyw izacji hospitujących (bierne, uczestniczą ce) czy też sposób planow ania (planow ane, nieplanow ane, zapow iedziane i nieza powiedziane).
Jednocześnie określając hospitację jak o czynności w ram ach nadzoru pedago gicznego D. R usakow ska i T. M izerska d z ie lą ją n a diagnostyczną, oceniającą lub inspirującą. 11
Stefan W lazło12 z kolei dzieli hospitacje n a 3 grupy:
1. Problem ow e, w których w ym ienia głów nie hospitacje kontrolne gdzie nastę puj e ukierunkow anie kontroli i oceny n a określone problem y. 13
2. Partnerskie, które m ogą w ystąpić tylko w ów czas gdy hospitujący je s t part nerem m erytorycznym nauczyciela. W rzeczyw istości to co przyjm uje się za partnerstw o to raczej kultura hospitacji i kultura organizacyjna, to ko operacja lub w sp ółdziałanie.14
3. D iagnozujące polegające n a diagnozow aniu um iejętności uczniów.
H ospitacja problem ow a służy realizacji dw óch funkcji nadzoru pedagogicznego to je st funkcji diagnostycznej i inspiracyjnej. To w łaśnie różni ten rodzaj hospitacji od hospitacji tradycyjnej, która m iała przede w szystkim n a celu ocenianie.15 H o spitacja problem ow a m oże w ięc przyczynić się do odciążenia tradycyjnej hospita cji od nadm iaru staw ianych przed n ią funkcji.
W przypadku hospitacji tradycyjnej hospitujący koncentruje uw agę n a osobie nauczyciela; jeg o um iejętnościach pedagogicznych, osiąganych efektach, w iedzy m erytorycznej itp., w hospitacji problem owej skupia się z kolei n a problem ie. Znaj dowanie i określenie problem u, analizowanie sytuacji problemowej związanej m.in. z trudnościam i w indyw idualizacji kształcenia je st w spólnym zadaniem hospitują cego i hospitow anego.
11 D.Rusakowska, T. Mizerska, W kierunku hospitacji problemowej „Dyrektor Szkoły” 1997, nr 5, s. 7. 12 S. W lazło, M ierzenie jakości pracy szkoły, Cz. I, W rocław 1999, s. 84 - 88.
13 D. Rusakow ska , T. M izerska, W kierunku hospitacji problem owej „D yrektor Szkoły” 1997, nr 5, s. 7 -8.
M Zob. J. K ania, A m oże hospitacja p artnerska „D yrektor S zkoły” 1995, nr 6-7, s. 2-5.
15 R o z ró żn ien ie h o sp itac ji trad y cy jn ej i problem ow ej sto su je m. in. J. B orzęcki, Jak hospitow ać? P oradnik dla dyrektora szkoły, W arszaw a 1994, s. 50-54.
Pow inna być ona dobrow olna. Podczas niej kładzie się nacisk głów nie na dia gnozę tj. rozpoznanie określonego w ycinka rzeczyw istości.
Ponadto ten rodzaj hospitacji m a inspirow ać do działań tw órczych nauczycieli a w szczególności do tw orzenia, w ypracow yw ania rozw iązań problem u, czy w e ryfikacji projektów rozwiązań.
H ospitacja partnerska oparta je s t na trzech zasadach:
• P artnerstw o m usi polegać n a w spółdziałaniu w realizacji w spólnego celu np. w ykładow ca i jego przełożony w spółdziałają w zakresie doskonalenia strategii m otyw acyjnej słuchaczy - uczniów.
• Partnerstw o oznacza w zględną równość udziału, w zględną równość partnerów. • Partnerstw o polega na dobrow olności. 16
Przygotow anie hospitacji partnerskiej głow nie łączy się z przygotow aniem ter minarza, obejmującego tem atykę hospitacyjną z wyszczególnionym i pytaniam i kon trolnym i, podaniem rejestru czynności wykładow cy. N ie m a w niej podziału na hospitow anych i hospitujących. To oni w spólnie p ra cu jąn ad w spólnym celem: na uczyciele przygotow ują sposoby i środki realizacji tem atyki hospitacyjnej, hospitu ją c y także w ykonują te działania jed n ak z punktu w idzenia całościow ego i kom pleksow ego. H ospitacja partnerska nie je s t dla hospitow anych zaskoczeniem ani ze w zględu na term in ani ze w zględu n a tem atykę i cel.
Stosow anie tego rodzaju hospitacji uw arunkow ane je st poziom em , m otyw acją poszczególnych nauczycieli i całego zespołu pedagogicznego. M oże być je d n ą z form doskonalenia wew nątrzszkolnego, w spom agającego rozwój zaw odow y w y kładowców, czy sposobem n a pobudzenie do tw órczej aktyw ności, do autentycz nego zaangażow ania się w realizację celów szkoły. Jednocześnie daje poczucie identyfikacji i odpow iedzialności za końcow y efekt w spólnego działania.
Hospitacja diagnozująca stanowi jeden z elementów mierzenia jakości pracy szkoły. Cechy, które pow odują, że ten rodzaj hospitacji je st preferow any w szkolnictw ie to przede wszystkim :
1. L ikw idacja barier specjalizacyjnych w ystępujących przy hospitacjach trady cyjnych.
2. Elem ent tzw. obserw acji strategicznej17.
3. U stalanie term inu hospitacji należy do nauczyciela, który w yznacza go, w taki sposób aby uczniow ie na zajęciach w ja k najlepszym stopniu m ogli pokazać opanow ane um iejętności.
16 J. K ania , A m oże hospitacja partnerska "D yrektor Szkoły" 1995, n r 6-7, s. 3. 17 Zob. S. K ow alski , Przełożony - podw ładny, W arszawa 1974, s. 346 - 350.
O b serw a cja strateg iczn a dotyczy n ie w szy stk ich elem entów p ro c e su d y d aktycznego a w y b ran y ch z nich tzw. strategicznych, które p o z w a la ją w nioskow ać o w szystkich elem entach. E lem entam i stra te gicznym i m ogą być czynniki ograniczające działanie lub lepiej niż inne czynniki wykazujące, że zadania są wykonywane.
4. Wchodzi w skład m etod monitorowania pracy w szkole poprzez ustalanie kiedy, w jakiej grupie, jaki rodzaj pokazu umiejętności składowych zostanie przedstawiony. 5. Pow oduje przeniesienie stresu z formy, ja k oceni m nie hospitujący na ja k „p o
piszą” się m oi uczniow ie przed hospitującym .
6. W w yniku hospitacj i diagnozujących a w ięc óbserwacj i podobnych um iejętno- ści składow ych i operacyjnych przełożony (dyrektor szkoły) m a rzeteln ą infor m ację o poziom ie osiągniętych przez uczniów spraw ności i m oże staw iać istot ne dla pracy pedagogicznej placów ki diagnozy.
Przygotowanie hospitacji diagnozującej
K ażda hospitacja diagnozującą w ym aga przygotow ania. N a początku nauczy ciel w skazuje przełożonem u (bądź ustala w spólnie z nim ) zagadnienia hospitacyj- ne. N astępnie określa się oczekiw ania hospitacyjne czy standardy np. uczeń opi sze zachow ania agresyw ne czy w yliczy regulatory ludzkich zachow ań.
W dalszej części projektow ania hospitacji trzeba w skazać narzędzia dzięki, któ rym hospitujący będzie w iedział, że standard został lub nie został osiągnięty. Takie przygotow anie pow inno poprzedzać hospitację, a przełożony, który j ą przeprow a dzi w ie jak ie um iejętności zaprezentują uczniow ie. Sam a hospitacja daje odpo w iedź na pytanie czy proces uczenia przebiega zgodnie z oczekiw aniam i (standar dam i). Jeśli tak nie je st podejm uje się działania korygujące tak, aby m ożna było przeprow adzić kolejną hospitację zajęć, w których w ykazane zostaną oczekiw ane umiejętności.
Przedstaw iony przebieg projektow ania hospitacji m ożna przedstaw ić w form ie schematu, (patrz rysunek nr 1). Z kolei plan hospitacji diagnozującej pow inien za w ierać : zagadnienia hospitacyjne (um iejętności składow e i operacyjne), oczeki w ania - standardy w ym agań, charakterystykę nauczyciela, przedm iot lub p rzed m ioty nauczania, term in, klasę oraz uwagi.
Plan ten m ożna przygotow ać w sposób tabelaryczny. Jego propozycję zaw iera tabela n rl.
T a b e la n r 1. P lan h o sp itac ji d iag n o zu jącej.
Z agadnienie hospitacyjne (um iejętności) O czekiw ania hospitacyjne (standardy w ym agań) P row adzący zajęcia
Przedm iot Term in Klasa Uwagi
i.
> > 2.
Rysunek 1. P ro je k to w a n ie h o sp ita c ji d ia g n o z u ją c e j
/ START
H ospitacja lekcji jest tylko pozornie obiektyw na ja k by pow iedział A. K. C ohen18
w istocie bow iem na jej postrzeganie zarów no przez przełożonego ja k i nauczycie la w pływ m ają ram y odniesienia tj. takie czynniki ja k w ychow anie, stereotypy, postawy, interesy, w artości. C zynniki te stanow ią pryzm at, przez który postrzega na je s t sytuacja. W efekcie fakty są zaw sze zniekształcone.
U dział hospitującego w zajęciach m ożna by rów nież utożsam iać z kon trolą ze w nętrzną rozum ianą jak o „zdolność instytucji do skutecznego egzekw ow ania za chow ań zgodnych z norm am i i regułam i” 19. To w łaśnie zgodność zachow ań z nor m am i i regułam i obow iązującym i w szkole zarów no nauczyciela ja k i jeg o w ycho w anków ocenia hospitujący. Jak zatem m ów ić o tolerancji w św ietle kontroli spo łecznej?
N ależy w ięc stw orzyć w arunki aby hospitacje przestały być elem entem zagra żającym poczuciu bezpieczeństw a nauczyciela poprzez uzyskanie ich akceptacji i zrozum ienie w artości tego typu kontroli (jeżeli m ożna j ą tak nazyw ać). Jednym z rozw iązań je st prow adzenie hospitacji diagnozujących w m iejsce hospitacji tra dycyjnych. H ospitacja jed n ak bez w zględu na jej form ę aby stw orzyła sytuację, w której ocenia się nauczyciela przez przełożonego je s t nierozłącznie zw iązana z jeg o zachow aniem tolerancyjnym i m usi być ścieżką, poprzez k tó rą nauczyciel zbliżać się będzie do ucznia, która nie kończy się w klasie n a lekcji. W skazanym je s t rów nież różnicow anie form y hospitacji by zapobiec rutynie nauczycieli. P o
nadto należy kłaść nacisk na dynam iczną ocenę pracy, która będzie w ypadkow ą w yników obserw acji pracy nauczyciela w e w szystkich jej aspektach, co stw orzy w arunki do bardziej obiektyw nej gradacji zadań i w yrobienia w nauczycielu prze konania o konieczności doskonalenia w arsztatu pracy.
Poprzez odpow iednio prow adzoną rozm ow ę pohospitacyjną należy w drażać pedagogów rów nież do sam okontroli i sam ooceny.
Bibliografia
1. B orzęcki J., Jak hospitow ać? P oradnik dla dyrektora szkoły, W arszaw a 1994. 2. E ncyklopedia pedagogiczna, Red. W. Pom ykało, W arszaw a 1997.
3. Fij ałkow ski M ., H ospitacj a j ako m etoda doskonalenia dydaktycznego nauczy cieli akadem ickich w yższych szkół oficerskich, w: Edukacja dorosłych w do bie przem ian, E. A. W esołow ska, Toruń 1994.
4. G aw likow ski E., P edagogiczny poradnik hospitacyjny, K atow ice 1969. 5. G oriszow ski W., W ygaś Κ., W ybrane problem y z teorii i organizacji nadzoru
pedagogicznego, K atow ice 1978.
18 A. Siem aszko, G ranice tolerancji zachow ań dew iacyjnych, W arszawa 1993, s. 137. 19 A. Siem aszko, G ranice tolerancji zachow ań dew iacyjnych, W arszawa 1993, s. 226.
6. K ania J., A m oże hospitacja partnerska „D yrektor Szkoły” 1995, nr 6-7. 7. K ow alski S., P rzełożony - podw ładny, W arszaw a 1974.
8. K w iatkow ska H., K otusiew icz A., N auczyciele nauczycieli, W arszaw a 1992. 9. O koń W., N ow y słow nik pedagogiczny, W arszaw a 1996.
10. Schulz R., Idea kształcenia dla innow acji źródłem now ych celów edukacyj nych, „Toruńskie Studia D ydaktyczne” 1993, nr 2.
11. Siem aszko A ., G ranice tolerancji zachow ań dew iacyjnych, W arszaw a 1993. 12. R usakow ska D., M izerska T., W kierunku hospitacji problem ow ej „D yrektor
Szkoły” 1997, nr 5.
13. W lazło S„ M ierzenie jak o ści pracy szkoły, Cz. I, W rocław 1999.
14. W ójcicki J., Jak hospituję zajęcia z w iedzy o społeczeństw ie?,„D yrektor Szko ły ” 1995, nr 2.
