R.J. HUGGETT — Fundamentals of geomorphology. Wyd. Routledge, Londyn (Oxon) 2003, 386 str.
Autor recenzowanego podrêcznika, Richard John Huggett, jest wyk³adowc¹ geografii fizycznej University of Manchester w Wielkiej Brytanii. Prowadzi zajêcia dla studentów geografii z zakresu modelowania œrodowiska przyrodniczego, procesów geomorfologicznych oraz geografii ¿ycia. G³ówne jego zaintere-sowania badawcze koncentruj¹ siê wokó³ problemu zmian œrodo-wiska przyrodniczego w czasie i przestrzeni. Jest autorem licznych artyku³ów naukowych publikowanych w miêdzynaro-dowych periodykach oraz kilku monografii, m.in. Fundamentals of Biogeography (2004), Topography and the Environment (2002) oraz Geoecology: An Evolutionary Approach
(1995).
Recenzowana pozycja wydawnicza Fundamentals of geomor-phology ukaza³a siê w serii Routledge fundamentals of physical geography, której redaktorem naukowym jest prof. John Gerrard. Pod wzglêdem technicznym ksi¹¿ka zosta³a wydana bardzo starannie, na dobrym jakoœciowo kredowym papierze, z licznymi ilustracjami. Opatrzona zosta³a przedmow¹ redaktora serii Johna Gerrarda, który wskazuje, ¿e g³ównymi odbiorcami ksi¹¿ki s¹ studenci geografii fizycznej i nauk o œrodowisku, a podrêcznik ma charakter wprowadzaj¹cy do zagadnieñ geomorfologicznych. W koñcowej czêœci znajduje siê obszerny spis literatury, obej-muj¹cy przesz³o 400 pozycji, s³ownik podstawowych terminów z zakresu geomorfologii oraz indeks rzeczowy, u³atwiaj¹cy prze-szukiwanie podrêcznika. Ponadto do ksi¹¿ki autor doda³ za³¹cznik w postaci podzia³u dziejów Ziemi, jednak¿e zaprezen-towana tabela stratygraficzna przedstawia stan wiedzy z 1990 r., przez co w œwietle ostatnich zmian, zaproponowanych przez Miêdzynarodow¹ Komisjê Stratygraficzn¹, straci³a nieco na swej aktualnoœci (porównaj Prz. Geol., 2/2005).Bardzo du¿a iloœæ ilustracji i informacji, z wyczerpuj¹cymi wyjaœnieniami i odnoœnikami w tekœcie, znacz¹co podnosi war-toœæ edukacyjn¹ podrêcznika. Ciekawe jest zastosowanie specjal-nych ramek jako formy wyró¿nienia najwa¿niejszych informacji, koniecznych do zapamiêtania. Zawarty w nich tekst jest zwiêz³y. Po ka¿dym podrozdziale nastêpuje krótki spis literatury, która mo¿e byæ pomocna do dalszych samodzielnych studiów nad wybranym zagadnieniem. Co ciekawe, ka¿d¹ z wymienionych pozycji autor opatrzy³ komentarzem, charakteryzuj¹cym dany odnoœnik literaturowy.
Na pocz¹tku ka¿dego z czterech rozdzia³ów umieszczone s¹ informacje wprowadzaj¹ce do g³ównego tematu wraz z zesta-wem kilku kluczowych pojêæ lub zagadnieñ w nim poruszanych. Ponadto po ka¿dym podrozdziale znajduje siê kilka pytañ kontrol-nych, które maj¹ pomóc w przyswojeniu wiedzy, a jednoczeœnie zmusiæ do kreatywnego myœlenia oraz umiejêtnego ³¹czenia fak-tów i wiedzy wyniesionych z lektury podrêcznika. Dodatkowo zamieszczono tak¿e 8 stron w postaci kolorowej wklejki, zawie-raj¹cej materia³ fotograficzny z zakresu geomorfologii.
Pierwszy z czterech rozdzia³ów, Introducing landforms and landscapes, zawiera ciekawe wprowadzenie do przedmiotu badañ geomorfologicznych oraz krótki zarys historii, rozwoju i g³ównych trendów badawczych. Zosta³y w nim zaprezentowane nurty wspó³czesnej nauki oraz omówione pokrótce najwa¿niejsze historyczne teorie, m.in. teoria cyklu geograficznego W.M. Davisa i pogl¹dy Walthera Pencka na tektoniczno-denudacyjny rozwój rzeŸby. Wspomniano tak¿e o pracy Eduarda Brücknera i Albrech-ta Pencka z obszaru Alp Bawarskich, wydanej na pocz¹tku XX w. (w latach 1901–1909). Jej autorzy wprowadzili do œwiatowej nauki podzia³ plejstocenu na kilka g³ównych zlodowaceñ:
Donau, Gunz, Mindel, Riss i Würm. Ponadto w omawianym rozdziale R.J.Huggett wyjaœnia kluczowe pojêcia konieczne do w³aœciwego postrzegania œrodowiska przyrodniczego z punktu widzenia geomorfologii. Odnosz¹ siê one m.in. do: zmian rzeŸby w relacji do skali czasu, mierzalnoœci natê¿enia i czêstoœci zja-wisk, stanów równowagi charakteryzuj¹cych rzeŸbê terenu, zna-czenia wartoœci progowych w ewolucji morfologicznej oraz cech systemu geomorfologicznego.
W drugim rozdziale, Structure, przedstawiono zagadnienia zwi¹zane z rzeŸb¹ tektoniczn¹ i strukturaln¹. Pocz¹wszy od teorii p³yt litosfery, poprzez wulkany, fa³dowania, uskoki oraz znacze-nie budowy geologicznej i spêkañ w rozwoju rzeŸby, autor pre-zentuje relacje zachodz¹ce miêdzy geologi¹ a geomorfologi¹. Zwraca uwagê na zale¿noœæ miêdzy budow¹ geologiczn¹ i tekto-nik¹ a uk³adem sieci rzecznej oraz rozwojem du¿ych zespo³ów morfologicznych, podyktowanym cechami ska³ i spêkaniami oœrodka skalnego (g³êbokie profile wietrzeniowe, rzeŸba denudacyjno-wietrzeniowa etc.).
Process and form to tytu³ trzeciego w kolejnoœci rozdzia³u recenzowanej pozycji wydawniczej. Jest to czêœæ najbardziej obszerna, zawieraj¹ca przesz³o 200 stron, w której omówione zosta³y g³ówne typy krajobrazów i formy rzeŸby w kontekœcie procesów prowadz¹cych do ich wykszta³cenia. Zosta³y tu zapre-zentowane zagadnienia zwi¹zane z ró¿nymi rodzajami rzeŸby: krasow¹, fluwialn¹, lodowcow¹, glacifluwialn¹, strefy perygla-cjalnej, eoliczn¹ i rzeŸb¹ wybrze¿y, a tak¿e zagadnienia zwi¹zane z wietrzeniem.
W ostatnim z rozdzia³ów, zatytu³owanym History, autor opi-suje rolê i znaczenie rzeŸby przetrwa³ej z dawnych epok geolo-gicznych (rzeŸba reliktowa, ekshumowana, stagnuj¹ca) w bada-niach i rekonstrukcjach geomorfologicznych. Ewolucja d³ugo-okresowa rzeŸby oraz znaczenie rzeŸby przedczwartorzêdowej w analizach wspó³czeœnie obserwowanych procesów i form sta-nowi¹ wa¿ne Ÿród³o wiedzy o procesach rz¹dz¹cych rozwojem œrodowiska przyrodniczego w skali globalnej.
Recenzowana publikacja Fundamentals of geomorphology to ksi¹¿ka wprowadzaj¹ca do ca³oœci zagadnieñ, jakimi zajmuje siê geomorfologia i badacze z ni¹ zwi¹zani. Pozycja ta mo¿e byæ szczególnie przydatna dla studentów, którzy pragn¹ poszerzyæ swoje horyzonty naukowe o elementy od lat obecne w œwiatowej geomorfologii oraz dla osób, które na co dzieñ maj¹ z ni¹ do czynienia. Jedyn¹ ma³¹ wad¹ podrêcznika, wg autora niniejszej recenzji, jest zbyt ogólnikowe potraktowanie wielu aspektów badañ geomorfologicznych b¹dŸ ca³kowite pominiêcie niektó-rych z nich (chocia¿by antropogeomorfologii).
Sposób prezentacji wiedzy na kartach Fundamentals of geo-morphology jest naprawdê godny naœladowania dla rodzimych wydawców. Podrêcznik jest ciekawy, napisany klarownym jêzykiem. Zamieszczono w nim du¿o ilustracji oraz pomocne sugestie nt. dalszych studiów literaturowych. Zapewne dziêki temu, ¿e zosta³ napisany niezwykle przejrzyst¹ angielszczyzn¹, jest on bardzo przystêpny w odbiorze. Autor pisze w sposób wyraŸny i logiczny, co jest wyj¹tkowe dla autorów pisz¹cych po angielsku, dla których nie jest to jêzyk ojczysty. Ksi¹¿kê czyta siê przyjemnie, napisana jest jêzykiem u¿ywanym wspó³czeœnie, który w sugestywny sposób oddaje istotê opisywanych zjawisk i procesów.
Recenzowana pozycja z ca³¹ pewnoœci¹ powinna znaleŸæ siê w ka¿dej bibliotece wydzia³ów nauk o ziemi i œrodowisku, na których s¹ prowadzone zajêcia z zakresu geomorfologii.
Artur Sobczyk
312
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 4, 2007
