Nr 2 – MAJ 2007
ISSN 1507-1383
BIAŁYSTOK
15-732, ul. CHOROSZCZAŃSKA31 tel. 085 652 09 25 e-mail: ejsmont@wse.edu.pl
BIELSKO-BIAŁA 43-309, ul. WILLOWA2 tel./faks 033 816 36 80 e-mail: partship@pte.bielsko.pl
BYDGOSZCZ 85-034, ul. DŁUGA34
tel. 052 322 65 52, faks 052 322 67 81 e-mail: sekretariat@pte.bydgoszcz.pl
CZĘSTOCHOWA 42-200, ul. KILIŃSKIEGO32/34 tel. 034 324 97 33, 034 324 26 30
e-mail: opteczwa@onet.pl ELBLĄG
82-300, ul. KRÓLEWIECKA108 tel./faks 055 234 41 36 e-mail: wsir@elblag.com.pl
GDAŃSK
80-830, ul. DŁUGITARG46/47
tel. 058 301 54 61, 301 99 71, faks 058 301 52 46 e-mail: gdansk@pte.pl
GLIWICE 44-100, ul. ZWYCIĘSTWA47
tel./faks 032 231 45 84, 032 331 30 81 i 82 e-mail: biuro@ptegliwice.pl
KATOWICE
40-129, ul. MISJONARZYOBLATÓW27
tel./faks 032 259 88 78, tel. 259 62 79 faks 258 54 82 e-mail: katowice@pte.pl
KIELCE
25-406, ul. ŚWIĘTOKRZYSKA 21 Akademia Świętokrzyska, Wydział Zarządzania i Administracji
tel. 041 349 65 28 e-mail: a.szplit@plusnet.pl
KOSZALIN
75-254, ul. FRANCISZKAŃSKA52 tel./faks 094 343 33 33 e-mail: czerwins@tu.koszalin.pl
ptekoszalin@neostrada.pl KRAKÓW 30-003, ul. LUBELSKA21
tel. 012 634 32 59, faks 012 634 03 81 e-mail: krakow@pte.pl
LEGNICA 59-220, RYNEK28 tel. 076 852 38 72 e-mail: pte.legnica@wp.pl
LUBLIN 20-805 ul. STRZELECKA61
tel. 081 746 90 21 jlobocki7@wp.pl
ŁÓDŹ
90-608, ul. WÓLCZAŃSKA51 tel. 042 632 28 17, tel./faks 042 630 28 19
e-mail: lodz@pte.pl OLSZTYN 10-117, ul. 1 MAJA13 tel. 089 527 24 49, 089 527 58 25
e-mail: pte@pteolsztyn.edu.pl OPOLE
45-082, ul. OZIMSKA46a
UNIWERSYTETOPOLSKI, WYDZIAŁEKONOMICZNY
tel./faks 077 401 69 05, 401 69 05 06 e-mail: zmikolajewicz@poczta.onet.pl
POZNAŃ
61-779, ul. KLASZTORNA24/25 tel. 061 852 86 91 tel./faks 061 851 90 58
e-mail: info@pte.poznan.pl RZESZÓW 35-045, ul. HETMAŃSKA15 tel. 017 853 36 49, faks 017 853 38 15
e-mail: pterzeszow@poczta.onet.pl SZCZECIN
71-414, pl. KILIŃSKIEGO3 tel. 091 455 34 55, faks 091 455 34 71
e-mail: pte@pte.szczecin.pl TORUŃ
87-100, ul. KOPERNIKA21 tel. 056 622 79 44 e-mail: ptetorun@tlen.pl
WAŁBRZYCH 58-300, ul. SZMIDTA4a
tel. 074 842 62 60 ptewch@wp.pl
WARSZAWA 00-042, ul. Nowy Świat 49 tel. 022 55 15 420, faks 022 55 15 444
e-mail: szkolenia@pteprofit.pl WROCŁAW 50-146, ul. ŁACIARSKA28
tel./faks 071 343 63 18 e-mail: pte-wroclaw@tlen.pl
ZIELONA GÓRA
65-066, ul. ŻEROMSKIEGO3, skr. 165 tel. 068 327 04 19, faks 068 320 25 89
e-mail: pte@zg.pl
00-042 W
ARSZAWA, ul. Nowy Świat 49
tel. 022 551 54 01, 022 551 54 05, faks 022 551 54 44 e-mail: zk@pte.pl www.pte.pl
Oddziały Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
Redaguje zespół w składzie: Adam Cymer, Józef Łobocki, Wiktor Krzyżanowski, Andrzej Muszyński (redaktor prowadzący), Artur Pollok, Stanisław Rudolf
Człowiek, innowacje,
inwestycje i nowe kapitały XXI w.
N
ajbliższy okres to czas przygotowania XXI Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej pt. ,,Gospodarstwo domowe – wymiar społeczny i ekonomiczny’’, konferencji naukowej z okazji XX-lecia OWE oraz kolejnych konferencji, seminariów i konwersatoriów, poprzedzających VIII Kongres Ekonomistów Polskich Warszawa – 2007.W noworocznym numerze Biuletynu pokreślono, że z pozoru ten splot wydarzeń historycznych, te- matów debat przedkongresowych i planów rozwoju PTE nie jest szczególnie zaskakujący. Warto przy- pomnieć, że uroczystości związane z 85. rocznicą założenia Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie oraz 60-lecia krakowskiego Oddziału PTE poprze- dzały debatę o innowacyjności, a oba wydarzenia zostały zlokalizowane w Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Wprowadzał do nich dr Artur Pollok, zwycięzca IV Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej – obecnie prezes Zarządu Oddziału PTE w Krakowie i wiceprezes Zarządu Krajowego PTE.
Dziś obaj wprowadzamy do dyskusji pytania o przyszłość Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej w PTE jako bazy społecznej edukacji ekonomicznej
oraz pytanie o jakość kształcenia i podejście do mo- delowania ,,ekonomisty przyszłości’’ – jako człowie- ka przyszłości, gospodarza oraz współtwórcy społe- cznej gospodarki rynkowej w Polsce i UE.
Na tym tle w przygotowaniach do konferencji jubileuszowej sformułowano pytanie, w jakim stopniu społeczny ruch edukacyjny dokonał się w PTE na bazie Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej i miał charakter innowacyjny 20 lat temu?
W refleksyjnym opisie OWE społeczny ruch edu- kacyjny na bazie OWE przybierał i przybiera różne formy. Wiemy, że sama olimpiada bez pracy z mło- dzieżą w oddziałach PTE i szkołach nie doprowadzi- łaby do rozwinięcia na taką skalę społecznych form edukacji ekonomicznej młodego pokolenia. Teraz jednak, dzięki książce i refleksjom prof. Z. Sadow- skiego oraz debacie ,,Jaki kierunek rozwoju dla Polski’’ lepiej rozumiemy, że Polska naszych marzeń nie może opierać się na prymitywizmie, nietoleran- cji i mnożeniu konfliktów. Gospodarka nie może być uznana za społeczną, gdy nie jest oparta na wie- dzy, umiejętnościach i zaufaniu. Tylko wtedy można uzyskiwać synergiczne efekty rozwojowe w ramach UE, służyć rozwojowi człowieka, rodziny i wspólnot.
Taka gospodarka wymaga przyjaznego otoczenia władzy, zrozumienia istoty interesów narodowych i międzynarodowych przez system polityczny oraz wspólnej troski o człowieka. W sumie zaś – wzmoc- nienia kreatywnej i opiniotwórczej roli środowisk zawodowych w poszukiwaniu drogi, a w innym uję- ciu – celów planowanego rozwoju i ogólnego pro- gramu ich realizacji.
Do tak rozumianego działania na rzecz pożytku publicznego PTE włączyło historyczną, bo po raz pierwszy, debatę pt. ,,Ekonomia w kulturze – twór- czość w ekonomii. Wnikliwa obserwacja debat w ramach cyklu ,,Czwartki u ekonomistów’’ wska- zuje, że wiedza o przeszłości jest z planowaniem przyszłości, kapitałem społecznym, jakością kształ- cenia i społeczną edukacją ekonomiczną wzajemnie sprzężona.
XX Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej dotyczyła kapitału ludzkiego i innowacji, a w pewnym sensie również kapitału społecznego oraz związków teorii i praktyki gospodarowania postrzeganych wielo- stronnie. Konkurs o nagrodę specjalną uwzględniał potrzeby praktyki w sektorze finansowym. Dzięki współpracy PTE z Polską Izbą Ubezpieczeń na bazie
Spis treści
Artur Pollok, Andrzej Muszyński
Człowiek, innowacje, inwestycje i nowe kapitały XXI w. 3 Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej
Elżbieta Mączyńska
Wiedza na olimpijskim poziomie 5
Zdzisław Sadowski
20 lat OWE 6
Stanisława Borkowska
To już 20 lat! 7
Andrzej Muszyński
Taki był początek 9
Informacja o przebiegu i wynikach XX OWE 10
Stanisław Macioł
Nauczyciele szkół średnich o OWE 11
Tadeusz Smuga, Paweł Adamczyk
OWE w opinii laureatów 16
Kuźnia ekonomicznych talentów
Z Andrzejem Muszyńskim i Łukaszem Gębskim
rozmawia Adam Cymer 22
magają spojrzenia na kompetencje z pozycji spójno- ści oraz ograniczania zakresu wykluczenia społeczne- go. Ten warunek jest spełniony wtedy, gdy społeczno- ści akceptują systemy uczące, a gos-podarze są wraż- liwi i odpowiedzialni społecznie.
Wspólnota Europejska nie jest jedyną i najefekty- wniejszą w świecie współczesnym. To prawda, że ludzie są coraz bardziej wykształceni, społeczności lokalne bardzie zdolne i spójne, lepiej znające się i rozumiejące. Z drugiej jednak strony, co często podkreśla E. Mączyńska, prezes PTE, tempo prze- mian sprawia niekiedy, że teoria nie przystaje do praktyki, a doświadczenia z przeszłości nie tylko nie wystarczają, ale też niekiedy przeszkadzają, ge- nerując zachowania konserwatywne. Wtedy ważną, a niekiedy podstawową, umiejętnością staje się umiejętność zapominania lub wyzbywa- nia się starych nawyków i wzorców, zwłaszcza w sferze organizacji – zarządzania procesami go- spodarczymi.
Praktyka gospodarcza dostarcza wiedzy o inno- wacjach mogących zrewolucjonizować gospoda- rowanie informacjami (systemy informacyjne i de- cyzyjne) i wiedzą (systemy inteligentne, sztuczna inteligencja). Nie mniej ważne jest zatem uczenie logiki (matematyki), fizyki i etyki oraz upowsze- chniania myślenia w kategoriach systemowych, pozwalających wszechstronniej poznawać mecha- nizm funkcjonowania i rozwoju gospodarki w po- staci, która w przestrzeni europejskiej ma stawać się innowacyjna, efektywna, bezpieczna i godna zaufania – społeczna.
Społeczny ruch zawodowy jest ważną podstawą kapitału społecznego w Polsce i UE. Dlatego władze PTE podkreślały i podkreślają, że rozwiązywaniu tych trudnych problemów planowania rozwoju
cznie tworzone ,,systemy uczące się’’ oraz promo- cja, nauki, kultury i sztuki oraz tzw. dobrych prak- tyk na bazie racjonalnego gospodarowania zdol- nościami ludzkimi w szerszej skali europejskiej.
Na tym tle można przyjąć, że społeczny ruch na- ukowy i edukacyjny PTE oraz wsparta medialnie realizacja programu PTE tworzą nowe, lepsze wa- runki rozwoju gospodarczego w naszym kraju i wspólnotach europejskich.
Dlatego zachęcamy wszystkich członków PTE i naszych partnerów do debaty, którą proponujemy.
Szczególnie do organizowania dyskusji, konferencji i seminariów przedkongresowych, dzięki którym bu- dowa w Polsce gospodarki opartej na wiedzy, umie- jętnościach i zaufaniu może zyskiwać szersze społe- czne poparcie. Zapraszamy do aktywnego udziału w VIII Kongresie Ekonomistów Polskich.
Pożytek publiczny z naszej działalności jest wielo- raki. Dla nas szczególne znaczenie ma ten, doku- mentowany wynikami badań prowadzonych w ramach przygotowania albumu Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej. Potwierdzają go także ka- riery zawodowe i dokonania jej laureatów, opinie o olimpiadzie oraz nauczyciele. Dziś PTE zasila narodowy kapitał społeczny, kapitał wiąże eduka- cję z nowymi wartościami, które neutralizują w pewnym stopniu niedoskonałości narodowego systemu edukacji, w tym zwłaszcza ekonomi- cznej. Podobnie jak człowiek pracujący twórczo i produktywnie rozwija struktury zawodowe eko- nomistów o wysokich kwalifikacjach oraz wzmacnia proces budowania gospodarki opartej na wiedzy, umiejętnościach i zaufaniu.
Artur Pollok, Andrzej Muszyński
I
dea Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej zrodziła się w okresie, kiedy gospodarka nie była podpo- rządkowana regułom rynku i logiki ekonomicz- nej. Nie sprzyjało to docenianiu wiedzy ekonomicz- nej. Nierynkowy system gospodarczy nie pozosta- wał bez wpływu na programy edukacyjne i to na wszystkich poziomach nauczania. W programach tych przedmioty ekonomiczne albo nie występowa- ły, albo były marginalizowane. Wyjątkiem były szko- ły ekonomiczne, ale z kolei w ich programach domi- nowała raczej wiedza narzędziowa. Generalnie, w programach nauczania mało było miejsca dla wie- lu ważnych kwestii dotyczących codziennego życia gospodarczego, nie mówiąc już o szerszych as- pektach makroekonomicznych i współzależnoś- ciach globalnych. O takim przedmiocie jak ,,Przed- siębiorczość’’ nie było wówczas mowy. Realizacja idei olimpiady w tak niesprzyjających upowsze- chnianiu wiedzy ekonomicznej warunkach była nie lada wyzwaniem. Była to bowiem i-dea na owe czasy nie tylko nowa- torska, ale przede wszystkim stano- wiła dla uczestników Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej prawdziwe otwarcie drzwi do świata ekonomii.
Sukces tego przedsięwzięcia i 20-letnia już tradycja to efekt ogrom- nego społecznego zaangażowania wielu osób zarówno ze środowiska Polskiego Towarzystwa Ekonomi- cznego, jak i środowiska edukacyj- nego, w tym przede wszystkim nau- czycieli. To oni potrafili wzbudzić wśród uczniów zapał do wiedzy ekonomicznej. Trudno tu znaleźć takie słowa podziękowania i uzna- nia, które mogłyby w pełni odpo-
wiadać włożonym w to przedsięwzięcie wysiłkom i sercom wielu osób. Przetrwanie i rozwijanie się olimpiady przez 20 lat to jeden z licznych dowo- dów, że jest to idea wielce użyteczna.
Z pozycji jurora z ogromną satysfakcją obserwo- wałam, jak szybko podnosi się poziom wiedzy eko- nomicznej wśród uczniów. O ile w pierwszych la- tach wśród uczestników olimpiady, a zwłaszcza lau- reatów, dominowali uczniowie szkół ekonomi- cznych, to w następnych latach rosła liczba uczestni- ków ze szkół ogólnokształcących, mimo że począt- kowo w ich programach nauczania prawie nie było przedmiotów ekonomicznych. Równocześnie im le-
piej byli wyposażeni w wiedzę ekonomiczną, tym bardziej rozumieli konieczność stałego jej uzupeł- niania, a u wielu z nich wyraźna była ,,zach- łanność’’ na tę wiedzę i determinacja w jej pogłę- bianiu. Szło to przeważnie w parze z wielką w od- niesieniu do wiedzy pokorą uczestników i laurea- tów, którzy mimo zwycięstwa zdawali sobie spra- wę, że ,,duża wiedza czyni skromnym, mała zaro- zumiałym”. Musi to budzić największe uznanie, zwłaszcza że wielu laureatów wywodzi się z nie- wielkich miejscowości i rodzin, w których do nie- dawna, a niekiedy nawet do dziś, dostęp do Inter- netu i innych źródeł informacji był co najmniej ograniczony.
O tym, że olimpijski wysiłek przynosi satysfakcjo- nujące rezultaty zaświadczają poolimpijskie doko- nania laureatów, z których wielu ma znaczące osiąg- nięcia bądź to naukowe, bądź to eksperckie czy me- nedżerskie.
Jestem przekonana, że Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej przeżyje jeszcze niejedno 20-lecie i przysporzy praktyce oraz nauce znakomicie przy- gotowanych specjalistów, tak bardzo potrzebnych w nowej, dezindustrializującej się gospodarce, go- spodarce opartej na wiedzy. Wyrażam też nadzieję, że Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej nadal będzie cieszyła się wspomagającą przychylnością władz e- dukacyjnych w Polsce.
Z serdecznymi pozdrowieniami gratulacjami dla wszystkich, którzy przyczynili się do przetrwania olimpiady. Życzę OWE kolejnych sukcesów i jubi- leuszy.
Wiedza na olimpijskim poziomie
Elżbieta Mączyńska
20 lat OWE
Zdzisław Sadowski
G
dy pod patronatem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego przed dwudziestu laty zaini- cjowana została olimpiada Wiedzy Ekono- micznej, gospodarka polska znajdowała się w okre- sie zmagań, zmierzających do uwolnienia jej od centralnego zarządzania i oparcia na mechaniz- mach rynkowych. Olimpiada miała przyczyniać się do rozbudzenia zainteresowania młodzieży proble- matyką tych reform i w ogóle gospodarki rynkowej oraz do uzupełniającego kształcenia młodych eko- nomistów w tym kierunku. Zadanie to było wypeł- niane konsekwentnie co roku z coraz to nowymi ro- cznikami młodzieży. Wielkim potwierdzeniem traf- ności tego kierunku stał się fakt, że zaledwie w trzy lata od startu OWE, dzięki zasadniczej zmianie wła- dzy politycznej i związanego z nią ustroju, Polska wkroczyła już zdecydowanie na drogę transformacji systemowej do gospodarki rynkowej.Przez wszystkie kolejne lata OWE cieszyła się szero- kim i nieustającym zainteresowaniem, przyciągając ty- siące uczniów i uczennic szkół średnich. Przyczyniała się też do rozpowszechniania myślenia ekonomiczne- go i umacniania wiedzy o współczesnej gospodarce rynkowej oraz o problemach polskiej gospodarki.
Świat jednak szybko się zmieniał, a z nim zmieniała się natura wielu problemów, zmieniała się też wiedza ekonomiczna. W początkach olimpiady nikt jeszcze nie wiedział, że dokonująca się rewolucja w nauce i technice tak szybko wprowadzi nas w okres burzliwego rozwoju nowej cywilizacji informacyjnej i związanej z nią gospodarki opartej na wiedzy – go- spodarki, w której wiedza stała się podstawowym czynnikiem wytwórczym, a konkurencja rynkowa opiera się na wyścigu innowacyjnym.
Dziś nieustającym wyzwaniem dla Polski jest szyb- kie dostosowywanie się do nowoczesności. Olimpiada nadąża z podejmowaniem tego wyzwania, o czym świadczy wiodąca tematyka podejmowana w kolej- nych latach, w coraz większym stopniu orientowana na zagadnienia rozwoju przedsiębiorczości w świecie zglobalizowanej gospodarki i rosnącego szybko zna- czenia rynków finansowych.
Ekonomia jest trudną dziedziną wiedzy. Jej przed- miotem jest bowiem system złożony z ogromnej licz- by nieustannie oddziałujących na siebie podmiotów, a te oddziaływania składają się na wielkie procesy go- spodarcze. Jest to system tak złożony, że bardzo trud- no jest tworzyć jego uporządkowany obraz i docho- dzić do rozumienia sposobów jego działania. Myśle-
nie ekonomiczne wymaga uproszczeń i przyjmowania założeń modelowych. A przy tym operuje się pojęcia- mi o nazwach należących do języka codziennego, jak cena, płaca, pieniądz, rynek i mówi się o kwestiach, z którymi ludzie stykają się bez przerwy, podejmując decyzje w sprawach swojego bytu. Łatwo powstaje wrażenie, że to w ogóle nie jest nauka, bo każdy się na tym rozumie.
Jest to jednak nauka i to nauka niełatwa. Charakte- ryzuje się tym, że jej przedmiot, jakim jest gospodaro- wanie ograniczonymi środkami w społeczeństwie lu- dzkim, nieustannie się zmienia. System gospodarczy, czyli sposób gospodarowania, znajduje się w ciągłej ewolucji. W naszych czasach staje się ona coraz szyb- sza, a w dodatku tworzy zagrożenia dla dalszej przy- szłości. Ekonomia musi więc zajmować się nie tylko wyjaśnianiem tego, co już zaszło, lecz także przewidy- waniem tego, co nadchodzi i planowaniem niezbęd- nych działań dostosowawczych i zapobiegawczych.
Są to umiejętności, które trzeba nabywać stopnio- wo. Adepci tej wiedzy powinni przy tym uczyć się pie- lęgnowania i szanowania różnic poglądów i metod, gdyż w dyscyplinie takiej jak ekonomia, wspólny jest tylko język i aparatura pojęciowa, natomiast nie ma uniwersalnej recepty na właściwe konstruowanie mo- deli. Niezbędna jest zawsze dyskusja, która pozwala ujawniać różne aspekty problemów i dzięki temu wzbogacać wiedzę o praktyce gospodarczej. Olimpia- da Wiedzy Ekonomicznej dobrze przysposabia naszą młodzież do należytego pojmowania tych zasad i ich znaczenia.
Coroczne spotkania z finalistami olimpiady pozwa- lają wciąż na nowo stwierdzać świetne wyniki pracy młodzieży, która wykazuje nie tylko coraz lepsze zo- rientowanie w węzłowych sprawach nowoczesnej go- spodarki, lecz także umiejętność stawiania rozsądnych pytań i dojrzałego dyskutowania. Laureaci OWE do- brze sprawdzają się na studiach, a następnie w życiu praktycznym.
Z perspektywy całego tego doświadczenia na szcze- gólne podkreślenie zasługuje znajdująca wyraz w wyni- kach OWE wielka praca nauczycieli, niestrudzenie działających w szkołach całego kraju z troską i zaanga- żowaniem. Trzeba też docenić wysiłek organizatorów i egzaminatorów, a także życzliwą pomoc sponsorów, bez której trudno byłoby zapewnić skuteczne działanie.
Trudno zapomnieć o roli Polskiego Towarzystwa Ekono- micznego, które niezmiennie traktuje olimpiadę jako jeden z najważniejszych odcinków swojej działalności.
J
ubileusz XX-lecia Olimpiady Wiedzy Ekonomicz- nej (OWE) skłania do refleksji nad jej celami i dorobkiem, nad jej przeszłością, teraźniejszo- ścią i przyszłością.1. Cele olimpiady i ich realizacja
Celem OWE jest:
– upowszechnianie nowoczesnej wiedzy ekono- micznej wśród młodzieży szkolnej,
– odkrywanie młodzieży szczególnie uzdolnionej (tzw. talentów) i wspieranie dalszego jej rozwoju,
– pobudzanie rywalizacji zarówno wśród mło- dzieży w zakresie posiadanej wiedzy ekonomi- cznej, jak też nauczycieli oraz szkół w obszarze jakości kształcenia; rywalizacji szlachetnej, bo opartej na wytrwałości w dążeniu do pomnażania wiedzy, jednocześnie korzystnej dla uczniów i szkół (zważmy, że osiągnięcia w olimpiadach rzu- tują np. na ranking szkół), a w dalszej perspekty- wie dla społeczeństwa.
Od dwóch lat OWE dodatkowo stwarza możli- wość zdobycia bardziej wyspecjalizowanej wie- dzy dzięki konkursowi (konkursom), do którego mogą przystąpić ochotnicy spośród uczestników finałów (zawodów III stopnia). Zwycięzcy konkur- su w określonej węższej dziedzinie wiedzy eko- nomicznej (jak dotąd w zakresie ubezpieczeń) uzyskują nagrody specjalne, fundowane przez sponsora. Tak pogłębiona wiedza może wpłynąć w przyszłości na wybór kierunku studiów i pracy zawodowej.
Choć cele te wciąż zachowują swoją aktualność, to ich kontekst i oczekiwania związane z ich realiza- cją ulegają zmianom. Tworzeniu OWE przyświecała głównie idea przygotowania młodych ekonomistów, zdolnych efektywnie działać w gospodarce opartej na mechanizmie rynkowym w związku z zaawanso- wanymi staraniami na rzecz przejścia od ówczesnej gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Upowszechnianie nowoczesnej wiedzy o gospodarce rynkowej było zatem celem pier- wszym. Te oczekiwania zostały spełnione, ale po- trzeba unowocześniania wiedzy jest wciąż aktualna.
Polska gospodarka stanęła wkrótce wobec nowego, wielkiego wyzwania, jakim była integracja z Unią Europejską. Była i jest, jako że członkostwo w Unii Europejskiej wiąże się z wieloma nowymi problema- mi, z którymi trzeba się zmierzyć, na przykład wej-
ście do strefy euro. Dynamiczny rozwój hi-tech wpłynął na przekształcenia gospodarki światowej, na budowę i upowszechnianie się gospodarki opar- tej na wiedzy, na rozwój społeczeństwa informacyj- nego. Czynniki te wespół z głębokimi zmianami de- mograficznymi istotnie zmieniają warunki funkcjo- nowania organizacji gospodarczych. Nauki ekono- miczne nie mogą pozostać obojętne na nowe wy- zwania. Tak więc i OWE reaguje na nie, co znajdu- je odbicie w doborze wiodącej tematyki kolejnych jej edycji. Waga unowocześniania wiedzy ekonomicz- nej w nauce i praktyce jest na tyle duża, że wskazu- je na konieczność utrzymania tego celu OWE także w przyszłości.
Jaki jest 20-letni dorobek OWE w ujęciu liczbo- wym?
O skali upowszechniania wiedzy ekonomicznej świadczy liczba uczestników OWE. W 20 edycjach OWE udział wzięło ok. 218 000 uczniów (w zawo- dach szkolnych – I stopnia). W okresie pierwszych 10 lat średnioroczna liczba szkół, z których rekruto- wali się uczestnicy OWE wynosiła 348, niekiedy się- gając blisko 500. Natomiast w następnych 10 latach średnia liczba szkół uczestniczących w OWE wzros- ła do 652, osiągając nawet poziom blisko 800 w XVII OWE. Tak więc przeciętna liczba szkół w drugiej dekadzie funkcjonowania OWE uległa prawie podwojeniu. Liczby te świadczą, że z powo-
To już 20 lat!
Stanisława Borkowska
Myśli przewodnie poszczególnych edycji OWE
I – Polska reforma gospodarcza (1987) II – Pieniądz i rynek
III – Nowy ład społeczno-gospodarczy
IV – Przedsiębiorczość i efektywność gospodarowania V – Restrukturyzacja i wzrost gospodarczy
VI – Pieniądz, kredyt i rynek kapitałowy VII – Przedsiębiorczość i inwestowanie VIII – Praca i zarządzanie
IX – Polska w procesie integracji europejskiej.
Współpraca – konkurencyjność
X – Polityka finansowa w rozwoju gospodarczym XI – Badania rynkowe i marketing
XII – Globalizacja gospodarki
XIII – Decentralizacja finansów publicznych
XIV – Rola rynku kapitałowego w rozwoju gospodarczym Polski XV – Rynek pracy w epoce cywilizacji informacyjnej XVI – Gospodarka Polski wobec integracji z Unią Europejską XVII – Przedsiębiorstwo w warunkach globalizacji XVIII – Polityka regionalna i fundusze strukturalne w UE XIX – Ryzyko w działalności gospodarczej
XX – Kapitał ludzki i innowacyjność w gospodarce polskiej XXI – Gospodarstwo domowe – wymiar społeczny i ekonomiczny
dzeniem udaje się realizować podstawowy cel OWE, jakim jest upowszechnianie nowoczesnej wiedzy ekonomicznej.
Jeszcze dobitniej świadczy o tym struktura ro- dzajowa szkół, z których wywodzą się uczestnicy finałów i laureaci OWE. O ile w pierwszych edy- cjach zarówno wśród uczestników zawodów fina- łowych, jak i wśród laureatów dominowali ucznio- wie ze szkół ekonomicznych, to stopniowo rosło zainteresowanie zdobywaniem wiedzy ekonomi- cznej przez uczniów z liceów ogólnokształcących, w których przez długi czas nie występowały przedmioty ekonomiczne. W I OWE aż 90% ucze- stników finałów stanowili uczniowie szkół ekono- micznych, w X edycji odsetek uczestników ze szkół ekonomicznych spadł do 78%, a w XX do 33%. Odpowiednio odsetek uczniów z liceów ogólnokształcących w I OWE wynosił ok. 6,2%
(wśród laureatów 10%), w X wzrósł do 20% (wśród laureatów do 13,3%), a w XX edycji OWE osiągnął poziom 67% (wśród laureatów 86,7%). Jeszcze bardziej wyraziste zmiany nastąpiły w strukturze uczestników zawodów finałowych ze względu na płeć. W I edycji udział chłopców tylko niezna- cznie przekraczał 10% (10,3%), w X wzrósł do 59%, a w XX do 72%.
Zdecydowanie wzrosło zatem zainteresowanie zdobywaniem nowoczesnej wiedzy ekonomicznej przez płeć męską.
Skokowo wzrosła zatem rola olimpiad, a w tym OWE, jako jednej z dróg odkrywania i rozwoju ta- lentów w procesie edukacji, a ściślej wśród młodzie- ży ze szkół ponadgimnazjalnych. OWE, corocznie z kilkunastu tysięcy uczestników zawodów I stopnia po etapie II (zawody okręgowe), wyłania tylko 100 najzdolniejszych, tj. ok. 1%. W etapie końcowym zaś tytuł laureata uzyskuje tylko 30 uczestników, czyli średnio ok. 0,3% całej zbiorowości młodzieży startującej w zawodach I stopnia. To rygorystyczna selekcja talentów. W sumie zatem przez 20 lat łą- czna liczba laureatów (600 osób) i finalistów (1400) wynosi 2000. Ten cenny i pokaźny potencjał, odpo- wiednio wykorzystany i dalej szlifowany, mógłby wydatnie przyczynić się do zwiększenia konkuren- cyjności polskiej gospodarki.
OWE rozbudza też pewną rywalizację w zakre- sie poprawy jakości edukacji i odkrywania oraz rozwoju młodzieży szczególnie utalentowanej.
Nagradzane są najlepsze szkoły i nauczyciele- -opiekunowie laureatów. Na mapie Polski ukształ- towały się swoiste kuźnie talentów w dziedzinie nauk ekonomicznych. Należą do nich (dane dla 20. edycji OWE):
1. Zespół Szkół Ekonomicznych w Zielonej Gó- rze – 30 laureatów,
2. Zespół Szkół Ekonomicznych im. S. Żerom- skiego w Legnicy – 23 laureatów,
3. Zespół Szkół Ekonomicznych nr 1 im. M. Ko- pernika w Koszalinie – 21 laureatów,
4. I Liceum Ogólnokształcące im. E. Dembow- skiego w Zielonej Górze – 20 laureatów,
5. XIV Liceum Ogólnokształcące im. Polonii Bel- gijskiej we Wrocławiu – 16 laureatów,
Jak widać, w grupie tej brak szkół z najwięk- szych miast polskich. Być może OWE, dając lau- reatom przepustkę do uznanych uczelni wyższych w kraju, miała większe znaczenie dla uczniów z mniejszych ośrodków i miast, w których brak lub mniej jest takich uczelni. Szkoły tworzą warunki i klimat sprzyjający przygotowywaniu uczestników olimpiad, a szerzej – odkrywaniu i rozwojowi ta- lentów. Prędzej czy później przynosi to sukcesy.
Nagrody dla najlepszych szkół przyczyniają się do poprawy ich wyposażenia w pomoce dydaktyczne i podnoszenia jakości nauczania.
Sukcesy szkół i laureatów w dużym stopniu wią- żą się z wiedzą i zaangażowaniem nauczycieli przygotowujących uczniów do udziału w OWE.
Najdłużej opiekę nad uczestnikami OWE sprawo- wał mgr Roman Zakrzewski z Zespołu Szkół Eko- nomicznych w Zielonej Górze. To właśnie on przygotował rekordową liczbę laureatów (26). Sta- tystycznie rzecz ujmując, przygotowywał coro- cznie średnio 2,3 laureata. Mgr Jerzy Ulewski z Zespołu Szkół Ekonomicznych w Legnicy (21 laureatów) krócej pracował w szkole i był zaanga- żowany w OWE. Biorąc to pod uwagę, średniorocz- nie przygotowywał 2,5 laureata. Panie, mgr Wan- da Sternicka z Zespołu Szkół Elektronicznych w Warszawie oraz mgr Anna Dachowska z Zespo- łu Szkół Ekonomicznych im. J. A. Komeńskiego w Lesznie przygotowały po 12 laureatów każda.
Zasługują oni na duże uznanie i wsparcie w dal- szej działalności. Ze strony Komitetu Głównego OWE pewnym wyrazem uznania dla pedagogów, którzy przygotowywali laureatów są przyznawane im nagrody pieniężne oraz książki. Jest to możliwe dzięki sponsorom. Szczególnie doceniana jest trwałość osiągnięć. Komitet Główny OWE honoruje nauczycieli, którzy byli opiekunami naukowymi lau- reatów co najmniej w trzech edycjach OWE, nagroda- mi ,,Za zasługi dla rozwoju olimpiad szkolnych”.
Łącznie w dziewiętnastu edycjach OWE przyznano 55 takich nagród dla 45 nauczycieli.
Prof. S. Borkowska jest przewodniczącą Komitetu Głó- wnego Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej.
Całość opracowania prof. S. Borkowskiej ukaże się w jubi- leuszowym albumie poświęconym OWE.
Taki był początek
Andrzej Muszyński
O
limpiada Wiedzy Ekonomicznej (OWE) w dłuższej perspektywie, obejmującej początek lat 60. XX wieku, pojawia się najpierw jako przedmiot starań PTE o akredytację rządową. Następnie, od 1987 r., po uzyskaniu tej akredytacji, funkcjonuje już jako zadanie admini- stracji rządowej i integralna część polskiego syste- mu olimpiad przedmiotowych. Po zmianach sys- temowych w 2002 r. OWE jest zadaniem Polskie- go Towarzystwa Ekonomicznego (PTE), realizowa- nym na zlecenie administracji rządowej, tzn. Mi- nisterstwa Edukacji Narodowej (MEN). W ujęciu planistycznym 27 lat starań PTE i 20 lat doświad- czeń w jej programowaniu upoważnia, aby OWE przypisać kreatywną rolę w edukacji dla rozwoju.Wokół OWE powstał klimat i mikrokultura ,,systemu’’ uczenia się ekonomii.
Dziś, po modyfikacji kierunkowej, polegającej na wprowadzeniu do głównego nurtu OWE no- wej generacji konkursów, np. nagrodę specjalną, zaryzykuję twierdzenie, że OWE była nie tylko dla PTE, ale i dla gospodarki narodowej przed- sięwzięciem innowacyjnym.
Koncepcja programowa OWE sprawdzała się w praktyce w kolejnych jej edycjach. Było to możliwe, ponieważ OWE:
1) wyprzedza zmiany w gospodarce i wychodzi naprzeciw modernizacji strukturalnej gospodarki i strategii rozwoju kraju – w szczególności dobrze służyła i nadal służyć może wzrostowi zatrudnie- nia i podniesieniu jego jakości oraz dostosowaniu ofert edukacyjnych do popytu na rynku pracy i przedsiębiorczości;
2) uczy i wychowuje, a wraz z metodyką przy- gotowań do zawodów jest systemem uczącym się, organicznym podsystemem pracy od podstaw w procesie społecznej edukacji ekonomicznej oraz bazą wiedzy i umiejętności dla środowisk lo- kalnych i społeczną podstawą nauki racjonalnego inwestowania w kapitał ludzki;
3) zwiększa aktywność intelektualną i stymulu- je przedsiębiorczość młodych ludzi – w tym sen- sie była i jest atrakcyjna dla młodzieży, ważna dla środowiska oraz przydatna dla rozwoju systemu edukacji narodowej i rynku europejskiego;
4) przywraca sens planowaniu i programowa- niu indywidualnemu – jest przy tym skuteczna i efektywna, a w wymiarze społecznym i eko- nomicznym kontynuuje dobre, polskie doświad-
czenia pracy organicznej, wzmacnia więzi i zau- fanie;
5) ma właściwości holistyczne i sprzyja dziele- niu się wiedzą – sam proces przygotowań do za- wodów sprzyja wymianie wiedzy, doświadczeń i umiejętnoś-ci w środowisku;
6) stymuluje samodzielne myślenie indywidual- ne, środowiskowe i społeczne – w tym przypomi- na o zasadach i metodach racjonalnego gospoda- rowania oraz uczy samodzielnego myślenia per- spektywicznego w rodzinie i środowisku;
7) wychowuje i zmusza do szlachetnej rywali- zacji oraz motywuje pozytywnie i nagradza wszystkich twórców sukcesu ucznia, a system motywacji pomaga w planowaniu kariery oraz zdobywaniu pozycji społecznej i zawodowej.
W sumie, OWE w perspektywie 20 lat to inno- wacja i kreator społecznego ruchu edukacyj- nego.
Koncepcja merytoryczna OWE wyprzedziła upowszechnianie koncepcji społeczności uczą- cych się jako społecznej bazy tworzenia gospo- darki opartej na wiedzy, umiejętnościach i zaufa- niu. Głównie dlatego, że na bazie OWE w regio- nalnych oddziałach PTE i szkolnych środowiskach lokalnych zainicjowano nowy jakościowo proces społecznej edukacji ekonomicznej o inwestowa- niu w kapitał ludzki, mimo że wtedy tego jeszcze tak nie rozumiano i nie nazywano.
Dziś wiadomo, że OWE w PTE jako przedsięw- zięcie innowacyjne sprzyjało nowym więziom między PTE, środowiskami szkolnymi i wspólno- tami samorządowymi, ale wykreowało z czasem mikrokulturę organizacyjną i ,,system”, sposób pracy z utalentowaną młodzieżą. Wymusiło – jak podkreślają nauczyciele – nowe podejście do edukacji i zainicjowało ideę społeczności uczą- cych się.
OWE stała się systemową składową społecznej edukacji ekonomicznej. Od początku pełniła rolę kreatora społecznej edukacji ekonomicznej.
Prawdopodobnie nikt z organizatorów 20 lat temu nie przewidywał, że OWE uzyska wysoką rangę w polskim systemie olimpiad i konkursów dla młodzieży oraz tak wysokie uznanie wśród wszystkich praktyczne partnerów i uczestników, w tym nauczycieli i uczniów.
Zakończyła się już XX edycja Olimpiady Wiedzy Ekonomi- cznej.
Każda edycja OWE organizowana jest pod innym hasłem przewodnim dostosowanym do aktualnych problemów ekonomicznych Polski i świata. Myśl przewodnia XX Olimpia- dy Wiedzy Ekonomicznej to KAPITAŁ LUDZKI I NNOWACYJ- NOŚĆ W GOSPODARCE POLSKIEJ.
Zawody olimpiady są trzystopniowe. Zakwalifikowanie do udziału w zawodach wyższego stopnia odbywa się na zasadach konkursu.
n Zawody I stopnia (szkolne) odbyły się 6 listopada 2006 r. Ucze- stniczyło w nich 10 905 uczniów z 678 szkół, którzy odpowia- dali na jedno pytanie opisowe o charakterze ogólnym (do wy- boru z dwóch), jedno zadanie ekonomiczne oraz 35 pytań te- stowych o charakterze szczegółowym. Do komitetów okręgo- wych wpłynęły 2624 najlepsze prace z 463 szkół.
n Zawody II stopnia (okręgowe) odbyły się 6 stycznia 2007 r.
Brały w nich udział 1062 osoby. Zwiększył się udział uczniów ze szkół ogólnokształcących – o 40 osób w poró- wnaniu z XIX OWE. Zawodnicy otrzymali jedno pytanie opisowe nawiązujące do myśli przewodniej olimpiady, stresz- czenie artykułu, zadanie sprawdzające umiejętności korzy- stania z danych statystycznych i 30 pytań testowych.
Do zawodów centralnych Komitet Główny Olimpiady Wie- dzy Ekonomicznej zakwalifikował 100 uczniów wywodzących się z 62 szkół. Było wśród nich 72 chłopców i 28 dziewcząt , 67 uczniów wywodziło się z 33 liceów ogólnokształcących.
n Zawody III stopnia (finały) odbyły się 24 – 25 marca br.
Pierwszego dnia przeprowadzono egzamin pisemny. Za- wod-nicy odpowiadali na 2 pytania o charakterze ogól- nym, rozwiązywali zadanie analityczne i odpowiadali na 30 pytań testowych.
Wzorem ub.r. dla uatrakcyjnienia finałów została wprowadzo- na możliwość wyboru przez zawodników tematu drugiego pisem- nego spośród 3 pytań dotyczących ryzyka i ubezpieczeń. Polska Izba Ubezpieczeń nagrodziła najlepsze prace z tej tematyki.
Kapituła pod przewodnictwem prof. Elżbiety Mączyń- skiej, prezesa Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego przy- znała: – dwie Nagrody Specjalne Prezesa Polskiej Izby Ubez- pieczeń Markowi Przytule z I Społecznego Liceum Ogólno- kształcącego im. Jam Saheba Digvijay Sinhji w Warszawie i Pio- trowi Dworczakowi z I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Ko- pernika w Łodzi, – dwa wyróżnienia Mateuszowi Jurze z I Liceum Ogólnokształcącego im. E. Dembowskiego w Zielonej Górze i Joannie Urbaniak z Zespołu Szkół nr 1, Technikum Ekonomi- cznego w Wieluniu.
Drugiego dnia odbył się egzamin ustny. Jury finałów XX OWE zakwalifikowało do niego 54 osoby, które uzyskały naj- lepsze wyniki na egzaminie pisemnym. W ramach finałów ustnych uczniowie – zawodnicy odpowiadali na jedno pytanie z dwuczłonową treścią i prezentowali jeden z trzech wcześniej zadanych tematów.
W wyniku dwudniowych finałów wyłoniono 30 laureatów z 25 szkół, w tym: 23 z liceów ogólnokształcących. Wśród 30 laureatów jest 9 dziewcząt i 21 chłopców.
Jury finałów przewodniczył po raz dwudziesty prof. dr hab.
Leszek Kałkowski.
Pytania przygotował Zespół Naukowy KG OWE pod kierun- kiem dr. inż. Andrzeja Muszyńskiego.
Zwycięzcą XX Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej został Michał Wiśniewski, uczeń IV Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki w Toruniu.
II miejsce zajął Piotr Dworczak z I Liceum Ogólnokształcą- cego im. Mikołaja Kopernika w Łodzi,
III miejsce – Łukasz Wierzbicki z Zespołu Szkół Ponadgim- nazjalnych im. Jarosława Iwaszkiewicza w Twardogórze.
Z I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Łodzi wywodzi się 4 laureatów, a z Zespołu Szkół Zawodo- wych w Zielonej Górze, XIV Liceum Ogólnokształcącego im. Polonii Belgijskiej we Wrocławiu, III Liceum Ogólnokształ- cącego im. Adama Mickiewicza w Tarnowie – po 2 laureatów.
W pierwszym dniu finałów odbyło się należące już do dwu- dziestoletniej tradycji olimpiady spotkanie młodzieży i nauczy- cieli z prof. dr hab. Zdzisławem Sadowskim – obecnie preze- sem honorowym Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego – je- dnym z inicjatorów powołania Olimpiady Wiedzy Ekonomi- cznej. Temat spotkania to: ,,Rozwój Polski na tle problemów świata”. Spotkanie prowadziła prof. dr hab. Stanisława Bor- kowska, przewodnicząca Komitetu Głównego Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej.
W tym samym dniu w trakcie egzaminu pisemnego dr Artur Pollok – wiceprezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, spotkał się z nauczycielami-opiekunami uczestników finałów i wygłosił wykład związany z hasłem przewodnim XXI Olimpia- dy Wiedzy Ekonomicznej w roku szkolnym 2007/2008 nt.
,,Gospodarstwo domowe – wymiar społeczny i ekonomiczny”.
Analiza przebiegu i wyników finałów wskazuje na:
n systematyczny wzrost wiedzy młodzieży, a także zwiększone zainteresowanie wiedzą ekonomiczną młodzieży ze szkół ogólnokształcących – 67 uczniów z LO brało udział w fina- le, a 23 z nich uzyskało tytuł laureata,
n dość wyrównany poziom wiedzy laureatów, o czym świad- czy fakt, że 30 z nich zajęło 16 miejsc (po kilku ex aequo na tym samym miejscu).
Do pomyślnej realizacji tak wielkiego przedsięwzięcia, ja- kim jest Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej, w zasadniczy spo- sób przyczyniła się praca dyrektorów szkół oraz nauczycieli przedmiotów ekonomicznych i pokrewnych, którzy z pełnym zaangażowaniem przygotowywali młodzież do olimpiady i by- li głównymi organizatorami zawodów szkolnych.
Tegoroczni laureaci wywodzą się z terenu działania 14 ko- mitetów okręgowych.
Na uwagę zasługuje występujące od wielu już lat bardzo ko- rzystne zjawisko, które można by nazwać ,,sztafetą pokoleń”.
Laureaci, a także finaliści naszej olimpiady często są opiekuna- mi naukowymi uczniów, przygotowując ich do udziału w szla- chetnej rywalizacji o laury olimpijskie. I tak w XX OWE opieku- nami takimi byli: dr Wiesław Danielak (laureat III OWE), mgr Marcin Palenik (laureat XI OWE), mgr Bartosz Majewski (finali- sta XII OWE), Jerzy Kaźmierczyk (laureat XV OWE).
Warto podkreślić, że Ośrodek Szkolenia Kadr Statystyki w Jachrance od początku istnienia olimpiady jest stałym miejscem przeprowadzania finałów. Zarówno egzaminowani, jak i egzami- natorzy czują się tam dobrze. Do rozładowania stresów, oprócz dobrej atmosfery przyczyniły się słodycze ofiarowane przez firmę Cadbury – Wedel Sp. z.o.o. Jachranka wpisała się na trwałe w hi- storię Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej.
Wszyscy uczestnicy tegorocznych finałów otrzymali książki ufundowane przez Państwowe Wydawnictwo Nau- kowe S.A. oraz Zarząd Krajowy Polskiego Towarzystwa Eko- nomicznego.
Barbara Kuc Warszawa, 17 kwietnia 2007 r.
Informacja o przebiegu i wynikach XX OWE
Charakterystyka badanych nauczycieli
W badaniu ankietowym udział wzięło 56 nauczy- cieli, w tym 46 kobiet i 10 mężczyzn. Pochodzili oni ze szkół średnich zlokalizowanych w ponad czter- dziestu miejscowościach na terenie całego kraju: od Szczecina do Rzeszowa, od Opola do Olsztyna, od Nowego Sącza do Koszalina, od Zielonej Góry do Białegostoku. Badani nauczyciele pracowali nie tyl- ko w miastach wojewódzkich (obecnych lub daw- nych), ale i w mniejszych miastach, takich jak: Lub- liniec, Namysłów, Mińsk Mazowiecki, Suchedniów, Sulechów, Wadowice, Wołomin, Żabno, a nawet na wsi – w Cudzynowicach k. Kazimierzy Wielkiej. Wy- nika z tego, że sukces w Olimpiadzie Wiedzy Eko- nomicznej może być udziałem utalentowanych uczniów ze szkół średnich z każdego zakątka Polski.
Wśród badanych dominowali nauczyciele prowa- dzący zajęcia w szkołach ekonomicznych, kilkunastu zaś uczyło w liceach ogólnokształcących, w tym jeden w liceum społecznym. Najczęściej nauczane przez nich przedmioty to: ekonomika przedsiębiorstw i pod- stawy przedsiębiorczości (po 21 wskazań), podstawy ekonomii (20), rachunkowość (15), finanse (7) i staty- styka (6 wskazań). Nieliczni prowadzili ponadto zaję- cia z ekonomiki handlu, marketingu, geografii, techni- ki biurowej, informatyki i z elementów prawa.
Finaliści i laureaci Olimpiady Wiedzy Ekonomi- cznej przygotowywani byli i są przez bardzo do- świadczonych nauczycieli. Jak wynika z niniejszych badań, prawie 2/3 nauczycieli legitymowało się po- nad 15-letnim stażem pracy, w tym czternastu mia- ło staż ponad 25-letni. Nie powinien zatem dziwić fakt, że wśród 56 badanych nauczycieli aż trzynastu przygotowywało uczniów do wszystkich XX edycji olimpiady (patrz wykres).
Jak wiadomo, w każdej edycji Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej do zawodów centralnych dostaje się 100 uczniów, czyli niecały jeden procent wszystkich startujących na etapie szkolnym i około 8% zakwali- fikowanych do zawodów okręgowych. W ciągu dziewiętnastu edycji olimpiady do etapu finałowego zakwalifikowało się zatem 1900 uczniów (w trakcie badania ankietowego XX edycja nie była jeszcze rozstrzygnięta). Znaczący udział w tym mieli badani nauczyciele, bowiem to oni doprowadzili do fina- łów aż 538 uczniów (tj. blisko 30% ogółu finalistów).
Gdyby posłużyć się średnią, to na każdego nauczy- ciela przypada dziesięciu finalistów. Niemniej je- dnak należy podkreślić, że pod względem liczby po- siadanych finalistów OWE, badana grupa nauczy- cieli jest bardzo mocno zróżnicowana (tabela 1).
Z jednej strony jest ośmiu nauczycieli, którzy dotąd mają jednego ucznia w finale olimpiady, a z drugiej taka sama grupa ośmiu nauczycieli, którzy mają dwudziestu i więcej finalistów, w tym pięciu mają- cych aż 30 i więcej uczniów w finale.
Zawody centralne OWE są dwudniowe i składają się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Po egzaminie pisemnym (obejmującym test, dwa pytania opisowe i zadanie rachunkowe) do ostatecznej rozgrywki w następnym dniu kwalifikuje się przeciętnie około pięćdziesięciu uczestników. Klasyfikacja końcowa obejmuje łącznie wyniki (punkty) uzyskane na egza- minie pisemnym i ustnym. Miano laureatów Olim- piady Wiedzy Ekonomicznej uzyskuje 30 uczniów, którzy zdobyli najwyższą liczbę punktów. To oni otrzymują cenne nagrody, m.in. indeksy na uczelnie ekonomiczne, stypendia i praktyki.
Dwadzieścia edycji OWE pozwoliło już wyłonić 600 laureatów. Jak wcześniej wspomniano, badanie ankietowe przeprowadzono jednak przed zawoda- mi centralnymi XX OWE, a więc respondenci nie
Nauczyciele szkół średnich o OWE
Jubileusz dwudziestolecia Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej, podobnie
jak wcześniej jubileusz jej dziesięciolecia, stał się okazją do oceny funkcjonowania olimpiady – zarówno pod względem organizacyjnym, jak i programowym.
W tej ocenie nie mogło zabraknąć opinii osób bezpośrednio uczestniczących w olimpiadzie, czyli uczniów szkół średnich, a także opinii ich nauczycieli.
To do nich zwrócił się Komitet Główny OWE, wspólnie z Polskim Towarzystwem Ekonomicznym, z prośbą o wypełnienie odpowiedniej ankiety.
Poniżej przedstawiamy opinie nauczycieli, których wychowankowie dostali się do zawodów centralnych i tym samym uzyskali tytuł finalisty lub laureata olimpiady.
Stanisław Macioł
wiedzieli, czy ich uczniowie zdobyli tytuł laureata.
Spośród zatem 570 laureatów dziewiętnastu OWE, badani nauczyciele opiekowali się 226, czyli prawie 40% laureatów. Jakkolwiek dziesięciu nauczycieli nie miało jeszcze ani jednego laureata, a szesnastu miało tylko jednego, to aż sześciu nauczycieli wy- kreowało ponad dziesięciu laureatów. Na szczegól- ne podkreślenie zasługuje fakt, że jeden z badanych miał ponad dwudziestu laureatów OWE. Ten nau- czyciel i kilku jego kolegów to prawdziwi szlifierze diamentów.
Źródła i jakość informacji o OWE
Stopień zainteresowania uczniów i szkół udzia- łem w olimpiadzie oraz poziom przygotowania do kolejnych jej etapów i edycji zależy w dużym stop- niu od dostępności źródeł i jakości informacji o OWE. Z wypowiedzi zdecydowanej większości badanych nauczycieli – opiekunów finalistów i lau- reatów wynika, że po raz pierwszy uzyskali oni in- formacje o olimpiadzie w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym, przy którym OWE jest afiliowana (89% wskazań). Drugim pod względem częstotliwo- ści wskazań źródłem informacji były dyrekcje szkoły (59%), a trzecim – komitety okręgowe OWE (32%
wskazań). Ponadto, co ósmy respondent czerpał in- formacje z Internetu. (Nauczyciele na ogół korzysta- li z kilku źródeł informacji o OWE – poza ww. także z kuratorium, od swoich kolegów i koleżanek oraz od uczniów – i dlatego suma odpowiedzi przekra- cza 100%.)
Organizatorzy Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej mogą mieć satysfakcję, bowiem spośród 56 bada- nych nauczycieli szkół średnich aż 52 uznało do- stępne informacje o olimpiadzie (jej regulaminie, or- ganizacji i tematyce) za wyczerpujące.
O przygotowywaniu uczniów do OWE
Zakres wymagań programowych związanych z udziałem w OWE zmusza nauczycieli i uczniów do korzystania z wielu materiałów oraz różnych źró- deł i form dokształcania. Zasadniczą rolę pełnią publikacje zalecane przez Komitet Główny OWE i jego Zespół Naukowy. Są to z reguły podręczniki szkolne i akademickie. Niestety, niektóre z nich są dostępne tylko poza szkołą – w księgarniach lub w bibliotekach uczelni. Niezbędnym źródłem infor- macji jest prasa fachowa (m.in. ,,Rzeczpospolita’’, ,,Gazeta Prawna’’, ,,Nowe Życie Gospodarcze’’) oraz dane GUS. W celu dobrego przygotowania się do udziału w olimpiadzie większość badanych nau- czycieli, sama lub z uczniami, uczestniczy w konsul-
tacjach i wykładach organizowanych m.in. przez ko- mitety okręgowe PTE, kuratoria, dyrekcje szkół.
Sukces uczniów w olimpiadach nobilituje daną szkołę w opinii środowiska i dlatego dyrektorzy, co podkreśla zdecydowana większość badanych nau- czycieli, organizują zajęcia pozalekcyjne i kupują niezbędną literaturę w celu lepszego przygotowania uczniów do olimpiad. Niektórzy z nich kierują rów- nież nauczycieli na kursy pogłębiające wiedzę eko- nomiczną (w takim kursie uczestniczył co trzeci re- spondent).
Na sukces ucznia w Olimpiadzie Wiedzy Ekono- micznej składa się praca nie tylko jednego nauczy- ciela, ale i pomoc tych, którzy uczą przedmiotów pokrewnych. Tak stwierdziło 3/4 badanych. W wie- lu przypadkach pomoc okazują również laureaci olimpiady wywodzący się z danej szkoły. To bardzo pozytywne i ,,budujące’’ zjawisko.
Warto podkreślić, że Olimpiada Wiedzy Ekono- micznej nie jest jedyną, w której uczestniczyli uczniowie ze szkół objętych naszym badaniem.
W tych szkołach bardzo popularne okazały się Olimpiada Przedsiębiorczości (33 wskazania), która istnieje od dwóch lat i treściami mocno koreluje z OWE, oraz Olimpiada Wiedzy o Unii Europejskiej (21 wskazań). W miarę popularne są też olimpiady językowe, Olimpiada Wiedzy o Społeczeństwie, Olimpiada Historyczna, Olimpiada Geograficzna, Olimpiada Biologiczna, Olimpiada Matematyczna i Olimpiada Fizyczna (każda z nich miała po kilka wskazań). Uczniowie kilku badanych nauczycieli uczestniczyli też w Turnieju Wiedzy Handlowo- -Menedżerskiej.
O korzyściach z udziału w OWE
Zdaniem badanych nauczycieli Olimpiada Wie- dzy Ekonomicznej odgrywa w życiu młodych ludzi – którymi są uczniowie szkół średnich – rolę ogromną.
Udział w tej olimpiadzie:
n pobudza zainteresowania młodzieży aktualnymi problemami ekonomicznymi i społecznymi kraju i świata,
n rozwija ich horyzonty myślowe,
n stanowi specyficzny rodzaj treningu przed egza- minami dojrzałości oraz zewnętrznymi egzamina- mi z przygotowania zawodowego (do niedawna także ,,przymiarkę’’ przed egzaminami wstępny- mi do szkół wyższych),
n pozwala sprawdzić posiadaną wiedzę i umiejęt- ności uczenia się,
n wyzwala emocje i pobudza do zdrowej rywalizacji, n integruje uczestników,
n stwarza szansę dostania się na studia na najlep- szych polskich uczelniach,
n umożliwia zdobycie nagród pieniężnych i książ- kowych, stypendiów i praktyk, których fundatora- mi są władze państwowe, PTE i Rada Sponsorów n laureatom daje okazję spotkania się z wybitnymiOWE, postaciami polskiego życia gospodarczego i poli- tycznego: premierem lub wicepremierem, mini- strem finansów, prezesem Giełdy Papierów War- tościowych, prezesem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego,
n jest przepustką do przyszłych sukcesów (świadczą o tym m.in. uzyskane przez niektórych jej laurea- tów stopnie doktora, licencje doradcy inwestycyj- nego, podatkowego czy maklera).
Olimpiada Wiedzy Ekonomicznej stanowi rów- nież wyzwanie dla samych nauczycieli szkół śre- dnich. Pracując z uczniami zdolnymi muszą oni:
n aktualizować i poszerzać swoją wiedzę ekono- miczną,
n umieć korzystać z najnowszej literatury z zakresu tematyki kolejnych edycji OWE,
n potrafić motywować uczniów do przyswajania so- bie – wykraczającej znacznie poza program szko- ły średniej – wiedzy z ekonomii, finansów, ra- chunkowości i polityki gospodarczej.
Praca ta, mimo wielu trudności i wyrzeczeń, daje wymierne efekty w postaci sukcesu uczniów na eta- pie centralnym lub okręgowym, oraz ogromną satys-
fakcję. Sukcesy uczniów mają ,,przełożenie’’ na uznanie dla nauczyciela w jego w środowisku oraz uzyskane przez niego wyróżnienia i nagrody. Prawie wszyscy badani stwierdzili, że dyrekcja szkoły do- strzega ich osiągnięcia i wysiłek włożony w przygo- towanie uczniów do olimpiady, a formą wyróżnienia jest z reguły nagroda pieniężna i/ lub dyplomy bądź listy gratulacyjne. Sukcesy na ogół dostrzegane są też przez innych nauczycieli, samych uczniów i ich rodziców, natomiast rzadko – przez kuratoria i władze lokalne. Warto podkreślić, że trzech bada- nych nauczycieli otrzymało Medal Komisji Edukacji Narodowej za wybitne osiągnięcia i wieloletnie przygotowywanie uczniów do olimpiady. Zdaniem respondentów, sukcesy olimpijskie i ich dostrzega-
nie przez środowisko stanowią bardzo silną moty- wację do dalszej pracy z młodzieżą i ciągłego do- kształcania się. Ponadto udział w olimpiadzie to możliwość zarówno przeżycia intelektualnej przygody, jak i spotkania nowych ludzi i nawiązania przyjaźni.
O organizacji i programie OWE
Zasadniczym celem badania ankietowego było poznanie opinii nauczycieli – opiekunów finalistów i laureatów o obecnym poziomie organizacyjnym i naukowym olimpiady oraz propozycji ewentual- nych zmian i udoskonaleń w tym zakresie. Pod względem organizacyjnym olimpiada została przez prawie wszystkich badanych oceniona bardzo wyso- ko. Oto niektóre z najbardziej charakterystycznych opinii:
n olimpiadę oceniam bardzo wysoko, organizacja perfekcyjna.
n Uważam, że jest przeprowadzana w sposób per- fekcyjny. Zawsze wszystko jest przygotowane na czas, informacja jest jasna, wszyscy spotykają się z dużą uprzejmością.
n Olimpiada jest przygotowana i przeprowadzana w sposób profesjonalny i zawsze przebiega w nie- zwykle ciepłej i sympatycznej atmosferze, n Zarówno zawody okręgowe, jak i centralne przy-
gotowane są w sposób profesjonalny.
n Olimpiada zasługuje na ocenę najwyższą – celu- jącą. Właściwie organizacja kolejnych edycji OWE zasługuje na taką ocenę.
n Jest bardzo dobrze zorganizowana. Uczestniczy- łam wiele razy w finałach w Jachrance – duże uznanie dla Pani Dyrektor Jadwigi Trześniowskiej.
n Bez zastrzeżeń. Zawody wszystkich etapów są zorganizowane na bardzo wysokim poziomie.
Gratuluję!
n Bardzo dobrze przygotowane: okręgowy i cen- tralny etap olimpiady. Młodzież i opiekunowie czują się doceniani i zachęcani do wysiłku.
n Bardzo dobrze – regulamin jest bardzo czytelny, do- starczony na czas, dobrze przygotowane i sprawnie przeprowadzone zawody wszystkich etapów.
Tabela 1
Badani nauczyciele wg liczby uczniów zakwalifikowanych do finałów OWE
Liczba uczniów – finalistów OWE 1 2 3 4 5-9 10-19 20-29 30-39 Brak odp. Ogółem N=538
Liczba nauczycieli 8 5 5 6 9 133 5 2 Ogółem N=56
Tabela 2.
Badani nauczyciele wg liczby wykreowanych laureatów w dziewiętnastu OWE
Liczba laureatów 0 1 2 34 5 6 7 10 11-19 20 i więcej Ogółem N=226
Liczba nauczycieli 10 16 6 7 2 32 3 1 5 1 Ogółem N=56
n Uważam, że organizacja jest wzorowa, prawidłowe zasady kwalifikacji do kolejnych eta- n Ocena pozytywna. Bardzo spra-pów.
wna organizacja na szczeblu o- kręgowym i centralnym. Duża życzliwość i rodzinna atmosfera.
n Wszystko jest przygotowane i przeprowadzone bez zastrze- żeń – inni się wzorują na organi- zacji OWE.
Po zapoznaniu się z powyższymi opiniami wydaje się, że w organi- zacji Olimpiady Wiedzy Ekonomi- cznej nie są potrzebne istotniejsze zmiany. Kilkunastu nauczycieli
zgłosiło jednak pewne propozycje udoskonaleń, które Komitet Główny OWE powinien przeanalizo- wać i ewentualnie wdrożyć. Zdaniem tych nauczy- cieli warto byłoby:
n wprowadzić do etapu szkolnego obserwatorów zewnętrznych;
n udostępnić ,,klucze’’ rozwiązań etapu szkolnego;
n dodać 60 minut do czasu eliminacji okręgowych;
n skrócić okres oczekiwania na wyniki I i II etapu olimpiady oraz informować o uzyskanych miej- scach w okręgu;
n wprowadzić tytuł ,,laureata zawodów okręgo- wych OWE’’ , gdyż niektóre uczelnie zwalniają z rekrutacji na I rok studiów posiadających taki tytuł;
n przyznać dyplomy dla uczniów biorących udział w II etapie i skierować podziękowania dla nau- czycieli;
n zapraszać więcej nauczycieli na zawody cen- tralne;
n w finałach podać punktację za egzamin pisemny uczniom, którzy nie dostali się do części ustnej;
n uniemożliwić ponowne przystępowanie do OWE po osiągnięciu tytułu laureata;
n finał olimpiady przenieść do Warszawy – jest to związane z komunikacją. Uczniowie mogliby wieczorem udać się do teatru lub innej instytucji kulturalnej.
Drugim elementem oceny funkcjonowania Olim- piady Wiedzy Ekonomicznej była ocena jej progra- mu – poziomu naukowego. Strona merytoryczna olimpiady, podobnie jak wcześniej organizacyjna, oceniona została wysoko. Potwierdzają to najlepiej następujące określenia:
n treści olimpiady dostosowywane są do zmian w go- spodarce rynkowej, co wpływa na wysoki poziom merytoryczny olimpiady i zwiększa zainteresowanie uczniów nowoczesną wiedzą ekonomiczną;
n temat wiodący olimpiady zawsze przemyślany, związany z aktualną sytuacją ekonomiczną kraju, wymaga poszerzania wiedzy o nowe dyscypliny ekonomiczne;
n poziom merytoryczny bardzo wysoki, sprawiedli- wa ocena zadań, wspaniała atmosfera, spotkania z ciekawymi ludźmi w trakcie eliminacji central- nych;
n pytania testowe w ostatnich dwu latach przemyś- lane najlepiej w historii OWE, bo osadzone do- kładnie na programie mikro- i makroekonomii szkoły średniej;
n nowy układ pytań oraz praca na zadany temat konkursowy wzbogaciły treści merytoryczne olim- piady;
n dla szkół ogólnokształcących duże wyzwanie, wy- maga dostępu do literatury specjalistycznej oraz konsultacji z nauczycielami akademickimi;
n stopień trudności zadań i umiejętności jest wyso- ki. Dobrze, że na etapie szkolnym zadania testo- we są jednokrotnego wyboru;
n olimpiada merytorycznie bardzo trudna, obejmu- je wszechstronną wiedzę ekonomiczną;
n ogólnie nie mam zastrzeżeń, chociaż niektóre py- tania testowe budzą kontrowersje ze względu na niejednoznaczność odpowiedzi;
n obecna forma, zakres wiadomości i umiejętności w poszczególnych etapach są właściwe.
Zgłoszone, na prośbę Komitetu Głównego OWE, propozycje ewentualnych zmian w programie Olim- piady Wiedzy Ekonomicznej można podzielić na kilka grup zagadnień. Dotyczą one:
n zawężenia problematyki olimpiady (opinie typu:
bardziej szczegółowo formułować temat olimpia- dy oraz opierać się na literaturze bardziej dostęp- nej i zrozumiałej dla młodzieży; ograniczyć zakres materiału, który z roku na rok jest większy; tema- tyka jest zbyt obszerna, porównując z poprzedni- Badani nauczyciele według liczby OWE, w których uczestniczyli ich uczniowie
mi latami; więcej pytań powinno się ściśle wiązać z hasłem przewodnim olimpiady)
n doprecyzowania pytań (opinie: zagadnienia podane do pytań opisowych są bardzo obszerne; zadania opisowe są zawsze bardzo czasochłonne i uczniowie narzekają na brak czasu; pytania testowe powinny bardziej dotyczyć życia codziennego – umiejętności a nie tylko encyklopedycznej wiedzy i teorii: w XX OWE nastąpiły już te zmiany, z czego jestem zadowo- lona; pytania testowe powinny być bardziej meryto- rycznie związane z główną problematyką danej edy- cji olimpiady; częściej wymieniać pytania testowe, aby uczniowie nie uczyli się ich na pamięć; uściślić pytania pod kątem ekonomii; dokładniej sprecyzo- wać ,,streszczenie artykułu”; w teście stosować pyta- nia z jedną prawidłową odpowiedzią na wszystkich etapach; wykluczyć dwuznaczność odpowiedzi) n złagodzenia stopnia trudności (opinie: olimpiada
jest zbyt trudna; zbyt wysoki poziom testu, niedo- stosowany do programów szkolnych, zbyt jedno- stronnie przedmiotowy; wysoki poziom konie- cznej wiedzy oraz zbyt dużo pozycji zalecanej lite- ratury zniechęca uczniów LO naszego zespołu szkół do uczestniczenia w olimpiadzie).
n udzielenia pomocy w przygotowaniu do olimpiady (opinie: wspomóc szkołę w przygotowaniu uczniów do OWE szczególnie w małych ośrodkach edukacyj- nych poprzez wyposażenie w materiały, organizowa- nie szkoleń, wykładów, spotkań edukacyjnych; orga- nizować wykłady na temat hasła przewodniego da- nego roku przez komitety okręgowe – dla uczniów zakwalifikowanych do II etapu; uczniowie szkół z małych miast mają ograniczony dostęp do literatu- ry; stworzyć przy komitetach okręgowych OWE bib- lioteczkę z podstawową literaturą dla olimpijczyków – szczupłe środki finansowe szkoły nie pozwalają na zakup aktualnych publikacji, z których korzystanie jest niezbędne w przygotowaniu do OWE).
Należy również odnotować, że jeden z badanych nauczycieli zgłosił propozycję zmiany formuły za- wodów centralnych poprzez ograniczenie ich tylko do części pisemnej, która daje możliwość bardziej precyzyjnej oceny odpowiedzi zawodników.
Zamiast podsumowania
Historia dwudziestu lat istnienia Olimpiady Wie- dzy Ekonomicznej wyraźnie pokazuje, jak ważną ro- lę odegrała i odgrywa ona w edukacji ekonomicznej młodego pokolenia Polaków. To w eliminacjach szkolnych do wszystkich edycji tej olimpiady ucze- stniczyło łącznie ponad 220 tysięcy uczniów, a dwa tysiące dostało się do finałów. Wielu z jej laureatów osiągnęło znaczący sukces i zrobiło karierę w zawo- dzie ekonomisty.
Z Olimpiadą Wiedzy Ekonomicznej związała swe losy również duża grupa nauczycieli szkół średnich.
Jak mocne to były i są więzi oraz jakie towarzyszą im przeżycia dobitnie świadczy list jednego z nauczy- cieli, który został dołączony do wypełnionej przez niego ankiety. Pozwalamy sobie zamieścić obszerne fragmenty tego listu, dziękując Autorowi za tak pla- styczny opis przeżyć związanych z Jego udziałem w olimpiadzie. Czynimy to też dlatego, że podobne historie spotkań z Olimpiadą Wiedzy Ekonomicznej mogły być udziałem niejednego nauczyciela.
,,Jako młody pedagog (ale już wiekowy praktyk go- spodarczy) na początku traktowałem OWE jako jeszcze jeden dodatkowy obowiązek (czytaj: ciężar), ale w momencie, kiedy moi podopieczni po raz pier- wszy dostali się do eliminacji okręgowych, poczułem dreszczyk emocji. /.../ Pierwsza nominacja mojej uczennicy do eliminacji centralnych była dla mnie wielkim, bardzo miłym zaskoczeniem, ale też i ogromnym zawodem – nie mogłem z powodów ograniczeń finansowych towarzyszyć jej w tym przedsięwzięciu. Było mi bardzo przykro. Uważam, że szkoła powinna na taki cel dysponować odpowie- dnimi środkami. Jest to uwaga skierowana nie tyle do dyrekcji szkoły, co do organu prowadzącego (staro- sty). Rozgoryczony, ale nie zniechęcony robiłem da- lej swoje – tę radę kieruję do osób będących w po- dobnej sytuacji jak moja. /.../
I wreszcie przyszedł czas na moją pierwszą wizytę w Komitecie Głównym OWE. Jako osoba nowa obser- wowałem wszystko bardzo wnikliwie (nie ukrywam, że z nastawieniem ogromnie krytycznym). Nie bardzo mogłem się do czegokolwiek przyczepić. Atmosfera by- ła fajna. Organizacja wzorowa. Coraz więcej rzeczy po prostu zaczęło mi się podobać Zaskoczyła mnie bezpo- średniość i życzliwość osób tam obecnych. Spodobało mi się. Nawet bardzo!!! Pierwszy mój laureat w tak prestiżowej olimpiadzie! – to marzenie każdego opiekuna. Mocno to przeżyłem. Być wśród najlepszych – nie może być większej satysfakcji dla nauczyciela. Na- wet osoby z prowincji mogą być wśród najlepszych.
SUKCES. Ogromny sukces. Wtedy to było dla mnie wiel- kie osiągnięcie. Nawet teraz nie potrafię jeszcze o tym spokojnie myśleć. Była to jubileuszowa XV OWE. Nieza- pomniane przeżycie. Z przyjemnością wspominam je do dzisiaj. /.../
Bardzo cenię sobie spotkania, organizowane każ- dorazowo w czasie trwania eliminacji centralnych, dla opiekunów uczestników olimpiady. Wykłady te nie tylko pozwalają nam poszerzać swoją wiedzę, ale też są niezwykle cenną inspiracją do kolejnych zajęć przygotowujących młodzież do następnych edycji OWE. /.../
Z przykrością przyjęliśmy decyzję organizatorów o rezygnacji z wyjazdu do Warszawy w drugim dniu
