48. W a 1 cot t C.D. - Bull. Geol. Soc. Am., 1894 vol. 5 s. 191-198.
49. Was son RJ. - [In:] Eolian sediments and pro-cesses, M.E. Brookfield i T.S. Ahlbrandt (eds.). El-sevier, New York, 1983 s. 165-195.
SO. W het ten J.T., Haw kin s J.W. - Sedimen-tology, 1970 vol. 15 s. 347 - 361.
51. Will i a m s G.D. - Bull. Am. Assoc. Petrol. Geol., 1966 vol. 50 s. 573 - 577.
52. Z a c h a r D. - Soil erosion. Developments in soil science 10. Elsevier. Amsterdam, 1982.
SUMMARY
Actually, cohesive detrital deposits are of a very wide occurrence including various terrestrial-, shallow marine-, and deep marine environments. These deposits have been derived from pre-existing unconsolidated cohesive mate-rials as well as clay-rich soils characterized by peddy textures. The main processes responsible for the forma-tion of detrital cohesive deposits include soil and sediment ripening, ripping occasioned by powerful flows, mass wasting, and physical weathering including, in particular, desiccation, and salt- and frost weathering. Detrital cohesive materials are transported for some distance by running water or wind and, finally, accumulated as individual sediment bodies that may be geologically important. Several half-descriptive terms have been sug-gested to describe the deposits,· namely: soil gravel (soilrudite), soil sand (41; soilarenite), soil mud (soillutite), clay gravel (clayrudite), clay sand (the term already applied in the geologic literature; clayarenite), mud gravel (mudrudite), and mud sand (mudarenite). Genetically, the deposits may be classified as autoclastic-, hydroclastic-, anemoclastic-, bioclastic-, cataclastic-, and hybrid in
origin. For a more detailed treatment of the subject the reader is referred to another papers by the author (41-45).
Translated by the author
PE310ME
B HaCTosmee BpeMH ](Ore3HOHHHe ~eTpH1'Hlde ~
KH umpOKO pacnpoCTpaaem.x B pa3m.xx cpe~ax: KOBTIl-HeHTa.JIbHOH, MeJIKOMopcxoit H rny60KoMOPCXOH. 3TH oca,IJ;KH npHCXO~SIT C paHhle cym;eCTByromHX HecKOHCO-.lIH,lJ;HP0BaHHbJX OTJIo:lKeHHit, a Tax)l(e H3 60raTbIX BJIOM no'IB, HMelO~ arperaTHLIe TeKCTypLI. K fJIaBHLIM IIpOl(eccaM, OTBeTCTByJOIl(HM 3a 06pa30BaHHe ~eTpHT
HbIX KOre3HOHHJ:.IX ~OB, llpHHaMe)l(aT: cOlpeBaHHe nO'lB H ~OB, oTpLIBaHHe I}>parMeHTOB OT HJIHCTOrO ,lUIa CHJIbHbIM Te'IeHHeM BO,Z(bI, MaCCOBhle ,lJ;BlDICeHml, a TaK)I(e I}>HlH'IeCKOe BLlBeTpBBaHlle, oco6eHlIO BLlCbIXa-BBe, MOP030Boe H COJIeBoe BLIBeTpHBaBBe. )J;eTplfI'HblH KOre3HoHm.Iit MaTepHaJI, llOCJIe TpaHCllopTa TeK)'Il(eil: BO,IJ;Oit HJIH BeTpOM, nO,D;BepraeTCH ,IJ;enOlHltHH, 06pa3YH HH,C(HBB,ZJ;ya.JIbBhIe OTJIO)l(eHHH, KOTopLle MOryT HMen. reOJIOf'H'lecxoe lHR1JeHlle. ,l(JIJI: OllHcaHHJI: 3THX OTJIO~e
mm
npe,IJ;JIaraeTca: psm nonyoIIHCaTeJIbHblX TepMHHOB, TalCHX Itax: nO'lBeHHLIii rpaBHH (soilrudite), nO'lBeIlllhIH necoIt (41; soilarenite), nO'IBeHBhIil HJI (soillutite), rJUlHH-CThlH rpaBHii: (clayrudite), fJIHHHCTLIH neCOK (TepMBH ~eIIpHMeHa:eMLIii: B reOJIOf'H'lecxOH JlHTeparype; clayareni-te), HJIHCThlH rpaBHH (mudrudiclayareni-te), H wmC'l'LIi necoK (mudarenite). C T01JKH 3peHll~ HX reHelHca 3TH
oca.zurn
MO)I(HO pa3~eJIHTh Ha: aBTOKJIaCTH'lecKHe, rIUq>OKJIaCTH-1Jecme, aaeMOKJIaCTH'fecKHe, 6HOKJIaCTIl1JeCme, "KaTa-KJIaCTH'lecme H m6pH.l(HhIe. 1i0JIee ,D;eTaJIbHLIe HHI}>Op-Mal(HH B nOM 06JIaCTH qHTaTem. MO)l(eT HaHTH B ,IJ;pyrBX Tpy,IJ;ax aBTOpa (41-45).BRONISLA W ANDRZEJ MATYJA
Wydzial GeologU, Uniwersytet Warszawski
o
WIEKU CHALCEDONITOW Z INOWLODZAW polnocnej c~sci obrzezenia mezozoicznego Gor
Swi~tokrzyskich wystwujll slealy krzemionkowe okres-lane w literaturze geologicznej jako chalcedonity spon-giolitowe (14), c:z.y krotko chalcedonity (9). Odslaniajlj, si~
one w okolicach Inowlodza i Teofilowa w za.chodnim skrzydle megaantykliny Gielniowa (ryc. 1) oraz w Lubo-czy i Gapininie w skrzydle wschodnim tej megaantykliny.
Na temat wieku tych sleat wypowiadano opinie w la-tach trzydziestych i czterdziestych (10, 15, 16). Przyj~to
wowczaS pogllld, utrzymujllCY si~ zresztll do dziS,
re
zsylifikowaniu ulegly skaly w~glanowe wieku oksfordz-kiego.W niniejszej pracy podj~to polemik~ z tym pogllldem i przedstawiono dane korygujllCC wiek skrzemionkowa-nych osadow. Korekta owa wykracza swym znaczeniem poza dywagacje stratygraficzne, jako
re
dotychczasowy pogllld na wiek chalcedonitow prowadzi bI~1j, drogll zarowno petrografow (4, 5, 14), jak i w zllj, - doslownie - stron~ kieruje zainteresowania geologow zlorowych (1).508
UK.D 552.552:551.762.31(438.132:23)
Pierwszym, ktory wypowiedzial si~ na temat wieku "piaskowcOw zsylifikowanych" odslaniajllcych si~ w Lu-boc:z.y, byl E. Passendorfer (15), ktory przypisal im wiek kelowejski. Te same skaly krzemionkowe z Luboc:z.y opisal pOZo.iej w krotkiej notatce C. KuZniar (10). Doszedl on jednak do wniosku, .ie skaly owe nie mogly bye pierwotnie piaskowcami i uznal, na podstawie fauny "sekwanskiej", ktofll zawieraly krzemienie wystwujllCC w osadach czwarto~dowych, wsrod ktorych byly typy identyczne ze skalami z Luboczy,
re
skaly z Luboczy byly pierwotnie wapieniami gomojurajskimi, ktore ulegly syli-fikacji zapewne w pliocenie.Opini~ C. KuZniara (10) 0 syJifikacji wapieni gomo-jurajskich powtorzyl S.Z. ROZycki, ktory PQCZIltkowo (16)
slldzil,
re
sylifikacji ulegly skaly srodkowego oksfordu min. w okolicach Luboczy i Inowlodza, ale w p6zruejszej pracy (18) uznal, .ie sylifikacja mogla obj~ na tym obszarze calli nii;szli ~sc malmu, aZ po "raurak". Wa.Zne jest przy tym spostrzeZenie S.Z. ROZyckiego, Ze sylifikacja nie obj~ skal okreslonego poziomu stratygraficznegoc;zy okreSlonej facji, ale dotkn~a zmiennej grubosci "powierzchoWDIl powlok~", a sam proces sylifikacji mial miejsce w miocenie.
Powloki krzemionkowe ~Ilce efektem sylifikacji epigenetycznej jakiej podlegaly wapienne skaly gomo-jurajskie w warunkach Illdowych w gorllCym i suchym
klimacie, sI!, zjawiskiem obserwowanym c~sto na wy-chodniach tych skal np. na obszarze Jury Krakows-ko-C~stochowskiej (11). Jeszcze c~Sciej znajdowane SI!, krzemienie z pustkami po skamienialoSciach gomojurajs-kich wyst~pujl!,ce w osadach czwarto~owych, a po-chod~ ze zniszczenia wspomnianych powlok krzemio-nkowych. Procesy epigenetycznej sylifikacji na wychod-niach wapieni gomojurajskich zachodzily co najmniej . dwukrotnie: we wczesnym albie (8,11) oraz w mlodszym trzecio~e (inf. ustna dr hab. 1. Glazka). Jest bardzo prawdopodobne, Ze 0 tym typie sylifikacji wspominali C. KuZniar (10) i S.Z. ROZycki (18), dose niefortunnie wi~c go jednak ze skalami krzemionkowymi Z okolie Ino-wlodza c;zy Luboc;zy.
Autor, opracowujllC w latach 1987 -1988 wraz z J. Kutkiem i A. Wierzbowskim wiercenia Z obszaru mi~dzy Inowlodzem, Opocznem i Sulejowem, wykonane przez Przedsi~biorstwo Geologiczne z Krakowa, mial moZnosc przeanalizowania pelnego nast~pstwa utworow gomej jury i wyi:szej ~ei sukcesji jury srodkowej. Nast~pstwo
to, pocz.!!wszy od zespolu ehalcedonitow z Inowlodza, aZ po utwory dolnego kimerydu, wykazuje pelnl!, analogi~ z wyksztalceniem jury na poludniowo-zachodnim obrze-Zeniu Gor Swi~tokrzyskich i duZe podobienstwo z ob-szarem Jury Krakowsko-C~tochowskiej. Dlatego w przedstawionym (rye. 2) podziale litostratygrafieznym stosowano odniesienia do jednostek wyroZnianyeh w obu wymienionyeh obszaraeh.
§ ;
CJ2 _3
~4ms
Ryc. 1. Mapa geologiczna okolic Tomaszowa Mazowieckiego
i Opoczna (wg Mapy Geologicznej Po/ski w skali 1:200000 - nieco zmieniona)
1 - kreda, 2 - jura goma, 3 - zesp61 chalcedonitow z Inowlodza, 4 - pozostare utwory jury srodkowej, 5 - otwory
wiertnicze
Fig. 1. Geological map of Tomaszow Mazowiecki and Opoczno
area (acc. Geological Map of Poland, 1:200000, changed)
1 - Cretaceous, 2 - Upper Jurassic, 3 - chalcedonies series from Inowtodz, 4 - other Middle Jurassic deposits, 5 - ·
bore-holes
Opis profIlu, ze wzgl~du na poruszanl!, w artykule kwesti~ wieku ehalcedonitow, ograniczono do skal wy-st~pujllCyeh poniZej gomego oksfordu, a napotkanyeh
m.in. w wierceniu TeofIlow 83 (rye. 2). W takim uj~u najrnlodszym zespolem litostratygraficznym SI!, wapienie morawiekie. Jest to zesp61 utworzony z ulawiconyeh wapieni zawierajl!,cyeh murnie gl!,bek krzemionkowyeh, liczne putroidy oraz krzemienie. Mil!,i:szosc zespolu wy-nosi okolo 170 m. Pozycja stratygraficzna wapieni mora-wickich, okreSlona na podstawie zebranyeh amonitow, znajduje si~ mi~y nie najnii:sZl!, ~scil!, oksfordu srod-kowego, a najniisZl!, ~~ oksfordu gomego (13). Pod wapieniarni morawiekimi wyst~pujl!, ulawicone wapienie o gladkim przelarnie, nie zawierajl!,ce g~bek, puti-oidow i krzemieni. Odpowiadajl!, one tzw. wapieniom siwym, wyroZoianym na poludniowo-zachodnim obrzei:eniu
Gor Swi~tokrzyskieh (12), ale wyst~pujllCYID rowniei;
w Jurze Krakowsko-Cz~tochowskiej (dane autora). W obu wymienionyeh obszaraeh wapienie siwe obejmuj~ najniZSZlj, ~sc srodkowego oksfordu, a w niektoryeh profilach rowniei: najwyZszlj, ~ podpoziomu
Corda-tum oksfordu dolnego. Znalezione w proftlu otworu
wiertniczego Teoftlow 83, w wapieniach siwyeh, amonity:
Cardioceras (Scoticardioceras) sp. na gl~bokosci 92,1 m i Cardioceras (Cardioceras) ex gr. cordatum (Sow.) na gI~bokoSci 94,4 rn, dowodZl!" Ze rowniei: w okolicaeh Inowlodza wapienie te zajmuj~ identycznl!, pozycj~ bio-stratygraficznl!,. Pod wapieniarni siwymi wyst~puje (rye. 2) zesp61 cienkolawicowyeh wapieni przelawicajllCyeh si~ z lupkarni marglistymi. W wapieniaeh wyst~pujl!, bardzo
LITOLOGIAI LlTOSTRATYGRAFIA wapienie morowickie
-9u~~::t
...-Ja
-:=r::~~@
wapienie siwe warstwy jasno9l'rskie "., I'" ,~. \." .. , ~ I' \, .'.,." ,' .••• \1". .. , ..... , 110-, ~::~', '.:.~ chalcedonity , ... ".'.'''' z lnowtodza ~- ~:..
::::
.
.
-.:.
12I5J1 (ffi)2 r;;t;::B3_4
1-v-15 0 6
iI]7_8
Ryc. 2. ProfiJ otworu wiertniczego Teofdow 83 - niisza czesc 1 - wapienie, 2 - zdolomityzowane wapienie krynoidowe,
3 - chalcedonity,4 - utwory piaszczysto-mulowcowo-ilaste, 5 - gllbki, 6 - krzemienie,7 """ amonity, 8 - wypelnienia form
krasowych
Fig. 2. Pr(Jfile of Teofdow 83 borehole, lower part 1 - limestones, 2 - dolomitized crinoid limestones, 3 -
chal-cedonies, 4 - sandy-silty-muddy deposits, 5 - sponges, 6 - flints, 7 - ammonites, 8 - karst infillings
liczne mumie g~bek krzemionkowych i male, nieoznaczal-ne amonity. Cechami litologicznymi i pozycjl! straty-graficzn~ pod wapieniami siwymi, zespOl ten odpowiada warstwom jasnogorskim wyroZnianym (17) w dolnym oksfordzie Jury Krakowsko-C~stochowskiej, a takZe zespolowi wapieni marglistych (11) z poIudniowo-za-chodniego obrzeZenia Gor Swi~tokrzyskich.
Z pOwy2'szego wynika, Ze w okolicach Inowlodza wyst~puje kompletna sekwencja zespolow litostratygrafi-cznych nii:szej cz~ oksfordu, a co wi~j, znalezione tam amonity pozwalajl! przyj!!C, ze zespoly owe zajmujl! identycznl! pozycj~ biostratygraficznl!, jak w obszarach gdzie zostaly ustanowione. Zespol chalcedonitow, ktory stwierdzony zostal w wierceniu TeortIow 83 pod warst-wamijasnogorskimi (ryc. 2), jest zatem starszy od oksfor-du. Powrot do wspomnianego juZ sl!du E. Passendorfem (15). Ze skaly zsyliftkowane nale~ do keloweju, wydaje si~ uzasadniony zar6wno powyZszy:m.i wywodami, jak i po-dobienstwem litologicznym utworow keloweju z obsza-row s~iednich do skal zespolu chalcedonitow z Ino-wlodza.
DuZa, licz~ca 18 m mi~szosci, cz~sc profilu chal-cedonitow jest obecnie dos~pna obserwacjom w kamie-niolomie poloronym okolo 1,5 km na zach6d od Ino-wlodza (ryc. 1). TwoIZl! ten zesp61 chalcedonity przelawi-caj~ si~ z utworami piaszczysto-mulowcowo-ilastymi. Mi~szosc lawic zmienia si~ w granicach 15 - 55 cm. W chalcedonitach licznie wyst~puj~ spikule g~bek krze-mionkowych, w lawicach piaszczysto-mulowcowo-ilas-tych rozpoznano (4): kwarc, glaukonit, illit, kaolinit i chloryt W wYZszej ~ci zespolu chalcedonitow z Ino-wlodza, nie odsloni~tej w kamieniolomie, a stwierdzonej w otworze wiertniczym Teofilow 83 (ryc. 2), wystwuj~ lawice piaszczystych wapieni krynoidowych. SI! one zdo-lomityzowane i partiami zsylifikowane.
Odslaniajf!,ce si~ na polnocno-wschodnim obrzeZeniu GOr Swi~tokrzyskich utwory keloweju wyksztalcone s~ jako piaskowce wapniste b~dZ wapienie piaszczyste,
a niekiedy piaszczyste wapienie krynoidowe i spongiolity (3). Na poludniowo-zachodnim obrzeZeniu i na WyZynie WieluIiskiej z kolei skaly 0 podobnym habitusie okreS-lane ~ (6,7) jako gezy wapniste z czertami.
Podzespolem chalcedonitow z Inowlodza wyst~puje mi~szy zesp6I drobnoziarnistych i slabozwi~zlych pias-kowcow z przewarstwieniami mulowcow, a podrz~nie z w~ami ilow. Sf!, to tzw. podwapieniaki gome (18). Dane biostratygraficzne dotyCZllce chalcedonitow i pod-wapieniakow gomych Sll bardzo skllpe. Jedyna waZna informacja zawarta jest w pmcy
E.
CieSli (2). ktory w otw.·wiert. Radwanka IIj3, poloronym okolo 22 km na pOlnoc od Inowlodza, w ob~bie piaskowcOw, ok. 16 m pod chalcedonitami, zna1azl dolnokelowejskiego amonita
Macrocephalites sp. Natomiast stosunkowo bogata fauna amonitowa keloweju znanajest (18) z okolic Swinnej kolo Opoczna (ryc. 1). Amonity chamkteryzujllce srodkowy i' gomy (w rozumieniu mi~narodowym) kelowej wy-stwujll tam w silnie skondensowanych, rozowych i sza-rych wapieniach z glaukonitem. Wapienie te wystwujll pOwyZej podwapieniakow gornych (18). Podobne nastw-stwo wyst~puje w profilach otw. wiert. Paradyi: 2 i W~ lany 3jVII (ryc. 1), gdzie ponad skondensowanym kelo-wejem wyst~pujll wapienne skaly oksfordu, a brak jest w ogole zespolu chalcedonitow. Zesp6l ten pojawia si~ znowu w profilu Mniszkow IG 1, poIozonym dalej ku zachodowi (ryc. 1). Mamy wi~c na tym obszarze do czynienJa ze zioZnicowaniem facjalnym. Jest ono typowe dla wi~kszej ~Sci zbiomika kelowejskiego, a oddaje
510
strefy dna ulegaj~ce zroZnicowanej sUbsydencji. Strefy dRa 0 silniejszej subsydencji charakteryzowane SIl przez mil!i:sze i klastyczne utwory. W omawianym obszarze utworom tym odpowiada zesp61 chalcedonitow z Ino-wlodza Strefy 0 slabszej subsydencji charakteryzuje rozwoj osadow skondensowanych, przywi~ych do obszaru Swinnej, Wl!glanow i Paradyza (ryc. 1). Podobne zromicowanie facji w keloweju obserwowano zarowno na obszarze poIudniowo-zachodniego obrzezenia Gor
Swi~tokrzyskich (6), jak i na obszarze Jury Krakowsko--C~stochowskiej (por. dane w 17~ moZna je wi~
UZDae
za charakterystyczne dla wi~kszego obszaru basenu kelo-wejskiego. Jest jednak bardzo prawdopodobne, Ze z faktu istnienia ostrych zmian facjalnych nie zdawal sobie spmwy ani C. KuZniar (10), ani S.Z. ROZycki (16,18). StI!d, drugi z wymienionych autorow, znajl!c skondensowany profIl keloweju w Swinnej, nie spodziewal si~, Ze 20 km na pOlnoc odpowiadac mu moZe kilkudziesi~ometrowej mi~osci profil chalcedonit6w.Autorowi kelowejski wiek zespolu z chalcedonitow z Inowlodza wydaje si~ przes~dzony. Petrografom zmia-na ta powinzmia-na zzmia-nacznie ulatwic rozwiklanie genezy krze-mionki obecnej w duZych ilosciach w skalach kelowejs-kich w postaci spikul krzemionkowych g~bek. Geologom zlorowym kelowejski wiek chalcedonitow zmienia obszar perspektywiczny, zaw~zaj~ go z chaotycznie rozmiesz-czonej sylifikacji epigenetycznej na wychodniach rauraku (1), na wllski pas wychodni keloweju.
LITERATURA
1. B I a s z a kM., 0 1 k 0 w i c z - Pap r 0 c k a I. - [w:1 Budowa Geologiczna Polski. Zlom surow-cOw mineralnych. Wyd. Geol., 1987 S. 475-494. 2. C i e s I a E. - Prz. Geol., 1958 nr 3 S. 125 -126.
3. D ani e c J. - Pr. Inst. Geo1., 1970 t. 56 S. 99-123. 4. D e r ~ g 0 w ski Z. - Badania petrograficzne okSfordzkich chalcedonitow z okolic Inowlodza. Pra-ca magisterska Arch. Inst. Geoch., Miner. i Petrogr. UW,1986.
5. De r ~ g 0 w ski Z. - Kwart. 0001.,1988 t 32 nr
1 S. 231-232.
6. G i z e j e w s k a M. - Acta Geol. Pol., 1974 vol. 24 nr 2 S. 365 - 406.
7. Gizejewska M. - Ibidem, 1981 nr 1-2 S. 15-33.
8. G
I
a z e k J ., S z y n k i e w i c zA -
Przewo-dnik LII Zjazdu PTG, Belchatow, 1980 S. 84-99. 9. K 0 z low ski S. - Surowce skalne Polski Wyd.Geo!.,1986.
10. K u i n i arC. - Pos. Nauk. PT 3, 1936 nr 43 S. 16-17.
1l. M arc i now ski R. - Transgresywne utwory kredy i podScielaj~ utwory jury na wschOd od Mstowa ·i Janowa. Praca magisterska. Arch. Inst Geologii Pods. UW, 1969 S. 1-143.
12. M a t y j a B.A. - Acta Geol. Pol., 1977 vol. 27 nr 1 s.41-64.
13. M a t y j a B.A., K u t e k J., W i e r z bow -ski A. - Opracowanie litologii, stratygrafii i map utworow jurajskich z obszarow wiercen w skrzydlach synkliny tomaszowskiej. Arch. Zakl .. Pmc Geol. UW,
1988 S. 1-110. .
14. Mo raw i e c k i A. - Arch. Miner., 1956 t 19 z. 1 S. 86-136.
15. Pas s end 0 r fer E. - Pos. Nauk. PIG, 1930 nr 25 S. 2.1-26.
16. R 0 z y c k i S.Z. - Biul. PIG, 1947 nr 29 s. 1-13. 17. R
0
z y c k i S.Z. - Pr. Inst. Geol., 1953 t. 17 s.1-412.
18. R 0 z y c k i S.Z. - Acta Geol. Pol., 1955 vol. 5 nr 3 s. 305-341.
SUMMARY
New data about age of chalcedonies from InowlOdz presented here changed former opinion about their Oxfordian age. This chalcedonies series lies under the Oxfordian deposits and has many similarities with the Callovian deposits occurring nearby. This series passes lateraly into condensed limestones from Swinna, Paradyz and Wllglany.
PE3IOME
B CTan.e npe.n;CTaBJIeBHLIe HOBble )l;8.HBI>le KacaIO-m;HecJl B03paCTa X8.ll'Ln;e,ll;OHHTOB ID HHOBJlO)l;3a.
TIPH-HJITO, 'lTO cyru:eCTByroID;He ,lI;O CHX nop MHeHHe 06
OICC-4l0P,ll;CKOM B03paCTe 3THX xa.rrn;e,ll;OHHTOB JlBJlJleTCJI
He-npaBHJlLHhlM. KOMnJleI<:c xaJThn;e.n;OHHTOB ID HHOBJlO)l;3a
HaXO)l;HTCJI no,ll; OKctPOP,ll;CKHMH OTJlo)J(eHHJIMH H
BhlKa-3hlBaeT 60JIbmoe JlHTOJlOI'H'lecKoe CXO,ll;CTBO c
KeJIJlO-BeitCKHMH OTJlO)J(eHHJIMH pacnpOCTpaHeHHhlMH B
coce,ll;-HeM paioHe. KOMnJleKC Xam,n;e.n;OHHTOB HaXO)l;HTCJl B
Te-CHoi 4lanHaJILHoit B3aHMOCBJI3H c KOH.n;eHCHpOBaJIHhIMII H3BeCTWIR:aMH H3 OKpecTHOCTeii: CBHHHOi, TIapa.n;hl)J(a
H BOHI'JIaHbI.
MIROSLA W BROZEK, ANDRZEJ WIERZBOWSKI Instytut Geologii Podstawowej, Uniwersytet Warszawski
MUSZLOWCE AMONITOWE TYTONU W SUKCESn CZORSZTYNSKIEJ
OKOLIC KREMPACHOW W PIENINSKIM PASIE SKALKOWYM
Muszlowce amonitowe w sukcesji czorsztynskiej sll, poznane najlepiej w zachodniej ~sci polskiego sektora pieninskiego pasa skalkowego, w okolicach Rogoinika i Maruszyny. Pochodzll,ce stll,d amonity dolnego i niZszej
cz~sci srodkowego tytonu byly juZ od dawna
przed-miotem szczeg610wych badati (1, 6 oraz cytowane tam inne prace; 9). Sposrod muszlowcow wyst~pujll,cych we wskazanym obszarze najbardziej charakterystyczny typ litologiczny reprezentuje "amonitowa brekcja rogoinic-ka" zlozona w przewadze z pokruszonych muszli amoni-tow, aptychow, muszli ramienionogow, czasem tez licz-nych fragmentow szkieletow liliowcOw, zlll,czolicz-nych
bia-lym grubokrystalicznym sparytem, a miejscami czerwo-nym matriksem mikrytowym. Muszlowiec ten jest szcze-golnie typowy dla wydzielonego niedawno ogniwa musz-lowcow z Rogoinika (2, por. taki;e 6).
Podobnie wyksztalcone muszlowce wyst~pujll, takZe w okolicach Krempachow, w spiskiej ~Sci pieninskiego pasa skalkowego, jednakZe stopien ich poznania jest tu niewspolmiernie slabszy. "Amonitowa brekcja rogoinic-ka" zostala stwierdzona przez V. Uhliga (8) w proffiu skalki Kramnica (Kremlitza) w przelomie Bialki, bezpo-srednio powyi;ej czerwonych bulastych wapieni czorsz-tynskich. Nowe stanowisko tych musz1owcow zostalo opisane ostatnio ok. 1 km na wsch6d od Kramnicy, w grupie Famymbrowych (Kapliczkowych) Skalek kolo wioski Krempachy na polskim Spiszu (ryc. 1) (3). Litologi-cznie i stratygrafiLitologi-cznie muszlowce oraz utwory im towa-rzySZll,ce we wspomnianym stanowisku zdajll, si~ bye bardzo podobne do wyst~pujQ,cych na Kramnicy i mogll, bye uznane Ill:CZnie jako charakterystyczne dla omawianej strefy wychodni sukcesji czorsztynskiej. Stwierdzone dalej ku wschodowi, w grupie Lorencowych Skalek kolo Krempachow, utwory ogniwa muszlowcOw z Rogoinika (2) wykazujll, juZ nieco odmienny charakter litologiczny
i SI!: wyrainie uboZsze w muszle amonitow (1).
Badana skalka znajduje si~ w srodkowej ~sci grupy Fasnymbrowych Skalek ijest polozona 270 m na ENE od
Korowej Skaly. Skalka jest wyrainie wydluZona w kieru-nku rownoleZnikowym, jej dlugose wynosi ok. 25 m,
UKD 552.588:551.762.3(438-924.51)
a szerokosc ok. 15 m. Grzbiet skalki znajduje si~ w jej p6lnocnej ~sci, wznoszll,C si~ ok. 3,5 m ponad podstaw~
i twOfZQ,C od poblocy wyrainy prog morfologiczny. Warstwy Sll, uloZone normalnie, majll, rozcill,giosc rowno-leZnikowll, i wykazujll, stromy upad ku pomocy (90/85 N). Najstarsze utwory wyst~pujll, w rumoszu u podstawy poludniowego zbocza. Znaleziono tu okruchy bialego wapienia krynoidowego z drobnymi klastami Z6ltawych dolomitow, wyzna.czajlj,ce obecnosc formacji wapienia ze Smolegowej (2). W niektorych okruchach jest widoczny kontaktsedymentacyjny omawianych wapieni z czer-wonymi wapieniami formacji wapienia czorsztynskiego. Te ostatnie SIl, reprezentowane w plytce cienkiej przez
biomikryt bogaty zwlaszcza w ulamki muszli cienko-skorupowych malZ6w (filamenty). W innych okruchach pochodzll,Cych rowniez z dolnej cz~sci formacji wapienia czorsztytiskiego (bez kontaktu jednaki;e z wapieniami krynoidowymi formacji ze Smolegowej) oprocz dominu-jll,cej mikrofacji ftlamentowej wyst~pujll, drobnolamino-wane wapienie ze smuZkami wzbogaconymi w drobne bioklasty tworZll,ce cienkie i;yly wsrod wapieni bogatych w filamenty. Te typy mikrofacjalne byly stwierdzane w najniZszej ~Sci formacji wapienia czorsztynskiego na Stankowej Skale kolo Maruszyny (10). lednakZe w prze-ciwienstwie do Stankowej Skaly, gdzie drobnolaminowa-ne wapienie wypelnialy i;yly wnikajll,ce w wyst~ujll,ce
pon.iZej utwory formacji wapienia ze Smolegowej, w Fas-nymbrowych Skalkach wapienie te wyst~pujll w i;ylach przecinajllcych utwory nalezll,ce do formacji wapienia czorsztytiskiego.
Mlodsze utwory formacji wapienia czorsztynskiego Sll, dobrze odsloni~te w badanym profilu. Wyst~pujll, tu ciemnoczerwone, bulaste wapienie wykazujll,Ce w plyt-kach cienkich ~tosunkowo duZO fragmentow szkieleto-wych pelagicznych liliowc6w
Saccocoma.
W najwyi;szejc~sci tych utworow wzrasta wyrainie ilose
pokruszo-nych trochit6w liliowcow. Mill:Zszose wapieni bulastych wynosi ok. 7 m.
Wyi;ej wyst~pujll rozowe, drobno- i srednioziamiste wapienie krynoidowe zawierajll,ce takZe, chociai;
