w strefie doliny Kaczawy. Wyjlltkiem SIl tu byemoZe tylko struktury deformacyjne, ktore mogl! wystwowae w stre-fach przesuwczych.
Prawidlowa bipoteza robocza omawianej pracy po-winna wi~c brzmiee: "PoniewaZ znaleziono struktury deformacyjne podobne do tych, ktore opisywano ze stref przesuwczych, to bye moZe i sudecki uskok brzemy jest strukturll przesUWCZ/l.". Taka analiza,jakll przedstawiajll K. Mastalerz i J. Wojewoda, nie powi~ksza naszej wiedzy na temat czwarto~dowej aktywnoSci sudeckiego usko-ku brzemego, a bipoteza 0 istnieniu ruchu przesuwczego pozostaje nadal hipotCZ/!. Jej udowodnienie wymaga wi~kszej pracy, ni.Z analiza jednego odsloni~ Odnosi si~ to zwlaszcza do ruchow przesuwczych, ktore jeSli zachodzily, musialy zaznaczye si~ na wi~kszym obszarzc. NaleZy przeprowadzic kompleksowe badania geologicz-ne (strukturalgeologicz-ne, sedymentologiczgeologicz-ne, petrograficzgeologicz-ne) i geo-Diorfologiczne (kartowanie, analizy morfometryczne): Smutne jest to, Ze po raz kolejny trzeba p1"Z)pomruee podstawowll zasad~ kai:dej nauki: najpierw naleZy reje-strowae fakty, potem je analizowaC, a na koticu na ich podstawie konstruowat' bipot~. Omawiana praca jest niesteo/, ewidentnym przykladem post~powani~ odwrot-nego.
LITERATURA
1. Ash 1 e y M.G., S haw J., S m i t h N.D. -Soc. BeOo. Paleont. Miner., Short Course, 1985 nr 16 s.1-246.
2. Bad u raJ., W 0 j t k 0 w i akA. - [w:l Wsp61czesne neotektoniczne ruchy skorupy ziem-skiej w Polsce, 1983 t. 4 s. 239 - 250.
3. D Y j 0 r S. - Ibidem, 1975 t 1 s. 121-132 4. D y j 0 r S. - Ibidem, 1983 t. 4 s. 25-41.
5. D y j 0 r S. - Geologia. Kwart. AGH, 1986 nr 12. s.1-23.
6. D y j 0 r S., K u s z e 11 T. - GeoL Sudet. 1977 nr 12 s. 113 -132
7. D y j 0 r S., 0 b e r c J. - [w:l Wsp61czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce, 1983 t. 4
s.
7 -24.8. D y j 0 r S., Den de w i c z A, G rod z i e-c k i A., Sad 0 w s k a A - Geol SUdet., 1978 nr 1 s. 31-65.
9. E y 1 e s N., M i a 11 A.D. - [w:l Facies Models (ed. R.G. Walker). Geosci. Cao., Reprint Series, 1984 nr 1 s. 15-38.
10. 0 be r c J., D y j 0 r S. -·)liuI. Inst. Geol., 1969 nr 236 s. 41-142.
11. 0
be r c J., WO:Z: n i a k J. - Kwart. Geol., 1978nr 22 s. 215-226.
12. Pia sec k i H. - Zesz. Nauk. UWr., seria B, 1961
nr
8·s.
93 -112.13. R ii hIe E. - [w:l Metodyka badati osadow czwar-to~owych (red. E. Riihle). Wyd GeoL, 1973 s. 31-78.
14. S t u r m M., M a t t erA. - [w:l Modem and Ancient Lake Sediments (eds. A. Matter, M.E. Tucker). Inst. Assoc. Sedim., 1978 Spec. Publ. 2 s. 147-168. 15. Z e u n e r F. - Diluvialstratigrapbie und Diluvial-tektonik im Gebiet der Glatzer Neisse. Universitiits-verlag Leipzig, 1928 s. 1-72.
16. Z i m mer m ann E. - Geologische Karte von Preussen. Lieferung 292, Erlauterungen zu Blatt Goldberg und SchOnau, 1936 s. 1-200.
KRZYSZTOF MASTALERZ, JURAND WOJEWODA
Instytut Nauk Geolo8icznych UWroci., Instytut Geologii UAM
STOZEK ALUWIALNY PRE-KACZAWY - PRZYKLAD'SEDYMENTACJI
W CZVNNEJ STREFIE PRZESUWCZEJ, PLIO-PLEJSTOCEN, SUDETY; ODPOWIEDZ
KorzystajllC z prawa do odpowiedzi na zarzuty przed-stawione w dyskusji D. Krzyszkowskiego i P. Migoma, odniesiemy si~ przede wszystkim do tych, ktorych waga istotnie stanowi 0 prawdziwoSci wysuni~tej przez nas hipotezy. Wbrew pozoroIIi i pomimo rozbudowanego tekstu takieh wlaSnie zarzutow jest w dyskusji niewiele. Wyjl!tek robimy odpowiadajl!e na wstwie na zarzut intencjonalnie skierowany do emocji czyteInika, a kwe-stionujl!CY rzetelnosc wykonanych przez nas badati.
. W latach 1987 -1990 autorzy artykulu wykonali na zlecenie PIG dokumentacj~ odsloni~ serii Gozdnicy i osadow otaczajl!CYcb, obejmujll~ rysunki terenowe, profile sedymentologiezne, fotografie, pomiary oraz wyni-ki analiz uziarnienia i innyeh cech teksturalnych oraz badati petrograficzno-mineralogicznych. Na obszarze omawianym w naszym artykule udokumentowano w po-wytBzy sposob 13 odsloni~ osad6w pre-Kaczawy, z kt6-rych na rye. 1 zaznaczono jedynie 5 wa2:niejszych. W ra-mach zleconycb nam prac z.ana1izowalismy znacznl! licz-~ pr6bek pochodzl!cych z plytkieh wierceti zlokalizowa-nych na duZej ~Sci bloku przedsudeckiego. Zapozna-liSmY si~ rownieZ z archiwaInymi dokumentacjami
wiei"t-UKD 551.248.2:[551.7822:551. 79X234.57)
niczymi, a w koticowej fazie badati wykonali8my uzu-pelniajll-CC wiercenia r~ sondl!- Mimo jednak niewy-willzywania si~ zleceniodawcy z uzgodnieti platniczych i przerwania prac, znaczna ~sc dokumentacji trafila do jego
l'Ilk.
Tak wi~ zarzut 0 powierzchowno8ci naszych badati naleZy uznae co najmniej za nieuzasadniony.UPORZJ\DKOW ANIE ZARZUTOW Analiza tekstu dyskusji naszych adwersarzy pozwala przypuszczac. Ze przedstawili oni w formie zarzutow nie mniej niZ 36 (!) tet. Niestety wbrew pozorom systematycz-noSci nie SI! one uporzl!dkowane i cz~sto nieadekwatne. Co wi~j, niektore z nich powtarzajll si~ wielokrotnie (np. zarzuty dotyCZllCC "dyskusji stratygraficznej" - 9 razy (!), natomiast dotyCZll,ce odsloni~, a tym samym wiarygod-noSci przedstawionych faktow - 5 razy). PrzyjmujllC, :ie powielanie zarzutow nie by'lo "strategill" dyskutantow, moma je uznaC za zwyklll nieudolnosc. Wzorowanie schematu konstrukcyjnego dyskusji na ukladzie tresci naszego artykulu w i:aden sposob nie porzlldkuje jej.
miejscach, nie nawillZUjllc bezposrednio do komentowa-nej tresci. Odnosi si~ to zwlaszcza do zarzutow inter-pretacyjnych natury og6lnej, dotyCZllCYch ~ tekstu poswi~nej prezentacji faktow. MoZe to sprawiac na czytelnik:u Wfai:enie, Ze SIl kwestionowane fakty, co ma daleko wi~ksze konsekwencje niZ kwestionowanie in-terpretacji. Odnosi si~ to rowniez do ~Sci dyskusji dotyC74cej "Wprowadzenia", gdzie zasygnalizowana przez nas jedynie hipoteza robocza jest zwalczana a priori, bez wczeSniejszego ustosunkowania si~ do faktow i in-terpretacji przedstawionych dopiero w nast~pnych roz-dzialach. _
Styl i ton dyskusji utrudniajll sfonnulowanie rzeczo-wej odpowiedzi. Z dw6ch moZliwoSci - 1) odpowiadae sukcesywnie na zarzuty ,,zdanie po zdaniu" (byloby to bardzo wygodne, lecz nu4ce dla czytelnika, a ze wzgl~u na obj~tosc - trudne do akceptacji przez redakcj~) i 2)
upofZllClkowaC zarzuty ze wzgl~u na ich prze<:!miot i rang~ merytoryCZOll, a dopiero nastwnie udzielic od-powiedzi - wybraliSmY wariant drugi. W ten sposob uzyskaliSmy grupy zarzutow dotycZllOO kolejno: faktow i ich interpretacji, interpretacji stratygraficznej i nastw-stwa zjawisk i procesow, doboru i wykorzystania ist-niejllcej dokumentacji, terminologii, sposobu prezentacji.
ZARZUlY DOTYCZ\CE FAKT6W I ICH INTERPRETACJI
We wstwie do naszej odpowiedzi informujemy 0 ro-dzaju i zakresie przeprowadzonych badati, co oddala zarzut dotyCZIlCY badaJi petrograficznych omawianych osadow. Nasi adwersarze stwierdzajllc, Ze ,.ogniwo 3 (
=
LD) nie zawiera materialu skandynawskiego" przy-taczajll "na dowoo" artykul H Piaseckiego (25). Od-sylamy czytelnika do oryginalu tej publikacji, choe dost~ do niej moZe okazae si~ trudny. PrzytaczajllC wyZej wymienioDll pra~, dyskutanci zapomnieli jednak dodaC, Ze caly pakiet, obejmujllcr kilkanascie metr6w zroz-wcowanych facjalnie osad6w preglacjalnych (nasze aso-cjacje AF i LD), jest reprezentowany tarn przez ... jedq ~! Z treSci cytowanej pracy nie wynika, Ze wykona-no ~bDll ~ skladu otoczakow asocjacji deltowo--jeziomej (LD).Ana1izy skladu otoczakow ogniwa LD, powtorzone na DasZll pros~ przez kilku geologow profesjonalnie zwillZ&Dych z regionem sudeckim, wykazaly zoaczny udzial materialu pochodZllOOgo spoza tego regionu. nose materialu niesudeckiego wzrasta w go~ profilu.· W tym swietle upadajlllownieZ zarzuty dotyczllce pozycji straty-graficznej ogniwa 3 (por. ryc. 2). Na tej wlaSnie rycinie faza 2 wystwuje (po raz drugi) ponad f&Zll 3, co jest oczywistym bl~em technicznym. Chodzi mianowicie o kole.inll f~ (w zamierzeniu 3a), stanowillCll kontynua-cj~ schematu paleogeograficznego fazy 3, ktorej osady odpowiadajll jednak facjalnie osadom fazy 2 (asocjacja AF).
DyskutancijuZ we wprowadzeniu odkrywczo stwier-dzajll, Ze ,,kierunki transportu nie potwierdzajll lewo-~tnego przesuwu". Jest to fakt 0 tyle oczywisty, :le najprawdopodobniej ~y ze zloZoDll struktllrll st02-ka pre-Kaczawy. Zach~ceni skutecznoScill swego wnio-skowania (1) Die poprzestajllna krytyce, lecz Prezentujll wlasne interpretacje. Aby jednak powaZnie traktowae sugesti~ Ze utwory w rejonie Kozowa i Wysocka SIl ,,najprawdopodobniej osadami innych niZ pre-Kaczawa rzek wyplywajllcrch z Pogorza Kaczawskiego", trzeba
podac choeby przeslanki istnienia takich traktow fluwial-nych w plejstocenie.
Kierunk6w paleotransportu dotyczy rowniez wyraZo-na w dyskusji Wlltpliwosc, czy aby wyraZo-na pewno "pomiary zostaly wykonane w tej samej warstwie?". Swiadczy ona o beztroskim podejSciu dyskutantow do metodyki badati sedymentologicznych. Pozostaje nam jedynie odeslac zainteresowanych do podr~6w (np. 18, 27, 28) oraz wyraZnie stwierdzie, Ze pomiary nasze z cab! pewnoSclll Die dotycq tej samej warstwy. MOZemy jedynie zapewnic, :le
byly one wykonywane w tym samym, szeroko rozumia-nym, wielozestawie lawic asocjacji AF, ktory jako efekt progradacji stoZka, jest prawie na pewno diachroniczny. Sedymentacja na stoZkach aluwialnych wymusza znacznll zmiennoSC lateralnlb nie wylllczajllc zmiennoSci skladu materialu i uniemoZliwia praktycznie korelacj~ warstw w ich ob~bie.
Istotna grupa zarzutow dotyczy paleoreliefu i zasi~ go stoZka pre-Kaczawy. RzeczywiScie pokrywa osadow mlodszych osillga w rejonie stoZka kilka metr6w milli:szo-Sci, lecz nie jest ona "cill8la", co sugerujll dyskutanci. W przyuskokawej, proksymalnej ~Sci stoZkajego osady odsIaniajll si~ w rozci~ciach erozyjnych, a ~sto sll'takZe w zasi~gu wkopOw dokumentacyjnych. MoZoa je ponad-to iidentyfikowaC w profilach niekponad-torych otwor6w wiert-niczych i szybikow wykonanych w okolicach Zlotoryi (24, 25, 39). Zlokalizowany w romych miejscach strop tych osadow daje podstaw~ do uproszczonej rekonstrukcji kopalnego reliefu stow pre-Kaczawy i pozwala wnio-skowae 0 pozycji jego apeksu.
Innym wskainikiem byla analiza map topograficz-nych, przemawiajllca za istnieniem w rejonie Zlotoryi wachlarzowej formy morfologicznej, opartej na sudeckim uskoku brzemym, ktorej obwiednia sklada si~ z trzech lukowatych segmentow. Interpretacj~ tak!! zdajll si~ po-twierdzae r6wniez obrazy sate1itame ujawniajllce jaSniej-szymi fototonami obszar, odpowiadajllCY
przypuszczal-nemu zasi~gowi stow pre-Kaczawy. Niezalei:nym wskaZ-nikiem poloZc;nia apeksu stow pre-Kaczawy jest ENE nachylenie powierzchni jego paleoreliefu i ulawicenia osadow najstarszej (przypuszczalnie) jego c~ stwier-dzone w odsloni~u Rokitki. Warto zauwaZyc, :le obser-wacja ta. jest zadziwiajllCO zgodna ze spostrzeZeniami H. Piaseckiego (25).
Wymienione wyZej przeslanki pozwalajll oczywiScie tylko w przybliZeniu odtworzyc paleorelief stow pre-Kaczawy, jego zasi~g, oraz pozycj~ apeksu. Uwagi naszych adwersarzy nie wnosZll, niestety, w tej kwestii Zadnych dodatkowych danych.
Znaczna ~se ~tow odnosi si~ do bl~nej, zda-niem dyskutant6w, interpretacji litofacji. Wymaga to szerszego omowienia, ~yZ ~to dotyczy wr~ spraw warsztatowych.
Szczeg6lnie ~sto pojawiajll si~ wlltpliwoSci odnos-nie osadow, ktore zaliczyliSmy do asocjacji deltowo-je-ziomej (LD). Dyskutanci zaczynaj~ polemik~ od sugestii splycajllOO.i i upraszczajllOO.i DaSZll interpretacj~ jako-bySmY stwierdzili, Ze osady ogniwa LD ,,zawierajll mate-rial skandynawski i w zwiq,zku z tym jest to osad jeziora zastoiskowego". Takiej, a nawet podobnej tezy Die ma w naszym artykule. W Zadnym miejscu nie uZywamy tez okreSJ.enia ,jezioro zastoiskowe". D. Krzyszkowski i P. Migon pI:Oponujll natomiast: "Opisane osady i ich facje wskazujll co najwyZej na istnienie pIyttiego zbiornika (14) oraz Ze okresowo istnialy warunki dla okresowego wkra-czania koryt" (podkreSlenie nasze). Teza takajest rownie
Smiala, co pozbawiona udokumentowania w faktach -widocznie jej autorzy niezbyt dobrze znajll; opisywane odsloni~a (odsloni~e?), 0 czym zapewniajll; czytelnika na wstwie dyskusji! Powolanie si~ na artykul M. Stunna i A. Mattera - 14 (tu 35) w nawi~niu do "plytkiego zbiomika" jest zupelnie bezpodstawne. Zwracamy uwag~ czytelnika, Ze w artykule tym opisano turbidyty i hemi-pelagity w ~bokim (8l'ednio 175 m)jeziorze sroog6rskim, kt6re w tyro przypadku nie moZe bye odpowiednim modelem srodowiskowym.
Drugi z podkreSlonych fragment6w dotyczy koryt. Niekt6re ze stwierdzonych litofacji (np. St, Gt) mogly bye wprawdzie deponowane w korytach, lecz sam fakt icb wystwowania nie dowodzi tego. Wainym kryte-rium jest w tym przypadku geometryczna forma wys~ powania osad6w, a szczeg6lnie ksztah i granice litoso-m6w. W ob~bie osad6w asocjacji LD we stwierdziliSmY form typu koryt. Wprawdzie w jednym z odsloni~ w Kozowie pakiet osad6w LD wypelnia obniZenie morfolo-giczne typu koryta w stropie osad6w AF, lecz wy'pelnienie to jest wt6me i powstalo wskutek zatopienia powierzchni stoZka. Gwoli .8cislo8ci warto takZe podkreSlic, Ze nigdzie w naszym artykule nie twierdmny, Ze zesp6l facji: St, Sh, Gt i Sr moZe bye interpretowany jako osad zastoiskowy, co starajll si~ zasugerowaC nasi oponenci.
Komentarza wymaga r6wniez pomyslowosc, ktorej autorzy polemiki dali swobodny upust okreSlajll;c zestaw cech, jakimi powinny charakteryzowaC si~ "zbiorniki proglacjalne" i ich osady. W tym miejscu nie moma oprzec si~ wrai:eniu, Ze zasob modeli srodowiskowych, jakimi operujll D. Krzyszkowski i P. Migoti jest stosun-kowo skromny i obejmuje tylko niekt6re strefy subSro-dowiskowe jezior zastoiskowych, a kt6re nijak majll; si~ do opisanych przez nas osad6w asocjacji LD w rejonie Zlotoryi. Dyskutanci nie biorll;· zupelnie pod uwag~ . pozycji omawianych odsloni~ w obr~bie prawdopo-dobnego systemu depozycyjnego. Zar6wno "charak-terystyczne dla jezior prog1acjaInych sukcesje proksy-malno-dystaIne", "osaciy delt 0 cillglych przeplywach zawiesinowych",jak tez "osady rytmicznie laniinowane . (warwity)" nie Sll charakterystyczne dla wszystkich stref Srodowiskowych takich jezior. Dwa pierwsze typy osa-d6w powstajll zwykle w. przylodowoowych lub zasila-nych odlodowoowo strefachjezior (np. 2, 19), natomiast warwity ~ raczej typowe dla stref otwartego jeziora, zdominowanych przez sedymentacj~ hemipelagiCZDll. Osady opisane przez nas jako deltowo-jeziome po-wstawaly w strefie jeziora znajdujflcej si~ pod wplywem zasilania odI"'owego, zwillZaDego z ujSciem pre-Kacza-wy. Trudno w tym przypadku oczekiwaC analogii do strefzasilanych odlodowcowo. Charakter osad6w i formy . depozycyjne powstajll;ce w strefach przyujsciowych
zbio-mik6w wodnych zalezlI; od typu proces6w przyujs-ciowych, a te z kolei determinowane Sll; przez cechy zbiornik6w i wplywajflCych do nieb wod (por. 3, oraz dowolne podr~czniki sedymentologii). Nie jest wi~ prawdfl, Ze "osady delt 0 cill;glych .przeplywach zawiesi-nowych" Sll; jedynymi godnymi. wzmiankowania przy· omawianiu delt jeziomych. Autorzy dyskusji zdajll si~ zupelnie zap~>lIlinae 0 klasycznych deltach gilbertows-kich (5), deltach stoZkowych (22) i innych powstajllcych w jeziorach proglacjalnych. Czy w nawillZaDiu do stylis-tyki dyskusji nie moma w tym przypadku m6wic o "zyczenioWOSct .... kontrargumentow? Warto r6wnie:i zwr6cic uwag~, :ie nie wszystkie osady laminowane rytmicznie (rytmity) Sll; warwitami (por. 1 oraz dowolne podr~ sedymentologii).
ZARZUTY DOTYCZ\CE
lNTERPRETACJI STRATYGRAF1C~
ORAZ NAST~PSTW A ZJA WISK I PROCES6w W kilku miejsca.ch dyskusji pojawia si~ problem wieku serii poznatiskiej, serii Gozdnicy oraz sudeckiego uskoku brzemego. Zaznaczyc jednak trzeba, Ze wymie-nione wy2'.ej zagadnienia nie byly tematem naszego ar-tykulu, a obecny stan badati nie pozwala - naszym. zdaniem - na jednoznaCZDfl odpowiedi.
Dyskutanci powolujll;c si~ jedynie na publikacj~ S. Dyjora (13) sugerujll; "tylko mioce1iski" wiek serii poznaIi-skiej. Zakladajllc,
re
wyb6r pozYcji bibliograficznej nie byl przypadkowy, ale tez nie "celowo selektywny", wypada podkreSlic, Ze nie SIl w niej przedstawione Zadne fakty pozwalajllce na datowanie, a jedynie komentarze star-szych prac, cz~sto r6wniez nie zawierajllcych oryginalnej dokumentacji. Co wi~j, z zamieszczonej w cytowanej pracy tabeli korelacyjnej (tab. 1) wynika, Ze sedymentacja serii poinaDskiej skoticzyla si~ w ·dolnym pliocenie, mimo i:i najwy:isze ogniwo tejserii, tzw. ily plomieniste zostaly zaliczone tym razem do wyZej leglej serii Gozdnicy. Taki zabieg techniczny zdumiewa, gdyi' wi~kszose badaczy trzecio~u Polski, nie. wyb!czajflC niekonsekwentnego autora, zalicza je do serii poznanskiej (4, 7, 17, 26, 38), z kt6f1l twoIZll one logicznll sukcesj~ sedymentacyjnll;. Nie wnikajflC w przyczyny tego kontrowersyjnego zabiegu pragniemy przypomniee dyskutantom, Ze metodll powo-Iywaoia ~ Ba autorytet nale:iy poslugiwaC si~ ostrome, gdyz bywa ona zawodna. Ich uwadze polecamy natomiast kolejnll; publikacj~ S. Dyjora w tym samym tomie (11), kt6rej zapewne nie zauwa:iyli (1), a na podstawie kt6rej moma wys~ zupelnie inne wnioski doty~ wieku seii poznaIiskiej.Datowania serii pomanskiej SIl wyrywkowe i niepel-ne. Dolna i srodkowa ~sc profilu tej serii datowana jest na gomy miocen (21, 30-32; dyskusja starszych ozna-czeIi - 8, 38). Wy:isze ogniwa serii pozna.tiskiej byly datowane w Gozdnicy na ~o-pliocen lub najwy:iszy miocen (30, 32), natomiast w SoSnicy na dolny pliocen (34). R6wniez analiza. profilu z Ruszowa moZe sugerowaC, Ze osady
Serii
poznatiskiej gromadzily si~ tam jeszcze w dolnym pliocenie (20,29,33). PodsumowujflC, sedymen-tacja osad6w serii poznatiskiej nawet na bloku przed-sudeckim (brzema strefa basenu) trwala przynajmniej do dolnego pHoceno. Biorll;c pod uwag~ regresywny i dia-chroniczny ebara.kter tej serii w stropie, moma jednak przypuszczac, Ze w centralnej ~ci basenu ,jezioro pozoatiskie" utrzymywalo si~ znacznie dluZej (por. 23, 24, 38~W swietle powy:iszych danych rownie:i kwestiono-wanie zasadnoScl uZycia terminu "pliocetiski zbiornik pomariski" w odniesieniu do schylkowej fazy jego ist-nienia (00 jednoznacznie Wynika z kontekstu, w kt6rym termin ten zostal uZyty) jest bezpodstawne.
W punkcie 2 dyskusji do Wprowadzenia nasi opo-nenci wprawdzie prawidlowo okreSlajll zakres wiekowy serii Gozdnicy, lecz zn6w razi selektywny doMr lite-ratory. Cytowane pozycje (10, 13), podobnie jak po-przednio; nie zawierajll; oryginalnych danych umoZliwia-jllcych datowanie. NaleZy takZe sprostowaC, Ze nie twier-dmny wcale, i:i "zasadniczy rozw6j serii Gozdnicy przy-padal na przel:om pliocenjplejstocen", co usiluj~ zasuge-rowaC autorzy polemiki.
Z zagadnieniem wieku serii Gozdnicy willi.e si~ row-niez zasadnosc u:iycia okreSlenia "kontynuacja serii Gozd-nicy" w odniesieniu do osad6w stoZka pre-Kaczawy.
Nalezy s/ldzic, Ze kwestionujllc takll t~ dyskutanci nie zastanowili si~ nad sensem uZytego okreSlenia i najwytai-niej chodzi im 0 kontynuacje( w sensie fizycznym. Takiej kontynuacji rzeczywiscie trudno dowiesc i nie podj~liSmy nawet proby takiego dowodu. W okolicach Zlotoryi faktycmie nie opisano do tej pory osadow odpowiadajll-cych sem Gozdnicy zdefiniowanej prz.ez S. Dyjora w rejo-nie Wyscx;z;yzny Zarskiej (6, 7, 11). Co wi~j, osadow takich brakjest na wi~kszej c~Sci bloku przedsudeckiego, czego dow<><lzll inne prace tegoz autora (12, 14, 15), jak rowniez nasze obserwacje. Osady stoZka pre-Kaczawy naleZy traktowae wylllcznie jako "stratygraficznll i srodo-wiskowll kontynuacj~ sem Gozdnicy", co podkreslamy w naszym artykule, zwlaszcza, Ze cechy tych osadow wykazujll doZe podobicnstyvo do wyZszych ogniw serii Gozdnicy w innych rejonach bloku prz.edsudeckiego (np. 11,12,14,37). W uzasadnieniu naszego po~du przyto-czye moma stwierdzenie J. Oberca i S. Dyjora (24), w ktorym za "najstarsze osady pre-Kaczawy" uznali oni ,,material piaszczysty" wyst~pujllCY w obr~bie serii po-znatiskiej na N od sudeckiego uskoku brz.ei:nego, mi~ Zlotoryjll a Chojnowem. Zwiry pre-Kaczawy muSZ/l wi'rc stanowie kontynuacj~ zarowno w sensie czasowym, jak i facjalnym, tamtych osadow. Uwadze naszych dyskutan-tow polecamy rowniez lektu~ innej publikacji S. Dyjora (6 - fig. 1), z ktorej dowiedzll si~ Ze osady serii Gozdnicy si~ajll w rejonie Zlotoryi ai: po sudecki uskok brzemy. Nie jest zatem. wykluczone, Ze osady stoZka pre-Kaczawy stanowill rowniei: fizyCZIIIl kootynuack serii Gozdnicy.
Zarzut ,,najpowaZmejszy" zdaniem D. Krzyszkow-skiego i P. Migonia dotyczy wieku sudeckiego uskoku brzemego. Zapewne rang~ tego zarzutu ma podkreslie 5 romych prac (9, 10, 13, 15, 16), na ktorych opierajll swojll krytyk'r. Ich autorzy will2'4 jednoznacznie (i tym razem konsekwentnie) sedymentacj~ serii Gozdnicy z wypi~trz.eniem Sudetow. Z obserwacji osadow tej serli na bloku przedsudeckim wniosek taki nasuwa si~ auto-matycznie. Jednak w rzeczywistoSci moma tylko twier-dzie, ze powstanie serii Gozdnicy willi:e si~ ze wzrostem tempa denudacji obszaru sudeckiego, lecz w :i.adnym razie nie mozna udowodnie, Ze wtedy wlasnie powstaly Sudety jako jednostka orograficzna z wyrainie zazna-czonll kraw~dzill morfologiczfill na sudeckim uskoku brz.emym.
Nasze stwierdzenie, dotycZllce wypi~trzenia Sudetow wzgl~em bloku przedsudeckiego, bazuje nie na po-gllldach innych badaczy (i rzeczywiscie bl~ne SIl w tym punkcie cytowania prac J. Oberca i S. Dyjora - 24, oraz 6), Iecz wynika z analizy istniejllcej dokumentacji. Seri~ Gozdnicy tWOl"Zll g10wnie osady rzeczne (por. 37). Ni-gdzie, opierajllc si~ na kryteriach sedymentologicmych, nie moma z calll pewnoScif! uznae ich w caloSci za stoZkowe lob deltowe. Nasze obserwacje wskazujll, Ze jedynie stropowa ~sc serii wykazuje 10kaInie takie cechy (por. 37). W zwi/lZku z tyro, geograficzne rozprz.est-rzenienie zachowanych reliktow serii Gozdnicy nie moZe bye powai:nym argumentem za przykraw~owym cha-rakterem jej osadow, a tym samym nie moze bye ona uwaZana za wskainik istnienia w pliocenie kraw~ morfologicznej wzdluz sudeckiego uskoku brz.emego. Podobnie prace, w ktorych jest sugerowana jeszcze wczesniejsza synsedymentacyjna tektonika na obszarze przedsudeckim (9, 10, 13, 15) nie dowodzll, Ze chodzi tu rzeczywiscie 0 ten wlasnie uskok. Zarowno mlodotrzeclo-~owy wulkanizm, jak tez powstanie rownolezmko-wych row6w tektonicznych bylo zwillZane z aktywnoscl/l tektonicmll nawillZUjllCll do innego pIanu strukturalnego
(por. 9). Wskainikiem aktywnosci tektonicznej i wypi~ trz.enia Sudetow wzdIui: sudeckiego uskoku brz.emego moZe bye natomiast sekwencja osad6w stoZka pre-Ka-czawy, ktorej interpretacja Srodowiskowa zostala og6lnie zaakceptowana nawet przez naszych adwersarzy.
Reasumujllc moma stwierdzie, i:e dokladny wiek sudeckiego uskoku brzemego nie moZe bye jak na razie sprecyzowany, a z przedstawionych danych i prz.epro-wadzonej argumentacji wynika, Ze wypi~trz.enie Sudetow w stosunku do bloku przedsudeckiego rzeczywiScie mo-810 miee miejsce we wczesnym plejstocenie, co w niczym nie umniejsza roli sudeckiego uskoku brzemego, jakll m6gl on odgrywae wczeSniej.
ZARZUTY DOTYCZACE DOBORU I WYKORZYSTANIA ISTNIEJJ\CEJ DOKUMENTACJI
W wiehi fragmentach dyskusji powtarzajll si~ zarzuty dotyCZllce dokumentacji terenowej, doboru materialow pUblikowanych, ich nieaktualnosci lub wr~ niepraw
-dziwoSci i "celowej selektywnoSci"! W swietle omowione-go pokrotce we wst~pie do odpowiedzi zakresu badati wlasnych oraz dokumentacji zamieszczonej w artykule (opisy, pomiary, rysunki, zdj~a) zarzut powierzchowno-Sci badati upada. Podobnie rz.ecz si~ ma jeSli chodzi o dooor material6w publikowanych i archiwalnych. Po-prz.ednie ~ naszej odpowiedzi dowodzll, Ze wie1e problemow natury ogolnej dotycz&-cych opisywanych osadow nie znajduje wiarygodnego rozwi/lZ8.nia w swietle obecnie znanych danych. Pami~taC przy tym trz.eba, Ze prz.egl/ld Geologiczny nie publikuje artykulow 0 charak-terze monograficznym, stf!d tez nie moma zamiescie w nim calej dokumentacji ani teZ skomentowae calej literatury i danych archiwalnych. Nasi oponenci za-rzucajllc nam bl~y w doborze materialow dokumen-tacyjnych sami zdajll si~ w wielu miejscach wcale 0 to nie dbaci Z dyskusji, wbrew ,,konsekwencji" zarzutow, do-wiadujemy si~ jednak (nie bez pewnej dozy satysfakcji), Ze nasz opis "sprawia wraZenie pionierskiego". Wyziera s1f!d zaprawiona ironil! sugestia, Ze wywaZamy od dawna otwarte jui: drzwi, poparta cytatami dwu starszych pu-blikacji (25, 39), kt6re zapewne zdaniem D. Krzyszkow-skiego i P. Migonia wyczerpujll zagadnienie. Nie mamy zamiaru kogokolwiek prz.ekonywae jak jest naprawd~, nie ujmujllc jednak nic:i.adnej z wymienionych publikacji, kamy moi:e si~ przekonae, Ze jednak cos nowego moma bylo dodae nie tylko na poziomie interpretacji (w czym najwyrainiej lubujll si~ nasi oponenci) ale nawet opisu fakt6w.
ZARZUTY DOTYCZJ\CE TERMINOLOGII
Zarzuty terminologiczne dotyczl! "nieprecyzyjnego poslugiwania si~ terminologill stratygraficznll", a w grun-cie rz.eczy chodzi 0 ui:ycie okreSlenia ,,zlodowacenie solawy". Bye morze korzystniej byloby zastosowae inne nazwy z!odowacen, tzn. poludniowopolskie i srodkowo-polskie zamiast elstery i solawy, lecz wierzymy, Ze ui:yte prz.ez nas nazwy nie spowodowaly nieporozumieIi i nie wplywajl! istotnie na "aktualnll" nomenklat~ dotYCZllCIl litostratygrafii czwarto~du Dolnego SlllSka. Wydaje si~ jednak, Ze zastosowanie IuZyckiej nazwy "Solawa" w od-niesieniu do okolic Zlotoryi, nie tak bardzo odleglej od LuZyc (por. 36) moZe bye uzasadnione. Dzi~kujemy r6wniei: za pouczenie, i:e "Solawa = SaaIe to nie to samo
UZyc: zwy odra w nawiasie po nazwie glacjalu solawy mialo na celu zwr6cenie uwagi, Ze gliny najprawdopodob-niej stadialu odry reprezentujll osady zlodowacenia Saali na omawianym obszarze.
ZARZUTY DOTYCZt\CE SPOSOBU PREZENTACTI
"zdumienie" naszych adwersarzy wywolane fakte:m wykonania przez nas ~ dokumentacji rysunkowej na bazie fotografiijest co najmniej niezrozumia1e. Fotografia jest stosunkowo obiektywnlJ, formlJ, dokumentowania obserwacji i nie mOgl! z nilJ, niestety konkurowae "doldad-ne rysunki terenowe". Wszyscy zdajemy sobie spraw~, Ze kaZdy rysunei: obarczony ~dzie pewnll dozlJ, subiek-tywizmu wykonawcy niezaleZnie od jego staran 0 doldad-nosc. R6wniei: i po to, aby tego uniknlJ,e wynaleziono fotografi~. Dlatego tei: polecamy naszym oponentom t~ metod~, a rekomendacjlt niech tu ~ wymagania sta-wiane pod tym wzgl~em autorom przez redakcje wi~k szosci renomowanych czasopism geologicznych. Dobra fotografia zawsze ~zie dobClt dokumentacjll, natomiast publikowane rysunki powinny uwypuklae idee istotne dla treScl prac, co jest zwykle osillgane poprzez niez~y poziom abstrakcji. Wskutek niezrozumienia tych zasad nasi oponenci podejrzewajlt nas 0 post~powanie nieucz-ciwe, a co gorsze, wyraZajlJ, to pubJicznie.
Zamieszczanie "przejrzystego schematu zasi~gu po-szczego1nych typOw deformacji w profilu" uznaJiSmY za zbyteczne, gdyz dostatecznie doldadny opis tych struktur znajduje si~ w rozdziale"struktury deformacyjne", a ich nastwstwo zostalo przedyskutowane. PozostajllC nato-miast konsekwentnie przy zdaniu, Ze nie ca1a dokumenta-cja, ktorll dysponujemy wymaga publikacji dla uzasad-nienia tez, zrobienie "szczeg6l0wego rysunku ca1ej od-krywki" pozostawiamy dyskutantom. NiewlltpJiwie wzbogaciloby to ubogll stron~ dokunientacyjno-graficz-DI! zaprezentowanej przez nich dyskusji (lecz wlltpJiwe czy dowiodloby to czegokolwiek, 0 czym SI! chyba rowniei: przekonani dyskutanci nie za.mieszczajllC takiego rysun-ku!).
W treSci dyskusji daje si~ wychwycie wiele zarzutow i sugestii, ktore moma okresJic mianem kuriozalnych, gdyZ nie znajdujll one opaxcia ani w faktach, ani w swietle uznawanych zasad i teorii geologii. Przyldadem moZe bye sugestia, Ze "osady ogniwa 3 reprezentujll pIytkie zbiomiki na stoiku ahnriaInym". Stom aluwialne SI! z natury swej systemami, w ktorych nie twOIZl! si~ i nie majll szans utrzymaC si~ Zadne naturalne zbiorniki wodne (wyb!cza-jllC kaluZe). UniemoZliwiajlJ, to dwa podstawowe czynniki: 1 - nachylenie powierzchni depozycyjnej i 2 - duZa pt.zepuszczalnosc podloZa zwi~ana z charakterem osa-dow. Nie SI! nam znane Zadne przyklady podobnych do sugerowanej przez dyskutant6w sytuaqi!
Nie jest teZjasne dlaczego mielibySmy problem genezy zaburzeJi konwekcyjnych "dyskutowaC w konte1CScle ana-Jizy. palinologicmej''? R6wnie absurdalnych kontekst6w wymySlie moma wiele. Pomijajllc palinologi~ najwai-niejSZll- alternatywnlJ, br~ w tyro przypadku pod uwag~ byly i tak krioturbacje - czy 0 to chodzilo dyskutantom?
Szc:rego1ny wydZwi~k ma rowniez grupa zarzutow i sugestii zawartych w punkcie 6 ~ dyskusji po-s~nej ,,8edymentacji i rozwojowi ... ". Dowiadujemy si~ z niego, Ze ,,gI~bokie rozci~ erozyjne byly spowodo-wane raczej podniesieniem izostatycznym obszaru po wycofaniu si~ llldolodu, niZ obniZeniem bazy erozyjnej", otrzymawszy jednoczeSnie pouczenie, Ze"w czasie
deglac-jacji poziom ocemo Swiatowego podnosi si~". Bardzo to mile, Ze niekt6re wiadomoScl
z
kursu geologii dynamicz-nej pozostajll w pami~ci, leczCOZ
to ma wsp6lnego z przedmiotem dyskusji? Nie jest jasne sklld dyskutanci wiedzll 0 izostatycznym (po deglacjacji) indukowaniu na omawianym obszarze ruch6w tektonicznych, "kt6re w tyro okresie dochodzlJ, do lOO m"? CzyZby wi~c autorzy polemiki wierzyli, iz przyczynlJ, zmian lokalnej bazy erozyjnej na obszarze przedg6rskim Sudetow w plej-stocenie byly wahania "poziomu oceanu Swiatowego" nieza8 zmiany pozycji czola lCl-dolodu?
Dalsze komentarze tego typu "propozycji" jak r6w-niez zarzut6w komentujllCych sugestie, sformulowania i okreslenia, ktorych nie uZy"JiSmY w naszym artykule uwai:amy za bezcelowe.
PODSUMOWANIE
KonCZll-c odpowiedi pragniemy podzielie si~ kilkoma retleksjami. Pierwsza dotyczy istoty dyskusji, kt6rej celem powinno bye dochodzenie do prawdy, nie za8 zachowanie "racji". Osill:gni~u takiego celu sprzyja, choc nie jest warunkiem koniecznym. uznanie partnerstwa dyskutujlt-cych strOD. Odnosi si~, niestety, wrai:enie, Ze nasi opo-nenci podejmujll polemik~ z pozycji "ekspert6w". Nie podejmujemy si~ oceniae takiej postawy, trzeba jednak podkre8lie, Ze oryginalnym materialom przedstawionym w naszym artykule, D. Krzyszkowski i P. Migon przeciw-stawiajlJ, liczne co prawda, lecz wyl~cznie cytaty.
StyJistyka dyskusji, chociai w pelni zrozumiala, miejs-cami sprawia wrai:enie aJaku na autorow artykulu, nie
za8
na tezy w nim przedstawione. Szkoda, Ze dyskutanci nie powstrzymaJi si~ od wyraZenia WlJ,tpJiwoSci typu: "byli -nie byJi?" lub "zrobili - nie zrobili?", czy tez sugestii o "celowej selektywnoSci" w doborze materialow. Nie swiadczy to dobrze 0 ich dojrzaloSci naukowej i dalekie jest nie tylko od obiektywizmu, ale i od dobrego smaku. Przedstawiona przez nas w artykule interpretacja nie moZe bye wprawdzie precyzyjna, lecz jest bardzo praw-dopodobna. Co w$riejsze zdajemy sobie spraw~iI!
pozostaje ona nadal tylko hipotCZlf.. Dyskutanci powinni natomiast pami~taC, Ze kwestionowanie hipotezy rowniei: wymaga dokumentacji, a nie tylko werbalnej negacji. KonCZll-c odpowiedi, pragniemy jednak podzi~kowaC Panom D. Krzysztowskiemu i P. Migoniowi za napisanie dyskusji Co prawda nie wplyn~ ona istotnie na weryfi-kacj~ przedstawionej hipotezy, lecz umoZliwila nam szer-'ifL'J komentarz starszych pubJikacji i rozbudowanie ar-gumentacji, co w ramachjednego artykulu trudne byloby do osil!gni~LITERATURA
1. American Geological Institute - Glossary of Ge0-logy and Related Sciences., Am. Geol. Inst., Wa-shington, 1960 s. 325
+
72.2. Ash I e y G.M. - [w:l Glaciotluvial and Glacio-lacustrine Sedimentation (A. V. Jopling i B.C. McDo-nald ed.), SEPM Spec. PubL, 1975 nr 23 s. 304-320. 3. Bat e s C.C. - Bull. AA.P.G., 1953 nr 37 s.
2119-2162.
4. C i u k E. - Kwart. Geol., 1967 nr 4 s. 920-922. 5. C I e m men s e n L.B., H 0 u m ark - N i e
I-se n M. - Boreas, 1981 nr 10 s. 229-245. 6. 0 Y j 0 r S. - [w:l Z Geologii Ziem zachodnich
(J. Oberc ed.). PWN Wroclaw, 1966 s. 275-318. 7. 0 y j 0 r S. - Prz. Geol, 1966 nr 11 s.478-48O.
8. D Y j 0 r S. -Kwart. GeoL, 1970 nr 4 s. 819-835.
9. D y j 0 r S .. - [w:J Wsp6lczesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej 1N Polsce. T. 1 Ossolineum Wroclaw, 1975 s.: 121-132.
10. D y j 0 r S. - [w:J Wsp61czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w PoIsce. T.· 4 OssoIineum Wroclaw, 1983 s. 25 -41.
11. D y j 0 r S. - [W:J PlioceIiskaieoplejstocenskasiee rzeczna i zwillZllDe z nill kompIeksy osad6w grubo-klastycznych w Polsce. Mat. Kraj. Konf. Nauk., Wroclaw, 1985 s. 5 -10. .
12. D Y j 0 r S. - Ibidem, s. 83-88.
13. 0 y j 0 r S. - Geologia - K wart. AGH, 1986 ne 12 (3) s. 7-23.
14. 0 y j 0 r S., Den d 0 w j c z A i in. - Geol. Sud., 1978 nr 1 s. 31-65:
15. D y j 0 r S., K u s z ell T. - Ibidem, 1977nr 2 s. 113-131. •
16. D y j 0 r S., 0 b e r c J. - [w:l Wsp61czesne i neotektoniCZl1e ruchy skorupy ziemskiej w PoIsce. T. 4, 1983 s. 7 - 24.
17. D y j 0 r S., Sad 0 w s k a A. - Geologia -Kwart. AGH, 1986 nr 12 (3) s. 25-36.
18. Gr a d z i xi ski R., K 0 s t e c k a A. i in. -Zarys sedymentologii. Wyd. Geol., 1986.
19. Gustavson T.e., Ashley G.M i Booth-r 0 y d J.C. -
fW:l
GIaciofluvial and GlacioIa-custrine Sedimentation. SBPM Spec. Publ., 1975 nr 23 s. 264- 280.20. Hum m e I A., Z a r y c k a Z. - [W:J Plio-cetlska i eoplejstoceIiska sire ·rzeczna .. ., Mat. Kraj. Konf. Nauk., Wroclaw, 1985 s. 13-15.
21. L u c z k 0 w s k a B., D y j 0 r S. - Rocz. Pol. Tow. Geol., 1971 nr 2 s. 337 - 358.
22. M art i n i lP. - [w:l Coarse-Grained Deltas (A. Colella, D.B. Prior ed.). Spec. PubIs. I.A.S., 1990 nr 10 s. 281- 295.
23. M 0 j ski J.B., R ii hie B. - Geological Atlas
of Poland. Stratigraphic and Facial Problems. Fasc. 12 - Quaternary. Wyd. Geol., 1965.
24. 0 b e r c j., D Y j 0 r S. - BiuL Irist. Geol., 1969 nr 236 s. 41-142.
25. Pi as e c k i H. - Acta Univ. Wratisl., Ser. B, Nauka 0 Ziemi, 1961 nr 8 s. 93 -112.
26. P i w 0 c k i M. - Biul. Inst. Geol., 1975 nr 284 s. 73-132.
27. Pot t e r P.E., Pet t i j 0 h n F.l. - Paleocur-rents and Basin Analysis., Springer Verlag, Berlin. 1963.
28. Rea din g H.G. (ed.) - Sedimentary Bnviron~ ments and Facies. Blackwell Sci. PubIs., 1986. 29. Sad 0 W s ka A. - [w:l PlioceJiska i
eoplejsto-celiska sire rzeczna ... , Mat. Kraj. Nauk., Wroclaw, 1985 s. 10-13.
30. Sad 0 w s k a A. - Ibidem, s. 24-26. 31. Sad 0 w s k a A - Ibidem. s. 34-36.
32. S t a c h u r s k a A., D y j 0 r S. i in. - Rocz. PTG, 1971 nr 2 s. 359 - 386.
33. S t a c h u r
s
k a A, D y j 0 r S., Sad 0 w-s k a A - Kwart. Geol., 1967 nr 2 s. 353-371. 34. S t a c h u r s k aA.,
Sad Q W s k a A., Dy-j 0 r S. - Acta Palaeobot., 1973 nr 3 s. 147-176. 35. S t u r m M., M a t t erA; - [w:l Modem and
Ancient Lake Sediments (A. Matter, M.E. Tucker eds)
Spec. PubIs. lA.s., 1978 nr 2 s. 147 -168.
36. S z c z e pan k i e w i c z S. - Acta Univ. Wra-tisl. Stud. Geograf., 1989 nr 47 s. 136.
37. T e i s se y r e A.K. - [w:l Pliocenska i eoplej-stoceliska siee rzeczna.. .. , Mat. Kraj. Konf. Nauk., Wroclaw, 1985 s. 89-92.
38. W a I k i e w i c z Z. - Wyd. Nauk. UAM, Ser. Geol., nr 10 s. 1-96.
39. Z i m mer m ann E. - BrIiiuterungen z. Geol. Karte v. Preussen u Benachbarten Lindem. BIatt Goldberg und SchOnau., Preuss. Geol. Landesanst., Lief. 292 Berlin. 1936 s. 1-120.
STEFAN CIBSLINSKI, TADEUSZ WJ\TKOWSKI' PaDstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; OBRTG, Warszawa
POSZUKIW ANIA
'ZLOZ
FOSFORYTOW W REJONIE
BIR EL ATER
(pOLNOCNO-WSCHODNIA SAHARA ALGIERSKA)
W niniejszym opracowaniu przedstawiono wyniki ponad trzyletnich prac geologiczno-poszuk:iwawczych zl6:i: fosforyt6w prowadzonych w. Iatach 1985 -1988 w ramach kontraktu Geopolu. InstytUcjll rmnuj~CIl bylo a1gierskie Przedsi~biorstwo PoszukiwaD Zl6:i: Mineral-nych BRBM z siedzibll w Boumerdes. Prace prowadzono w p6lnocno-wschodniej Algierii w pobliZu granicy z Tu-nezjll- Szczeg61n1l uwag~ zwr6cono na rejon Bir el Ater, gdzie od 1965 r. jest czynna kopalnia Djebel Onk, zalo:i:ona przez Francuz6w. Strona aIgierska
zaintereso-UK.D 550.8:553.64(65)
wana byla rozszerzeniemjej hazy surowcowej. WczesJJ,iej-sze prace geologiczno-poszukiwawcze z lat 1976-1979 nie daly spodziewanych rezultat6w. Przedsi~biorstwo FBRFOS - zajmujllce si~ eksploatacjll fosforyt6w zwr6-cHo si~ do BRBM z prosbll 0 wznowienie prac po-szuk:iwawczych w rejonie Bir el Ater. Realizacj~ tego tematu podj~a si~ strona polska.
Orgaoizacja prac. Prace rozpoCZC(to w styczniu 1985 r. od przygotowania projektu badari gl6wnie na podstawie danych archj.waInych. Nast~pnie po zapoznaniu si~
