Redaktorzy naczelni Prasy Polski Ludowej : sprawozdanie z sympozjum

Sokół, Zofia

Redaktorzy naczelni Prasy Polski

Ludowej : sprawozdanie z

sympozjum

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 29/3-4, 153-156

R ED AK TO R ZY N A C ZE L N I P R A S Y P O L SK I LUDOW EJ SP R A W O Z D A N IE Z SY M PO ZJU M *

P ra co w n ia H isto rii D zien n ik a rstw a P R L In sty tu tu D zien n ik a rstw a W D iN P U n iw e r sy te tu W arszaw sk iego pod k iero w n ictw em prof, dr hab. A lin y S lo m k o w sk iej zorgan izow ała sem in a riu m -sy m p o zju m n a tem a t „R edaktorzy n a czeln i p rasy Polski. L u d o w ej”, które o d b y ło się 29— 30 m aja 1989 r. w lo k a lu W ydziału D zien n ik a rstw a i N a u k P o lity czn y ch UW .

W sem in ariu m u d zia ł w z ię li p ra co w n icy n a u k o w o -d y d a k ty czn i W yd ziału D zien ­ n ik a rstw a i N au k P o lity czn y ch U n iw e r sy te tu W arszaw skiego, a ta k że p r zed sta w i­ c ie le in n y ch ośrod k ów n a u k o w y ch w kraju, za in tereso w a n y ch tą tem a ty k ą i za j­ m u ją cy ch się w sp ó łczesn ą prasą p olsk ą. R efera ty i k o m u n ik a ty n a u k o w e w y g ło siło d w a d zieścia jed en osób, p rezen tu jąc w ła sn y dorobek, sp ostrzeżen ia i r e fle k sje oraz w n iosk i.

T em a ty k a sem in ariu m ob ejm o w a ła sy lw e tk i red ak torów n a czeln y ch jak o a n i­ m atorów , organ izatorów i k iero w n ik ó w red a k cji prasy, ich w p ły w na jej k szta łt i fo rm u łę w y d a w n iczą . B ad an iam i zo sta ła ob jęta prasa codzienna, cen tra ln a i t e ­ ren ow a, organy p artii i str o n n ic tw p o lity czn y ch , sp ołeczn ych , a ta k że czasop ism a d la sp e c ja ln y c h k ategorii czy teln iczy ch — m łod zieży, k o b iet oraz red a k to ró w R ad io­ k o m itetu i telew izji.

W ygłoszone refera ty i k om u n ik aty, ja k ró w n ież d y sk u sję w o k ó ł n ich p od zielić m ożna na cztery g ru p y tem atyczn e: 1) refera ty o ch arak terze ogólnym , w p ro w a ­ d zające do p ro b lem a ty k i sem in a riu m oraz w y d a rzeń sp o łeczn o -p o lity czn y ch m a ją ­ cych zn aczn y w p ły w na k szta łt p o lsk ieg o d zien n ik a rstw a i p rasy w sp ó łczesn ej;

2

D o p ierw szej g rú p y tem a ty czn ej n a leży za liczy ć refera t prof. dr. hab. F ra n ­ ciszk a R yszk i „ R eflek sje nad e lita m i w P R L ”, p o k tórym ro zw in ęła się żyw a d y sk u sja n a tem a t e lity w ła d zy , p o lity k i, a tak że zaw od u d zien n ik a rsk ieg o i jego w p ły w u na p o sta w y i w zorce p ostęp ow an ia, zw ła szcza w śród m łod zieży. P rof. dr hab. Jan B a szk iew icz rozszerzył zak res d y sk u sji o o d d zia ły w a n ie e lit k u ltu ra ln y ch i id o li m łod zieżow ych . D o tej g ru p y tem a ty czn ej zaliczyć n a le ż y w y stą p ie n ie prof. dr. hab. B ro n isła w a G o łęb io w sk ieg o „Z m iany p o k o len io w e d zien n ik a rzy w PRL w ś w ie tle p a m ię tn ik ó w ”, oparte na w y n ik a ch k on k u rsu n a p a m iętn ik i d zien n ik arzy.

* R ed ak cja zam ierza op u b lik ow ać w jed n y m z n a jb liższy ch n u m eró w w ię k ­ szość r e fera tó w teg o sym pozjum .

154

A u tor w y o d ręb n ił trzy gen era cje d zien n ik arzy. P ierw sza to w o jen n a , urodzona w cza sie I w o jn y św ia to w e j, w y ch o w a n a w o k resie d w u d ziesto lecia i jeszcze w tym c za sie p od ejm u jąca pracę w red ak cjach g azet i czasop ism . G en eracja ta p racow ała jeszcze w cza sie II w o jn y i ok u p acji h itlero w sk iej, a n iek tó rzy jej p rzed sta w iciele tw o rzy li także p o d sta w y sy stem u p ra so w eg o P o lsk i L u d ow ej i w y w a r li zn aczn y w p ły w na d w ie n a stęp n e g en era cje dzien n ik arzy: „p ok olen ia Z M P” i „pokolenia środka X X w ie k u ”. G eneracja druga, tzw . „generacja Z M P”, n azw an a została od •organizacji — Z w iązk u M łodzieży P o lsk iej, która w zn a n y sposób w p ły n ę ła na św ia d o m o ść i sposób m y śle n ia p o k o len ia d zien n ik arzy w ch o d zą cy ch do zaw od u w la ta ch sześćd ziesią ty ch , po p rzełom ie p aźd ziern ik ow ym , i u czestn iczą cy ch w w y ­ d arzen iach la t 1968, 1980 i 1981. G en eracja trzecia, urodzona w środku X X w iek u , ob ecn ie w ch o d zi do zaw od u , bądź te ż ju ż w n im p racu je i w p ły w a n a k szta łt w sp ó łczesn ej p rasy p o lsk iej. K ażda g en era cja — ja k to w y n ik a z p a m iętn ik ó w — m a in n ą p o d m io to w o ść i in n e w artości, z k tórym i się utożsam ia, tw o rzy in n e w ięzi sp o łeczn e, in aczej p o jm u je sw o ją rolę. U zu p ełn ien iem i ro zw in ięc iem te g o tem atu b yło w y stą p ie n ie prof, dr hab. A lin y S ło m k o w sk iej „Z m iany p o k o len io w e red a k ­ to ró w n a czeln y ch w P R L ”, op arte n a szczeg ó ło w y ch b ad an iach a rch iw a ln y ch . A u to r­ k a ró w n ież w y d z ie liła trzy gen era cje d zien n ik arsk ie, p odobne w sw o jej isto c ie d o p rzed sta w io n y ch przez p rzed m ów cę, w y w io d ła je w sza k że z in n y c h p rzesłan ek i źródeł.

N a leżą cy do tej sam ej grupy tem a ty czn ej refe r a t prof. dr. hab. B ogd an a M i­ ch a lsk ieg o „R edaktor n a czeln y w ś w ie tle p rzep isó w p r a w n y c h ”, sk ład a się z d w óch części: p ierw sza d oty czy osoby redaktora n a czeln eg o i jeg o pod m iotow ości; druga — u sta w y p rasow ej w P o lsc e z 1918 r. aż d o o sta tn iej, która m a się dop iero ukazać. R eferen t zw ró cił u w a g ę n a zm ien ia ją c e się sta n o w isk o red ak tora n aczeln ego w ś w ie tle a n a lizy w ie lu już różn ych u sta w p rasow ych , zak resu o b o w ią zk ó w i od­ p o w ied zia ln o ści, r o li i zadań, a tak że u kładu zb iorow ego d zien n ik arzy jako za­ w odu, ro li k o le g ió w red a k cy jn y ch . S zczeg ó ln ie w ie le u w a g i p o św ięcił p od m iotow ości p raw n ej redaktora n aczeln ego: jeg o p raw n ej i rzeczy w istej sy tu a c ji w redakcji, k w a lifik a cjo m w y m a g a n y m i fa k ty c z n y m itp. W y stą p ien ie to w y w o ła ło ostrą p o­ le m ik ę m ięd zy r e feren tem a doc. dr. hab. T. K u p isem .

R efera tem łą czą c y m grupy za g a d n ien io w e b y ło w y stą p ie n ie prof, dr hab. A . S ło m k o w sk iej „P rob lem y b ad aw cze kadry k iero w n iczej w d zien n ik a rstw ie P R L ”, zap ozn ające słu ch a czy z d o ty ch cza so w y m sta n em b ad ań nad ty m tem a tem oraz bazą źródłow ą.

K o lejn y m r efera tem w p ro w a d za ją cy m do p ro b lem a ty k i i łą czą cy m grupy te ­ m a ty czn e b y ło w y stą p ie n ie m gr. K rzysztofa H n a tk o w sk ieg o „S traty w d zien n ik a r­ s tw ie p odczas II w o jn y ś w ia to w e j”. A u tor zw ró cił u w a g ę na stra ty osob ow e, ch o­ ciaż n ie p o m in ą ł też strat m a teria ln y c h , g łó w n ie bazy p oligraficzn ej. W czasie w o jn y i ok u p acji h itlero w sk iej zgin ęła lu b zm arła z chorób, n ied o ży w ien ia i w y ­ czerp an ia p rzeszło jed n a trzecia sta n u p rzed w o jen n eg o kadry d zien n ik a rsk iej za­ tru d n ion ej w w y d a w n ic tw a c h p ra so w y ch w o k resie d w u d ziesto lecia . M iało to zn a czn y w p ły w n a p o lity k ę p erson aln ą i ob sad zan ie sta n o w isk red a k to ró w n a ­ c zeln y c h p rasy co d zien n ej i czasop ism w ok resie p ow ojen n ym .

N astęp n a tem a ty k a sem in a riu m to p ortrety red a k to ró w n a czeln y ch : zb iorow e i in d y w id u a ln e. W tej gru p ie refera tó w w y o d ręb n ić m ożn a d w ie m eto d y k i b a d a w ­ cze: uk azu jącą p o sta cie red a k to ró w na tle d ziejó w cza so p iśm ien n ictw a oraz przed ­ sta w ia ją c ą p ortret zb iorow y lu b in d y w id u a ln y przy w y k o rzy sta n iu m etod so cjo ­ logiczn ych . P ierw sza grupa refera tó w op arta zo sta ła n a m etod zie h isto ry czn o - p ra so w ej — g łó w n y n a cisk p ołożon o n a w z a je m n e p o w ią za n ia red a k to ró w z w y ­ d a w a n y m i przez nich organam i p rasow ym i, b ęd ą cy m i organam i partii, stro n n ictw p o lity czn y ch , czy te ż grup sp ołeczn ych . N a leży tu w y m ie n ić w y stą p ie n ie red. L esz­ ka G zelli „R edaktorzy n a czeln i p ra sy k a to lic k ie j”, red. P iotra K o ściń sk ieg o „R

edak-'torzy n a c z e ln i prasy S tro n n ictw a D em o k ra ty czn eg o ” i m gr. inż. W iesław a L a ch ie- w ic z a „D ziennikarze p rasy lu d o w e j”, ze szczeg ó ln y m u w zg lęd n ien iem p rasy Z jed ­

noczonego S tro n n ictw a L ud ow ego. ·

G rupę r e fera tó w p o św ięco n y ch p o rtreto w i red ak tora n aczeln ego, w oparciu •o m eto d y socjologiczne, p od zielić m ożna n a podgrupy: „portret z b io ro w y ” i „portret in d y w id u a ln y ”. Do p ierw szej zaliczyć n a leży przed e w sz y stk im w y stą p ie n ie dr. A n ­ drzeja K o zieła „R edaktorzy n a czeln i p rasy P Z P R ” — obraz so cjologiczn y za lata 1949 i 1957, ob ejm u ją cy p rasę cen tra ln ą i teren o w ą , oraz b ęd ące d a lszy m cią g iem teg o refera tu w y stą p ie n ie m gr. Z b ign iew a G rabow skiego, ob ejm u ją ce la ta 1969 d o 1989. W obu p rzyp ad k ach obraz so cjologiczn y o b ejm o w a ł p łeć, w iek , sta ż za­

w od ow y, p rzyn ależn ość p artyjn ą i organ izacyjn ą red ak torów n a czeln y ch i ich za­ stę p c ó w , tak że p och od zen ie sp ołeczn e, narod ow ość, w y k szta łcen ie, drogę d o a w a n su n a to sta n o w isk o i o k o liczn o ści jego o b ejm ow an ia, nagrody tw ó rcze i u d ział w k on ­ k u rsa ch d zien n ik arsk ich , lite r a c k ic h i in n ych .

K o lejn e r e fera ty , op racow an e n a p odobnych zasad ach i zb liżon e m etod yk ą, to: m gr G rażyny K u b ick iej „R edaktorzy n a czeln i prasy lu d o w ej — p ortret zb io ro w y ” {za la ta 1944— 1950); dr D a n u ty G rzelew sk iej „R edaktorzy n a czeln i p rasy p op ołu d ­ n io w e j” — n a tle ro zw o ju teg o rodzaju p rasy w P o lsc e L udow ej; stu d en tk i III roku W yd ziału D zien n ik a rstw a i N au k P o lity czn y ch D oroty C eglarsk iej „R edaktorzy n a czeln i d zien n ik ó w c z y te ln ik o w sk ic h ”, ze szczeg ó ln y m u w zg lęd n ien iem p o sta ci Jerzeg o B orejszy, za ło ży c iela i organizatora S p ó łd zieln i W yd aw n iczej „ C zy teln ik ” i prasy przez nią w y d a w a n ej. K on tyn u acją teg o refera tu b y ło w y stą p ie n ie m gr E lż­ b ie ty C ib orow sk iej „R edaktorzy n a czeln i d zien n ik ó w R SW »P rasa«”, w k tórym o m ó w io n e zo sta ły za sa d y p o lity k i kad row ej i zm ia n y n a sta n o w isk a ch red a k to ró w n a czeln y ch R obotniczej S p ó łd z ie ln i W yd aw n iczej „Prasa, K siążka, R u ch ”, ze szcze­ g ó ln y m u w zg lęd n ien iem la t 1959— 1970 i 1980— 1981, n a roku 1989 kończąc. P o rtre­ to w i zb iorow em u red ak tora n a czeln eg o czasop ism k o b iecy ch p o św ięciła sw ój r e ­ fera t „R edaktorzy n a czeln i p rasy k o b iecej” dr Z ofia Sokół, w y k a zu ją c na p o d sta w ie a n a liz y p rzeszło sied em d ziesięciu ż y cio r y só w red a k to ró w n a czeln y ch , że 30°/o w śród n ich sta n o w ią m ia n o w a n i n a to sta n o w isk o m ężczyźn i. C zasopism a k o b iece należą d o n ajd łu żej u k a zu ją cy ch się c ią g ó w p rasow ych , o n a jw y ższy ch n ak ład ach , się g a ­ ją c y c h od 100 tys. do 2 m in eg zem p larzy jed n orazow ego n ak ład u i o n a jszerszy m za sięg u o d d zia ły w a n ia czy teln iczeg o , toteż dobór na sta n o w isk o red ak tora n a c z e l­ n eg o p o w in ien tu być szczeg ó ln ie sta ra n n y i p rzem yślan y. P od ob n y c h a r a k te r . m iał refera t dr. Jana G olca „R edaktorzy n a czeln i prasy resortu sp raw w e w n ę tr z n y c h ”, o p a rty na a n a lizie 10 b io g ra m ó w ,

W d rugiej p odgrupie „ p ortretów ”, u k azu jących p ostać in d y w id u a ln ą jednego w y b ra n eg o redaktora i jeg o w p ły w na k ieru n ek i zaw artość treścio w ą p rasy, w y ­ m ien ić n a leży n a stęp u ją ce w y stą p ien ia : m gr L id ii P iw o ń sk iej „N arady Jak u b a B erm an a z red ak toram i n a c z e ln y m i”, dr. A n d rzeja K ra w czy k a „K on trow ersje w o k ó ł L eon a K o sm a n a ” i dr. W ładzim ierza G łod ow sk iego „ M ieczysław R a k o w sk i — red ak tor n a czeln y i p o lity k ”.

O dręgną tem a ty k ę p rezen to w a ły d w a r efera ty d o tyczące red a k to ró w n a c z e l­ n y c h R ad iok om itetu , a m ia n o w ic ie prof. dr. hab. Jerzego M y śliń sk ieg o „K adra k iero w n icza P o lsk ieg o R adia (w la ta ch 1944— 1960)” i dr. M acieja M rozow sk iego „S ytu acja sp o łeczn o -za w o d o w a k o b iet i m ężczy zn w te le w iz y jn e j in s ty tu c ji n a d a w ­ c z e j”. T en drugi tem at, in n ej n atu ry n iż w sz y stk ie d oty ch cza so w e, d o ty czy ł b ad ań nad sto su n k iem do w y k o n y w a n e g o zaw odu sa m y ch d zien n ik arzy, red a k to ró w i p re­ z e n te r ó w te le w iz y jn y c h jed n ej ze sta cji n a d a w czy ch w P olsce, ze szczeg ó ln y m u w zg lęd n ien iem p odziału na p łeć i w y n ik a ją c y c h stąd różnic w p red ysp ozycjach p sy ch iczn y ch i fizy czn y ch , w y k szta łcen iu , d y sp o zy cy jn o ści za w o d o w ej, w d y n a m ice a w a n su , w y so k o śc i zarobków , organ izacji p racy i d ziałań, św ia to p o g lą d zie i ś w ia ­

156

k o b iety w stosu n k ach słu żb o w y ch zn ajd u ją się w zn aczn ie gorszej sy tu a c ji n iż ich m ę s c y k oled zy.

P o k ażd ym w y stą p ie n iu n a stęp o w a ły : d ysk u sja, p y ta n ia , u zu p ełn ia n ie lu b roz­ w ija n ie za g a d n ień zazn aczon ych w r efera cie b ąd ź w ią żą cy ch się z n im tem a ty czn ie. D y sk u sja b y ła żyw a, bardzo b ogata, a n iek tó re g ło sy , np. doc. dr hab. A n n y M a- g iersk iej, doc. dr. hab. T. K upisa, F lorian a D łu żak a — red. nacz. „P rasy P o lsk ie j”, Z b ign iew a B a jk i, prof. A . S ło m k o w sk iej i w ie lu in n y ch , n a leża ło b y tra k to w a ć ja k o o d d zieln e refera ty . D ysk u sja og n isk o w a ła się w o k ó ł ro li i fu n k c ji red ak tora n a ­ czeln e g o w red ak cji, p raw a p rasow ego, w o ln o ści p rasy, cen zu ry, p o sta w y m oraln ej i e ty czn ej red ak torów , ich p o g lą d ó w i w p ły w u na k iero w a n e p rzez n ich pism a i zesp o ły d zien n ik arsk ie. S zczególn ie szerok o o m a w ia n a b y ła sp raw a p od m ioto­ w o ści red ak tora, jeg o rze c z y w iste j a założon ej w p ra w ie p ra so w y m sy tu a cji p r a w ­ n ej, p o d ejm o w a n ia p rzez n iego d ecy zji je d n o stk o w y ch , o d p o w ied zia ln o ści p raw n ej i m o ra ln ej itp.

P rof. A . S ło m k o w sk a , k tóra d ok on ała p o d su m o w a n ia d y sk u sji, p o d k reśliła zn a­ czen ie k o n feren cji d la d a lszy ch b ad ań teg o rodzaju, ja k ró w n ież jej p rzyd atn ość dla d a lszej p o lity k i k a d ro w ej w sp ó łczesn ej p rasy p olsk iej.