Elżbieta Sarnowska-Temeriusz
Z prac Pracowni Historii Literatury
Staropolskiej IBL
Biuletyn Polonistyczny 18/3 (57), 43-46
KONFERENCJE NAUKOWE
Z PRAC
PRACOWNI HISTORII LITERATURY STAROPOLSKIEJ 1BL
f dniach 17-18 października 1973 r . odbyło s ię w Instytucie Badań L ite rackich zebranie naukowe zorganizowane przez Ifcacownię H isto rii Literatury S ta ro p o lsk ie j. Zebranie t o , w zamierzeniu organizatorów, miało zainauguro wać cykl kon feren cji objętych wspólną nazwą "Znak - Znaczenie - Literatura", poświęconych problemom renesansowej i barokowej t e o r i i znaków oraz podejmu jących próby analizy określonych faktów semiotycznych, a także zmierzają cych w p rzyszłości do rekonstrukcji systemu lite ra tu ry sta ro p o lsk ie j.
Zebranie otworzył Stefan Ż ó ł k i e w s k i wypowiedzią nt."Perspek tyw a n alijy sem iologicznej", dokonując prezen tacji założeń i metod współ czesnej sem iologii oraz poddając wartościującemu osądowi efektywność badaw czą omawianego kierunku.
Heferat M arii Renaty M a y e n o w e j p t . "In terp re ta c ja emblematu 102 Zbigniewa Morsztyna" zawarł propozycję zinterpretowania symooliki em blematu w oparciu o teoretyczne d z ieło M.K.Sarbiewskiego z zakresu wiedzy o m ito lo g ii - " D ii Gentium".
Bronisław G e r e m e k w re fe ra c ie p t. "Znaki czasu w kulturze śred niowiecznej" - biorąc za punkt wyjścia tradycyjne słowiańskie nazwy miesię cy - przedstaw ił kontury wyobraźni czasowej w średniowiecznej kulturze s ło wiańskiej oraz o k r e ś lił typ ówczesnej wrażliwości na czas.
Janusz P e l c p o d ją ł w swym re fe ra c ie probleny struktury i fun kcji pewnych szczególiych faktów semiotycznych; pole zainteresowań referen ta wy znaczał tró jd z ie ln y t y t u ł wypowiedzi: "Emblemat - symbol - znak". (Przewi dziany programem r e fe r a t Barbary O t w i n o w s k i e j - "Antynomia na tury i umowy w renesansowej wiedzy o języku"-nie z o sta ł wygłoszony z powo du choroby r e fe r e n t k i).
-- 44
-r e " odbyła s ię w dniach. 9—10 grudnia 1974
R efera t K a r ii A d a m c z y k "Poetyka exemplum" m iał na c e lu wstęp
ne uchwycenie genologicznych wyznaczników stru ktu ry egzemplum - popularnego gatunku związanego z kaznodziejstwem ju ż od XXII w. Jawnie dydaktyczny »rów
nocześnie ludyczny charakter egzemplów, ic h zdecydowany c e l p a ren etyczn y,
oerswazyjna przydatność i komunikatywność determinowały m .in. poetykę tego
gatunku, k s z ta łto w a ły m o rfo lo g ię poszczególnych jeg o c z ę ś c i, sw o istą kompo z y c ję planu przedstaw ionego, dyktowały zasady a leg o ry czn e j wykładni sensu.
W swoim r e fe r a c ie p t . "Gatunek s ta r o p o ls k i: o b iek t i n a rzęd zie badaw
c ze" Teresa K i c h a ł o w s k a dokonała na w stępie re k o n s tru k c ji p o ję
c ia gatunku, funkcjonującego w poetyce s t a r o p o ls k ie j, p o d k reśla ją c związek
między owym pojęciem a odpowiednią k a te g o rią lo g ic z n ą . Zanalizow ała następ
nie t e o r ię pojedynczego gatunku, b io rą c pod uwagę ta k ie j e j elem enty, jak
nazwa, opis stru ktu ry oraz in form acja o wzorcowych d zia ła ch t r a d y c ji l i t e
r a c k ie j. Przechodząc do t e o r i i gatunków jako autonomicznego d z ia łu dawnej
p o e ty k i, rozw ażyła j e j zakres, genezę oraz fu n kcję w system ie s t a r o p o ls k ie j t e o r i i p o e z ji. Dalsza część r e fe r a t u za w iera ła próbę odpowiedzi na p y ta n ie , czym b y ł gatunek s ta r o p o ls k i. Gatunek z o s ta ł tu p o ję t y jako system sem ioty-
czny, stanowiący element kolektyw nej wiedzy l i t e r a c k i e j , n abytej czy t o w
toku percypowania re g u ł teo rety c zn y c h , czy w p ro c e s ie kumulowania doświad
czeń c z y te ln ic z y c h .
Barbara O t w i n o w s k a (r e f e r a t "0 k a tego ria ch p s y c h o lo g ii tw ór
c z o ś c i XVX-XVIII w ." ) dokonała przeglądu wyodrębniających s ię pomiędzy XVI
a X V III wiekiem i funkcjonujących w świadomości e s te ty c z n e j te g o czasu ka
t e g o r i i estetyczn ych , reprezen tu jących określone dyspozycje tw órcze a rty s
t y . Wiążąc genezę i rozw ój tych p o jęć z ew olucją p sy ch o lo g iczn ej i e p is t e - m ologiczn ej wiedzy o człow ieku , zaproponowała badanie k a t e g o r ii tw órczych i
receptyw iych w ramach tworzonego p rzez n ie wspólnego p o la semantycznego.
Przemiany znaczeniowe omówioiych k a t e g o r ii "n a tu ry ", "ingenium” , "im agina—
c j i " , "gu stu ", "geniuszu” , " j e ne s a is q u oi" i innych dokonują s ię w ramach
tego p o la , w ciągłym polerowaniu s ię wzajemnym i dostosowywaniu do wymagań
określonych nurtów e s te ty c z iy c h .
R efera t Hanny D z i e c h c i ń s k i e j "Z zagadnień p o lis e m ii l i
t e r a c k ie j. Kaiykatura - p a m flet" potraktow ał pam flet jako lit e r a c k ą odmianę
karykatury, a więc t e k s t , k tó ry konstatu je i o p is u je , le c z jed n ocześn ie
atak u je, s ta ją c s i ę wypowiedzią nastawioną na d z ia ła n ie wymierzone w dwu
kierunkach: ku jednoznacznie wskazanej osob ie oraz ku o d b io rcy , u k tó rego
wywołać ma re a k c je emotywne, a nawet sk ło n ić do d z ia ła ń praktycznych. Sku
p ie n ie uwagi nad dynamizmem i a g re s ją jako cechą konstytutywną t e j tw órczo ś c i , realizow an ą w sposób ró ż n o ra k i, od o b e lg i począwszy, poprzez ośmiesza n ie i ir o n ię — p o z w o liło ukazać pam flet jako formę komunikacji p r z e b ie g a ją —
c e j w znamiennych d la karykatury układach nadawcze-odbiorctych. Podkreślono rów nież właściwą omawianej tw órczośc i p otrzeb ę posługiwania s ię zróżnicowa
nym zespołem znaków językowych, odwołujących s ię do t r a d y c ji l i t e r a c k i e j ,
obyczajow ości ówczesnej, do sztu k p la styczn ych , a zwłaszcza - n a js z e r z e j
rozumianej ku ltu ry lu dyczn ej epoki.
Punktem w y jś c ia r e fe r a t u Edmunda K o t a r s k i e g o "Morze w meta
fo r y c e lit e r a t u r y s t a r o p o ls k ie j" była t e z a , że każde słowo może być użyte m etaforyczn ie i że w a rto ś ci fig u r a ln e powstawać mogą jed yn ie w s y tu a c ji,g d y s ię przyjm ie is t n ie n ie właściwego znaczenia wyrazu. "M orze" i wyrazy z jego
p o la semantycznego t y ł y p rzez p is a r z y s ta ro p o lsk ich bardzo często utywane
m e ta fo ry czn ie. Przykłady nautycznej t o p ik i s t y lis t y c z n e j znajdow ali autorzy
renesansu i baroku w tw ó rczo śc i p is a r z y grecko-rzym skiego antyku oraz w
księgach Starego i Nowego Testamentu. Metaforyka nautyczna wyznaczała s ty
lis t y c z n ą stru ktu rę p o e z ji i prozy r e fle k s y jn e j, dydaktyczn ej, r e l i g i j n e j , p o lit y c z n e j, doch odziła rów nież do głosu w lit e r a t u r z e e r o ty c z n e j. Spełnia
ła - n a jo g ó ln ie j b io rą c - dwojaką fu n k c ję : wprowadzała sta ro p o lsk ieg o czy
t e ln ik a w św iat odmienny od r z e c z y w is to ś c i "lą d o w e j", u czestn iczyła w two-j rżen iu nowej w i z j i św ia ta , ró ż n e j od stereotypów ziem iańsko-rycersko-dwors-
k ic h . Ponadto zaś b y ła ważnym czynnikiem retoryczn ego d z ia ła n ia , elementem
re to ry c z n e j p ersu a sio.
W r e fe r a c ie L u c y lli P s z c z o ł o w s k i e j i Zdzisławy K o p
c z y ń s k i e j "Z zagadnień semantyki form wierszowych w XVII w ." pod
ję t o problematykę związków pomiędzy występowaniem i k ształtem pewnych form
i formatów wierszowych a p rzy n a leżn ością zarówno twórców, jak i odbiorców
w iersza do określonych kręgów k u ltu raln ych . U podstaw rozważań badawczych
z n a la z ły s ię określone przekonania co do znaczenia i w a rto ś ci p o szczegó l
nych rodzajów w iersza i jeg o ukształtowań, znaczenia i w a rtoś ci p rze ja w ia jących s ię w r e p a r t y c ji form wierszowych, w stosunku do form znanych z t r a d y c j i , czy t e ż w przyjmowaniu nowych typów w iersza i nowych sposobów w ie r
szowania. Wśród k o n k lu z ji r e fe r a t u zn a la zło s ię s tw ie rd ze n ie , i ż twórczość
Morsztynów, Kochowskiego, P o to ck iego , Twardowskiego czy Lubomirskiego p re zen tu je nowe sposoby budowania wypowiedzi w ierszo w ej, podczas gdy właściwo
ś c ią w iersza anonimowych przeważnie zbiorków p o e z ji m ieszczańskiej je s t
wierność t r a d y c ji. Zarazem odnotowany z o s ta ł fa k t małego u działu 1 1 -zg ło s -
kowca w tw órczości poetów m ieszczańskich i jeg o ogromnego rozpowszech
n ie n ia w p o e z ji d w o rsk o -szla ch eck iej.
Oprócz omówioiych re fe ra tó w program k o n fe re n c ji przewidywał w ystąpienie
Juliana L e w a ń s k i e g o n t. "0 w a rtości semantycznej pewnych znaków
p lastyczn ych w polskim t e a t r z e barokowym" o ra z . Janiny A b r a m o w s k i e j
- " A le g o r ia - a rb itr a ln o ś ć i konwencjonalność". Zagadnienie te nie z o s ta ły poruszone z powody choroby re fere n tó w .
- 46
. poradach u c z e s t n ic z y li badacze sta ro p o lszczyzn y ze w szystkich ośrod ków uniwersyteckich w P o ls c e , a także z n iek tórych ośrodków b ib lio te c z n y c h
i wydawniczych, ponadto zaś p r z e d s ta w ic ie le innych d y scyp lin humanistycz
nych: h i s t o r i i , h i s t o r i i s z tu k i, f i l o z o f i i , f i l o l o g i i k la s y c z n e j.
Doc.dr hab. E lż b ie ta Sarnowska-Temeriuss
POLSKO-FRANCUSKA KONFERENCJA OŚWIECENIOWA Karpacz. 30 X I - 5 X D 1974
W dniach od 30 H do 5 *"TT 1974 r . odbyła s ię w Karpaczu k o n feren cja
polsko-francuska n t. "L ite ra tu ra ośw iecen ia w P o lsce i we P r a n e ji. E stetyka - Term inologie - Tymi aria wzajemna", zorganizowana p rze z U niw ersytety Wro
cławski i Warszawski przy w spółu dziale In s ty tu tu Badań L ite ra c k ic h PAN.
Głównym gospodarzem sympozjum b y ł U niw ersytet W rocławski. Do k o m is ji p rzy
gotowującej kon feren cję w e s z li: Mieczysław Klim owicz - jako przew odniczący, J ó ze f H eistein - jako s e k re ta rz , oraz - jako członkowie - Ewa Szadkowska,
Teresa Kostkiewiczows, Zdzisław Libera i Claude Jean. Prócz badaczy p o ls~
kich i francuskich u d z ia ł w k o n fe re n c ji w z i ę l i rów nież go ście z B e l g i i ,
Włoch, W ęgiersk iej B epu bliki Ludowej i N ie m ieck ie j H epu bliki Demokratycznej. Uroczyste otw arcie sympozjum odbyło s i ę we Wrocławiu, w obecności re k to ra tam tejszego U niw ersytetu ,p r o f • Mariana Orzechowskiego, oraz ambasadora F r a n c ji. Wykład inauguracyjny w y g ło s ił Jean Ehrard, p r o fe s o r U niw ersytetu w Clermont-Ferrand, omawiając główne ten den cje w pracach nad oświeceniem fran
cuskim. Obejmują one przede wszystkim: prace m a teria ło w o -ed yto rsk ie, bada
n ia tw órczości największych p is a r z y okresu (s z c z e g ó ln ie D .D id e rc ta ), pro
blematykę dotyczącą głównych p o jęć i terminów lit e r a c k ic h , zagadnienia ży
cia lit e r a c k ie g o , re w a lo ry za c ję p o e z ji, dotąd w badaniach pom ijanej i n ie
docen ianej.
Celem k o n fe re n c ji b y ło nawiązanie ś c iś le js z y c h kontaktów naukowych z
