Zmarli : (Zbigniew Żabicki. 12 IV
1930-27 XII 1970).
Biuletyn Polonistyczny 14/40, 75-77
- 75
-je g o k s ię g o z b io r u . " L i b r i G ed an enses" I I / I I I : 1968 /19 69 (wyć. 1970)
23» Anna ś w i d e r s k a : Z bigniew Nowak, " K o n trre fo rm a
-c y jn a s a t y r a oby-czajow a w P o ls -c e w XVII w ie k u ", Gdańsk 1968. ( r e c . : ) S ta r o p o ls k a l i t e r a t u r a k o n trr e fo r m a c y jn a . " L i t e r y " 1970, n r 9 24. Anna Ś w i d e r s k a - zob. p o z .1 . ZMARLI ZBIGNIEW ŻABICK1 12 IV 1930—27 XII 1970
Zm arł Z bigniew Ż a b ic k i, je d e n z n a j b a r d z i e j utalen to w anych i p r a c o w ity c h p r z e d s t a w i c i e l i p o l o n i s t y k i w a r s z a w s k ie j. M iał
w c n w i l i ś m i e r c i c z t e r d z i e ś c i l a t , n a l e ż a ł w ięc do ś r e d n ie g o p o k o le n ia b a d a cz y . K iedy m y ślę o Nim, nasuwa mi s i ę o k r e ś l e n i e , k t ó r e od dawna w y szło z mody, o k r e ś l e n i e z n ie w s p ó łc z e s - nego s ło w n ik a , którem u je d n a k ż e w ła ś n ie On n a d a ł znowu a k tu
a l n ą i ś w ie ż ą barw ę: p r a c o w n i k p i ó r a . P i s a r z ,
k t ó r y p o s łu g iw a ł s i ę p ió rem ja k o n a rz ę d z ie m p ra c y s p o łe c z n ie n i e z b ę d n e j. B ad acz, k tó r y z a in te r e s o w a n ia poznawcze o d le g ły m i n i e k i e d y epokami c h c i a ł i u m ia ł p o łą c z y ć z a k tu a l n ą p e rs p e k tyw ą p u b l i c y s t y i k ry ty k a .
W J e g o dorobku naukowym i p u b lic y s ty c z n y m z n a jd u ją ą i ę p r a c e b a rd z o ró żn o ro d n e pod względem p rz e z n a c z e n ia i o różnym
c i ę ż a r z e gatunkowym: spraw ozdaw cza r e c e n z ja i omówienie b e
l e t r y s t y c z n y c h now ości w ydaw niczych s ą s i a d u j e z b o g a to udoku m entowaną ro zp raw ą h i s t o r y c z n o l i t e r a c k ą ; in fo rm a c y jn y w stęp a lb o p o s ło w ie do w znow ionej (" M a rta " O rzeszk o w ej) czy now ej ("C z a sz k a w c z a s z c e " W ojciech o w sk ieg o ) k s i ą ż k i i d z i e w p a rz e z p ró b am i s y n te ty c z n y c h stu d ió w i zarysów d o ty c z ą c y c h c a ły c h okresów w s p ó łc z e s n e j l i t e r a t u r y ; żyw a, a k tu a l n a p o lem ik a ł ą c zy s i ę z re k o n s tru k c y jn y m i a n a lity c z n y m badaniem p r z e s z ł o ś c i . P o t r a f i ł a k ty w n ie u c z e s t n ic z y ć w red a g o w an iu "Nowej K u l t u r y " ja k o k ie ro w n ik d z i a ł u k r y ty k i l i t e r a c k i e j w l a t a c h 1960 1961 i p u b l i c y s t a z a jm u ją c y w ła s n e , b a rd z o c z ę s t o p o le m ic z r c
- 76
-sta n o w is k o zarówno wobec problemów k u l t u r y masowej b ądź l i t e r a t u r y p o p u l a r n e j, j a k i wobec «łożonych, i b a r d z i e j s u b t e l n y ch z ja w is k d w u d z ie sto w ie c z n e j l i t e r a t u r y św iiatow ej. Dwa t o my Je g o szk iców k ry ty c z n y c h : " T ra d y c ja , s t y l , o b y c z a j" (1 9 6 3 ) i " P r o z a . . . p r o z a . . . " (1 9 6 6 ), p rz y n o s z ą w ie le i n t e r e s u j ą c y c h p rz e m y śle ń i p ró b upo rząd k o w an ia w sp ó łc z e s n y c h dośw iadczeń l i t e r a c k i c h . P i s a ł o d z i e ł a c h twórców d o j r z a ł y c h i o d e b i u t a n t a c h .
P o t r a f i ł je d n o c z e ś n ie przy p om nieć c z y te ln ik o w i p o ls k ie m u i naukowo o ś w i e t l i ć p o s t a c i e z p r z e s z ł o ś c i l i t e r a c k i e j , o k t ó r y c h ń ie le d w ie s łu c h z a g i n ą ł . Taką p r z e d e w sz y stk im r o l ę o de g r a ł a o b s z e rn a i n a b i t a f a k ta m i ro zp raw a k siążk o w a "Z p r o b l e mów i d e o l o g i i i e s t e t y k i pozytyw izm u. P u b l ic y s t y k a J ó z e f a T o - k a rz e w ic z a n a t l e prądów e p o k i" (1 9 6 4 ). Z te g o samego k i e r u n ku z a in te re s o w a ń pochodzą Je g o w c z e ś n ie js z e s t u d i a n ad innym "cz ło w ie k ie m ^*863 r o k u " , Jó zefem Narzymskim: k s ią ż k a "Narzym - s k i w śród w sp ó łc ze sn y c h " (1 9 5 6 ) o ra z w s tę p do w ydania " O jc z y ma" w B i b l i o t e c e Narodow ej ( 1 9 5 8 ), r e h a b i l i t u j ą c y t ę n i e s ł u s z n i e zapom nianą p o w ie ść. A j e s z c z e p i e c z o ło w it e o p raco w an ie A.G.Bema. A j e s z c z e . . . P e łn a b i b l i o g r a f i a t y c h badaw czych i z u p e łn ie p i o n i e r s k i c h - j a k w wypadku p u b l i c y s t y k i k r y ty c z n o l i t e r a c k i e j T o k arzew icza - wypraw Z bigniew a Z abić k ie g o n a ob s z a r y z e s z ło w ie c z n e j t r a d y c j i m u sia ła b y być z n a c z n ie o b s z e r n i e j s z a .
N ie g r z ą z ł je d n a k w p r z y c z y n k a r s tw ie . Ze s k r u p u l a tn o ś c i ą d o k u m e n ta c ji i o s tr o ż n ą , trz y m a ją c ą s i ę fa k ty c z n y c h u s t a l e ń
m etodą p o stę p o w an ia badaw czego, z em pirycznym i n iesk ło n n y m
do s n u c ia n.iepodbt|tow anych h i p o te z w a rs z ta te m h i s t o r y k a Z b ig n iew Ż ebickL ł ą c z y ł o s t r e i w yraźne k r y t e r i a s p o łe c z n e g o w ar- t o ś c i o ' a n ia l i t e r a t u r y . H i s t o r i a l i t e r a t u r y n i e b y ła d l a N ie go d z ie d z in ą o b o ję tn ą z p u n k tu w id z e n ia e ty c z n e g o i ideow ego, w i d z ia ł w n i e j wyraz i f u n k c ję św iadom ości s p o łe c z n e j.P ię k n y m św iadectw em ta k ie g o p o d e jś c i a j e s t J e g o k s ią ż k a t r a k t u j ą c a o p u b l i c y s t y c e l i t e r a c k i e j "K uźnicy" ( " ^ K u ź n i c a C i j e j program l i t e r a c k i " , 1 9 6 6 ). Ł ącząc z a in te r e s o w a n ia badaw cze i w a r s z t a t h i s t o r y k a l i t e r a t u r y z ta le n te m p u b lic y s ty c z n y m i p a s j ą k r y ty k a , d l a k tó re g o punktem w y jś c ia s ą zawsze z a g a d n ie n ia w s p ó łc z e s n o ś c i,
- ;77 ~
Zbigniew Ż a b ic k i r e p r e z e n to w a ł pewną s z k o łę k r y t y c z n ą , k t ó r ą w z n a c z e n iu węższym można by nazwać s z k o łą k ry ty k i m a rk s is to w s k i e j , w szerszy m z a ś: - s z k o łą k r y ty k i " s o c j o l o g i z u j ą c e j " , " w a lc z ą c e j" lu b " s p o łe c z n ik o w s k ie j" . "N ie da s i ę bowiem o d d z i e l i ć k r y t y k i od l i t e r a t u r y , l i t e r a t u r y od p o l i t y k i , p o l i t y k i od h i j s t o r i i " - p i s a ł w św ietnym a r t y k u l e " B la s k i i n ę d z e k r y ty k i" '. A w z a k o ń c z e n iu te g o s a mego a r t y k u ł u , k t ó r y d a je p r z e g lą d d z ie jó w k r y t y k i p o l s k i e j w XIX w ie k u , czytam y: "Tak s i ę ja k o ś s k ł a d a , ż e w ię k sz o ść d o b rz e n a p is a n y c h a rty k u łó w w d z i e j a c h n a s z e j k r y t y k i t o s z k ic e b a r
dzo żywo i p o le m ic z n ie z a a n g a ż o w a n e w spraw y swo
j e j e p o k i " . '
Praw da te g o z d a n ia n i e kończy s i ę n a XIX w ieku. N a jle p s z e s z k ic e i ro zpraw y Z big niew a Ź a b ic k ie g o s ą s t a r a n n i e p rz e m y ś la n e , m ają w yraźną m yśl p rz e w o d n ią , n i e ro zc h w ie w a ją s i ę w do w olnych s p e k u la c ja c h , p o s łu g u ją s i ę jęz y k iem rzeczowym i k l a rownym. W alcząc o świadom ość c z y t e l n i k a , Ż a b ic k i s t a r a ł s i ę z nim n a w ią z a ć r z e c z y w is ty k o n ta k t ju ż w p ła s z c z y ź n ie ję z y k o w e j, k t ó r a s ta n o w i n ie z b ę d n ą p odstaw ę ja k ie g o k o lw ie k d ia lo g u i wymiany m y ś li.
C z ło w ie k u d z i a ł u w łączo n y j a k ma2;o k to w spraw y in n y c h l u d z i , oddany p o trzeb o m zbiorow ego ż y c ia naukowego i l i t e r a c k ie g o . N ie s tru d z o n y p ra c o w n ik p i ó r a . H is to r y k l i t e r a t u r y , k r y t y k l i t e r a c k i , p u b l i c y s t a , tłu m a c z . W o s t a t n i c h l a t a c h doko n a ł p r z e k ła d u "M im esis" A u e rb a ch a , w c z e ś n ie j je s z c z e z re d a g o wał tłu m a c z e n ie " J e s i e n i ś re d n io w ie c z a " H u iz in g i. Nad p r z e kładem "D ziejów p a p ie s tw a " Rankego z a s k o c z y ła Go ch o ro b a i ś m ie rć .
