"Recepcja twórczości Jana Kochanowskiego w Polsce"

Anna Markiewicz

"Recepcja twórczości Jana

Kochanowskiego w Polsce"

i K ę trz y n a L.K. KÜhnasta (1 8 1 3 -1 2 7 2 ), a u t o r a wydanej w K ę trz y ­ n i e k s i ą ż k i "D eutsche K i r c h e n l i e d e r ąn P o le n " , k t ó r y s k r u p u l a ­

t n i e odnotowuje a u to r s tw o p i e ś n i p o l s k i c h poetów . KUhnast w s w o je j b i b l i o g r a f i c z n e j p r a c y p o ś w i ę c i ł Janowi Kochanowskiemu o b sz e rn y p r z y p i s , z a w i e r a j ą c y dane b i o g r a f i c z n e o p o e c i e .

Wśród p o p u la ry z a to ró w utworów Kochanowskiego r e f e r e n t wym ienił t e ż osobę p a s t o r a H. P e ł k i - n a u c z y c i e l a gimnazjum w E ł k u , p ó ź­ n i e j d y r e k t o r a seminarium e w a n g e lic k ie g o w Królewcu, o którym wspominał W. K ę t r z y ń s k i jak o o czło w iek u odznaczającym s i ę p a ­ s j ą grom adzenia p i e ś n i m azu rsk ich i " p r z y c h y l n o ś c i mowie p o l ­ s k i e j " .

S e s j ę zamknęło w y s t ą p ie n ie mgra J . K o r k o z o w i c z a - p o l o n i s t y i w i e l o l e t n i e g o d y r e k t o r a Liceum O g ó ln o k szta łc ąceg o w O s t r ó d z i e , p t . " 0 moich s p o tk a n i a c h z p o e z j ą J a n a Kochanow­

s k i e g o " . Mówca o p o w ie d z ia ł o wpływie na je g o p o k o l e n i e , d o r a s ­ t a j ą c e w d w u d z i e s t o l e c i u międzywojennym, p o e z j i a u t o r a "Odprawy posłów g r e c k i c h " . P o d k r e ś l i ł r o l ę w y b itn y c h humanistów - p r o f e ­ sorów u n i w e r s y t e c k i c h - k t ó r z y u k azy w ali tw ó rczo ść J a n a z C zar­ n o l a s u na s e m in a r ia c h i wykładach - wśród n i c h p ro feso ró w Wac­ ława Borowego i J u l i a n a K rzyżanow skiego.

Mgr Hanna Sawicka

„R EC E PC JA TW ÓRCZOŚCI JA N A K O C H A N O W SK IE G O W P O L S C E ”

Sprawozdanie z sesji naukowej

W d n i u 21 k w i e t n i a 1980 r . w s a l i k o n f e r e n c y j n e j o l s z t y ń ­ s k ie g o R a tu s z a odbyła s i ę s e s j a naukowa, zorganizow ana p r z e z Zakład F i l o l o g i i P o l s k i e j Wyższej S z k o ły P e d a g o g ic z n e j w O ls z ty ­

n i e w związku z 450 r o c z n i c ą u r o d z in J a n a Kochanowskiego. W s e ­ s j i , k t ó r e j tematem b y ła r e c e p c j a t w ó r c z o ś c i J a n a Kochanowskie­ go w P o l s c e , u c z e s t n i c z y l i p ra c o w n ic y i s t u d e n c i WSP o ra z za p ro ­ s z e n i g o ś c i e , a w śród n i c h p r o f . d r J . S ta rn a w s k i (UŁ_), d o c . d r h a b . J . R y t e l ( u w ) i d o c . d r h a b . Z. Nowak (ug) . Po uroczystym o tw a r c iu s e s j i , k tó r e g o d o k o n ał d r M. Ś w i ą t e c k i , p ie rw s z y r e f e r a t w y g ł o s i ł p r o f . J . S t a Γ ­ η a w s к i . Mówiąc o "Kochanowskim na t l e e p o k i " , n a k r e ś l i ł p o s t a ć p o e t y , k t ó r y świadomie r e a l i z o w a ł d ą ż e n ia s w o je j ep o k i

zarówno w z a k r e s i e proponowanych t r e ś c i , j a k form . a r t y s t y c z ­ n y c h . R e f e r e n t p o r u s z y ł t e ż problem y r e c e p c j i J a n a Kochanow­ s k ie g o w t w ó r c z o ś c i poetów n a s tę p n y c h p o k o le ń . K o le jn y r e f e r a t , p t . "Z p r o b le m a ty k i świadomości a r t y s t y ­ c z n e j J a n a Kochanowskiego", p r z e d s t a w i ł a d o c . J . R y t e 1 . P o d k r e ś l i ł a c i ą g ł ą a k t u a l n o ś ć p o e z j i Kochanowskiego, o k t ó r e j w ię c e j mówią d z i e j e j e j r e c e p c j i n i ż a n a l i z a t w ó r c z o ś c i . Ze

św iad ectw , j a k i e p r z y n o s z ą b a d a n i a , można w nosić o szero k im z a k r e s i e świadomości tw ó r c z e j Kochanowskiego. P o sta w io n ą t e z ę udokumentowała r e f e r e n t k a lic z n y m i dowodami, s t w i e r d z a j ą c p r z y tym, że j e s t t o tem at w ciąż o tw a r ty d l a b a d a c z y .

d o c. Z. N o w а к w y g ł o s ił r e f e r a t z a ty tu ło w a n y "Pogłosy tw ó r c z o ś c i Kochanowskiego w l i t e r a t u r z e i k u l t u r z e P ru s Królew­ s k i c h w XVI i XVII w . " . Kiedy ziem ie t e z e s p o l i ł y s i ę p o l i t y c z ­ n i e i g o sp o d a rc z o z P o l s k ą , z a in ic jo w a n e z o s t a ł y m .i n . o k r e ś l o ­ ne p r o c e s y k u l t u r o t w ó r c z e . W z a k r e s i e p iś m ie n n ic tw a p rz e w a ż a ło r e l i g i j n e , drukowane w k a n c j o n a ł a c h p r o t e s t a n c k i c h , a wśród p i e ś n i tam zam ieszczan y ch w i e l e b y ło utworów J a n a z C z a rn o la s u b ąd ź na je g o l i r y c e wzorowanych, m .in . dokonywanych p r z e z Ry­ b i ń s k i e g o p rzek ład ó w psalmów. Dla s z e r s z e g o p o p u la ry z o w a n ia p i e ś n i p r z e k ła d a n o j e rów nież na ję z y k n i e m i e c k i . P r e l e g e n t

p o d k r e ś l i ł t e ż ogromną r o l ę k a n c jo n a łó w , k t ó r e d z i ę k i swej po­ p u l a r n o ś c i i pow szechnej d o s t ę p n o ś c i p r z y c z y n i ł y s i ę do p r z e ­ t r w a n i a mowy o j c z y s t e j n a t y c h z ie m ia c h . Innym źródłem znajomo­ ś c i J a n a Kochanowskiego w P r u s a c h K ró le w sk ic h b y ły programy nau­ c z a n i a ję z y k a p o l s k i e g o w s z k o ła c h , o p a r t e między innymi na t e k s t a c h R eja i Kochanowskiego. Do naśladowców p o e ty n a l e ż a ł mi i n . J a n R y b i ń s k i , k tó re g o utwory w ykazują wyraźne p o w ią z a n ia z l i r y k ą c z a r n o l e s k ą . T r a d y c ja Kochanowskiego, b a rd zo żywa w P r d s a c h K ró le w sk ic h , o s i ą g n ę ł a swoje apogeum w o k r e s i e , gdy d z i a ł a l n o ś ć na t y c h t e r e n a c h r o z p o c z ą ł Mrongowiusz.

W d r u g i e j c z ę ś c i s e s j i g ł o s z a b r a l i pracow nicy Zakładu F i ­ l o l o g i i P o l s k i e j o l s z t y ń s k i e j WSP. Doc. d r h a b , J . R u d n i ­ c k a mówiła o w y k o r z y s ta n iu tw ó r c z o ś c i J a n a Kochanowskiego w p o d r ę c z n ik a c h s z k ó ł K o m isji E d u k a c j i Narodow ej. Mimo zmiany p r o ­ f i l u s z k o ły K V III-w ie o z n e j z hum anistycznego na materoatyozno- - p r z y r o d n i o z y , d u ż ą wagę przywiązywano w n i e j do ję z y k a o jc z y s ­ t e g o , P o d r ę c z n i k i p rz e z n a c z o n e do je g o n a u c z a n ia z a b i e r a ł y n a j ­ b a r d z i e j r e p re z e n ta ty w n e p r z y k ła d y p i ę k n e j p o ls z c z y z n y , a wśród n i o h l i c z n e w i e r s z e Koohanowskiego. Począwszy od "G ram atyki” K opczyńskiego, a kończąc n a p o d r ę c z n ik a c h wymowy i p o e t y k i F . Go- l a ń s k i e g o , F .S . Dmochowskiego i G. P iram ow icza, utwory J a n a z C z a rn o la s u s ta n o w ił y m a t e r i a ł do n a u k i ję z y k a p o l s k i e g o w z a k re ­ s i e s ło w n ic tw a , s k ł a d n i , budowy w i e r s z a , zasad rymotwórstw a. P o d r ę c z n i k i t e b y ły używane aż do p o w s ta n ia lis to p a d o w e g o . P r e l e ­ g e n tk a p r z y t o c z y ł a przykładow o w ie le fragmentów te k stó w i l u s t r u - ją o y o h omawiane z a g a d n i e n i e .

N ajw iększe z a i n t e r e s o w a n i e w z b u d z iły r e f e r a t y d o ty c z ą c e r e - o e p c j i J a n a Koohanowskiego na Warmii i M azurach. J e s t t o p r o b l e ­ matyka Dardzo s z e ro k a i w c ią ż j e s z c z e n i e do końoa z b ad an a.

Dr T , Z i θ n k i β * i с z w w ypowiedzi p t . "B eo ep c ja

tw ó r c z o ś o i J a n a Kochanowskiego na Warmii i Mazurach w XIX i p o c z ą tk u XX w ." o g r a n i c z y ł s i ę do z a g a d n ie n ia o b e c n o ś c i p o e ty na łamaoh p r a s y r e g i o n a l n e j , marginesowo t y l k o t r a k t u j ą c inne św iadectw a je g o r e c e p c j i . P r e l e g e n t w y j a ś n i ł , że z a g a d n ie n ie p o t r a k to w a ł wycinkowo, gdyż d l a p e łn e g o na n i e s p o j r z e n i a ko­ n i e c z n e b y ły b y szczegółow e b a d a n i a , między innymi d o ty c z ą c e wpływu tw ó r c z o ś c i p o e t y na ludowych poetów Warmii i Mazur. Gdy

c h o d z i o r e c e p c j ę na łamach cz a so p ism , g a z e t i k a l e n d a r z y , s t w i e r d z i ć t r z e b a , że Kochanowski b y ł b a r d z i e j p o p u la r n y na Ma­ z u r a c h n i ż na Warmii, o czym św iadczy m .in . t r a d y c j a d ru k u jeg o utworów na Mazurach, k t ó r a p r z e t r w a ł a tam aż do czasów re fo rm a ­ c j i . Utwory t e b y ły na Mazurach znane p o w szech n ie, choć w kan­ c j o n a ł a c h fu n k c jo n o w a ły anonimowo. Tem atycznie p rz e w a ż a ły wśród n i c h p i e ś n i r e l i g i j n e lu b w ogóle utwory o c h a r a k t e r z e r e l i g i j ­ nym. Mimo że w p r a s i e m a z u r s k ie j zam ieszczono ponad 50 utworów J a n a Kochanowskiego, n i e n a l e ż y on do n a j c z ę ś c i e j drukowanych twórców k rajo w y ch . Warto dodać, że w drukowanych t e k s t a c h c z ę ­ s t o wprowadzano zmiany w s to s u n k u do oryginałów, a t o d l a uczy­ n i e n i a i c h b a r d z i e j do stęp n y m i ludowemu o d b i o r c y . W podsumowa­ n i u p r e l e g e n t p o d j ą ł p ró b ę u s t a l e n i a ź r ó d e ł p o p u l a r n o ś c i p o e z j i Kochanowskiego na Warmii i Mazurach, d o p a t r u j ą c s i ę i c h w p o - nadwyznaniowości i tem atyce t e j p o e z j i , b l i s k i e j ludowemu od­ b i o r c y , o ra z w j e j t r e ś c i a c h n a r o d o w o - p a tr io ty c z n y c h .

Podobną te m a ty k ą , a l e w węższym z a k r e s i e , z a j ą ł s i ę d r A. S t a n i s z e w s k i , k t ó r y omówił problem r e c e p c j i tw ór­ c z o ś c i Kochanowskiego za m ie sz c z o n e j w "Nowo wydanym K an cjonale Pruskim " i w d z i e ł a c h Mrongowiusza. W wyniku w nik liw y ch badań a u t o r p r z e d s t a w i ł z a k r e s i c z ę s t o t l i w o ś ć występowania tam p i e ­ ś n i i psalmów J a n a Kochanowskiego i , podobnie j a k przedmówca,

p o d k r e ś l i ł z n a c z e n ie d ru k u utworów Kochanowskiego na t e r e n i e Warmii i Mazur.

0 k o n t a k t a c h Kochanowskiego z Kromerem - na p o d sta w ie za­ chowanej t w ó r c z o ś c i Tomasza P ła z y - mówił w kom unikacie nauko­ wym mgr W. C i e s i e l s k i . Wskazał on t e ż na k o n ie c z n o ś ć p ro w a d z e n ia badań nad k o re s p o n d e n c ją P ł a z y , s ta n o w ią c e j ważne ź ró d ło h i s t o r y c z n e , w którym można z n a l e ź ć rów nież p r z y c z y n k i do b i o g r a f i i Ja n a z C z a r n o la s u .

Na zak o ń czen ie s e s j i s t u d e n c i f i l o l o g i i p o l s k i e j w y s t ą p i l i z komunikatami naukowymi.

Mgr Anna M arkiewicz

„R EW O L U C JA 1905 R O K U A K U L T U R A P O L S K A ”

Sym pozjum naukowe w Instytucie H istorycznym UW

W d n i a c h 28-29 k w i e t n i a 1980 r . odbyło s i ę sympozjum nau­ kowe pośw ięcone r e w o l u c j i 1905 roku i j e j w ie lo stro n n y m zwią­ zkom z k u l t u r ą p o l s k ą , zorganizow ane p r z e z I n s t y t u t H is to r y c z n y Ш . W zięło w nim u d z i a ł k i l k u d z i e s i ę c i u b a d aczy h i s t o r i i , h i s ­ toryków l i t e r a t u r y , prawa o r a z s o c jo lo g ó w .

O tw a rc ia sympozjum d o k o n ał p r o f . d r S . K i e n i e w i c z (IH UW), k t ó r y m .i n . w sk a z a ł na s z e r e g z a g a d n ie ń i tematów zw iązanych z tym d o n io sły m wydarzeniem h isto ry c z n y m , a c i ą g l e j e s z c z e sta n o w ią c y c h n a d e r w dzięczne i o b ie c u ją c e p o le badań n i e t y l k o h i s t o r y c z n y c h , a l e rów nież i n t e r d y s c y p l i n a r n y c h , z w ła sz c z a w s f e r z e p ro m ien io w a n ia r e w o l u c j i 1905 ro k u na s z e r o ­ ko pojmowaną k u l t u r ę e p o k i . W pierwszym d n i u obrad r e f e r a t "Re­