Arkadiusz Domaszk
Uprawnienie duchownych do
przepowiadania Słowa Bożego w
świetle Kodeksu Prawa
Kanonicznego z 1983 r.
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/3-4, 51-67
KS. A R K A D IU S Z D O M A S Z K , SD B
U n iw e rsy te t K a rd y n a ła S te fa n a W y szyńskiego w W arszaw ie
UPRAWNIENIE DUCHOWNYCH
DO PRZEPOWIADANIA SŁOWA BOŻEGO
W ŚWIETLE KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO Z 1983 R.
T reść: W stę p . 1. O b o w ią z e k g ło sz e n ia E w a n g elii p rz e z szafarzy. 2. W ła d z a b i sk u p ó w . 3. U p ra w n ie n ie p re z b ite ró w i d iak o n ó w . Z a k o ń c z e n ie .
Wstęp
Kapłaństwo w Kościele katolickim odnajduje swoją tożsamość
w osobie D obrego Pasterza - Jezusa Chrystusa. Kapłani noszą w so
bie obraz Chrystusa i pom agają ludziom rozpoznać Zbawiciela. Po
moc w rozpoznawaniu Jezusa Chrystusa wyraża się m.in. w spraw o
waniu funkcji prorockiej, której częścią jest posługa słowa Bożego.1
Normy prawa kanonicznego, które regulują to posługiwanie, zawie
rają się w trzeciej księdze Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r.2
W kanonicznym ujęciu kościelne posługiwanie słowu Bożem u
dotyczy zwłaszcza dwóch przestrzeni: przepow iadania i katechezy3.
1 Por. K ongregacja ds. D uchow ieństw a, Instrukcja Kaptan, pasterz i przew odnik
wspólnoty parafialnej, 04.08.2002 r., Pallotinum 2002, n r 9.
2 Por. Codex Iuris Canonici, auctoritate Joannis Pauli PP. prom ulgatus, K odeks Prawa
Kanonicznego. Przekład polski zatw ierdzony przez K onferencję E pisk o p atu , P oznań
1984 (dalej K PK 1983). S tru k tu ra obecnego K odeksu wyraźniej ukazuje o d ręb n o ść z a d a n ia nauczycielskiego w K ościele, por. P. G . M arcuzzi, Introduzione al libro III, w: Co-
dice di Diritto C anonico, a cu ra di T. B erto n e, R om a 1983, s. 473.
3 Słowo Boże w różnorodny sposób m oże dotrzeć do człowieka. Jed n ak że te dwa sposoby: p rzepow iadanie i katecheza, zajm ują cen traln ą i uprzyw ilejow aną pozycję w K ościele, por. J. A. C oriden, Introduction a n d com m entary, w: N ew com m entary o f the
C ode o f Canon Law , ed. J. P. B eal, J. A. C o rrid en , T. J. G reen , New Y ork-M ahw ah
2000, s. 920; J. A. F uentes, In tro d u cció n y com entario, w: Comentario exegetico al Códi-
go de Derecho C anónico, ed. A. M arzoa, J. M iras y R. R odrfguez-O cańa, vol. II I /l,
Termin przepow iadanie (praedicare) określa tę część posługi słowa
Bożego, która wiąże się z kaznodziejstwem Kościoła4. „Przepow ia
daniu słowa Bożego poświęcone są kanony od 762 do 772 i chociaż
nie definiują one wprost term inu przepow iadanie, z tekstów wyni
ka, że praedicatio oznacza ustny przekaz żywego słowa Bożego, któ
re objawia się przede wszystkim przez usta kapłanów, którzy p o
winni uznać przepow iadanie za swój podstawowy obowiązek.”5
Z ag adn ien ie posługi słowa Bożego w treści poszczególnych k a
nonów k oncentruje się w okół głoszenia Ewangelii, któ ra jest
esencją i form ą cen traln ą dla służby słow a6. Przepow iadanie
Ew angelii jest zadaniem i jednocześnie odpow iedzialnością
wszystkich członków L udu B ożego7. W ram ach tego w spólnego
761 K P K 1983: „D o głoszenia nauki chrześcijańskiej należy stosow ać różne do stęp n e środki, zwłaszcza p rzepow iadanie i nauczanie katechetyczne, któ re zajm ują zawsze n a czelne m iejsce; n astępnie przedstaw ianie nauki w szkołach, w akadem iach, n a ko n fe rencjach i różnego rodzaju zebraniach; upow szechnianie jej przez publiczne d e k la ra cje, dokonyw ane przez k o m p eten tn ą w ładzę z okazji pewnych w ydarzeń, n a d to przez słow o drukow ane o raz inne środki społecznego p rzek azu .”
4 Term in: przepow iadanie w ydaje się być trudnym d o sprecyzow ania, por. J. Stacey, P reaching, w: A new dictionary o f Christian theology, ed. A. R ichardson - J. B ow den, N orw ich 1984, s. 458-460. O posłudze słow a Bożego, jak o term inie technicznym o d n o szącym się do przepow iadania i katechezy, mówił A. M ontan. Term in ten o d ró żn ia się o d głoszenia Ewangelii, k tó re z kolei m oże być używane w bardzo szerokim znaczeniu - w szelkiego głoszenia o ręd zia chrześcijańskiego, por. tenże, L a fu n zio n e di insegnare
della Chiesa, w: L a norm ativa del nuovo Codice, a cura di E. C appellini, B rescia 1983,
s. 144. W p o przednim K odeksie Praw a K anonicznego z 1917 r. praw odaw ca użył term i nu concio (kazanie), który był analogiczny d o w spółczesnego - praedicare. Por. Codex
Iuris Canonici, Pii X p o n tific is M axim i iussu digestus, Benedicti Papae X V a u c to rita te p ro m u lg a te , Typis Polyglottis V aticanis 1956 (dalej C IC 1917), can. 1337-1348.
5 Z. A dam ek, H om iletyka, Tarnów 1992, s. 95.
6 Por. L. C h iap p etta, II Codice di Diritto Canonico, C om m ento giuridico-pastorale, t. II, R o m a 1996, t. II, dz. cyt., s. 12. Por. tak że M. A. Sanches G om ez, E l anuncio del
Evangelio en el Codigo de Derecho C anonico, Introduccion al Libro III: „De Ecciesiae m unere docendi”, V alencia 1990; A. Lew ek, N ow a ewangelizacja w d uchu Soboru Waty kańskiego II, t. 1-2, Katow ice 1995. N a c en traln e znaczenie głoszenia Ew angelii w świe-
cie współczesnym wskazał papież Paweł VI w oddzielnej adhortacji, por. Evangelii nun-
tiandi, 08.12.1975 r., AAS 68 (1976), s. 5-76. Por. także Ja n Paw eł II, A d h o rtacja Vita consecrata, 25.03.1966 r., Z ąbki 1996, n r 81.
7 W spółodpow iedzialność wszystkich podm iotów w K ościele za posługę słowa p rz e n ika myśl o kom unii eklezjalnej, por.: „O w a w spólna odpow iedzialność za posługę sło wa, realizow ana w edle różnych stopni reprezentacyjności i władzy o raz w zgodzie z ró ż n o ro d n o śc ią specjalnych funkcji, zaw iera się zatem w logice kom unii kościelnej n a każ dym poziom ie jej różnych wyrazów: od Papieża (...), aż do w iernego św ieckiego (...). O znacza to, że p rzed wszelkim ostatecznym upow ażnieniem teologicznym do m ów ie nia w im ieniu K ościoła, każdy wierny je s t zobow iązany n a m ocy sa k ram e n tu b ierzm o
praw a i obowiązku w ystępują pew ne różnice, gdy dzielimy w ier
nych na duchownych i świeckich. Poszukiw ania poniższego rozw a
żania skupią się na duchownych. Z ak res obowiązków i upraw nień
biskupów, prezbiterów i diakonów będzie treścią tego o p rac o
wania, w świetle aktualnego praw odaw stw a Kościoła. Tym samym
inne kwestie dotyczące przepow iadania, a zwłaszcza odnoszące
się do przedm iotu i m etody kaznodziejskiej, nie zostaną tutaj
uwzględnione.
1. Obowiązek głoszenia Ewangelii przez szafarzy
Z agadnienie przepow iadania słowa Bożego otwiera kanon w ska
zujący na obowiązek głoszenia Ewangelii Bożej przez szafarzy. K a
non ten, nawiązujący do nauczania Soboru W atykańskiego II, p o d
kreśla znaczenie słowa Bożego, które jednoczy Lud Boży. „Ponie
waż Lud Boży jednoczy się przede wszystkim przez słowo Boga ży
wego, którego z cąłą słusznością m ożna się dom agać z ust k apłań
skich, stąd święci szafarze winni bardzo cenić posługę przepow ia
dania, ponieważ ich podstawowym obowiązkiem jest głoszenie
wszystkim Ewangelii Bożej”8.
w ania - który go włącza w kom unię św iadków - do głoszenia ‘nie siebie samych, ale C hrystusa Jezu sa’ (2 K or 4,5). A jest to m ożliwe jedynie wówczas, gdy zachow uje się ciągle, także we własnym sposobie działania, kom unię z całym K ościołem (kan. 209 § 1)”, L. G ero sa, Prawo Kościoła, Podręczniki teologii katolickiej (Am ateca), t. 12, P oznań 1999, s. 113. O profetycznej służbie w głoszeniu Ew angelii p rzez wszystkie grupy w ier nych K ościoła, por. Synod Biskupów. Z g ro m ad zen ie specjalne dla E uropy. Deklaracja
- abyśmy byli św iadkam i Chrystusa, który nas wyzwolił, W arszawa 1992, s. 14-15; Ja n Pa
w eł II, List apostolski N ovo m illennio ineunte, 06.01.2001 r., Poznań 2001, n r 40; W. Łydka, N auczanie Kościoła, w: Słow nik teologiczny, red. A. Z u b erb ier, K atow ice 1998, s. 334; J. L. Santos, Predicazione, w: N uovo dizionario di diritto canonico, a cu ra di C. C o rral Salvador, V. Paolis, G . G h irlan d a, T orino 1993, s. 814-817; M. C. H ilkert, Pre
aching, w: The new dictionary o f theology, J. K om onchak - M. Collins - D. A. L ane, Wil-
m ington-D elaw are 1988, s. 791-797; P. V. Paolis, L a fu n zio n e di insegnam ento nel C odi
ce di Diritto C anonico, S em inarium 41 (1989) n r 3-4, s. 452-455; J. Syryjczyk, Przepowia danie słowa Bożego i nauczanie katechetyczne według norm nowego prawa kościelnego, w: Duszpasterstwo w świetle Nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, red. J. Syryjczyk, W ar
szawa 1985, s. 138. Z ad an ia profetyczne wiernych wynikają z w szczepienia w C hrystusa po p rzez sak ram en t chrztu, por. K P K 1983, kan. 204 § 1.
8 K P K 1983, kan. 762. K anon ten m a swoje ź ródło biblijne w Ml 2,1-9. O jednoczącej m ocy słowa, któ re p ad a z ust kapłańskich, w pow iązaniu z kan. 762, por. L. G ero sa, D i
ritto ecclesiale e pastorale, Torino 1991, s. 63-64. Por. także o roli słowa Bożego w asp e k
cie duszpasterskim : A. M ichalik, Duszpasterz wczoraj, dziś i jutro. C zęść I I wybrane za
gadnienia duszpasterskie, Tarnów 1997, s. 147-158; D. B ourgeios, Duszpasterstwo K o ścioła, Poznań 2001, s. 341-381.
Święci szafarze są zobowiązani do głoszenia Ewangelii i jest to
ich podstawowy obowiązek. Powaga przepow iadania słowa Bożego
wyklucza traktow anie tego zadania jako m arginalnego, opcjonalne
go czy drugorzędnego9. Z arazem należy zauważyć, że chociaż tekst
łaciński kan. 762 wskazuje na to zadanie jako jeden z najważniej
szych obowiązków, to nie jest ono jedynym. Łączy się ono i przeni
ka z uświęcającą misją świętych szafarzy, co jest ujęte w innych no r
m ach Kodeksu z 1983 r.10
Z obowiązkiem świętych szafarzy, tj. biskupów, kapłanów i dia
konów łączy się nierozdzielnie praw o pozostałych wiernych do
otrzym ania tego daru, tj. do usłyszenia słowa Bożego z ust kap łań
skich'1. Szafarze występują tu jako pośrednicy, którzy głoszą słowo
Boże dla zbudowania duchowego wiernych. Na praw o wiernych do
otrzymywania darów duchowych za pośrednictw em szafarzy wska
zuje też inna norm a z Kodeksu z 1983 r.: „W ierni m ają prawo
otrzymywać pom oce od swoich pasterzy z duchowych dóbr Kościo
ła, zwłaszcza zaś słowa Bożego i sakram entów .”12
9 Por. J. H. Provost, Brought together by the word o f the living G od (C anons 762-772), S tudia C an o n ica 23 (1989) n r 2, s. 350.
10 P or. C o m m en to a l Codice di D iritto C anonico, a c u ra di P. V. P in to , R o m a 1985, s. 478. Por. b rzm ien ie k a n o n u w sch em acie z 1977, PP K , t. 11, z. 1, n r 21123; k an o n ten w skazyw ał n a pierw szy obo w iązek (prim u m o ffic iu m ) ew angelizacji. P o d o b n ie k an o n byt ujęty w sch em acie z 1980 ę., por. C o m m u n ic a tio n es 29 (1997), s. 95. S ch e m at z 1982 r. w o dnośnym kan. 762 m ów it o pra ecip u u m officiu m , p o r. S ch em a N o-
vissim um , P ost C o n su lta tio n em S. R . E. C a rd in a liu m , E p isc o p o ru m C o n fe re n tia -
ru m , D ic as te rio ru m C u riae R o m a n a e, U n iv e rsita tu m F a c u lta tu m q u e E cclesiastica- rum N e cn o n S u p e rio ru m In stitu to ru m V itae C o n se c ra ta e R eco g n itu m , Iu x ta P lacita P a tru m C o m issionis D e in d e E m e n d a tu m A tq u e S um m o P ontifici P ra e se n ta tu m , E C iv itate V aticana, 25 M a rtii 1982. Z a m ia n a p rim u m n a pra ecip u u m officiu m uw zględnia d o n io sło ść E u ch ary stii, w k tó rej słow o B oże jes t częścią, ale nie całością, p o r. J. A. F u e n tes, Introducción y com entario, dz. cyt., s. 100. Por. tak że: „Poniew aż kult ch rześcijań sk i, w którym realizu je się w sp ó ln e k ap łań stw o , je s t d ziełem , k tó re wypływa z w iary i n a niej się o p ie ra , święci sza farze m ają p ilnie sta ra ć się ją w zbu dzać o ra z w yjaśniać, zw łaszcza p rzez p o słu g ę słow a, k tó ra rodzi i k a rm i w ia rę .”, K PK 1983, kan. 836.
11 Por. P. U rso , II ministero della parola divina: predicazione e catechesi (can. 781-
792), w: G ruppo italiano docenti ,di diritto ca nonico - L a fu n zio n e d i insegnare della Chiesa, X I X Incontro d i studio p asso della M endola - Trento, 29.06-03.07.1992, M ilano
1994, s. 31-32; J. A. C o rid en , Introduction a n d com m entary, dz. cyt., s. 924. N a ro z ró ż n ienie w K ościele św ieckich od św iętych szafarzy (sacri m inistri) w skazuje K P K 1983, kan. 207 § 1.
12 Tam że, kan. 213. Por. J. H e rran z , Studi sulla nuova legislazione della Chiesa, M ila no 1990, s. 255-256.
2. Władza biskupów
Wszyscy szafarze m ają obowiązek głoszenia Ewangelii. Biskupi
są pierwszymi zobowiązanymi do realizacji tego zadania. Kan. 756
podaje, że w odniesieniu do Kościoła powszechnego, zadanie gło
szenia Ewangelii przynależy do Biskupa Rzymskiego i Kolegium
Biskupów13. W Kościołach partykularnych odpowiedzialność i n ad
zór leży w gestii konkretnych biskupów. Są oni, wobec pow ierzone
go im ludu, kierownikami całej posługi słowa14.
W całości posługi nauczania biskupi są dla wiernych autentycz
nymi nauczycielam i i m istrzam i w iary15. A utentycznem u p rze p o
w iadaniu biskupów odpow iada obow iązek wiernych okazywania
religijnego posłuszeństw a, w obec takiego nauczan ia16. D ziałal
ność nauczycielska biskupów dokonuje się zawsze we w spólnocie
z G łow ą K olegium i kom unii w zajem nej17. Biskupi jako autentycz
ni nauczyciele wiary w pow ierzonych sobie K ościołach party k u lar
13 Por. K PK 1983, kan. 756 § 1. P apież w o d n iesie n iu d o całego K ościota głosi E w angelię. W całej po słu d ze słow a B iskup R zym u nie je s t niczym skrępow any, tym bard ziej w zak resie p rz ep o w iad an ia, m im o że nie istnieje ż ad e n oddzielny k an o n n a ten te m a t w K o deksie z 1983 r. P rio ry tet g ło szen ia E w angelii p rzez biskupów , sło w em i czynem , pow tórzył je d e n z o statn ich d o k u m en tó w M ag isteriu m , p o r. Jan P a w eł II, A d h o rta cja Pastores gregis, 16.10.2003 r., K raków 2003, n r 26. N a pojęcie ew angelizacji sk ła d a się całe p o sła n ie K ościoła, realizow ane przez słow o i czyn, por. R. Z erfa ss, O d perykopy do h om ilii, K raków 1995, s. 17. Z ag a d n ie n ie ew angelizacji, p o r. tak że W. Przyczyna, Integralne ujęcie ewangelizacji, w: Z zagadnień wspótczesnej
h om iletyki, K raków 1993.
14 Por. K P K 1983, kan. 756 § 2. Treść całeg o teg o k a n o n u naw iązuje do o d p o w ied niego 1327, C IC 1917; b rz m ien ie k a n o n u w kolejnych sch em atach : z 1977 r., p o r. PPK , t. 11, z. 1, n r 21116-21118; z 1980 r., C o m m u n ic atio n es 29 (1997), s. 94; w sc h e m acie z 1982 r. m odyfikacji uległ tylko drugi p a rag ra f, p o r. Schem a N ovissim um , can. 756. P osługa biskupów w ykonyw ana „w spólnie” , o k tórej mówi drugi p a rag ra f, o d n o si się d o K o n feren cji E p isk o p atu lub synodów party k u larn y ch , por. kan. 753 a k tu a l nego K odeksu.
15 Por. tam że. O istotnej roli nauczycielskiej biskupów w K ościele, w pow iązaniu z innymi ich zadaniam i, por. Z. G rocholew ski, „M unus d o cen d i” biskupa, Praw o - A d m inistracja - K ościół 1 (2001) 5, s. 5-32. Por. także J. R. V illar, El m agisteńo episcopal,
enseńanza autentica del Evangelio, Ius canonicum 40 (2000) n r 79, s. 35-51.
16 Por. K P K 1983, kan. 753. Tenże k anon nazywa biskupów nauczycielam i (doctores), p ogłębienie tej myśli w raz z przybliżeniem zad ań nauczycielskich biskupów n a tle cało ściowego zad an ia nauczycielskiego w aktualnym K odeksie, por. D. C om p o sta, II „ m u
nus do cen d i” nel nuovo Codice d i Diritto Canonico. II „m unus docendi ” dei vescovi, Pale-
stra del C lero, 63 (1984), s. 91-105.
17 Por. K PK 1983, kan. 375 § 2. Por. także J. A. F uentes, Introducción y com entario, dz. cyt., s. 102.
nych są m oderato ram i całej posługi słow a18. W węższym zakresie
posługi słowa - kaznodziejskiego przepow iadania - biskupi d iece
zjalni (a również i tytularni) uzyskują praw o głoszenia słowa
wszędzie, a więc również poza swoim Kościołem partykularnym .
„Biskupi m ają praw o przepow iadać wszędzie słowo Boże, rów
nież w kościołach i kaplicach instytutów zakonnych na praw ie p a
pieskim , chyba że miejscowy biskup w poszczególnych przypad
kach wyraźnie tego odm ów i.”19
U praw nienie biskupów do przepow iadania słowa w projekcie
księgi trzeciej z 1977 r. oddano term inem technicznym facultas.
W dalszych projektach zwrócono uwagę, że kanon ten dotyczy
upraw nień osobowych, a nie tyle miejsca, w którym się przepow ia
da i użyto wyrazu ius20. W dyskusji nad schem atem z 1982 r. konsul-
torzy pozostawili term in ius, który oddaje własne upraw nienie
i godność biskupią (otrzym aną wraz ze święceniami) w zakresie
przepow iadania21. Na zależność władzy profetycznej od święceń
wskazuje też adhortacja Jana Pawła II poświęcona biskupom.
„Każdy biskup otrzym ał wraz ze święceniami podstawową misję
głoszenia słowa z autorytetem .”22
Z dyspozycji kan. 763 wynika, że biskup pozamiejscowy nie musi
się starać o specjalne zezwolenie na głoszenie słowa w danej diece
zji. Biskup miejsca może jed n ak odm ówić tego prawa, jeśli istnieje
uzasadniona przyczyna23. W praktyce korzystanie z tego praw a wy
Por. K PK 1983, kan. 756 § 2. Łaciński tekst używa w tym m iejscu wyrazu modera-
tores. W skazuje tym samym na n a d rzę d n ą rolę biskupa nad w ielom a form am i aktyw no
ści w iernych, z których n iek tó re nie są b ezp o śred n io zw iązane z jego w ładzą rządzenia, por. J. A. F uentes, Introducción y com entario, dz. cyt., s. 81-82. Szczególna ro la bisku pów, ja k o m o d era to ró w posługi słowa, wynika także z faktu ich udziału w U rzędzie N a uczycielskim Kościoła, por. V. Fagiolo, II m im u s docenti: i canoni introduttivi del I II L i
bro del C odex e la dottrina conciliare sul Magistern Autoritativo della Chiesa, M o n ito r Ec-
clesiasticus 112 (1987), s. 32. ■’ K P K 1983, kan. 763.
20 Por. dyskusja nad pro jek tem z 1980 r., C om m unicationes 29 (1997), s. 33; term in
ius pozo stał w schem acie z 1982 r., por. Schem a Novissim um , can. 763.
Por. C o m m unicationes 15 (1983), s 93. Por. także L. C h iap p etta, II Codice di Dirit-
to C anonico, t. II, dz. cyt., s. 16; E. Tejero, The teaching office o f the Church, w: Code o f Canon L a w annotated, ed. E. C ap arro s, M. T h eriau lt, J. T h o rn , M ontreal 1993, s. 503;
L. G ero sa, Prawo Kościoła, dz. cyt., s. 115.
22 Por. Jan Paweł II, A dhortacja Pastores gregis, dz. cyt., n r 29.
23 K anon wyraźnie podaje, że biskup m iejsca m oże odm ów ić praw a przepow iadania.
Z atem ordynariusz m iejsca, który nie jest biskupem , nie m oże zabronić skorzystania z tego praw a. M ożliwość odm ów ienia innem u biskupow i praw a d o przepow iadania wy
gląda tak, że biskup, zanim przybędzie do obcej diecezji, pow iada
mia o tym zam iarze miejscowego biskupa24. W arto w tym miejscu
zaznaczyć, iż takie określenie praw a biskupów do przepow iadania
jest odejściem od rozum ienia jego jako przywileju, jak stanowiło
poprzednie prawodawstwo. Tak rozum iane praw o (a nie przywilej)
wynika z docenienia godności i władzy biskupów, którzy są n astęp
cami apostołów 25.
Prawo do przepow iadania jest udzielone biskupom. Z atem nie
dotyczy wikariuszy, prefektów i adm inistratorów apostolskich oraz
prałatów personalnych, chyba że posiadają sakrę biskupią26. Rów
nież nie jest to prawo własne prałatów i opatów terytorialnych27.
Z praw em biskupów, zwłaszcza diecezjalnych, koreluje ich o bo
wiązek kaznodziejski. „Przede wszystkim biskup nie może uwolnić
się od obowiązku przepow iadania lilb głoszenia osobiście słowa
Bożego. Jest on - jak to już zostało podkreślone - nauczycielem
autentycznym , posłanym przez Pana w celu nauczania”28. Powinien
on osobiście i często przepow iadać słowo Boże, zwłaszcza w odnie
sieniu do swoich diecezjan. „Biskup diecezjalny m a obowiązek
przedstaw iać wiernym i wyjaśniać prawdy wiary, w które należy
wierzyć i stosować w obyczajach, sam często przepow iadając (...)”29.
W skazanie na to, że głoszenie Ewangelii jest osobistym obowiąz
kiem biskupa, pojawiło się w schem acie księgi trzeciej z 1977 r.,
chociaż w ostatecznej redakcji nie zostało wyeksponowane w księ
dze poświęconej zadaniom nauczycielskim Kościoła30. W przepo
w iadaniu biskupa łączy się autorytet jego urzędu ze służbą słowu
nika także z kan. 756 § 1, który mówi o kierow niczej funkcji biskupa w obec całej p o słu gi słowa w swoim K ościele partykularnym . O dm ów ienie biskupow i jego praw a do p rz e pow iadania dom aga się b ard zo pow ażnej przyczyny. Przykładow o m oże być nią p rzek o n anie, że głoszone słowo zaw ierać będzie b łęd n ą albo fałszywą naukę, por. J. A. C ori- den, Introduction a n d com m entary, dz. cyt., s. 925.24 Por. E. Sztafrowski, Podręcznik prawa kanonicznego, t. 3, W arszawa 1986, s. 29. 25 Por. L. C h iap p etta, II Codice di Diritto C anonico, t. II, dz. cyt., s. 16; P. U rso, II m i-
nistero della parnia divina, dz. cyt., s. 33; J. A. F uentes, Introducción y com entario, dz.
cyt., s. 102.
26 Por. L. C h iap p e tta, U Codice di Diritto C anonico, t. II, dz. cyt., s. 17. O w ikariu szach, p refek tac h i ad m in istrato rac h apostolskich, por. K PK 1983, kan. 371; o p ra ła tu - rze p erso n aln ej, por. tam że, kan. 295.
27 O p rałatach i o p atach terytorialnych, por. tam że, kan. 370. 28 Z. G rocholew ski, „ M unus d ocendi" biskupa, dz. cyt., s. 21. 29 K PK 1983, kan. 386 § 1.
Bożemu. Biskup pom aga wiernym odczytać „dzisiaj” Kościoła
w świetle słowa Bożego31.
Innym obowiązkiem, a jednocześnie upraw nieniem biskupów,
jest koordynacja i kierowanie przepow iadaniem słowa Bożego
w Kościele partykularnym . Prawodawca określa, że biskup diece
zjalny może wydawać bardziej szczegółowe zarządzenia w m aterii
kaznodziejskiej: „W wykonywaniu przepow iadania wszyscy powin
ni pon ad to zachować norm y wydane w tej sprawie przez biskupa
diecezjalnego.”32 N aukę chrześcijańską m ożna rozprzestrzeniać
z wykorzystaniem środków społecznego przekazu. Ten sposób prze
pow iadania prawodawca reguluje następująco: „Gdy idzie o prze
kazywanie nauki chrześcijańskiej przez radio lub telewizję, należy
zachować przepisy wydane przez K onferencję E piskopatu.”33
K ierow nicza rola b iskupa dotyczy także niektórych innych
form głoszenia słowa, np. rekolekcji czy misji. „Proboszczow ie
zgodnie z zarządzeniem biskupa diecezjalnego pow inni w pew
nych okresach organizow ać to przepow iadanie, k tó re nazywa się
rekolekcjam i i świętymi m isjam i, lub inne form y p rzepow iadania
dostosow ane do miejscowych p o trz e b .”34 O bow iązkiem biskupa
jest rów nież d o tarcie ze słowem Bożym do osób, k tó re nie m ogą
korzystać ze zwyczajnego duszpasterstw a, jak rów nież do niew ie
rzących. „D uszpasterze, zwłaszcza biskupi i proboszczow ie, p o
winni troszczyć się, aby było głoszone słowo Boże rów nież tym,
którzy ze względu na w arunki życia nie m ogą dostatecznie korzy
stać z ogólnej i zwyczajnej opieki pasterskiej albo są jej całkow i
cie pozbaw ieni. M ają też zadbać o to, by ew angeliczne orędzie
do cierało do niew ierzących m ieszkających na danym terytorium ,
31 Por. D . B ourgeios, Duszpasterstwo Kościoła, dz. cyt., s. 367-370.
32 K P K 1983, kan. 772 § 1. W cześniejszy k ształt teg o k an o n u , p o r. schem at z 1980 r. - can. 16, C o m m u n icatio n es 29 (1997), s. 96; 1982 r. - Schem a N ovissim um , can. 772 § 1 . 0 ró żn o rak ich z a d an iach b isk u p a zm ierzających do tego, aby słow o B o że było w iern ie i skutecznie n au cz an e, por. Z. G rocholew ski, „M unus d o c en d i” b isku
p a , dz. cyt., s. 20-31.
33 K PK 1983, kan. 772 § 2. Por. schem at z 1977 r. - kan. 13 § 3, PP K t. 11, z. 1, n r 21128; 1980 r. - c a n . 14 § 2, C o m m unicationes 29 (1997), s. 95; 1982 r. - Schem a Novis- sim um , can. 772 § 2. O różnych rozporządzeniach, k tóre wydały poszczególne K onfe rencje E p isk o p atu , por. P. U rso, II ministero della parola divina, dz. cyt., s. 41-42.
34 K PK 1983, kan. 770. Por. schem at z 1977 r. - kan. 23, PP K t. 11, z. 1, n r 21145; 1980 r. - can. 21, C o m m unicationes 29 (1997), s. 97; 1982 r. - Schem a Novissim um , can. 770.
poniew aż rów nież ich, tak sam o jak w iernych, trzeb a objąć dusz
pasterstw em .”35
3. Uprawnienie prezbiterów i diakonów
Podm ioty odpow iedzialne za posługę słowa są uporządkow ane
hierarchiczne. D latego kan. 757 Kodeksu z 1983 r. wskazuje na
prezbiterów i diakonów: „D o własnych zadań prezbiterów , którzy
są współpracownikam i biskupów, należy głoszenie Ewangelii B o
żej. Ten obowiązek spoczywa zwłaszcza na proboszczach oraz in
nych duszpasterzach, w stosunku do powierzonego im Ludu. Jest
również rzeczą diakonów uczestniczyć w posłudze słowa, we wspól
nocie z biskupem i jego prezbiterium .” Prezbiterzy wypełniają obo
wiązek głoszenia Ewangelii w zależności od biskupa i jego oczeki
w ań36. D iakoni też uczestniczą w pdsłudze słowa w podpo rządko
wanej relacji, we wspólnocie z biskupem i prezbiterium Kościoła
partykularnego, ńa co wskazuje ten sam kan. 75737.
Przytoczony wyżej kanon, wspólny dla przepow iadania i naucza
nia katechetycznego, znajduje rozwinięcie w kan. 764 Kodeksu
z 1983 r.: „Z zachowaniem przepisu kan. 765, prezbiterzy i diakoni
posiadają wszędzie władzę przepow iadania, za domyślną przynaj
mniej zgodą rektora kościoła, chyba że ta władza została ograni
czona lub odw ołana przez kom petentnego ordynariusza, albo na
35 K P K 1983, kan. 771 §§ 1-2. Por. schem at z 1977 r. - kan. 24, PP K t. 11, z. 1, nr 21146-21147; 1980 r . - c a n . 22 §§ 1-2, C om m unicationes 29 (1997), s. 97; 1982 r. - Sche m a Novissim um , can. 771 §§ 1-2. Troska duszpasterska biskupa pow inna ogarniać wszystkich, którzy na stale lub czasqwo przebywają n a jego terytorium , również nie chrześcijan i niewierzących, por. KPK 1983, kan. 383. Obow iązkiem biskupa jest także czuwać, aby nie w kradły się nadużycia w zakresie posługi słowa, por. tam że, kan. 392 § 2.36 Por. K ongregacja ds. D uchow ieństw a, Instrukcja Kapłan głosiciel słowa, szafarz sa
kram entów i przew odnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa,
19.03.1999 r„ Tarnów 1999, s. 26.
37 Por. C om m ento al Codice..., P. V. P into, dz. cyt., s. 477. O p rezb iterach , którzy w spółpracują z biskupem w posłudze słowa, ja k rów nież o udziale diakonów w tym z a d aniu, por. schem at z 1977 r. PPK , t. 11, z. 1, n r 21119. Projekt z 1980 r. p o d o b n ie u j m ow ał tenże kanon. Istotną różnicą w zględem p oprzedniego pro jek tu było w skazanie n a głoszenie Ew angelii, jak o w łasnego obow iązku prezbiterów , a nie że je s t to pierw sze ich zadanie: „Presbyteris, Episcoporum quidem cooperatoribus, proprium est Evangelium
D ei annuntiandi C o m m unicationes 29 (1997), s. 94; p odobnie zad an ia p re zb ite rów i diakonów rysował p ro jek t z 1982 r., por. Schem a N ovissim um , can. 757. O p rz e pow iadaniu, k tó re dokonuje się w kom unii z biskupem , por. F. L ian K hen T hang, D e
ministry o fd e word as one o fth e principal duties o fth e parish priest in the light o fca n . 528 § 1, R om ae 1997, s. 28-30; J. A. C orid en , Introduction and com m entary, dz. cyt., s. 921.
podstaw ie prawa partykularnego jest wymagane wyraźne zezwole
nie.” Polskie tłum aczenie kan. 764 mówi o władzy przepow iadania
w odniesieniu do prezbiterów i diakonów. W tekście łacińskim p ra
wodawca używa term inu facultas. Takie rozwiązanie praw ne jest
zdecydowanie innym od kan. 1328 C IC z 1917 r. N orm a poprzed
niego Kodeksu dom agała się dla kapłanów i diakonów misji k ano
nicznej, której udzielał biskup. M isja ta była uczestnictwem we w ła
dzy jurysdykcyjnej biskupa38. Podobne rozwiązania do tych z Ko
deksu z 1917 r. proponow ał pierwszy projekt trzeciej księgi
z 1977 r.39 A ktualnie Kodeks nie nazywa tego upraw nienia misją
kanoniczną, używa całkiem innego term inu technicznego. Czy jest
to tylko proste zastąpienie jednego wyrazu innym, czy też za tą
zm ianą kryje się inna treść teologiczno-praw na40?
Pytanie o term in, który oddałby najlepiej upraw nienie do p rze
pow iadania słowa Bożego, przew ijało się w toku p rac Komisji R e
wizji Kodeksu. W dyskusji nad projektem księgi trzeciej w 1980 r.
sekretarz tej Komisji zgłosił dwie możliwości zmiany kanonu, k tó
ry odnosił się do om aw ianego upraw nienia. Pierwsza z nich wyraź
nie wskazywała na sakram ent święceń, na mocy którego duchowni
mogliby głosić słowo Boże we własnej diecezji, a poza nią na p o d
stawie oddzielnego zezwolenia (licentia). D ruga propozycja d o
puszczała możliwość przepow iadania wszędzie, o ile właściwy o r
dynariusz tego nie zabronił; propozycja ta wskazywała na parale-
lizm facultas do przepow iadania z analogicznym upraw nieniem do
38 „La predicazione secondo ii can. 1328 del C IC 17 esigeva p er ąualsiasi sacerdote
0 diacono la m issio canonica da parte del Vescovo, che non consisteva solo n e ll’accerta- m ento dell'idoneita alla predicazione, m a in un m a n d a to canonico, com e em anazione di un potere originario del Vescovo”, C om m ento al Codice..., P. V. Pinto, dz. cyt., s. 479.
O trzy m an a m isja była albo oddzielną decyzją przełożonego kościelnego, albo w ią zała się z pełnieniem u rzęd u w K ościele, por. PPK, t. 11, z. 1, n r 21122, n r 21126-21128, 21134-21135. N a konieczność posiad an ia misji kanonicznej wskazywał rów nież pierw szy S chem at Praw a F u ndam entalnego: „C hociaż wszyscy w ierni m ają obow iązek w spół pracy w zakresie ew angelizow ania, to jed n ak n ikom u nie w olno wykonywać posługi głoszenia słowa Bożego w im ieniu Kościoła, o ile nie otrzym a misji od kom p eten tn ej władzy, czy to przez specjalne upow ażnienie, czy też na skutek n ad an ia u rzęd u , z któ rym na m ocy świętych kanonów złączona jest ta posłu g a”, por. PPK, t. 3, z. 3, n r 6341.
* N adm ienić trzeba, że K odeks z 1917 r. używał term in u m isja kanoniczna (w can. 1328) w odniesieniu d o całego przepow iadania słowa Bożego, n atom iast oddzielnie sform ułow ał określenie concionandi facultas (can. 1342 § 2), n a u praw nienie d o k azno dziejstwa. Ten drugi term in pow szechnie in te rp reto w an o w literaturze kanonicznej 1 teologicznej jak o m isję kanoniczną.
spow iadania41. W trakcie dyskusji konsultorzy zgłaszali różne uwa
gi na ten tem at. Pow racano do rozróżnienia pom iędzy władzą
święceń i jurysdykcji, co wówczas pociągało za sobą konieczność
udzielenia misji kanonicznej. Inny członek Komisji zauważył, że
pom iędzy facultas do spow iadania i facultas do przepow iadania
istnieje analogia, choć nie kryje się pod tymi term inam i ta sam a
treść. Wymóg misji, w edług innego konsultora, zawierał się w p o
jęciu urzędu - urząd daje prawo. O statecznie przyjęto drugą p ro
pozycję, która zakładała m ożność przepow iadania w całym K o
ściele (większość członków Komisji zgodziła się na określenie ubi-
que - wszędzie), pod w arunkiem braku sprzeciwu ko m petentnego
ordynariusza oraz zastrzeżeń praw a partykularnego42. Kolejna re
dakcja projektu z 1982 r. rozszerzyła ten kanon o dom yślną zgodę
rek to ra kościoła i w takiej postaci wśzedł on do K odeksu Prawa
Kanonicznego z 1983 r.43
Nowy Kodeks Prawa K anonicznego, idąc za nauką Soboru Waty
kańskiego II, ściślej więc łączy m unus docendi świętych szafarzy
z sakram entem święceń. Fakt przyjętych święceń upraw nia i zobo
wiązuje do określonych działań w Kościele, w tym do przepow iada
nia słowa Bożego44. „K apłan jest przede wszystkim szafarzem słowa
41 Por. C o m m unicationes 29 (1997), s. 33. 42 Por. C o m m unicationes 29 (1997), s. 33-34.
4-’ Por. Schem a Novissim um , can. 764. W aktualnym K odeksie zauw aża się zróżnico w anie term inów , któ re odnoszą się do upraw nień poszczególnych podm iotów (ius, f a
cultas, licentia). Te rozróżnienia nie są jed n ak zdefiniow ane przez praw odaw cę. Należy
więc p o p rzez analogię d o innych m iejsc kodeksow ych szukać ich pełn eg o znaczenia, por. J. A. C oriden, Introduction a n d com m entary, dz. cyt., s. 926. Pojęcie facultas, p o d ą żając za J. M. H uels, m ożna określić ja k o pew ną kościelną w ładzę albo autoryzację k o nieczną d o praw nego do k o n an ia aktu m inisterialnego bądź adm inistracyjnego w im ie niu K ościoła. W ystępują dwie zasadnicze grupy faculatas: te, które udzielają władzy rządzenia, oraz te, któ re są autoryzacją (nie-jurysdykcyjne). W ładza przep o w iad an ia przynależy do tej drugiej grupy, por. tenże, Privilege, faculty, induit, dero g atio n : div er se uses and disp u ted questions, T h e Jurist, 63 (2003) n r 2, s. 228; rów nież term in fa c u l
tas i licentia, p o r ten że, Perm issions, a u th o rizatio n s and faculties in c an o n law, S tudia
C anonica 36 (2002) n r 1, s. 25-58.
44 Por. K onstytucja dogm atyczna o K ościele L u m en gentium , 21.11.1965 r., w: Sobór W atykański II, K onstytucje, D ekrety, D eklaracje, tekst polski, Poznań 1968, n r 28; L. C h iap p etta, II Codice di Diritto C anonico, t. II, dz. cyt., s. 17; P. Urso, II ministero della
parnia divina, dz. cyt., s. 33; J. A. C o rid en , Introduction a n d com m entary, dz. cyt., s. 925;
V. Fagiolo, II m u n u s d o cen ti..., dz. cyt., s. 33; G . D am izia, L a fu n zio n e di insegnare nella
Chiesa, dz. cyt., s. 616; J. H. Provost. Brought together..., dz. cyt., s. 353; J. M. H uels, The m inistry o f the divine word, S tudia C anonica 23 (1989) n r 2, s. 339. Stan kanoniczny d u
Bożego, jest konsekrowany i posłany, by głosić wszystkim Ew ange
lię o Królestwie, wzywając każdego człowieka do posłuszeństwa
wiary i prowadząc wierzących ku coraz głębszemu poznaniu
i uczestniczeniu w tajemnicy Boga, objawionej i przekazywanej
nam w Chrystusie.”45
Na mocy prawa powszechnego prezbiterzy (diecezjalni oraz za
konni) i diakoni m ogą wszędzie realizować posługę kaznodziejską.
U praw nienie, które wynika z kan. 764, pozwala na przepow iadanie
praktycznie w całym Kościele. Nie ogranicza się ono tylko do je d
nego Kościoła partykularnego. O ile nie istnieją żadne o drębne za
kazy, to p rezbiter lub diakon m oże głosić słowo Boże w kaznodziej
skiej form ie również poza swoją diecezją.
N a zależność określonych upraw nień od sakram entu święceń
wskazuje też inny kanon aktualnego Kodeksu. „Na mocy ustano
wienia Bożego, przez sakram ent kapłaństw a niektórzy spośród
wiernych, naznaczeni w nim niezatartym charakterem , są ustana
wiani świętymi szafarzami; są oni mianowicie konsekrow ani i p rze
znaczeni ażeby - każdy odpow iednio do swojego stopnia, wypełnia
jąc w osobie Chrystusa-Głowy zadania nauczania, uświęcania i kie
rowania - byli pasterzam i Ludu Bożego.”46
U praw nienie prezbiterów i diakonów do przepow iadania słowa
Bożego, jak zaznaczono powyżej, oddaje term in facultas. Wydaje
się, że nie jest to proste zastąpienie missio canonica czy
concionan-Church, dz. cyt., s. 503. N a w zajem ną zależność p rzepow iadania i sak ram en tu św ięceń
w skazuje też analiza historyczna innego problem u, tj. m ożności p rzepow iadania świec kich, por. W. B ra n d m iiller,A n n u n cio defla parnia e ordinazione. II problem u della predi-
cazione dei laici alla luce della storia della Chiesa, D ivinitas 31 (1987) n r 1, s. 185. P o łą
czenie zad a ń nauczycielskich z sak ram en tem św ięceń prow adzi d o kolejnego w niosku, tj. że zad an ia te nie są po ch o d n ą władzy rządzenia. Z ad a n ia nauczycielskie K ościoła są o d ręb n e w zględem władzy rządzenia, co do S oboru W atykańskiego II ro zu m ian o ina czej. Z n ak iem tego było udzielanie misji kanonicznej do przepow iadania, tj. udzielano duchow nym władzy jurysdykcyjnej dla realizacji zad an ia nauczania, por. A. M ontan,
L a fu n zio n e di insegnare della Chiesa, dz. cyt., s. 146.
45 Jan Paw eł II, A d h o rtacja Pastores dabo vobis, 25.03.1992 r„ W rocław 1992, n r 26. Por. K ongregacja ds. D uchow ieństw a, D y rek to riu m o posłudze i życiu kapłanów , 31.01.1994 r., C itta del V aticano 1994, n r 45-47; „W yświęceni głosiciele słowa u czestni czą w pew nej m ierze w zbawczym ch arak terze sam ego słow a nie tylko z tej racji, iż m ó wią o C hrystusie, lecz i dlatego, że głoszą słuchaczom Ew angelię, wyposażeni w e w ła dzę p o chodzącą z udziału w konsekracji i posłannictw ie sam ego W cielonego Słowa. (...) Przepow iadanie jaw i nam się w ten sposób jak o posługa wynikająca z sak ram en tu św ięceń i p ełn io n a m ocą władzy C hrystusa.” , K a p łan głosiciel słowa..., dz. cyt., s. 26-27.
di facultas, które to term iny znajdowały się w poprzednim K odek
sie Prawa Kanonicznego. Z aistniała zm iana wskazuje raczej na p o
głębienie świadomości Kościoła na tem at funkcji wynikających
z sakram entu święceń.
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. nie dom aga się aktualnie
jurysdykcji do przepow iadania słowa Bożego. N ie znaczy to, że nie
m a żadnego uzależnienia od władzy kościelnej, od urzędu biskupie
go. Biskup, obok generalnego n adania misji poprzez święcenia,
ukonkretnia zadanie nauczycielskie przez posłanie do określonych
grup wiernych czy zadań duszpasterskich47. K apłan otrzym uje
w święceniach ogólną m ożność głoszenia Ewangelii w całym Ko
ściele, co nie zm ienia pierwszorzędnej roli biskupa w zadaniach
profetycznych48. O tym, że władza przepow iadania (facultas) p re
zbiterów i diakonów jest uzależniona o’d urzędu biskupiego oraz że
nie jest rów norzędna w zestawieniu z prawem biskupów, świadczy
kan. 764. Kodeks wyznacza ograniczenia, trzy uwarunkowania do
korzystania przez prezbiterów i diakonów z tego upraw nienia.
Prezbiter lub diakon m oże korzystać z władzy przepow iadania,
o ile nie zabroni! czy nie ograniczył m u tej władzy kom petentny o r
dynariusz (przy zaistnieniu słusznej i poważnej przyczyny). M ożli
wość dokonania takiego ograniczenia jest pierwszym w arunkiem
do korzystania z analizow anego facultas49. Prezbiterzy i diakoni
współuczestniczą bowiem w przepow iadaniu w relacji p o d po rząd
kowania. Głoszenie słowa Bożego dokonuje się w głębokiej zgod
ności i przy aprobacie biskupa50. K om petentnym ordynariuszem dla
47 Por. J. A. F uentes, Introducción y com entario, dz. cyt., s. 83. 98.
“ „(...) O znacza to, że chociaż pojęcie m isja kanoniczna (...) zostało tu zastąpione term in em władza, to przecież - w edle myśli praw odaw cy kościelnego - p rzepow iadanie pozostaje szczególną form ą ewangelizacji, k tó ra zakłada w ypełnianie p ierw otnego p ra wa, przysługującego p rzed e wszystkim biskupow i. Z m ia n a dyscypliny w stosunku do pierw szej kodyfikacji praw a kanonicznego nie d a się sprow adzić tak p o p ro stu do rad y kalnego u proszczenia norm dotyczących przepow iadania, gdyż polega o n a przede wszystkim n a uznaniu, że św ięcenia upow ażniają do sw oistego do m n iem an ia m ożliw o ści głoszenia w szędzie Ew angelii przez prezb iteró w i diakonów .”, L. G ero sa, Prawo K o
ścioła, dz. cyt., s. 115.
4,> Pow ażną przyczyną np. byłoby nauczanie, k tó re wypacza praw dy w iary albo dyscy plinę K ościoła, albo narusza d o b re imię w iernych, por. J. A. Fuentes, Introducción y co
mentario, dz. cyt., s. 105.
50 Por. F. C occopalm erio, II m inistero d elparroco nel n uovo Codice d i Diritto Canoni-
co, O rie n ta m e n ti P astorali 33 (1985) n r 5, s. 17. Z podporządkow aniem kapłanów i d ia
głosiciela słowa, tj. dla konkretnego prezbitera czy diakona, jest
przede wszystkim własny ordynariusz. Kom petentnym , aby m óc za
bronić przepow iadania, będzie także każdy ordynariusz miejsca, na
terenie którego następuje przepow iadanie. „Wydaje się, że biskup
diecezjalny nie powinien ustanawiać zakazu głoszenia słowa w sto
sunku do wszystkich obcych kapłanów, gdyż zakaz taki byłby
sprzeczny z myślą prawodawcy.”51
D rugie ograniczenie wynika z praw a partykularnego. M oże ono
stanowić, że wyraźne i oddzielne zezwolenie (lege particulari licen
tia) pozwala na korzystanie z upraw nienia do przepow iadania52.
Trzecim w arunkiem jest zgoda, przynajmniej domyślna, rektora
kościoła. W sytuacji, gdy przepow iadanie skierowane będzie do za
konników i prow adzone w ich kościołach lub kaplicach, dodatkow o
wymagana jest zgoda przełożonego zakonnego, kom petentnego
według konstytucji53.
Pośród prezbiterów i diakonów, którzy korzystają z władzy prze
pow iadania w myśl kan. 764, wyróżniają się proboszczowie. N a to
zróżnicowanie wskazuje wcześniej przytoczony kan. 757, który zle
ca posługę słowa zwłaszcza proboszczom , potem innym p rezbite
w iernie i skutecznie nauczane. Troska ta obliguje bisk u p a do przygotow ania kapłanów i ich nieu stan n ej form acji w kontekście posługi nauczania, por. Z. G rocholew ski, „Mu-nus docendi" biskupa, dz. cyt., s. 22-25; por. także B. F. G riffin, The p a sto r’s role a n d so m e im plications fo r sem inars, w: Code, com m unity, ministry. Selected studies fo r the parish minister. Introducing the revised C ode o f Canon L a w , ed. J. H. Provost, W ashington
1983, s. 75-76.
51 J. Syryjczyk, Przepowiadanie słowa Bożego..., dz. cyt., s. 131.
52 „Zakonnicy dopuszczani są do posługi kaznodziejskiej we własnych klasztorach przez swoich przełożonych. Jeżeli zostają skierow ani z posługą do archidiecezji, starają się za pośrednictw em sw ojego ordynariusza o upow ażnienie wydane przez biskupa die cezjalnego.” , Synod A rchidiecezji Przemyskiej 1995-2000. S tatuty i aneksy, Przemyśl 2000, sta tu t 240; o raz w odniesieniu do misji parafialnych: „O zam ierzonych misjach parafialnych, proboszcz pow iadam ia K urię M etro p o litaln ą, przynajm niej n a trzy m ie siące przed planow anym term inem misji, p o d ając perso n alia m isjonarzy i prosząc o błogosław ieństw o o raz upow ażnienie wydane przez biskupa diecezjalnego dla k ap ła nów spoza archidiecezji.”, tam że, sta tu t 251 § 1. „K apłani instytutów życia k o nsekrow a nego i stow arzyszeń życia apostolskiego p rzeznaczeni d o pracy na teren ie A rch id iece zji, na p ro śb ę Wyższego P rzełożonego, otrzym ują o d A rcybiskupa jurysdykcję d o spo w iadania i głoszenia Słow a Bożego na okres kanonicznego pobytu w d om u z ak o n nym .”, IV Synod A rchidiecezji W arszawskiej, W arszaw a 2003, statu t 119. Term in „ju rysdykcja” w aktualnym praw odaw stw ie wydaje się, że nie jest odpow iedni, gdyż suge ruje zależność p rzepow iadania od w ładzy jurysdykcyjnej. Tym samym mniej ukazuje za leżność kaznodziejskiego głoszenia słow a Bożego o d sak ram e n tu święceń.
rom i na końcu diakonom . Z wyróżnieniem proboszczów w zakre
sie catej posługi słowa koresponduje też inny zapis w Kodeksie
z 1983 r. „Proboszcz jest obowiązany zatroszczyć się o to, ażeby
przebywającym w parafii głoszone było nieskażone słowo Boże.
Stąd zabiega o to, by wierni byli właściwie o praw dach wiary p o
uczeni, zwłaszcza przez głoszenie homilii w niedziele i święta naka
zane oraz przez nauczanie katechetyczne (...).”54 Każdy proboszcz
korzysta z upraw nienia płynącego z kan. 764, ale jest też zobowią
zany do przepow iadania słowa Bożego, z racji pełnionego urzędu55.
G łoszenie Ewangelii nie jest dodatkowym atrybutem proboszcza,
ale własnym zadaniem przez to, że jest on pasterzem parafii56.
W pasterskich zadaniach proboszcza współuczestniczą inni wierni.
Przede wszystkim są nimi wikariusze parafialni, następnie inni p re
zbiterzy, diakoni i świeccy57.
54 Tam że, kan. 528 § 1. Proboszcz jak o własny p asterz w spólnoty parafialnej, realizu je p o tró jn ą m isję K ościoła, por. tam że, kan. 519. Jest to także ogólnie ro z u m ian a m isja nauczania, w której zaw iera się e le m en t kaznodziejski, por. R. Kam iński, Ewangelizacja
parafii przez kaznodziejstw o, R oczniki Teologiczno K anoniczne 40 (1993) z. 6, s. 63-73;
Z. N arecki, H om ilia a ewangelizacja parafialna, Roczniki Teologiczno K anoniczne 40 (1993) z. 6, s. 115-133; D. B ourgeios, Duszpasterstwo Kościoła, dz. cyt., s. 371-374; J. G ręźlikow ski, Posługa proboszcza w parafii, A ten eu m K apłańskie 134 (2000) z. 2, s. 243- 261. Przyszli głosiciele słowa Bożego pow inni być odpow iednio przygotow ani do re ali zacji tego w ażnego zadania. O przygotow aniu kandydatów do kapłaństw a p o d kątem hom iletycznym , por. K P K 1983, kan. 256 § 1. Por. rów nież o przygotow aniu bliższym i dalszym do posługi słowa, II Polski Synod P lenarny (1991-1999), P oznań 2001, s. 178.
55 Por. L. C h iap p etta, II m anuale del parroco. C om m ento giuridico-pastorale, R om a 1997, s. 317-318; F. L ian K hen T hang, De ministry o f de w o rd ..., dz. cyt., s. 18-21. D o d ać tu m ożna, że poza teren em swojej parafii proboszcz podlega wszystkim u w arunkow a niom , k tó re w ynikają z kan. 764, por. L. P. K ung Sang, „M unus d o cen d i” deiparroci neł
diritto canonico (can. 528 § 1), R om a 1995, s. 184-185.
56 Por. K ongregacja ds. D uchow ieństw a, Instrukcja - K apłan, p asterz i przew odnik w spólnoty parafialnej, 04.08.2002 r., Poznań 2002, n r 20; M. Rivella, II parroco com e
evangelizzatore: I ’esercizio del „m unus do cen d i” (c. 528 § I ) , Q u a d ern i di D iritto Eccle-
siale 6 (1993), s. 23; J. L. Santos, L a fu n cio n de enseńar, en la parroquia, w: N uevo Dere-
cho Parroquial, por. J. M anzanares, A. M ostaza y J. L. S antos, M adrid 1987, s. 92-93;
F. L ian K hen T hang, D e ministry o fd e w o rd ..., dz. cyt., s. 21-28.
57 Por. K P K 1983, kan. 519, 545; L. C h iap p etta, II m anuale del parroco, dz. cyt., s. 321-322; F. C occopalm erio, II ministero del parroco nel nuovo Codice, dz cyt., s. 28-32; F. L ian K hen T hang, De ministry o f de w o rd ..., dz. cyt., s. 30-34. D iakoni, w razie n ie m ożności spraw ow ania Eucharystii przez proboszcza lub innych prezbiterów , pow inni przew odniczyć celebracjom niedzielnym w iernych, por. K ongregacja K ultu Bożego,
Christi Ecclesia, 02.06.1988 r., w: Enchiridion Vaticanum. D ocum enti ufficiali della Santa Sede 1988-1989, t. 11, Bologna 1992, n r 29. N a tem at diakonów posługujących we
w spólnotach, w których brakuje kap łan a, por. także E. P etrolino, Diakoni, Z w iastuni
Również zadanie głoszenia słowa Bożego z urzędu wypełniają
rektorzy kościołów58. To samo zadanie dotyczy kapelanów: „K ape
lan winien być wyposażony we wszystkie upraw nienia, których wy
maga właściwe sprawowanie troski pasterskiej. O prócz tego, co
przyznaje kapelanowi praw o partykularne lub specjalna delegacja,
posiada on na mocy urzędu władzę spowiadania wiernych pow ie
rzonych jego pieczy, a także głoszenia im słowa Bożego (...).”59
W skazanie na urzędy duszpasterskie, które zobowiązują do głosze
nia słowa Bożego, uzupełnia jedynie główną myśl. Zasadnicze
upraw nienie i zobowiązanie do przepow iadania wypływa z sakra
m entu święceń. Sprawowanie urzędów duszpasterskich jeszcze b a r
dziej zobowiązuje, choć już z innego tytułu, do posługi nauczania.
Zakończenie
Słowo Boże jest darem dla całego Kościoła. W przekazywaniu
tego d aru uczestniczą m.in. duchowni. Prawo wyraźnie określa, że
jest to ich ważny obowiązek.
Z ad anie przepow iadania słowa Bożego realizują przede wszyst
kim biskupi, którzy mogą i powinni głosić orędzie zbawienia w ca
łym świecie, co jest ich praw em a nie przywilejem. Głoszą oni słowo
Boże osobiście. Również zadaniem biskupów, jako przełożonych
Kościołów partykularnych, jest koordynacja i nadzorow anie p rze
powiadania.
W misji prorockiej Kościoła uczestniczą także kapłani i diakoni.
Zauw aża się w aktualnym prawodawstwie kościelnym rozszerzenie
upraw nienia kapłanów i diakonów do przepow iadania. G łoszenie
słowa Bożego jest obowiązkiem i upraw nieniem wynikającym z sa
kram entu święceń. U praw nienie to podlega jednakże pew nem u
ograniczeniu. M oże być ono odw ołane przez kom petentnego ordy
nariusza. Zależy też od prawodawstwa partykularnego oraz od zgo
dy rek to ra kościoła, w którym m a miejsce przepow iadanie.
Kwestią, która - jak się wydaje - wymaga dalszego studium , jest
odniesienie przepow iadania do sform ułow ania „in persona Chri-
sti”. Pojawia się pytanie o dalsze im plikacje teologiczne i kanonicz
ne, któ re łączą się z przepow iadaniem osób duchownych, gdy gło
szą słowo Boże w trakcie liturgii - „w im ieniu C hrystusa”.
58 Por. K PK 1983, kan. 556,562; L. C hiappetta, II manuale delparroco, dz. cyt., s. 318. 59 K P K 1983, kan. 566 § 1.
M inisters o f Preaching in Code o f Canon Law
M in is te rs h e lp p e o p le to re c o g n iz e C h ris t’s face. O n e o f th e m a n y w ays to d o it is p re a c h in g th e W o rd o f G o d . T h is a rtic le a n aly ze s p re a c h in g fu n c tio n s o f m in i s te rs in th e a c tu a l c a n o n law. B ish o p s a re re sp o n s ib le fo r th e m in istry o f th e d iv in e w o rd . T h e y c a n p r e a c h o n th e w h o le w o rld . In a p a rtic u la r c h u rc h th e y a re m o d e r a to r s o f th e p re a c h in g .
P re s b y te rs a n d d e a c o n s h e lp in th is fu n c tio n . In th e a c tu a l c a n o n law th e y c a n p r e a c h b e c a u s e th e ir o rd in a tio n s . T h is is a c h a n g e w ith th e p re v io u s law . F acu lty o f th e p re a c h in g co u ld b e re s tric te d by a c o m p e te n t o rd in a ry o r p a r tic u la r law , a n d it is u s e d w ith a p r e s u m e d c o n s e n t o f th e re c to r o f th e c h u rch .
S o m e th e o lo g ic a l a n d c a n o n ic a l p ro b le m s in p re a c h in g a re w ith th e e x p ress io n „in p e r s o n a C h ris ti” . M in iste rs p re a c h „in p e r s o n a C h ris ti” , e sp ecially d u rin g th e H o ly M ass. T h is fa c t e lim in a te s lay p re a c h in g ?n th e E u c h a ris tic , b u t it n e e d s so m e m o re se a rc h in g .
