NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
Loa loa – oko w oko
z tropikalnym potworem
Paweł Jonczyk, Magdalena Potempa, Marzena Zalewska-Ziob
Streszczenie:
Loa loa jest mierzącym kilka centymetrów nicieniem
z rodziny Filariidae, pasożytem wywołującym u czło-wieka chorobę zwaną loajozą. Występuje przede wszyst-kim w regionie równikowych lasów deszczowych Afryki, szczególnie Afryki Środkowej i Zachodniej. Po zarażeniu nicień w organizmie człowieka przechodzi ze stadium roz-wojowego larwy – mikrofilarii do postaci dorosłej, zdolnej do rozmnażania płciowego. Główne objawy choroby to: występujące pod różną postacią zmiany skórne, tzw. obrzęk kalabarski oraz charakterystyczna dla loajozy podspojów-kowa migracja pasożyta. W pracy omówiono zasięg wystę-powania, cykl rozwojowy nicienia Loa loa, objawy loajozy oraz główne metody diagnostyki i leczenia.
Słowa kluczowe: Loa loa, parazytoza, nicienie, mikrofilarie,
obrzęk kalabarski
otrzymano: 27.04.2015; przyjęto: 19.06.2015; opublikowano: 31.12.2015
Wprowadzenie
W ciągu ostatniej dekady znacząco wzrosła liczba osób podróżujących, wyjeżdżających za granicę, od-wiedzających dalekie kraje tropikalne. Według Świa-towej Organizacji Turystyki Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations World Tourism Organization – UNWTO) w 2013 roku na całym świecie znajdowa-ło się okoznajdowa-ło 1,1 miliarda turystów międzynarodowych (UNWTO Tourism Highlights, 2014). Podróże między-narodowe przybierały różną formę, głównym ich powo-dem były: turystyka, biznes, nauka za granicą, badania naukowe, praca misyjna i reagowanie na klęski żywioło-we. Wyjazdy zagraniczne, przede wszystkim do krajów egzotycznych – o niskim poziomie higieny, wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na tzw. choroby tropikalne (Whatley i Kozarsky, 2014). Jak podaje Cen-trum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (Centers for Disease Control and Prevention – CDC, Atlanta, USA) większość (do 64%) problemów zdrowotnych ludzi po-dróżujących to łagodne, samoograniczające się choroby, takie jak biegunka, infekcje dróg oddechowych i choro-by skóry (Freedman, 2014). Jednak niektóre z „importo-wanych” chorób mogą nieść poważne skutki zdrowotne, a nawet stać się przyczyną śmierci turystów. W Polsce z roku na rok wzrasta liczba osób podróżujących do kra-jów innej strefy klimatycznej. Według UNWTO w 2013 roku odnotowano wzrost ruchu turystycznego w Pol-sce o 7% w stosunku do roku poprzedniego (UNWTO Tourism Highlights, 2014) Jednak, co niepokojące, tylko około 30% polskich podróżujących zna i stosuje profi-laktykę występujących w danym regionie chorób zakaź-nych (Żarski i wsp., 2012). W związku z coraz częstszy-mi częstszy-międzykontynentalnyczęstszy-mi podróżaczęstszy-mi ludzi istotne wydaje się poznanie chorób tropikalnych, pasożytów je wywołujących, objawów chorobowych oraz potencjal-nych metod zapobiegania i ich leczenia.
Pierwsze doniesienia o Loa loa
Od czasu pierwszego, opisanego w 1770 roku przez francuskiego chirurga w Santo Domingo, przypadku wystąpienia inwazji (zarażenia pasożytniczego) Loa
loa w literaturze temat ten często pojawia się jako opis
rzadkich przypadków klinicznych chorób tropikalnych (Metzger i Mordmüller, 2014). Pierwszy pojawił się 26 maja 1781 roku, kiedy to lekarz okrętowy François Guyot złożył sprawozdanie do Académie Royale de Chirurgie w Paryżu. Zauważył on, że niektórzy z niewolników rasy czarnej przebywających na statkach handlowych płyną-cych z Afryki do Ameryki dotknięci byli nawracającym zapaleniem gałki ocznej. Guyot przyjął, że zapalenia te spowodowane są obecnością pod powieką robaków, które udało mu się wydobyć z gałki ocznej. Były nimi nicienie gatunku Loa loa (Huber i Grüntzig, 1986).
Loa loa – nicień z rodziny Filariidae
Nicienie z rodziny Filariidae są przyczyną przewle-kłych chorób pasożytniczych określanych wspólnym mianem filarioz. Kilka gatunków wspomnianych ni-cieni wykazuje szczególną patogenność dla organizmu człowieka. Zaliczamy do nich następujące pasożyty:
Wuchereria bancrofti, Brugia malayi, Brugia timori, On-chocerca volvulus, 3 gatunki Mansonella (M. perstans, M. streptocerca, M. ozzardi) oraz Loa loa. Najważniejsze
informacje o tych nicieniach zebrane zostały w Tabeli 1. Cechami wspólnymi gatunków rodziny Filariidae są: • występowanie w organizmie człowieka zarówno
dorosłych nicieni, jak i postaci larwalnych – mi-krofilarii (przedstawione na fot. 1 i fot. 2) oraz • droga zarażenia – poprzez stawonogi żywiące się
krwią (owady z rzędu muchówek Diptera).
Mikrofilarie obecne we krwi człowieka wykazują specyficzną dobową periodykę występowania
(poja-zgodność z PP – zob. s. 10
Paweł Jonczyk: Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze
i Zakładzie Biologii Medycznej i Molekularnej w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Wydział Lekar-ski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu
Magdalena Potempa: Studenckie Koło Naukowe przy
Kate-drze i Zakładzie Biologii Medycznej i Molekularnej w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu
Marzena Zalewska-Ziob: Katedra i Zakład Biologii
Medycznej i Molekularnej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko--Dentystycznym w Zabrzu
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
wiają się w krążeniu obwodowym bądź gromadzą się w krążeniu płucnym). Jest to związane bezpośrednio z dobowym rytmem aktywności wektorów choroby – owadów. Dla większości gatunków największą ak-tywność mikrofilarii we krwi obwodowej stwierdza się w porach wieczornych i nocnych, między godziną 21. a 2. w nocy (Basiak, 2012; Kotłowski, 2010). Jednak w przypadku zarażenia Loa loa formy larwalne tego nicienia spotykane są we krwi żywiciela w ciągu dnia. Dlatego też przy podejrzeniu inwazji Loa loa krew do badań parazytologicznych należy pobrać od chorego w godzinach popołudniowych (Myjak i wsp., 2011). Cie-kawe jest także odkryte niedawno zjawisko endosym-biozy, jaka występuje pomiędzy niektórymi gatunkami nicieni Filariidae, a wewnątrzkomórkową bakterią
Wol-bachia pipientis. Tabela 1. Charakterystyka filarioz człowieka Źródło: oprac. własne na podstawie Kotłowski, 2010.
Fot. 1. Obraz mikroskopowy mikrofilarii Loa loa w próbce krwi obwodowej
Pow. 400×, barwienie metodą hematoksylina – eozyna, ze zbiorów Katedry i Zakładu Biologii Medycznej i Molekularnej w Zabrzu, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Fot. 2. Kłębowisko mikrofilarii Loa loa w próbce krwi obwodowej
Pow. 400×, barwienie metodą hematoksylina – eozyna, ze zbiorów Katedry i Zakładu Biologii Medycznej i Molekularnej w Zabrzu, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
Postuluje się, że obecność wspomnianej bakterii w tkankach nicieni (W. bancrofti, B. malayi i O. volvulus) jest niezbędna do ich prawidłowego rozwoju, odbycia li-nienia i rozmnażania płciowego. W związku z dużym podobieństwem materiału genetycznego Wolbachia do mitochondriów występujących w komórkach eukario-tycznych przypuszcza się, że symbioza bakteria – nicień wspomaga metabolizm energetyczny pasożytów. Po-nadto wiedza dotycząca obecności bakterii w ciele ni-cienia niesie ze sobą implikacje kliniczne. Zastosowanie antybiotyków może w niektórych przypadkach, wsku-tek eliminacji bakterii, osłabić pasożyta i ułatwić jego eliminację z ustroju żywiciela. Nicienie gatunku Loa loa nie wykazują wspomnianej endosymbiozy (Desjardins i wsp., 2013; McNulty i wsp., 2012).
Występowanie Loa loa na świecie
Loa loa jest organizmem endemicznie
występują-cym w regionie równikowych lasów deszczowych Afry-ki, szczególnie Afryki Środkowej i Zachodniej (Haw-king, 1977). Zasięg występowania tego pasożyta jest związany z obecnością na tych terenach przenosicieli choroby – ślepaków z rodziny Chrysops. Badania Iboh i wsp. prowadzone w Nigerii wykazały, że zarażenie lu-dzi nicieniem Loa loa jest spowodowane dwoma gatun-kami ślepaków: Chrysops dimidiata i Chrysops silacea. Pierwszy z nich występował częściej (około 69,7%), dru-gi stanowił 30,3% pozyskanych ślepaków. Z badań tych wynika także, że ryzyko inwazji nicieniem jest zdecy-dowanie większe w późnej porze deszczowej, kiedy to udało się naukowcom złowić ponad 70% (916 z 1299) poddanych badaniu osobników. Najwyższą liczebność oraz wzmożoną aktywność Chrysops odnotowano po-między godz. 9. a 10. oraz 15. a 16. (Iboh i wsp., 2012).
Granice geograficznej dystrybucji nicienia Loa loa są ograniczone przede wszystkim przez Benin na
za-chodzie Afryki, Ugandę na wsza-chodzie, Zambię na połu-dniu i szerokość geograficzną 10° na północ od równika (ryc. 1).
Wyznaczenie powyższych granic stało się możliwe dzięki wysiłkom Afrykańskiego Programu Kontroli nad Onchocerkozą (ang. African Programme for On-chocerciasis Control – APOC), działającego z ramie-nia Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World He-alth Organization – WHO). Przeprowadzone w latach 2002–2010 w 4798 wioskach 11 afrykańskich krajów badanie wykorzystujące specjalnie utworzony szybki kwestionariusz do oceny obszarów wysokiego ryzyka występowania zarażenia Loa loa – RAPLOA (ang. Ra-pid Assessment Procedure for Loa loa) pozwoliło
usta-lić, w jakich rejonach Afryki niezbędne jest zastosowa-nie odpowiedzastosowa-niego leczenia loajozy (Zouré i wsp., 2011). Kwestionariusz RAPLOA składa się z trzech części, których uzupełnienie odbywa się w oparciu o rozmowę ankietera z potencjalnym chorym:
• ustalenie regionalnej nazwy dla nicienia Loa loa (np. nazwy regionalne stosowane przez różne gru-py etniczne wschodniego Kamerunu to „yolo li” („yolo” czyli „robak” i „li” – oczu”) oraz „guildé guité” („guildé” – „robak”, „guité” – „oko”) (Anti-nori i wsp., 2012);
• identyfikacja przypadku „historycznego wystąpie-nia robaka oka” – loajozy (wykrycie u rozmówcy trwającej od 1 do 7 dni podspojówkowej wędrówki
Ryc. 1. Zasięg występowania nicienia Loa loa
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
nicienia) poprzez zadanie rozmówcy kolejno 3 py-tań oraz przedstawienie fotografii dorosłej postaci pasożyta w oku;
• wyznaczenie obszaru o wysokiej endemiczności dzięki obliczeniu odsetka osób dorosłych, u których wykryto w przeszłości „robaka oka” (powyżej 40% przypadków świadczy o wysokim ryzyku zakażenia i wymaga stosowania leczenia) (WHO, 2002). Prowadzone są dalsze badania mające na celu kontrolę rozprzestrzeniania się zarażeń, skuteczność prowadzonej profilaktycznej chemioterapii wśród mieszkańców zagrożonych regionów Afryki oraz po-szukiwanie nowych metod zapobiegania szerzeniu się tej filariozy (Kelly-Hope i wsp., 2011; 2012; 2014; Akue i wsp., 2011).
Oprócz endemicznego występowania loajozy w Afryce, gdzie stanowi istotny problem zdrowotny mieszkańców tamtejszego regionu świata, możliwe jest wskutek coraz powszechniejszego ruchu turystycznego pojawienie się pojedynczych przypadków tej choroby w innych regionach naszego globu. W literaturze istnie-je szereg doniesień na temat chorych, u których rozwi-jają się w różnym czasie po powrocie z krajów tropikal-nych charakterystyczne objawy loajozy. W ostatnich 10 latach takie opisy przypadków pojawiły się między in-nymi w: Indiach (Mandal i wsp., 2013), Brazylii (Passos i wsp., 2012), Hiszpanii (López-Rodríguez i wsp., 2007), Wielkiej Brytanii (Tyagi i wsp., 2011; Bowler i wsp., 2011; Shah i Saldana, 2010), Rumunii (Rotaru i Serba, 2014), Korei Południowej (Cho i wsp., 2008), Niem-czech (Weitzel i Jelinek, 2006), Australii (Jain i wsp., 2008), Norwegii (Verhaug, 2009) i we Włoszech (Gob-bis i wsp., 2011). Problem loajozy dotyczy także naszego kraju. W Polsce w latach 1993–1999 w Klinice Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni diagnozo-wanych i leczonych z powodu loajozy było 9 pacjentów (Goljan i wsp., 2000).
Budowa i cykl życiowy nicienia Loa loa
Mikrofilarie Loa loa (trzecie stadium larwalne pa-sożyta) zostają wprowadzone do organizmu człowie-ka przez skórę na skutek ukąszenia ślepaczłowie-ka z rodzaju
Chrysops. W tkance podskórnej człowieka dochodzi do
dojrzewania mikrofilarii do postaci dorosłych. Proces ten trwa około 3 miesięcy. Zarówno samica jak i sa-miec bytują w tkance łącznej, zazwyczaj podskórnej, wywołując określone objawy chorobowe. Dojrzałe ni-cienie Loa loa mogą żyć w organizmie człowieka od 4 do 17 lat. Samice bywają nawet dwukrotnie większe od samców, osiągając długość ciała od 40 do 70 mm oraz
średnicę około 0,5 mm. Samce zazwyczaj mierzą od 25 do 35 mm długości przy średnicy od 0,35 do 0,43 mm. Po około 6–12 miesiącach od zarażenia człowieka, po akcie kopulacji samica nicienia rodzi około 10–14 po-staci potomnych, zwanych mikrofilariami. Posiadają one osłonkę, są o wiele mniejsze od postaci dojrzałych (długość ciała: 250–350 μm, średnica: 6–9 μm) i wyka-zują dobową periodykę aktywności. W ciągu dnia, gdy aktywne są wektory, znajdują się w krwiobiegu dużym, w naczyniach obwodowych; w nocy z kolei zlokalizowa-ne są w krążeniu małym (płucnym). Wykazano także obecność mikrofilarii w płynie mózgowo-rdzeniowym, moczu oraz plwocinie. Krążące we krwi mikrofilarie
Rycina 2. Cykl rozwojowy nicienia Loa loa
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
Obraz choroby i powikłania
Co ciekawe, obraz kliniczny loajozy występującej u ludzi żyjących na terenach endemicznych, przewlekle zarażonych nicieniem, jest odmienny w stosunku do tego, który obserwuje się u osób, które uległy zakażeniu podczas krótkotrwałego pobytu. W pierwszej grupie przebieg choroby jest często bezobjawowy. Gdy choroba się ujawnia to dominują przede wszystkim: świąd skó-ry z wtórnymi zmianami skórnymi, hipereozynofilia, czasowo występujący obrzęk kalabarski, podspojówko-wo zauważalna wędrówka dorosłej postaci robaka oraz zmęczenie. U pacjentów z drugiej grupy zdecydowanie częściej występują poważne objawy ogólne o podłożu mogą zostać następnie zaaspirowane przez żywiące się
krwią człowieka ślepaki Chrysops. W organizmie mu-chówki mikrofilaria traci osłonkę, następnie wędruje z przewodu pokarmowego do mięśni klatki piersiowej stawonoga, gdzie po 10–12 dniach larwa I stadium (L1) przekształca się do stadium L3 – formy inwazyjnej. Ta ostatnia migruje do narządów gębowych owada i wraz ze śliną może dostać się do organizmu żywiciela osta-tecznego, jakim jest człowiek (CDC, 2015; Basiak, 2012; Burnham, 2010). Rycina 2 przedstawia schematycznie cykl rozwojowy nicienia Loa loa.
Objawy loajozy
Objawy kliniczne choroby są zróżnicowane i zwią-zane bezpośrednio z wędrówką pasożyta w tkankach żywiciela. Ogólne objawy loajozy mogą być także wy-nikiem nadwrażliwości i reakcji obronnej organizmu na antygeny nicienia. Pierwszym objawem jest świąd skóry, który pojawia się po ukąszeniu przez muchówkę. Następnie, po około 3 miesiącach od zarażenia, docho-dzi do rozwoju charakterystycznych objawów loajozy: obrzęków kalabarskich i podspojówkowej migracji pa-sożyta. Czasem w przebiegu choroby mogą również pojawić się nieswoiste zmiany skórne, takie jak po-krzywka, wysypka plamisto-grudkowa, zmiany grud-kowo-pęcherzykowe, świąd (głównie kończyn górnych, klatki piersiowej, pleców i twarzy), będące wynikiem wędrówki (z szybkością około 1 cm/min.) larw nicienia w tkance podskórnej (Basiak, 2012).
Obrzęki kalabarskie
Obrzęki kalabarskie swoją nazwę zawdzięczają nad-morskiemu miastu w Nigerii, gdzie po raz pierwszy zo-stały zidentyfikowane i opisane (Cho i wsp., 2008). Są to ograniczone, niebolesne, mające zazwyczaj średnicę
kilku centymetrów obrzęki naczynioruchowe (obrzęk jest skutkiem zwiększonej przepuszczalności naczyń krwionośnych w obrębie skóry lub błon śluzowych). Często towarzyszą im takie objawy jak: świąd i rumień skóry (Ciebiada i Kowalski, 2000). Obrzęki mogą wy-stąpić w dowolnym miejscu, jednak typową lokalizacją są kończyny, szczególnie nadgarstki i przedramiona, okolice kostek oraz twarz. Zmiany skórne utrzymują się przeważnie od kilku do kilkunastu godzin, czasem na-wet do kilkunastu tygodni, ustępują samoistnie, rzadko nawracają. Wydaje się, że ich powstawanie jest związane z reakcją alergiczną organizmu człowieka na produkty metabolizmu nicieni lub antygenów powierzchniowych ciała martwych nicieni. Pojawienie się obrzęków kala-barskich jest najczęstszą, charakterystyczną manifesta-cją kliniczną loajozy, jednak nie jest to objaw patogno-moniczny (czyli taki, który występuje wyłącznie przy jednej chorobie i wystarcza do jej rozpoznania) dla tej parazytozy, gdyż może występować również w innych filariozach (López-Rodríguez i wsp., 2007; Cho i wsp., 2008; Chang i wsp., 2008).
Podspojówkowa migracja nicienia
Obecność dorosłego nicienia Loa loa w tkance łącz-nej podspojówkowej wywołuje zazwyczaj uczucie „ciała obcego” w gałce ocznej i zapalenie spojówki przebiega-jące z intensywnym pieczeniem oraz łzawieniem. Czę-sto występuje także obrzęk powieki zajętego oka. Mi-gracja pasożyta jest widoczna „gołym okiem”, a prostą i skuteczną metodą eliminacji robaka jest jego usunięcie chirurgiczne po uprzednim zastosowaniu znieczulenia miejscowego lub podspojówkowego. Czasami przed zabiegiem podawany jest także 4-procentowy roztwór kokainy w celu sparaliżowania nicienia. Stwierdzenie podspojówkowej wędrówki robaka jest patognomonicz-nym objawem loajozy (López-Rodríguez i wsp., 2007).
Ryc. 3. Powikłania przewlekłego zarażenia nicieniem Loa loa
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
alergicznym (Chun i wsp., 1998). Wiele powikłań loa-jozy (encefalopatia w przypadku braku adekwatnego leczenia, zwłóknienie wsierdzia i mięśnia sercowego, nacieki zapalne w płucach, niewydolność nerek, za-palenie mózgu i opon mózgowych oraz zaburzenia neurologiczne i psychiczne) wynika prawdopodobnie z uszkadzania tkanek przez powstałe kompleksy immu-nologiczne, czemu często towarzyszy znacząca eozyno-filia (Metzger i Mordmüller, 2014). Możliwe powikłania loajozy przedstawiono na ryc. 3.
W porównaniu do rdzennych mieszkańców Afryki Zachodniej przypadkowo zarażeni turyści bądź emi-granci bardziej narażeni są na występowanie obrzęków kalabarskich (95% vs 16%), a ponadto znacznie rzadziej są wykrywalne w ich krwi obwodowej mikrofilarie (10% vs 90%) (Klion i wsp., 1991).
Diagnoza, leczenie oraz profilaktyka zarażenia
Podstawową metodą diagnostyczną mającą na celu potwierdzenie zarażenia Loa loa jest badanie krwi obwodowej pobranej w godzinach popołudniowych. Diagnosta laboratoryjny poszukuje w pobranych prób-kach krwi larw nicienia – mikrofilarii (Myjak i wsp., 2011). Istnieją ponadto testy serologiczne, wykrywające metodą immunoenzymatyczną ELISA (ang.enzyme--linked immunosorbent assay) swoiste przeciwciała IgG4
skierowane przeciwko antygenom Loa loa. Pozwalają one potwierdzić z czułością sięgającą 67% i swoistoś-cią 99% zarażenia utajone, bezobjawowe. Nie są jednak powszechnie stosowane (Burbelo i wsp., 2008). Metodą o dużej czułości i swoistości jest wykrywanie fragmen-tów materiału genetycznego pasożyta w próbce krwi metodą ilościowej reakcji łańcuchowej polimerazy w czasie rzeczywistym: qRT-PCR (ang. quantitative
Re-al-Time Polymerase Chain Reaction). Wysokie wymogi
sprzętowe oraz koszt badania sprawiają, że nie jest ono
wykorzystywane rutynowo w diagnostyce, a jedynie w placówkach naukowo-badawczych (Fink i wsp., 2011; Drame i wsp., 2014).
Lekiem najszerzej stosowanym w zarażeniu Loa loa jest dietylokarbamazyna (DEC), której strukturę che-miczną przedstawiono na ryc. 4. DEC wykazuje skutecz-ność nie tylko wobec mikrofilarii, ale także względem postaci dorosłych pasożyta. Zaobserwowano jednak, że leczenie pacjentów posiadających wysoki poziom krą-żących mikrofilarii we krwi (ponad 30.000 mikrofila-rii w 1 ml) wiąże się z możliwością wystąpienia dosyć poważnych skutków ubocznych terapii, mogących nie-kiedy zagrażać życiu, takich jak: zapalenie mózgu czy niewydolność nerek i śpiączka. W tej grupie chorych najpierw dąży się do zmniejszenia mikrofilaremii za pomocą małych dawek początkowych DEC stopniowo wzrastających w okresie pierwszego tygodnia leczenia. Ewentualnie stosuje się inny lek – albendazol (Hoerauf i wsp., 2011; Chang i wsp., 2008).
Obecnie w ramach globalnych programów zdrowot-nych mających na celu wyeliminowanie chorób
spowo-dowanych przez filarie w regionach endemicznych są rozpowszechniane i masowo podawane trzy leki: iwer-mektyna, DEC i albendazol, których wzory chemiczne przedstawiono na ryc. 4. Celem takiego postępowania jest zmniejszenie transmisji zakażenia i przerwanie błędnego koła kolejnych infekcji (Pulman i wsp., 2015).
Loajoza jest chorobą, która rzadko prowadzi do śmierci, jednak proces leczenia jest trudny i nie zawsze w pełni skuteczny. Dlatego też istotne wydaje się po-znanie zasad zapobiegania zakażeniu pasożytem. Prze-de wszystkim zaleca się stosowanie środków ochrony osobistej, m.in. środków owadobójczych i repelentów, zawierających głównie ftalan dimetylu
(dimethylphta-late). Warto także pamiętać o noszeniu jasnej odzieży,
długich spodni oraz ochrony w czasie snu (moskitiery) celem profilaktyki przed ukąszeniem przez ślepaka – wektora loajozy. Osoby udające się w tereny endemicz-ne powinny poddać się chemioprofilaktyce polegającej na doustnym podaniu DEC w schemacie: 300 mg raz w tygodniu albo 5 mg/kg/dobę przez 3 dni co miesiąc (Kotłowski, 2010; López-Rodríguez i wsp., 2007).
Ryc. 4. Wzory chemiczne substancji wykorzystywanych w leczeniu loajozy
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
Podsumowanie
Loajoza jest chorobą rzadko pojawiającą się w naszej strefie klimatycznej, jednak ze względu na coraz częst-sze i powczęst-szechniejczęst-sze wyjazdy mieszkańców Europy do krajów egzotycznych, o niedostatecznych standardach higienicznych, w tym na kontynent afrykański, istotne staje się poznanie tropikalnych chorób zakaźnych oraz pasożytniczych. Świadomość drogi zarażenia oraz po-tencjalnych metod profilaktycznych niejednokrotnie pozwala na uniknięcie inwazji pasożytniczej. Znajo-mość pierwszych, często charakterystycznych objawów choroby umożliwia szybkie postawienie diagnozy oraz rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.
Podziękowania
Autorzy składają serdeczne podziękowania mgr inż. Justynie Cichy za przygotowanie ryc. 4, przedstawiającej wzory chemiczne najczęściej stosowanych w praktyce klinicznej środków leczniczych skutecznych w zwalczaniu loajozy.
Literatura
Akue JP, Nkoghe D, Padilla C, Moussavou G, Moukana H, Mbou RA, Ollomo B, Leroy RM (2011). Epidemiology of Concomitant Infec-tion Due to Loa loa and Mansonella perstans in Gabon. PLoS Negl Trop Dis. 5(10): e1329.
Antinori S, Schifanella L, Million M, Galimberti L, Ferraris L, Man-dia L, Trabucchi G, Cacioppo V, Monaco G, Tosoni A, Brouqui P, Gismondo MR, Giuliani G, Corbellino M (2012). Imported Loa loa filariasis: three cases and a review of cases reported in non-endemic countries in the past 25 years. Int J Infect Dis. 16(9): e649-62.
Basiak W (2012). Filariozy. W: Cianciara J, Juszczyk J, red. Cho-roby zakaźne i pasożytnicze. Tom II. Lublin: Wydawnictwo CZE-LEJ; 593-599.
Bowler GS, Shah AN, Bye LA, Saldana M (2011). Ocular loiasis in London 2008 2009: a case series. Eye (Lond). 25(3): 389-91. Bulman CA, Bidlow CM, Lustigman S, Cho-Ngwa F, Williams D,
Rascón AA Jr, Tricoche N, Samje M, Bell A, Suzuki B, Lim KC, Supakorndej N, Supakorndej P, Wolfe AR, Knudsen GM, Chen S, Wilson C, Ang KH, Arkin M, Gut J, Franklin C, Marcellino C, McKerrow JH, Debnath A, Sakanari JA (2015). Repurposing auranofin as a lead candidate for treatment of lymphatic filariasis and onchocerciasis. PLoS Negl Trop Dis. 9(2): e0003534. Burbelo PD, Ramanathan R, Klion AD, Iadarola MJ, Nutman TB
(2008). Rapid, novel, specific, high-throughput assay for diagnosis of Loa loa infection. J Clin Microbiol. 46(7): 2298-304.
Burnham G (2010). Cutaneous filariasis. In: Warrell D, Cox T, Firth J, editors. Oxford textbook of Medicine. 5th ed. Oxford: Oxford University Press; 1145-53.
CDC (2015). Loiasis. Life Cycle. Dostępny na: http://www.cdc.gov/ dpdx/loiasis/index.html. (Dostęp online: 19 marca 2015). Chang LW, Reller ME, Bishop JA, Talaat K, Nutman TB, Auwaerter
PG (2008). A 41-year-old woman from Cameroon with infertility. Clin Infect Dis. 47(1): 141-3, 109.
Cho HY, Lee YJ, Shin SY, Song HO, Ahn MH, Ryu JS (2008). Subcon-juctival Loa loa with Calabar swelling. J Korean Med Sci. 23(4): 731-3.
Chun YS, Chun SI, Im KI, Moon TK, Lee MG (1998). A case of loiasis. Yonsei Med J. 39(2): 184-8.
Ciebiada A, Kowalski ML (2000). Obrzęk naczynioruchowy spowo-dowany niedoborem inhibitora dla składnika C1 dopełniacza. Alergia Astma Immunologia. 5(1): 43-49.
Desjardins CA, Cerqueira GC, Goldberg JM, Dunning Hotopp JC, Haas BJ, Zucker J, Ribeiro JM, Saif S, Levin JZ, Fan L, Zeng Q, Russ C, Wortman JR, Fink DL, Birren BW, Nutman TB (2013). Genomics of Loa loa, a Wolbachia-free filarial parasite of hu-mans. Nat Genet. 45(5): 495-500.
Drame PM, Fink DL, Kamgno J, Herrick JA, Nutman TB (2014). Loop-mediated isothermal amplification for rapid and semiquan-titative detection of Loa loa infection. J Clin Microbiol. 52(6): 2071-7.
Fink D.L, Kamgno J, Nutman T.B (2011). Rapid molecular assays for specific detection and quantitation of Loa loa microfilaremia. PLoS Negl Trop Dis. 5(8): e1299.
Freedman DO (2014). Travel Epidemiology. CDC Health Informa-tion for InternaInforma-tional Travel, Centers for Disease Control and Prevention.
Gobbi F, Boussinesq M, Mascarello M, Angheben A, Gobbo M, Ros-sanese A, Corachán M, Bisoffi Z (2011). Case report: Loiasis with peripheral nerve involvement and spleen lesions. Am J Trop Med Hyg. 84(5): 733-7.
Goljan J, Nahorski W, Tomaszewski R, Felczak-Korzybska I, Górski J (2000). Diagnosing and treatment of skin filariases based on own observations. Int Marit Health. 51(1-4): 51-61.
Hawking F (1977). The distribution of human filariasis throughout
the world. Part III. Africa. Trop Dis Bull. 74: 649–679.
Hoerauf A, Pfarr K, Mand S, Debrah AY, Specht S (2011). Filariasis in Africa treatment challenges and prospects. Clin Microbiol Infect. 17: 977–985.
Huber HG, Grüntzig J (1986). Discovery of Loa ophthalmia by the French ship’s surgeon François Guyot (1742-1816). Klin Monbl Augenheilkd. 189(2):178-82.
Iboh CI, Okon OE, Arong GA, Asor JE, Opara KN (2012). Occur-rence and distribution of Chrysops species in Akamkpa commu-nity of Cross River State, Nigeria. Pak J Biol Sci. 15(23): 1139-43. Jain R, Chen JY, Butcher AR, Casson R, Selva D (2008).
Subconjunc-tival Loa loa worm. Int J Infect Dis. 12(6): e133-5.
Kelly-Hope LA, Bockarie MJ, Molyneux DH (2012). Loa loa Ecol-ogy in Central Africa: Role of the Congo River System. PLoS Negl Trop Dis. 6(6): e1605.
Kelly-Hope LA, Cano J, Stanton MC, Bockarie MJ, Molyneux DH (2014). Innovative tools for assessing risks for severe adverse events in areas of overlapping Loa loa and other filarial distri-butions: the application of micro-stratification mapping. Parasit Vectors. 7: 307.
Kelly-Hope LA, Thomas BC, Bockarie MJ, Molyneux DH (2011). Lymphatic filariasis in the Democratic Republic of Congo; micro-stratification overlap mapping (MOM) as a prerequisite for con-trol and surveillance. Parasit Vectors. 4: 178.
Klion AD, Massougbodji A, Sadeler BC, Ottesen EA, Nutman TB (1991). Loiasis in endemic and nonendemic populations: immu-nologically mediated differences in clinical presentation. J Infect Dis. 163(6): 1318-25.
Klion AD, Vijaykumar A, Oei T, Martin B, Nutman TB (2003). Se-rum immunoglobulin G4 antibodies to the recombinant antigen, Ll-SXP-1, are highly specific for Loa loa infection. J Infect Dis. 187(1): 128-33.
Kotłowski A (2010). Kosmopolityczne i tropikalne inwazje i choroby pasożytnicze. W: Dziubek Z, red. Choroby zakaźne i pasożytni-cze. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 477-591. López-Rodríguez I, De-la-Fuente-Cid R, Carnero-López JM,
Cordi-do-Carballido M,Zúñiga-Rodríguez C (2007). Loiasis. Approach to a form of ocular parasitosis. Arch Soc Esp Oftalmol. 82(1): 55-7. Mandal D, Roy D, Bera DK, Manna B (2013). Occurrence of gravid
Loa loa in subconjunctival space of man: a case report from West Bengal, India. J Parasit Dis. 37(1): 52-5.
McNulty S.N, Mullin AS, Vaughan JA, Tkach VV, Weil GJ, Fischer PU (2012). Comparing the mitochondrial genomes of Wolbachia-dependent and inWolbachia-dependent filarial nematode species. BMC Ge-nomics. 13: 145.
Metzger WG, Mordmüller B (2014). Loa loa-does it deserve to be ne-glected? Lancet Infect Dis. 14 (4): 353-7.
Kosik-Bo-NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
Loa loa – face to face with tropical monster
Paweł Jonczyk, Magdalena Potempa, Marzena Zalewska-Ziob
Loa Loa is a few centimeters long nematode worm, which
belongs to the Family Filariidae. It is responsible in hu-man for a disease called loiasis. Parasite occurs in major-ity equator rainy forest areas of Middle and West Africa. After the Loa Loa infection, within the human body, parasite develops from the larvae stage – microfilaria into the adult one, ready for sexual reproduction. Main clini-cal symptoms of invasion are different skin lesions, so-called Calabar swellings. Additionally, subconjunctival migration of an adult worm has become a characteristic pathological feature of loiasis. This paper presents the geographical range of incidence of Loa Loa and its life cy-cle. Furthermore, disease symptoms and main diagnostic and therapeutic methods of loiasis have been described as well.
Key words: Loa loa, parasitosis, nematodes, microfilariae,
Cala-bar swelling
Artykuł pomocny przy realizacji wymagań podstawy programowej
Biologia – IV etap edukacyjny, zakres rozszerzony:
Cele kształcenia:
I. Poznanie świata organizmów na różnych poziomach organizacji życia. Uczeń:
- przedstawia i wyjaśnia procesy i zjawiska biologiczne;
- przedstawia związki między strukturą a funkcją na różnych pozio-mach organizacji życia;
- przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowi-skiem.
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczy-tuje, selekcjonuje, porównuje i przetwarza informacje pozyskane z różnorodnych źródeł, w tym za pomocą technologii informacyjno--komunikacyjnych.
V. Rozumowanie i argumentacja. Uczeń - objaśnia i komentuje informacje,
- odnosi się krytycznie do przedstawionych informacji, - dostrzega związki między biologią a innymi dziedzinami nauk
przyrodniczych i społecznych. Treści nauczania:
7.3.4. Ekologia. Zależności międzygatunkowe. Uczeń wymienia czynni-ki sprzyjające rozprzestrzenianiu się pasożytów (patogenów). gacka D, Matowicka-Karna J, Nowak P, Pietkiewicz H,
Szosta-kowska B, WnuSzosta-kowska N, Żarnowska-Prymek H (2011). Stan-dardy w zakresie laboratoryjnych czynności w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej oraz la-boratoryjnej interpretacji i autoryzacji wyników badań (propozy-cje). Journal of Laboratory Diagnostics. 47: 341-351.
Passos RM, Barbosa CP, Almeida, J. de S., Ogawa GM, Camargo LMA (2012). Subconjunctival Loa loa worm: first case report in Brazil. Arquivos Brasileiros de Oftalmologia. 75(1): 67-70. Rotaru L, Șerban C (2014). An Extremely Rare Situation -
Subcutane-ously Filariasis Presented at ED Craiova. Curr Health Sci J. 40(2): 139-40.
Shah AN, Saldana M (2010). Images in clinical medicine. Ocular loiasis. N Engl J Med. 363(11): e16.
Tyagi P, Asensio M, Bekir OA, Jabir M (2011). Subconjunctival Loa loa. BMJ Case Rep. pii: bcr0620103075.
UNWTO Tourism Highlights. 2014 Edition (2014) [serial online]. Dostępny na: http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/ pdf/unwto_highlights14_en_hr_0.pdf
Varhaug P (2009). Subconjunctival Loa loa: first case report from Norway. Acta Ophthalmol. 87: 929 – 30.
Weitzel T, Jelinek T (2006). Images in clinical medicine. Loiasis. N Engl J Med. 355(7): e6.
Whatley Lee A, Kozarsky PE (2014). Introduction to Travel Health and the Yellow Book. CDC Health Information for International Travel, Centers for Disease Control and Prevention.
World Health Organization (WHO) (2002). Guidelines for Rapid Assessment of Loa loa. WHO/TDR. [serial online]. Dostępny na: http://www.who.int/tdr/publications/documents/loa-loa. pdf?ua=1
Zouré HG, Wanji S, Noma M, Amazigo UV, Diggle PJ, Tekle AH, Remme JH (2011). The geographic distribution of Loa loa in Afri-ca: results of large-scale implementation of the Rapid Assessment Procedure for Loiasis (RAPLOA). PLoS Negl Trop Dis. 5(6):e1210. Żarski TP, Żarska H, Majdecka T (2012). Schorzenia infekcyjne skóry i tkanki podskórnej jako problem u osób powracających z podró-ży zagranicznych. Zeszyty Naukowe WSKFiT. 7: 1-12.
