A N N A L E S
1U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. LXI SECTIO E 2006
Wydział Nauk Rolniczych, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Szczebrzeska 102, 22-400 Zamo , Poland
Teresa Wyłupek
Warto gospodarcza zbiorowisk ro linnych w dolinie Huczwy
Economic value of plant communities Huczwa River valley
ABSTRACT. The studied green lands are situated in south-eastern Poland (Lublin region, Tomaszów
Lubelski district, Tyszowce commune). Samples of meadow sward (2x1m2 area each) were taken
from plots of different plant communities to determine the hay yield, its utility value andmacro-elements content. Furthermore, the content of total protein, P, K, Mg and Ca was determined applying commonly used techniques. The performed test revealed that hay of selected communi-ties was characterized by protein level optimum or close to optimum for cattle. Most hay samples were distinguished by phosphorus deficiency and only in a few cases they were abundant in mag-nesium, calcium and potassium. Among Phragmitetea class communities, the highest photo-mass yields were achieved from Caricetum ripariae. Also, meadows of the community were character-ized by the highest number of utility value. Glycerietum maximae phytocenoses showed the lowest yields. Among Molinio-Arrhenathereta communities, plots from Alopecuretum pratensis meadows achieved the highest yields and at the same time they were chracterized by the highest utility value.
KEY WORDS: communities, yield, usefulness value number
Celem gospodarowania na u ytkach zielonych jest przede wszystkim pro-dukcja warto ciowej paszy oraz plonowanie na odpowiednim poziomie [Ka-sperczyk, Kacorzyk 1996]. W okre laniu warto ci pokarmowej runi wa ne miej-sce zajmuje zasobno paszy w składniki pokarmowe [Falkowski i in. 1990; Gajda, Dudziak 1978]. O warto ci gospodarczej siana z u ytków zielonych de-cyduje tak e ró norodno zbiorowisk ł kowych [Tr ba, Wyłupek 1993; Szosz-kiewicz 1995; Wyłupek 2001]. Zdaniem Trzasko [1996] ł ki z du ym udziałem
ziół dostarczaj paszy zasobnej w magnez. Falkowski i in. [1990] podaj , e ro liny motylkowate, zioła i chwasty s zasobniejsze w wap ni trawy. Z bada Tr by [1997] wynika, e pasza pozyskiwana z ł k o du ym udziale w runi ga-tunków ro lin dwuli ciennych jest przewa nie zasobna w fosfor, magnez, wap i sód, a uboga w potas.
Warto u ytkowa paszy ł kowo-pastwiskowej jest tak e wypadkow od-działywania warunków hydrologicznych, glebowych i intensywno ci u ytkowa-nia [Pro czuk, Pawłat 1978; Szczygielski 1991].
Celem pracy była ocena plonowania i warto ci rolniczej siana uzyskanego z ró norodnych zbiorowisk ro linnych, wyró nionych w dolinie Huczwy.
METODY
Analizowane trwałe u ytki zielone le w południowo-wschodniej Polsce w województwie lubelskim, na terenie powiatu tomaszowskiego, w gminie Ty-szowce. Badania przeprowadzono na ł kach i pastwiskach doliny Huczwy, sta-nowi cych własno rolników indywidualnych, w sezonie wegetacyjnym 2001 roku (przed zbiorem pierwszego pokosu siana). Stosuj c metod Brauna- -Blanqueta wykonano 63 zdj cia fitosocjologiczne. Ponadto z miejsc reprezenta-tywnych pobrano próbki ro linne z powierzchni 1m2 w dwóch powtórzeniach,
które posłu yły do wyceny plonowania oraz okre lenia warto ci rolniczej bada-nych u ytków zielobada-nych. Przy zastosowaniu ogólnie przyj tych metod oznaczo-no w sianie zawarto białka, fosforu, potasu, wapnia i magnezu. Przy okre la-niu jako ci otrzymanej paszy posłu ono si klasyfikacj Filipka [1973], za systematyk oparto na pracy Matuszkiewicza [2001].
WYNIKI
W gminie Tyszowce najwa niejsz , a zarazem najwi ksz rzek jest Hucz-wa, która stanowi dopływ Bugu. Płynie ona lekko meandruj c z południa na północ i rozcina Grz d Sokalsk i Kotlin Hrubieszowsk na dwa oddzielne człony. Zarówno Grz da Sokalska, jak i Kotlina Hrubieszowska zbudowane s ze skał wapiennych wieku kredowego. Obszar ten pokrywaj lessy i utwory lessowate o ró nej mi szo ci, a tak e piaski. W północnej cz ci gminy na łagodnych garbach, przewa nie pozbawionych pokrywy osadów młodszych, wykształciły si r dziny kredowe i czarnoziemy. Na lessach wykształciły si gleby brunatne wyługowane i wła ciwe oraz czarnoziemy. W gminie Tyszowce wszystkie u ytki rolne zajmuj a 85,1%. Z tego grunty orne zajmuj 64,3%, a
na u ytki zielone przypada 20,8%. U ytki zielone wyst puj przede wszystkim na glebach organicznych torfowych i mułowo-torfowych oraz w niewielkiej ilo ci na słabo zwi złych piaskach [WBGiTR].
Tabela 1. Warto u ytkowa oraz plony siana runi ł kowej pierwszego pokosu wyró nionych fitocenoz
Table 1. Utility value and hay yields for meadow sward from the first cut of selected phytocenoses
Zespół/zbiorowisko Association/community Liczba prób Number of sam-ples
redni plon siana (t ha-1)
(zakres od – do) Mean hay yield (t ha-1)
(range from – to)
rednia liczba warto ci u ytkowej (LWU) Mean usefulness value
number (UVN) Klasa: Phragmitetea Class Rz d: Phragmitetalia Order Glycerietum maximae 2 3,55 (2,43-4,68) 1,96 (1,96-1,97) Caricetum ripariae 1 5,31 3,56 Caricetum acutiformis 4 5,00 (3,69-6,28) 1,25 (0,78-1,78) Caricetum rostratae 1 5,23 1,46 Caricetum hudsonii 1 5,17 0,15 Caricetum gracilis 3 3,76 (3,43-4,28) 1,32 (0,45-2,52) Caricetum vesicariae 1 4,99 1,3 Klasa: Molinio-Arrhenatheretea Class Rz d: Molinietalia Order Scirpetum silvatici 1 5,56 3,07
Zbiorowisko z Community with
Deschampsia caespitosa 3 4,95 (3,26-9,86) 8,07 (7,15-9,08) Alopecuretum pratensis 4 5,95 (3,26-9,86) 8,07 (7,15-9,08) Rz d: Arrhenatheretalia Order Arrhenatheretum elatioris 1 3,14 6,19 Poo-Festucetum rubrae 2 5,77 (4,15-7,39) 5,05 (4,83-5,27)
Tabela 2. Zawarto niektórych składników pokarmowych w sianie wyró nionych fitocenoz Table 2. Content of some nutrients in selected phytocenoses
Zespół/zbiorowisko Association/community Białko ogólne Total protein P Phosphorus K Potassium Mg Magnesium Ca Calcium % g kg-1 s.m. (g kg-1DM) Glycerietum maximae 11,75 10,12 2,11 1,78 13,5 12,2 1,70 1,59 1,92 3,07 Caricetum ripariae 11,00 2,03 24,2 1,20 6,89 Caricetum acutiformis 9,62 11,87 13,87 12,62 1,59 1,79 1,84 2,09 8,0 12,4 13,1 10,3 1,62 1,45 2,01 2,45 2,18 5,21 3,58 3,02 Caricetum rostratae 8,37 1,45 9,3 1,93 1,69 Caricetum hudsonii 11,75 1,96 13,4 1,31 1,80 Caricetum gracilis 11,75 13,68 11,87 2,05 2,36 1,28 15,2 10,2 11,7 1,67 1,96 1,60 1,50 7,11 1,52 Caricetum vesicarae 8,31 1,26 10,8 1,50 1,81 Scirpetum silvatici 9,81 1,89 9,8 2,86 3,78 Zbiorowisko z Deschampsia caespitosa Community with 9,12 15,37 11,62 2,07 2,61 1,19 11,9 14,3 5,7 1,84 2,54 2,89 2,31 6,70 1,93 Alopecuretum pratensis 13,12 14,31 11,25 11,37 2,72 2,64 2,69 1,29 15,40 7,8 16,8 13,2 1,93 2,71 1,46 1,70 3,36 8,04 2,65 2,30 Arrhenatheretum elatioris 11,37 1,22 7,1 2,04 3,36 Poo-Festucetum rubrae 12,62 12,06 2,95 2,20 22,4 12,8 2,38 1,79 8,91 2,25
W wyniku bada fitosocjologicznych przeprowadzonych na ł kach w dolinie Huczwy stwierdzono, e trwałe u ytki zielone charakteryzuje wyst powanie ró norodnych zbiorowisk ro linnych. Wyró niono 12 fitocenoz, które zaliczono do klas: Phragmitetea (Glycerietum maximae, Caricetum ripariae, C.
acutifor-mis, C. rostratae, C. hudsonii, C. gracilis, C. vesicariae) i Molinio-Arrhenatheretea (Scirpetum silvatici, zbiorowisko z Deschampsia caespitosa, Alopecuretum pratensis, Arrhenatheretum elatioris i Poo-Festucetum rubrae).
Florystyczna charakterystyka tych zespołów ro linnych została przedstawiona w pracy Wyłupek [2004]. W niniejszej pracy scharakteryzowano warto paszow suchej masy wszystkich wyró nionych zbiorowisk (nawet szuwarowych), gdy podczas bada terenowych oraz wywiadów z rolnikami stwierdzono, i wszyst-kie u ytki zielone s wykorzystywane rolniczo.
Glycerietum maximae stwierdzono w siedmiu płatach na u ytkach zielonych
w dolinie Huczwy. Ł ki tego typu rozci gały si na powierzchni od kilku arów do kilkunastu hektarów. Spotykano je w lokalnych obni eniach, rowach melio-racyjnych, jak i w dalszej odległo ci od nich. W wyniku przeprowadzonych bada mo na stwierdzi , i siano zespołu Glycerietum maximae odznaczało si ubog warto ci u ytkow , wiadczy o tym niskie LWU. Siano pierwszego po-kosu badanej runi cechowało si zró nicowanym plonem, wynosz cym od 2,43 do 4,68 t ha-1 – tabela 1. Pod wzgl dem ywieniowym analizowane siano było
ubogie w podstawowe makropierwiastki (tab. 2). Niedoborem podstawowych makroskładników, białka i miedzi, odznaczała si ru zespołu Glycerietum
ma-ximae z doliny Noteci [Szoszkiewicz 1995].
Zespół Caricetum ripariae został wyró niony na podstawie jednego płatu florystycznego o powierzchni kilku arów. Warto u ytkowa siana badanej fito-cenozy była mierna, gdy jego LWU wynosiło 3,56. Natomiast plon siana pierwszego pokosu był znaczny i wyniósł 5,31 t ha-1. Zasobno siana w potas
była wy sza od zapotrzebowania zwierz t na ten składnik [Falkowski i in. 1990]. Natomiast zawarto białka, P, Mg i Ca była niewystarczaj ca dla
prze-uwaczy.
Fitocenozy Caricetum acutiformis stanowiły płaty o powierzchni od kilkuna-stu arów do kilku hektarów. Ru zespołu turzycy błotnej zlokalizowana była na badanym terenie w miejscach wilgotnych i koszona była raz w roku. Sucha masa zespołu Caricetum acutiformis z doliny Huczwy miała nisk warto gospodar-cz . Wskazywała na to niezbyt wysoka ligospodar-czba warto ci u ytkowej (LWU od 0,78 do 1,78). Plony siana pierwszego pokosu analizowanego zespołu były zró nicowane i wahały si od 3,69 do 6,28 t ha-1. W paszy stwierdzono
wystar-czaj c dla prze uwaczy zawarto białka, jednak zasobno siana w pozostałe makropierwiastki była stosunkowo niska. Fitomasa z badanej doliny miała
zblion warto do tego samego zespołu z doliny Poru [Wyłupek 1999], za wy -sz warto miało siano z doliny rodkowej Noteci [Szo-szkiewicz 1995].
Ł ki zespołu Caricetum rostratae wyst powały niedaleko od rzeki i zajmo-wały powierzchnie od kilku do kilkudziesi ciu arów. Omawiany zespół cha-rakteryzowała wysoka ru , której zwarcie wynosiło 100% [Wyłupek 2004]. Liczba warto ci u ytkowej Caricetum rostratae, obliczona na podstawie skła-du botanicznego, wyniosła tylko 1,46, wskazuj c jednocze nie na ubog war-to siana. Ubog tak e warwar-to ci gospodarcz cechowała si pasza zbioro-wisk z przewag Carex rostrata z dolin rzecznych Wy yny Lubelskiej [Mosek 1999]. Plon siana pierwszego pokosu zespołu Caricetum rostratae z doliny Huczwy był do znaczny i wyniósł 5,23 t ha-1, był on jednak ubogi w
Zespół Caricetum hudsonii w dolinie Huczwy stanowiły trzy płaty o po-wierzchni kilku arów i były one u ytkowane ko nie. Pod wzgl dem warto ci u ytkowej siano Caricetum hudsonii było ubogie, wskazuje na to bardzo niska liczba warto ci u ytkowej (LWU=0,15) oraz niska zasobno w P, K, Mg i Ca. Sucha masa badanego zespołu wykazywała jednak wystarczaj c dla bydła ilo białka ogólnego. Natomiast plonowanie ł k zespołu Caricetum hudsonii było do znaczne. Zespoły bagienne bywaj u ytkowane przez koszenie, dostarcza-j c ciółki, a niekiedy nawet paszy. Pasza dostarcza-jednak dostarcza-jest oceniana nisko ze wzgl du na twardo li ci turzyc, za to bywa jej du o, gdy produkcja masy ro linnej jest w tych zespołach znaczna [Pawłowski, Zarzycki 1977].
U ytki zielone z przewag turzycy zaostrzonej cz sto wyst powały w miej-scach silnie uwilgotnionych, otoczonych zaro lami wierzbowymi i olchowymi. Ł ki zespołu Caricetum gracilis scharakteryzowano na podstawie trzech analiz botaniczno-wagowych, które wykazały, i dominuj c grup stanowiły turzyce i skrzypy. Dlatego te pod wzgl dem warto ci u ytkowej siano analizowanego zespołu było ubogie. Wy sz warto rolnicz miały ł ki Caricetum gracilis w dolinie Jacenki [Tr ba, Wyłupek 1993]. Plony siana pierwszego pokosu anali-zowanych płatów były zbli one i wynosiły od 3,43 do 4,28 t ha-1. Bior c pod
uwag optymaln zawarto składników pokarmowych w paszy dla prze uwa-czy, stwierdzono, i ru ł kowa Caricetum gracilis z doliny Huczwy była za-sobna w białko, niekiedy dostatecznie w Ca, a najcz ciej uboga w P, K i Mg.
Caricetum vesicariae na badanym terenie w okolicy Tyszowiec wyst pował
bardzo rzadko, czego dowodem jest oznaczenie go tylko w jednym płacie ro-linnym. W sianie zespołu Caricetum vesicariae analizowanej doliny Huczwy, w którym dominuj turzyce, pasza miała nisk warto od ywcz oraz wykazy-wała nisk zasobno w składniki pokarmowe (tab. 1 i 2). Plon ubogiej warto ci siana pierwszego pokosu na badanym terenie wyniósł 4,99 t ha-1. Nieco ni szy
plon (4,0 t ha-1) zespołu Caricetum vesicariae stwierdzono w zasi gu
planowa-nej odkrywki „Drzewce” [Grynia, Kryszak 2000].
Niska liczba warto ci u ytkowej suchej masy zespołu Scirpetum silvatici z analizowanej doliny wskazuje na jej mał przydatno dla zwierz t gospodar-czych. W sianie analizowanego płatu stwierdzono niedobory białka, P, K i Ca, za wysok zawarto Mg. Zbli on warto od ywcz siana z przewag
Scir-pus silvaticus (LWU=3,28) w dolinie Jacenki otrzymały Tr ba i Wyłupek
[1993]. Plon siana pierwszego pokosu wyniósł 5,56 t ha-1. Ni szy plon siana
pierwszego pokosu uzyskały Tr ba i Wyłupek [1993] w dolinie Jacenki. Fitocenozy ze znacznym udziałem miałka darniowego wyró niono na pod-stawie sze ciu zdj fitosocjologicznych [Wyłupek 2004], a scharakteryzowano pod wzgl dem rolniczym w oparciu o trzy analizy botaniczno-wagowe.
Obli-czona według Filipka [1973] liczba warto ci u ytkowej dla badanych płatów wynosiła od 2,92 do 6,01 i wskazywała na ubog lub miern warto u ytkow siana. Bior c pod uwag skład chemiczny dobrej paszy, zbiorowisko to było zasobne w białko i magnez, a ubogie w fosfor, potas i wap . Mosek [2000] w wyniku przeprowadzonych bada w dolinach rzecznych Lubelszczyzny stwier-dziła, i z ł k z przewag miałka darniowego mo na otrzyma pasz ubog pod wzgl dem przydatno ci rolniczej (LWU=1,8). Plon siana badanych ł k miał-kowych, wyliczony na podstawie prób ro linnych, był zró nicowany i wahał si od 3,24 do 7,30 t ha-1 ( rednio 5,27 t ha-1). Grynia i Kryszak [1996] uwa aj , i
zespół Deschampsietum caespitosae jest wska nikiem niedostatecznego zmelio-rowania i wadliwego u ytkowania. Jest to zbiorowisko wtórne, wyst puj ce na ró nych glebach z okresowym procesem zabagnienia, zwykle niedostatecznie
yznych, jednak nienale cych do skrajnie ubogich.
Warto paszowa siana z ł k wyczy cowych została okre lona jako dobra lub bardzo dobra (LWU od 7,15 do 9,08). Dobr równie warto ci u ytkow (LWU=7,8) cechowało si siano zespołu Alopecuretum pratensis z doliny Wie-prza [Mosek 1993]. Zasobno I odrostu ł k w dolinie Huczwy okazała si wy-starczaj ca w białko, niektóre płaty w potas, magnez i wap . Wi kszo jednak prób siana okazała si niewystarczaj ca w stosunku do wymaga ywieniowych prze uwaczy. Ł ki z doliny Jacenki [Tr ba i Wyłupek 1993] oraz z doliny Note-ci [Szoszkiewicz 1995] odznaczały si ni sz warto Note-ci paszow , LWU w obu przypadkach wyniosło około 6. Plon siana pierwszego pokosu analizowanego zespołu wyniósł rednio 5,95 t ha-1 (od 3,26 t ha-1 do 9,86 t ha-1). Wyłupek
[2001] w dolinie Poru uzyskała plony siana na poziomie 3,5 t ha-1, za Tr ba
[1994] w dolinie Łabu ki otrzymała w I pokosie – 4,2 t ha-1 siana.
Siano z ł k rajgrasowych badanej doliny charakteryzowała dobra warto u ytkowa, o czym wiadczy LWU=6,18. Sucha masa analizowanego płatu od-znaczała si nisk zasobno ci w fosfor, potas, magnez i wap , a zbli on do optymalnej zawarto ci białka. Pasza pochodz ca z ł k rajgrasowych z domina-cj kupkówki pospolitej w dolinie Poru odznaczała si równie wysok warto-ci u ytkow [Wyłupek 1999]. Grynia i Kryszak [1996] twierdz , e zespół
Arrhenatheretum elatioris jest najcenniejszym oraz najplenniejszym zespołem
ł k Europy rodkowej u ytkowanych ko nie. Plon suchej masy runi wiosennego odrostu w dolinie Huczwy był niski i wyniósł 3,14 t ha-1. Ł ki zespołu
Arrhena-theretum elatioris w dolinie Wy nicy, badane przez Miazg i Mosek [2001],
wyró niały si nieco wy szym plonowaniem (4 t ha-1) ni w dolinie Huczwy.
Ł ki badanego zespołu Poo-Festucetum rubrae dostarczały redniej jako ci siana, na co wskazuje LWU wynosz ce od 4,83 do 5,27. Liczba warto ci u yt-kowej runi ł k kostrzewowo-wiechlinowych w dolinie Poru wynosiła od 6,0 do 7,7, co wskazywało na lepsz ni w dolinie Huczwy jako paszy [Wyłupek
1999]. Natomiast według Mosek [2000] warto paszowa tego zespołu mo e by bardzo dobra (LWU=9,4). Siano pod wzgl dem składu chemicznego jedne-go płatu było pełnowarto ciowe, za drugi płat poza zawarto ci białka wyka-zywał nieodpowiedni dla prze uwaczy skład chemiczny. Plon siana pierwszego pokosu kształtował si na do znacznym poziomie 4,15-7,39 t ha-1. Natomiast
pasza zbiorowiska z Festuca rubra i Poa pratensis z doliny Łabu ki charaktery-zowała si niskim plonem i LWU oraz nieodpowiednim dla prze uwaczy skła-dem chemicznym [Tr ba 1994]. Odmienne wyniki uzyskał Szoszkiewicz [1995] w dolinie Noteci, gdzie siano Poo-Festucetum pod wzgl dem chemicznym od-znaczało si wysok jako ci .
WNIOSKI
1. Spo ród zbiorowisk z klasy Phragmitetea najwy sze plony fitomasy uzy-skano z szuwarów Caricetum ripariae. Ł ki tego zespołu równie cechowały si najwy sz liczb warto ci u ytkowej. Natomiast najni ej plonowały fitocenozy
Glycerietum maximae.
2. W ród fitocenoz rz du Molinietalia coeruleae najwy ej plonowały płaty z ł k Alopecuretum pratensis i jednocze nie odznaczały si najwy sz liczb war-to ci u ytkowej. Nawar-tomiast Scirpetum silvatici i zbiorowisko z Deschampsia
caespitosa miały ubog i miern warto u ytkow .
3. Ł ki zbiorowisk rz du Arrhenatheretalia plonowały niezbyt wysoko. Naj-ni szy plon uzyskano w zespole Arrhenatheretum elatioris, ale wykazywał si on najwy sz liczb warto ci u ytkowej. Najwy ej za w tym rz dzie plonowały ł ki zespołu Poo-Festucetum rubrae.
4 Pasz badanych zespołów charakteryzowała przewa nie optymalna lub zbli-ona do optymalnej dla bydła ilo białka. Wi kszo prób siana odznaczała si niedoborem fosforu, tylko niekiedy były one zasobne w magnez, wap i potas.
PI MIENNICTWO
Falkowski M., Kukułka I., Kozłowski S. 1990. Wła ciwo ci chemiczne ro lin ł kowych. Wyd. AR w Poznaniu, 59–111.
Filipek J. 1973. Projekt klasyfikacji ro lin ł kowych i pastwiskowych na podstawie liczb warto ci u ytkowej. Post. Nauk Rol. 4, 60–68.
Gajda J., Dudziak S. 1978. Zawarto niektórych makroskładników w sianie z ł k regionu lubel-skiego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 210, 247–262.
Grynia M., Kryszak A. 1996. Ocena geobotaniczna i gospodarcza zbiorowisk ł kowych Obni enia Dusznickiego oraz Gór Bystrzyckich. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 442, 97–104.
Grynia M., Kryszak A. 2000. Aktualny stan zbiorowisk ł kowo-pastwiskowych w zasi gu plano-wanej odkrywki „Drzewce”. Roczniki AR w Poznaniu 317. Rolnictwo 56, 139–152.
Kasperczyk M., Kacorzyk P. 1996. Warto u ytkowa runi pastwiskowej w zale no ci od cz sto-tliwo ci spasania i poziomu nawo enia. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 442, 205–214.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk ro linnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 536 ss..
Miazga S., Mosek B. 2001. Warto gospodarcza ł k w dolinie Wy nicy. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 479, 203–208.
Mosek B. 1993. Warto rolnicza runi ł k wyczy cowych (zespół Alopecuretum pratensis) z doliny Wieprza. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 412, 157–160.
Mosek B. 1999. Gospodarcze i ekologiczne znaczenie wybranych zbiorowisk szuwarowych dolin rzecznych Wy yny Lubelskiej. Annales UMCS, Sec. E, 54, 75–82.
Mosek B. 2000. Wpływ składu florystycznego zbiorowisk pastwiskowych dolin rzecznych Lu-belszczyzny na ich warto paszow . Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Sesja Naukowa, 73, 235– 240.
Pawłowski B., Zarzycki K. 1977. Zespoły bagienne, torfowiskowe oraz ł kowe i wrzosowiskowe. W: Szata ro linna Polski pod red. W Szafera i K. Zarzyckiego, Warszawa PWN, I, 322–352. Pro czuk J., Pawłat H. 1978. Zmiana i warto ci runi ł kowej pod wpływem zró nicowanego
uwilgotnienia i nawo enia. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 210, 111–124.
Szoszkiewicz K. 1995. Fitosocjologiczna i rolnicza ocena ł k w dolinie rodkowej Noteci z uwzgl dnieniem skutków melioracji. Praca dokt. AR w Poznaniu.
Szczygielski T. 1991. Wst pna ocena trwało ci i zdolno ci plonowania wybranych gatunków i odmian traw w zasiewach polowych, zale nie od intensywno ci u ytkowania. Biul. Oceny Odm. 23, 23-40.
Tr ba Cz. 1994. Florystyczna i rolnicza charakterystyka ł k i pastwisk w dorzeczu Łabu ki. Roz-prawa Naukowa AR w Lublinie.
Tr ba Cz. 1997. Zawarto niektórych makroelementów i mikroelementów w runi zbiorowisk ł kowych o du ym udziale gatunków ro lin dwuli ciennych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 453, 331–337.
Tr ba Cz., Wyłupek T. 1993. Warto rolnicza siana zbiorowisk ro linnych ł k doliny Jacenki. Annales UMCS, Sec. E, 48, 65–76.
Trzasko M. 1996. Florystyczne, paszowe i krajobrazowe walory ł k ziołowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 442, 417–430.
Wyłupek T. 1999. Florystyczna i rolnicza charakterystyka ł k i pastwisk w dolinie Poru. Maszy-nopis rozprawy doktorskiej, AR Lublin.
Wyłupek T. 2001. Plonowanie i warto u ytkowa ł k w dolinie Poru. Pam. Puł. 125, 175–182. Wyłupek T. 2004. Ró norodno florystyczna zbiorowisk mokradłowych z klasy Phragmitetea (R.
Tx. et Prsg 1942) w dolinie Huczwy. VI Forum Architektury Krajobrazu Lublin, 1617 pa -dziernika 2003. Krajobraz i ogród wiejski. 3, 67–75.
