Zwalczanie szkodników glebowych w uprawie ziemniaka – co nowego?

(1)

Ziemniak Polski 2010 nr 2

ZWALCZANIE SZKODNIKÓW

GLEB

OWYCH W UPRAWIE ZIEMNIAKA

WYCH W UPRAWIE ZIEMNIAKA

– CO NOWEGO?

dr inż. Tomasz Erlichowski

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: erlichowski@ziemniak-bonin.pl

ostatnich latach obserwuje się w uprawach ziemniaka liczne szkody wyrządzane przez szkodniki glebo-we. Wśród wielożernych sprawców szkód wyróżniamy głównie: drutowce – larwy rodzi-ny sprężykowatych (Elateridae), pędraki – larwy rodziny chrabąszczowatych (Melolon-thidae) oraz gąsienice podrodziny rolnic (Noctuinae). Rozwój larw, których żerowanie powoduje szkody na bulwach, trwa w glebie, w zależności od gatunku, 2-5 lat (drutowce i pędraki) lub 1-2 lata (gąsienice rolnic) i dlate-go grupa ta nazywana jest zwyczajowo szkodnikami glebowymi.

W

Wśród głównych przyczyn sprzyjających liczniejszemu występowaniu szkodników gle-bowych należy wymienić: uproszczenia agrotechniczne w uprawie, zachwaszczenie pól (szczególnie perzem i innymi jednoli-ściennymi), popełniane błędy agrotechnicz-ne, „promowanie” technik bezorkowych, odłogowanie ziemi, monokultury – a szcze-gólnie wchodzenie z uprawą ziemniaka na stanowiska po trawach i motylkowych – nie-racjonalną ochronę roślin (zwłaszcza w ma-łych gospodarstwach), a także częściowo zmiany klimatyczne, związane z ociepleniem i lekkimi zimami. Należy tu zwrócić uwagę na cieplejsze zimy i okresy letnie, które w ostat-nim 10-leciu były powodem zwiększonej szkodliwości szkodników glebowych. Owady, jako organizmy zmiennocieplne, wzrost tem-peratury traktują jako bodziec do aktywnych procesów rozwoju i rozmnażania; dodatkowo podczas ciepłych zim populacje szkodliwych owadów nie podlegały procesom naturalnej selekcji.

Powszechność występowania szkodników glebowych w uprawach, szkodliwość ich

larw, pogarszająca jakość bulw, w nowo za-istniałych warunkach ekonomicznych uprawy ziemniaków nastawionej na wysoką jakość produktu stwarza potrzebę ponownego zaję-cia się tym problemem.

Ochrona upraw ziemniaka oraz opraco-wanie nowych, integrowanych metod walki ze szkodnikami glebowymi stanowi obecnie jeden z najważniejszych problemów do roz-wiązania. Jednakże w obliczu dużych zmian na liście zarejestrowanych środków ochrony roślin i nowych działań proceduralnych (do-stosowywanie do wymagań unijnych), bu-dzących niepokój wśród producentów rol-nych i praktyków, jest to zadanie bardzo trudne do wykonania (Matyjaszczyk 2009a). Od chwili przystąpienia do UE w Polsce spa-da zarówno liczba nowo zarejestrowanych środków, jak i liczba dostępnych substancji aktywnych. Wycofywanie środków (tzw. skreślenia) jest związane głównie z ochroną środowiska oraz bezpieczeństwem ludzi i zwierząt, na które kładzie się duży nacisk. W trakcie unijnego „przeglądu” z ok. 1000 sub-stancji aktywnych (wchodzących w skład herbicydów, fungicydów, insektycydów) aż 75% zostało wycofanych, głównie z powo-dów ekonomicznych, gdyż producenci ze względu na wysokie koszty badań nie zdecy-dowali się na tzw. ponowną weryfikację (Ma-tyjaszczyk 2009b). Oznacza to w efekcie brak wielu środków na rynku oraz mniejsze możliwości ochrony upraw, w tym zauważal-ną „lukę” w ochronie ziemniaka np. przed drutowcami i pędrakami.

Zapowiadane szybkie powiększenie listy rejestracyjnej o nowe środki przeciw szkod-nikom glebowym dało się zauważyć: wpro-wadzono do obrotu handlowego (od wiosny

(2)

2010) nowy środek – zaprawę Prestige Forte 370 FS do stosowania w trakcie sadzenia bulw.

Wykrywanie larw szkodników glebowych

W celu sprawdzenia, czy stanowisko przy-szłej uprawy ziemniaka nie jest zagrożenie szkodnikami glebowymi, trzeba wykonać na wiosnę analizę gleby pod kątem liczebności larw. W Polsce liczebność drutowców, pę-draków i gąsienic rolnic określa się metodą odkrywek glebowych. Jest ona jednak bar-dzo czasochłonna, gdyż wymaga wykonania na 1 ha 32 odkrywek glebowych po przekąt-nych pola. Glebę przesiewa się przez sita entomologiczne i liczy wykryte larwy, co w przypadku suchej lub nadmiernie wilgotnej gleby jest utrudnione i niedokładne.

Nowszą metodą oceny zasiedlenia gleby przez drutowce są pułapki przynętowe.

Wiosną, przed sadzeniem, umieszcza się w glebie na głębokości 5-10 cm plastikowe po-jemniki wypełnione mieszaniną skiełkowane-go ziarna zbóż (pszenica + kukurydza lub jeczmień) łącznie z materiałem chłonącym wodę – wermikulitem. Można do tego celu wykorzystać każdy pojemnik PCV z pokryw-ką i własnoręcznie wykonanymi otworami (średnicy ok. 2 mm). Kiełkujące ziarno wy-dziela dwutlenek węgla, który wydostaje się przez otwory i przywabia larwy bytujące w ziemi. Tą metodą można w prosty sposób monitorować liczebność drutowców w glebie i ocenić stopień zagrożenia dla przyszłej uprawy ziemniaków lub innych okopowych – warzyw i buraków (tab. 1). Ze względu na ła-twość wykonania metoda ta jest szeroko roz-powszechniona w UE, USA i Kanadzie i war-to ją spopularyzować również w naszym kra-ju (Erlichowski 2009a).

Tabela 1 Progi szkodliwości najważniejszych szkodników glebowych dla upraw rolniczych

Agrofag Rodzaj uprawy Próg szkodliwości obowiązujący w Polsce Próg szkodliwości wg najnowszych badań w krajach UE Drutowce (Elateridae) zboża, ziemniaki, buraki 11-20 larw/m2 6 larw/m2_* (>4 larwy/m2_)** Pędraki (Melolonthidae) zboża, ziemniaki,

buraki 6 larw/m2 3-4 larwy/m2

Rolnice (Noctuinae)

zboża, ziemniaki,

buraki 6 larw/m2 3-4 gąsienice/m2

* Erlichowski (2009b); Schepl, Paffrath (2004); Parker, Howard (2001) ** Bechinski i in. (1994)

Zwalczanie chemiczne szkodników glebowych

W obecnym stanie legislacyjnym i przygoto-wania do sezonu wegetacyjnego 2010 w me-todzie chemicznego zwalczania szkodni-ków glebowych są do dyspozycji tylko dwa dopuszczone do obrotu środki (zaprawy) do ochrony bulw ziemniaka przed drutowcami i pędrakami: zaprawa fungicydowo-insektycy-dowa Prestige 290 FS w dawce 75 i 100

ml/100 kg bulw oraz nowa formulacja Presti-ge Forte 370 FS – w dawce 60 ml/100 kg bulw). Wieloletnie badania w Boninie po-twierdziły wysoką skuteczność zapraw w ochronie roślin zarówno przed Rhizoctonia

solani, jak i szkodnikami. Redukcja

uszko-dzeń bulw przez drutowce i pędraki jest bar-dzo duża, a redukcja populacji szkodliwych larw wynosi ok. 80% (tab. 2).

(3)

Tabela 2 Wpływ zapraw na ograniczenie populacji drutowców

w odniesieniu do populacji wyjściowej Obiekt

doświadczalny

Dawka na 100 kg bulw

Redukcja populacji (%)

2008 r. Irga 2009 r. Bryza średnia

Prestige Forte 370 FS 60 ml 88 80 84

Prestige 290 FS 75 ml 94 87 90

Prestige 290 FS 100 ml 94 93 93

Zaprawa Prestige jest znana plantatorom ziemniaka, gdyż jej formulacje są obecne na rynku w Polsce od 1999 r. Chroni ona upra-wy ziemniaków od pierwszych dni po posa-dzeniu dzięki innowacyjnemu połączeniu dwóch substancji czynnych – pencykuronu (fungicydu o działaniu kontaktowym) oraz imidachloprydu (insektycydu o działaniu układowym). Przez połączenie tych dwóch substancji stała się wręcz uniwersalnym na-rzędziem w walce z najgroźniejszą chorobą w okresie wschodów – rizoktoniozą (jedna z jej form to zgnilizna kiełków, która odpowia-da za braki wschodów i puste miejsca w ob-sadzie roślin) oraz wieloma szkodnikami, po-cząwszy od glebowych (drutowce i pędraki), a kończąc na nalistnych – stonce ziemnia-czanej i mszycach. Należy tu podkreślić, że na rynku polskim jest to jedyna zarejestrowa-na zaprawa do ochrony bulw o takim spek-trum działania.

Ochrona roślin wymaga ciągłego poszuki-wania nowych, skuteczniejszych i bardziej przyjaznych środowisku formulacji. Ze względu na bezpieczeństwo wód gruntowych European Imidacloprid Stewardship Guideli-ne (europejskie wytyczGuideli-ne dotyczące stoso-wania imidachloprydu w uprawach) przewi-duje, że w przypadku ziemniaków można stosować maksymalnie do 180 g imidachlo-pydu na 1 ha uprawy. Dlatego, idąc w tym kierunku i dostosowując się do europejskich przepisów legislacyjnych oraz potrzeb rynku, firma Bayer CropScience stworzyła nową formulację zaprawy o nazwie Prestige Forte 370 FS (w dawce 60 ml/100 kg sadzenia-ków). Zarejestrowano ją w Polsce już pod koniec 2007 roku, ale w handlu jest dostęp-na dopiero od wiosny 2010. Jest to również dwuskładnikowa zaprawa, różniąca się od poprzedniej formulacji tylko inną proporcją substancji aktywnych. W nowej formie za-wiera 120 g imidachloprydu oraz 250 g

pen-cykuronu w 1 litrze środka, podczas gdy Pre-stige 290 FS 140 g/l imidachloprydu i 150 g/l pencykuronu.

W okresie wiosennym zimujące w glebie szkodniki glebowe – głównie drutowce i pę-draki – aktywizują się. Zaczynają żerować już przed sadzeniem bulw i kontynuują swoją szkodliwą działalność przez cały sezon we-getacji ziemniaka. Uszkodzenia bulw w po-staci jam, kanałów i wżerów w miąższu istot-nie pogarszają jakość bulw, co ogranicza ich wykorzystanie w przemyśle spożywczym i przetwórczym oraz w sprzedaży detalicznej. Dodatkowo podczas przechowywania bulwy te są narażone na wtórne porażenie choro-bami grzybowymi (poprzez przenoszenie za-rodników i bakterii z cząstkami gleby na ciele larwy). Największe nasilenie uszkodzeń jest obserwowane na polach po „byłych” ugo-rach, odłogach oraz w stanowiskach silnie zachwaszczonych bądź trwałych użytkach zielonych.

Zaprawiona bulwa jest chroniona syste-micznie przez imidachlopryd. Substancja ta tworzy swoistą otoczkę wokół bulwy i sku-tecznie eliminuje przybywające na żerowanie szkodniki.

Obecnie oferta rynkowa sadzarek jest bardzo bogata. Sadzarki taśmowo-czerpa--kowe wypierają przestarzałe sadzarki chwy-takowe. Powodem jest nie tylko mniejsze uszkadzanie bulw przez system wysadzają-cy, ale także możliwość montażu uniwersal-nej zaprawiarki. Najpopularniejsze jest obe--cnie zaprawianie przez opryskiwanie bulw mieszaniną środka i wody metodą tzw. za-prawiania „na półsucho”, polegającą na drobnokroplistym opryskiwaniu bulwy płyn-nym roztworem zaprawy. Układ dwóch (cza-sami czterech) dysz wirowych umiejscowio-nych przy zespole taśmowo-czerpakowym sadzarki opryskuje bulwy, co w efekcie zwiększa stopień ich pokrycia i skuteczności środka.

(4)

Wśród producentów zaprawiarek można wymienić przedsiębiorstwo specjalistyczne Aporo z Poznania, a także producentów ma-szyn rolniczych, jak Akpil, Grimme i Unia Group, seryjnie montujących „autorskie” za-prawiarki. Zaprawiarki pianowe z firmy Deko-r-Tap ze Strzelc Opolskich charakteryzuje już inny sposób dozowania zaprawy: po do-daniu środka pianotwórczego do zbiornika zaprawiarki zaprawa jest natryskiwana na bulwy za pomocą sprężonego powietrza z in-stalacji pneumatycznej ciągnika.

Mniej kłopotliwą metodą zwalczania szkodników glebowych (drutowców i pędra-ków) jest opryskiwanie powierzchni gleby przed sadzeniem (opryskiwaczem polowym). Jedynym dostępnym środkiem do tego celu był do niedawna insektycyd pod nazwą Pyri-nex 480 EC, a obecnie PyriPyri-nex Ekstra 480 EC (chloropiryfos) [ponowna rejestracja i ze-zwolenie z dnia 25.11.2009]. Jednakże nowy środek nie został na razie zarejestrowany w uprawie ziemniaków, a etykieta zezwala je-dynie na stosowanie go w ochronie buraków i tytoniu.

Aktualnym problemem w zwalczaniu gą-sienic rolnic (Noctuinae) jest brak środków stosowanych doglebowo. Możliwe są jedynie zabiegi nalistne w okresie, gdy młode gąsie-nice po wylęgu przebywają na roślinach. W ciągu dnia ukrywają się one u nasady roślin, a w nocy żerują. Okres ten (ok. 1 miesiąca od złożenia jaj przez motyle) bardzo często zbiega się z rutynowo stosowanymi

zabiega-mi przeciwko stonce ziemniaczanej (czerwie-c-lipiec). W późniejszym czasie gąsienice przebywają już tylko w glebie i uszkadzają bulwy, nie ma więc możliwości ich zwalcza-nia (brak dostępnych środków). Dostępne i zarejestrowane insektycydy z grupy pyretro-idów bardzo słabo działają w czasie letnich upałów i w temperaturze powyżej 20o_C.

Dla-tego najbardziej efektywne ze względu na biologię szkodnika są zabiegi wieczorne i nocne.

Literatura

1. Bechinski E., Sandvol L., Carpenter G., Homan H. 1994. Integrated Pest Management Guide to

Wire-worm in Potatoes. Univ. Idaho Coop. Ext. Circular. Bull. EXT 760; 2. Erlichowski T. 2009a. Nowe metody wykrywania obecności sprężykowatych (Coleoptera: Elateridae) w uprawach ziemniaka z wykorzystaniem pułapek przynętowych i feromonowych. – Prog. Plant Prot. 49 (4): 1961-1966; 3. Erlichowski T. 2009b. Za-grożenie upraw ziemniaka przez szkodniki glebowe w aspekcie zmian środowiskowych w agrocenozach. – Wieś Jutra 2: 16-17; 4. Matyjaszczyk E. 2009a. Kon-sekwencje zmian w dostępności środków ochrony ro-ślin dla wybranych roro-ślin uprawnych. – Prog. Plant. Prot. 49(2): 492-499; 5. Matyjaszczyk E. 2009b. Zmiany w możliwościach ochrony ziemniaka. – Ziemn. Pol. 4: 29-33; 6. Parker W., Howard J. 2001. The bio-logy and management of wireworms on potato with particular reference to the UK. – Agric. Forest Ent. 3: 85-98; 7. Schepl U., Paffrath A. 2004. Drahtwürmer im Ökologischen Kartoffelanbau. Landwirtchaftskam-mer NRW, Bonn [ http://www.orgprints.org/00003326]