Henryk Stawniak
"Exclusio boni fidei jako symulacja
zgody małżeńskiej (kan. 1101 § 2
KPK)", Grzegorz Leszczyński, Łódź
2004 : [recenzja]
Ius Matrimoniale 10 (16), 263-269
Grzegorz Leszczyński, Exclusio boni fidei jako symulacja zgody
małżeńskiej (kan. 1101§2 KPK), Archidiecezjalne Wydawnictwo
Łódzkie, Łódź 2004, ss. 280.
A u to r j e s t k a p ł a n e m A rc h id ie c e z ji Ł ó d z k ie j, w ik a r iu s z e m są d o w y m o r a z w y k ła d o w c ą p r a w a k a n o n ic z n e g o w S e m in a r iu m D u c h o w n y m , n a U n iw e r s y te c ie K a r d y n a ła S te f a n a W y sz y ń sk ie g o i U n iw e rs y te c ie Ł ó d z k im . R e c e n z o w a n a p o z y c ja j e s t p r a c ą h a b ilita c y jn ą p r z e d s ta w io n ą n a U K S W . K s. G . L e sz c z y ń sk i p o d ją ł p r o b le m z a k o r z e n io n y w e w s p ó łc z e sn ej rze c z y w isto śc i, b o w ie m ź le p o ję ta w o ln o ś ć n ie ty lk o r o d z i m o ż li w o ś ć is tn ie n ia tzw . w o ln y c h zw ią zk ó w , a le r ó w n ie ż n e g u je p o tr z e b ę d o c h o w a n ia w ie r n o ś c i o d s a m e g o p o c z ą tk u is tn ie n ia m a łż e ń s tw a . M e n ta ln o ś ć c z ło w ie k a w o ln e g o , p r o p a g o w a n a p r z e z m e d ia i n ie k tó r e k u ltu ry tzw . p o s tę p u , s ta je się c z ę s to p rz y c z y n ą n ie ty lk o b łę d n e g o r o z u m ie n ia w a r to ś c i w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j, a le ró w n ie ż s k ła n ia w o lę c z ło w ie k a , k tó r y z a w ie ra m a łż e ń s tw o , d o z a s tr z e ż e n ia s o b ie p r a w a do r e la c ji p o z a m a łż e ń s k ic h , w y k lu c z a ją c w y łą c z n o ś ć te g o p r a w a w o d n ie s ie n iu d o o so b y w s p ó łm a łż o n k a . Z ty m i p r o b le m a m i s p o ty k a ją się dziś d u s z p a s te r z e i sę d z io w ie k o ś c ie ln y c h try b u n a łó w , d la te g o p r o b le m a ty k a t a z a s łu g iw a ła j a k n a jb a r d z ie j n a o p r a c o w a n ie . A u to r p o s ta w ił s o b ie ja k o z a d a n ie u k a z a n ie w m o ż liw ie p e łn y m w y m ia rz e , tj. z u w z g lę d n ie n ie m w sz y s tk ic h sz c z e g ó ło w y c h w ą tk ó w te j p ro b le m a ty k i, k w e stię e x c lu s io b o n i fi d e i. P o n a d to z a m ie rz a ł z o b r a z o w a ć r o z b ie ż n o ś c i d o dziś is tn ie ją c e n ie ty lk o w r o z u m ie n iu s a m e g o d o b r a w ie rn o ś c i, a le ró w n ie ż k o n s e k w e n c ji, w in te r p r e ta c ji n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a z te g o ty tu łu . A u to r p o s ta w ił te ż te z ę , b a r d z o w a ż n ą z p u n k tu w id z e n ia d o k try n y i ju ry s p r u d e n c ji, k tó r a b rz m i, iż e x c lu s io b o n i f i d e i j e s t f o r m ą sy m u lac ji cz ęścio w ej, p o le g a ją c ą n a w y k lu c z e n iu is to tn e g o e le m e n tu m a łż e ń stw a, o k tó r y m g e n e r a ln ie m ó w i k a n . 1101 §2 K P K . C zy n ie n a le ż a ło w ty tu le p r a c y z a z n a c z y ć b e z p o ś r e d n io o sy m u la c ji c z ę ś c io w e j? T ytuł b y łb y w ó w c z a s a d e k w a tn y ! S fo r m u ło w a n a te z a z a s łu g u je n a p o d k r e śle n ie i n a u k o w e z a m y ś le n ie , c h o c ia ż A u to r w ty m w z g lę d z ie n ie d o k o ń c a j e s t p io n ie r e m .N a r e c e n z o w a n e o p r a c o w a n ie s k ła d a ją się: spis tre śc i, w stę p , p ię ć ro z d z ia łó w , z a k o ń c z e n ie , w y k az sk ró tó w , b ib lio g ra fia o r a z p o d s u m o w a n ie i spis tr e ś c i w ję z y k u p o ls k im i w ło s k im . W s tę p ss. 11-13 w y s ta rc z a ją c o z a p o z n a je c z y te ln ik a z p r o b le m a m i, k tó r e m a ją b y ć p r z e d m io te m re fle k s ji n a u k o w e j, z a w ie ra p o n a d t o in te r e s u ją c e p y ta n ia -p ro b le m y . P o s z c z e g ó ln e ro z d z ia ły p o z o s ta ją w lo g ic z n y m i m e ry to ry c z n y m z w ią z k u z te m a te m , są s p ó jn e o r a z o d stro n y w a r s z ta tu n a u k o w e g o p o p r a w n e . J e d y n ie w ad liw y je s t u k ła d I V r o z d z ia łu , g dyż je g o ty tu ł je s t ta k i s a m j a k n a z w a p u n k tu 2. s. 162, czyli - s p o s ó b w y k lu c z e n ia b o n u m fid e i. K s. L e sz c z y ń sk i r o z d z ia ł p ie rw sz y (ss. 15-6 3 ) p o św ię c ił z o b r a z o w a n iu w s p ó łc z e s n e g o r o z u m ie n ia m a łż e ń s tw a w je g o p e rs o n a lis ty c z n y m w y m ia rz e , r o z u m ie n ia p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j o r a z k w e stii sy m u la c ji w k o n te k ś c ie u m ie js c o w ie n ia p r z e d m io tu w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i p o ś r ó d is to tn y c h e le m e n tó w lu b is to tn y c h p r z y m io tó w m a ł ż e ń s tw a w m y śl k a n . 1101 §2 K P K . W te j c z ę śc i n a p o d k r e ś le n ie z a s łu g u ją b a r d z o w n ik liw e ro z w a ż a n ia d o ty c z ą c e p r z e d m io tu z g o d y m a ł ż e ń s k ie j, w k tó r e j A u to r , m im o w ie lu s u b te ln o ś c i w te j k w e stii w ś ró d k a n o n is tó w , s ta r a się p o d s u m o w a ć d o ty c h c z a s o w e p rz e m y ś le n ia u c z o n y c h i w y d o b y ć z n ic h s p ó jn ą k o n c e p c ję p r z e d m io tu zg o d y , h a r m o n i z u ją c ą z p e r s o n a lis ty c z n ą w iz ją w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j. T ak ż e r o z u m ie n ie s e k s u a ln o ś c i w ty m k o n te k ś c ie j e s t z n a k o m ic ie u k a z a n e . (s. 43). W y d a je się, ż e n ie p ra w d z iw ie b r z m i z d a n ie n a n a s tę p n e j s tr o n ie , że w y łą c z n o ść , p r o k r e a ty w n o ś ć i d o z g o n n o ś ć o d p o w ia d a ją tr z e m tr a d y cy jn y m d o b r o m a u g u s ty ń s k im , s ta n o w ią c o b o k d o b r a m a łż o n k ów is t o tn e p r a w a i o b o w ią z k i w y n ik a ją c e z p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j. N ie k t ó r e z n ic h , m o im z d a n ie m , m ie s z c z ą się w b o n u m c o n iu g u m . A u t o r w te j c z ę śc i te ż u m ie ję tn ie z a z n a c z a o in te r e s u ją c y m g o a s p e k c ie i c e lu b a d a n ia . D z iw ią n a to m ia s t e p iz o d y c z n e p u n k ty 3.3.1 i 3.3.4., t e g o r o z d z ia łu , k tó r e n ic n ie w n o s z ą d o p r a c y i m o ż n a j e b y ło s p o k o jn ie p o m in ą ć . A u to r p r z e c ie ż n ie p is z e s k ry p tu czy p o d r ę c z n ik a , w k tó ry c h n a w e t d r o b n e k w e s tie n a le ż y p o ru sz y ć . W d ru g im r o z d z ia le (ss. 6 4 -1 0 6 ) p o d e jm u je się k w e s tię p o c h o d z e n ia p o ję c ia d o b r a w ie rn o ś c i, a k c e n tu ją c c h ro n o lo g ic z n ie r o z u m ie n ie j e d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o i w y n ik a ją c y z n ie j o b o w ią z e k w ie rn o ś c i w p r a w ie rz y m sk im , w B ib lii, w te o lo g ii p a try s ty c z n e j o r a z w w y b ra n y c h d o k u m e n ta c h K o ś c io ła . J e s t to b a r d z o s k r ó to w e u ję c ie h is to ry c z n e g o a s p e k tu o m a w ia n e j k w estii. N ie k t ó r e p a r ti e te g o r o z d z ia łu w y m a g a ły b y j e d n a k p e łn ie js z e g o p o tr a k to w a n ia , b o są o n e is t o tn e d la t e zy i s a m e w s o b ie c ie k a w e n p . b o n u m f i d e i w te o r i i T o m a sz a S a n c h e z a .
Z k o le i n ie k tó r e c e n n e s p o s tr z e ż e n ia z n a jd u ją się w p rz y p isie , n p . 165, s. 103, a z a s łu g u ją n a u w y d a tn ie n ie w tr e ś c i ro z d z ia łu . N ie p o d z ie la m z d a n ia ks. L e s z c z y ń sk ie g o , ż e w a r to p rz y w o ła ć z D e k r e t u G ra c ja n a n ie k tó r e fra g m e n ty , c h o c ia ż n ie p o d e jm u je o n b e z p o ś r e d n io k w e stii n ie w ie rn o ś c i, b o j e s t „ b e z w ą tp ie n ia je d n y m z n a jw a ż n ie js z y c h ź ró d e ł o b e c n ie o b o w ią z u ją c e g o K o d e k s u P ra w a K a n o n ic z n e g o , a je g o w pływ n a c a łą h is to r ię k s z ta łto w a n ia się p r a w a K o ś c io ła j e s t n ie d o p r z e c e n ie n ia ” s. 97. I s to tn e je s t, co D e k r e t G r a c j a n a w n o s i w te j te m a ty c e , a n ie w o g ó le d o p r a w a k a n o n ic z n e g o . P r z e d m io t w y k lu c z e n ia w ie r n o ś c i w p o r z ą d k u h is to ry c z n y m z a cz y n a ją c o d o k r e s u p r z e d k o d e k s o w e g o , p o p r z e z r o z u m ie n ie te j k w e stii w C I C z 1917 r., o rz e c z n ic tw ie o r a z K P K z 1983 r. s ta n o w i p r z e d m io t d o c ie k a ń w tr z e c im r o z d z ia le (ss. 1 0 7 -1 4 9 ). C z y te ln ik z a p o z n a je się n a jp ie r w z k r ó tk im i w z m ia n k a m i o u to ż s a m ia n iu w y k lu c z e n ia p r z y m io tu je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j z e x c lu s io b o n i fid e i. To o z n a c z a ło , ż e w y łą c z ą f o r m ą w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i j e s t w y k lu c z e n ie w y łą c z n e g o p r a w a m a łż o n k a d o u trz y m y w a n ia re la c ji s e k s u a ln y c h z e sw o im w s p ó ł m a łż o n k ie m , z e swej n a tu r y z m ie rz a ją c y c h d o z r o d z e n ia p o to m s tw a . Z a m i a r n a t o m ia s t n ie d o tr z y m a n ia z o b o w ią z a ń w y n ik a ją c y c h z w y ra ż o n ej z g o d y m a łż e ń s k ie j je j n ie niw eczy ł. T ak i s ta n u to ż s a m ia n ia u n ita s z fi d e li ta s tr w a ł d o sły n n e j s e n te n c ji c o r a m D e J o r io z 30 p a ź d z ie r n ik a 1963 r., w k tó r e j p o n e n s s tw ie rd z a , iż d o b r a w ie r n o ś c i n ie n a le ż y u to ż s a m ia ć z p r z y m io te m m a łż e ń s tw a , a le ra c z e j z je g o e le m e n te m . To o z n a c z a , ż e w p r z y p a d k u w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i n ie n a le ż y o d n o s ić się d o k a n . 1013 §2 C I C 1917 r., a le d o k a n . 1081 §2 te g o ż k o d e k su. K a n o n 1013 §2 o k r e ś la b o w ie m p r z y m io t je d n o ś c i m a łż e ń s k ie j, a w sy tu a c ji o d s e p a r o w a n ia b o n u m f i d e i o d u n ita s , w y k lu c z e n ie d o b r a w ie r n o ś c i o d n o s i się d o k a n . 1081 §2, o k r e ś la ją c e g o p r z e d m io t zg o d y m a łż e ń s k ie j. D e J o r io sta w ia w ię c z u p e łn ie n o w ą te z ę , d o ty c z ą c ą o d d z ie le n ia b o n u m f i d e i o d u n ita s. D a le j A u to r p r z e d s ta w ia a r g u m e n ty D e J o r io p r z e m a w ia ją c e z a te z ą o r a z o p in ie in n y c h u c z o n y c h i s ę dzió w , k tó r z y p o p ie r a ją ta k ie s ta n o w is k o . C z y te ln ik z a p o z n a je się ta k że z a r g u m e n ta m i ty ch , k tó rz y n ie p o d z ie la ją te j te z y i są z w o le n n ik a m i n ie ro z d z ie ln o ś c i b o n u m f i d e i i u n ita s m a łż e ń s tw a . K s. L e sz c z y ń sk i o p o w ia d a się p o s tr o n ie ty ch , k tó rz y są z a r o z d z ie le n ie m b o n u m f i d e i o d
u n ita s , s z k o d a je d n a k , ż e n ie p r z e d s ta w ia sw o ic h ra c ji, b o b y łyby o n e z a p e w n e b a r d z o c e n n e . K o n s e k w e n tn ie o p o w ia d a się z a d w o m a r ó ż n y m i ty tu ła m i p ro c e s o w y m i w p r z y p a d k u w y k lu c z e n ia p r z y m io tu j e d n o ści i d o b r a w ie rn o ś c i. A rg u m e n ty z a te z ą D e J o r io p r z e d s ta w io n e
w k sią ż c e , z a c z e r p n ię te z o p r a c o w a ń w ie lu w y b itn y c h u c z o n y c h , są p r z e k o n u ją c e . P r a g n ę p o d k re ś lić , ż e t a c z ę ś ć p ra c y j e s t n a p is a n a z d u ży m z n a w s tw e m z a g a d n ie n ia , są a r g u m e n ty z a i p rz e c iw , N ie b r a k te ż p o le m ic z n y c h o d n ie s ie ń . J e s t d o b r e p o d s u m o w a n ie te g o ro z d z ia łu i u m ie ję tn e p r z e jś c ie d o k o le jn e g o .
C z w a rty r o z d z ia ł (ss. 1 5 0 -1 8 8 ) j e s t p r ó b ą a n a lity c z n o -sy ste m a ty c z - n e g o w y k ła d u n a te m a t m o ż liw y c h s p o s o b ó w w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o śc i. O k r e ś le n ie r o z u m ie n ia p o z y ty w n e g o a k t u w o li s ta n o w i w y k ła d p o c z ą tk o w e j cz ęści r o z d z ia łu . A u to r u s ta la , p o d ą ż a ją c z a A . S ta n k ie w i c z e m , ż e j e s t to c h c e n ie n ie (velle n o n ) w o d r ó ż n ie n iu o d n ie c h c e n ia , ja k o d z ia ła n ie p o c h o d z ą c e z w o li p o z y ty w n e j, p o le g a ją c e n a je j s t a n o w c z o śc i. P o zy ty w n y a k t w o li z a r ó w n o o c h a r a k te r z e w y ra ź n y m , ja k i n ie w y ra ź n y m , s k u tk u je n ie w a ż n o ś c ią m a łż e ń s tw a , g d y w y k lu c z a p r a w o w s p ó łm a łż o n k a d o w y łą c z n o ś c i se k s u a ln e j. A u to r o p o w ia d a się w p ra w d z ie z a is tn ie n ie m je d n e g o a u to n o m ic z n e g o a k tu w o li p r z y w y k lu c z e n iu w ie rn o ś c i, (in n i - d w a a k ty w o li p rz e c iw n e so b ie ), to je d n a k b u d z i p e w n e n ie ja s n o ś c i z d a n ie : „ W y d a je się je d n a k , ż e p e w n a f o r m a p r e w a le n c ji j e s t d o p r z y ję c ia ” s. 162. N a to m ia s t b a r d z o ja s n o je s t p r z e d s ta w io n y d alsz y p u n k t d o ty c z ą c y s p o s o b ó w w y k lu c z e n ia b o n u m f i d e i p rz y w y k lu c z e n iu je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o (tra d y c y jn ie - p o p r z e z w o lę p o lig a m ic z n ą i w o lę k o n k u b e n c k ą ) o r a z w y k lu c z e n ie w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j ( w s p ó łc z e ś n ie - p r z e z w y k lu c z e n ie p r a w a i o b o w ią z k u w y łą c z n o ś c i a k tó w m a łż e ń s k ic h i d e n e g a tio iu r is ). T ak ż e n ie b u d z i z a s tr z e ż e ń p u n k t p rz y b liż a ją c y k o n k r e tn e sp o so b y w y k lu c z e n ia b o n u m f i d e i. J a k w y n ik a z d o c ie k a ń A u to r a , a k tu a ln ie są n a s tę p u ją c e : a ) o g r a n ic z e n ie o b o w ią z k u w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j; b ) p r a w o d o u trz y m a n ia re la c ji p o z a m a łż e ń s k ic h ; c) p r z y rz e c z e n ie d o ty c z ą c e re la c ji p o z a m a ł ż e ń sk ic h ; d ) p r a w o d o n ie d o tr z y m a n ia w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j; e ) w y k lu c z e n ie b o n u m f id e i w s k u te k lu d z k ie j sła b o śc i; f) p r a w o d o re la c ji h o m o s e k s u a ln y c h ; g ) p r o p o s itu m a d u lte r a n d i. W u s ta le n iu k o n k r e tn y c h s p o s o b ó w w y k lu c z e n ia A u t o r o p a r ł się g łó w n ie n a s e n te n c ja c h : c o r a m M a ttio li z 3 0 .1 0 .1 9 5 3 r. i c o r a m B ru n o z 15.0 6 .1 9 9 0 r. W y m ie n io n e s p o s o b y w y k lu c z e n ia b o n u m f i d e i z a s a d n i cz o n ie b u d z ą w s p ó łc z e ś n ie z a s trz e ż e ń , je d y n ie o s ta tn i p r z y p a d e k r ó ż n ic u je ju r y s p r u d e n c ję , p o n ie w a ż z d a n ie m B u r k e i P a l e s t r o p r o p o s itu m a d u lt e r a n d i n ie j e s t n ic z y m in n y m , j a k n ie d o tr z y m a n ie m p rz y ję ty c h z o b o w ią z a ń i d la te g o n ie p o w o d u je n ie w a ż n o ś c i z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o . Z k o le i S ta n k ie w ic z w y ra ż a o p in ię , ż e m a o n a z w ią z e k z w a ż n o ś c ią m a łż e ń s tw a i s a m a p ro p o z y c ja c u d z o łó s tw a p o w o d u je n ie w a ż n o ś ć
m a łż e ń s tw a , g d y ż u to ż s a m ia się z iu s a d u lte r a n d i. S a m ks. L e sz c z y ń sk i z d a je się o p o w ia d a ć z a d r o g ą p o ś r e d n ią ? ? ! P isz e o n n a s. 186: „ N a sz e z d a n ie w te j k w e stii p o k ry w a się z ty m , c o c z y ta m y w s e n te n c ji c o r a m F u n g h in i z 23 p a ź d z ie r n ik a 1991 r., g d z ie p o n e n s p re c y z u je r ó ż n ic ę is t n ie ją c ą m ię d z y iu s a d u lte r a n d i a p r o p o s itu m a d u lte r a n d i. C z y ta m y ta m , że je ś li k o n t r a h e n t w m o m e n c ie z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw a p r z e w id u je i p o s ta n a w ia , ż e w p r z y p a d k u n a d a r z a ją c y c h się w p rz y sz ło śc i o k o lic z n o ś c i b ę d z ie ła m a ł w ie rn o ś ć , m a łż e ń s tw o j e s t w a ż n e , g d y ż m im o iż z o sta w ił s o b ie s z e r o k ą d r o g ę c o d o w y p e łn ie n ia i z a c h o w a n ia o b o w ią z k u w ie rn o ś c i, n ig d y g o j e d n a k n ie o d r z u c ił. G d y z a ś w m o m e n c ie w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j p o s ta n o w ił o n p o z y ty w n y m a k t e m w o li n ie p rz y ją ć o b o w ią z k u w ie r n o ś c i d o te g o s to p n ia , ż e g o tó w b y łb y z re z y g n o w a ć z m a łż e ń s tw a , n iż ó w o b o w ią z e k p rz y ją ć , m a łż e ń s tw o j e s t n ie w a ż n e ” .
Z c a ło ś c i te g o r o z d z ia łu i w k o n te k ś c ie p o p r z e d n ie g o je d n o z n a c z n ie w y n ik a , ż e p r z y jm u ją c r o z r ó ż n ie n ie m ię d z y je d n o ś c ią w ę z ła m a łż e ń sk ie g o a w ie r n o ś c ią m a łż e ń s k ą , iż b o n u m fi d e i, ja k o p r z e d m io t s y m u la cji cz ę śc io w e j, n ie o d n o s i się d o u n ita s , a le d o fid e lita s , czyli w ie rn o śc i. S tą d e x c lu s io b o n i f i d e i n ie n a le ż y u to ż s a m ia ć z w y k lu c z e n ie m u n ita s , a le w y k lu c z e n ie m fid e lita s . S k o ro z a te m k a n . 1101 §2 K P K , o k r e ś la ją c p r z e d m io t sy m u la c ji c z ę śc io w e j z g o d y m a łż e ń s k ie j, w s k a z u je n a is t o t n y e l e m e n t m a łż e ń s tw a lu b is to tn y p r z y m io t m a łż e ń s tw a , to e x c lu sio b o n i f i d e i o z n a c z a sy m u la c ję z g o d y m a łż e ń s k ie j w p o s ta c i w y k lu c z e n ia is to tn e g o e le m e n tu . J e d n a k w y k lu c z e n ie w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j n ie o z n a c z a w y k lu c z e n ia je d n o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o . N a to m ia s t w y k lu c z e n ie p r z y m io tu je d n o ś c i k o n ie c z n ie p o c ią g a z a s o b ą w y k lu c z e n ie w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j. (s. 2 5 1 ). J e s t to k o le jn a c z ę ś ć p r a c y n a p is a n a ze z n a w s tw e m i d o b r z e u a r g u m e n to w a n a . K s. L e sz c z y ń sk i b a r d z o o s tr o ż n ie o k r e ś la w ła s n e s ta n o w is k o p rz y ta c z a ją c o p in ie in n y c h z n a n y c h ka- n o n is tó w . O s ta tn i, p ią ty r o z d z ia ł (ss. 1 8 9 -2 4 8 ) d o ty c zy d o w o d z e n ia w y k lu c z e n ia b o n u m fid e i. A u t o r u k a z u je w n im p r z y ję te w o rz e c z n ic tw ie śro d k i d o w o d o w e tj. p r z y z n a n ie się są d o w e , z e z n a n ia św ia d k ó w , c a u s a s i m u
la n d i o r a z o k o lic z n o ś c i, k tó r e o d n o s z ą się d o w o li k o n tr a h e n ta i słu ż ą d o w y p ra c o w a n ia d o m n ie m a ń sę d z io w sk ic h . S ta r a się ta k ż e o k re ś lić w a r to ś ć d o w o d o w ą p o s z c z e g ó ln y c h d o w o d ó w w k o n te k ś c ie sp ra w z ty t u łu w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o ś c i. W k o ń c o w e j c z ę śc i n in ie js z e g o r o z d z ia łu s k u p ia się n a in n y c h ty tu ła c h n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a (tj. b łę d u d e te r m in u ją c e g o w o lę , w y k lu c z e n ia d o b r a m a łż o n k ó w o r a z z g o d y w a r u n k o w e j) , k tó r e , je g o z d a n ie m , p o z o s ta ją w ścisłej r e la c ji z ty tu łe m
e x c lu s io b o n i f i d e i . W o d n ie s ie n iu d o te g o r o z d z ia łu m o ż n a z a u w aż y ć p e w n ą o g ó ln ik o w o ś ć tr e ś c i i lu ź n y z w ią z e k z t e m a t e m n ie k tó r y c h p u n k tó w , z w ła sz c z a p . 2. s. 2 0 1-209. W rz e c z y w is to śc i n ic o n n ie w n o si d o c a ło ś c i o p r a c o w a n ia . P o z y ty w n ie m o ż n a je d n a k o c e n ić e g z e g e z ę k a n . 1536 K P K , m im o iż m a o n p o ś r e d n i z w ią z e k z te m a te m , b o w ie m t a a n a liz a p o z w a la o d c z y ta ć p e łn y s e n s n o r m y i m o ż n a d o s tr z e c je j z a k o tw ic z e n ie w e w e n tu a ln e j s p ra w ie z ty tu łu w y k lu c z e n ia w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j. N a p o z y ty w n ą o c e n ę z a s łu g u je te ż p r z y b liż e n ie p rzy c zy n z a r ó w n o d a lszy c h , j a k i b liż sz y ch , k tó r e m a ją w p ły w n a w o lę s y m u lu ją c e g o k o n tr a h e n ta . S ą o n e n ie z b ę d n e i b a r d z o p r z y d a tn e w o k r e ś le n iu p ra w d z iw e j w o li sy m u la n ta . C h o d z i tu ta j o o k r e ś le n ie , ja k ie przyczyny, czy t e p o w o d u ją c e z a w a rc ie m a łż e ń s tw a , czy te ż t e p o w o d u ją c e w y k lu c z e n ie b o n u m fi d e i, w m o m e n c ie w y ra ż e n ia p r z e z k o n t r a h e n t a z g o d y m a łż e ń s k ie j b y ły p r z e w a ż a ją c e . C e n n e są r ó w n ie ż tre ś c i o p ra c o w a n ia , k tó r e o d n o s z ą się d o s f o rm u ło w a n y c h d o m n ie m a ń sę d z io w sk ic h , gdyż o k o lic z n o ś c i p o p r z e d z a ją c e z a w a rc ie m a łż e ń s tw a , to w a rz y s z ą c e m u , i p o n im n a s tę p u ją c e , p o z w a la ją s ę d z ie m u j e s fo rm u ło w a ć i o d c z y ta ć p ra w d z iw ą in te n c ję k o n t r a h e n t a o r a z ro z s tr z y g n ą ć o e w e n tu a ln e j n i e w a ż n o śc i. Z k o le i w y d a je się, ż e z a r z u t o g ó ln ik o w o ś c i m o ż n a ta k ż e p o sta w ić w o b e c tr e ś c i p u n k t u 5 te g o r o z d z ia łu (ss. 2 2 4 -2 4 8 ), le c z n ie w ą t p liw ie m a o n b e z p o ś r e d n i z w ią z e k z p r a c ą , b o w ie m r ó ż n ic u ją c w y m ie n io n e w yżej ty tu ły o d e x c lu s io b o n i fi d e i, ty m sa m y m d o o k r e ś la się i n t e re s u ją c y n a s ty tu ł. C o d o k ry ty k i ź r ó d e ł n a le ż y p o d k r e ś lić d u ż ą ilo ś ć w y ro k ó w d o ty c z ą cy c h p r z e d e w sz y s tk im w y k lu c z e n ia d o b r a w ie rn o ś c i. S ą o n e p o d d a n e g ru n to w n e j a n a liz ie . K o ń c z y j e j e d n a k A u t o r n a r o k u 1996. C zyżby w la ta c h n a s tę p n y c h n ie b y ło ju ż ż a d n y c h w y ro k ó w z te g o ty tu łu ? P rz y k o rz y s ta n iu z d o k u m e n tó w S o b o r u W a ty k a ń s k ie g o I I n a le ż a ło b y s ię g n ą ć d o w y d a n ia n a jn o w s z e g o tj. z r o k u 2002. R o z p ra w a ks. L e sz c z y ń sk ie g o n a p is a n a j e s t p o p r a w n ie i z z a s to s o w a n ie m o d p o w ie d n ie j te rm in o lo g ii k a n o n is ty c z n e j. R a z i tr o c h ę u ż y w a n ie liczb y m n o g ie j - p lu r a lis m a ie s ta tic u s - w tr e ś c i ro z p ra w y ; zb y t c z ę s to s to s u je z w ro t ‘ja k słu s z n ie z a u w a ż a ’. T ak ż e d o ś ć d z iw n ie b rz m ią w ję z y k u p o ls k im n ie k tó r e o k r e ś le n ia i z d a n ia , n p .: ta k o w e ; V ro z d z ia ł p r a c y p o św ię c im y w c a ło ś c i n a p r o c e s o w e sp o jr z e n ie n a k w e s tię w y k lu c z e n ia d o b r a w ie r n o ś c i s. 13; ” z w o li f u n d a c y jn e j” s. 188; d o z a is tn ie n ia w a ż n e g o z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o k o n ie c z n a j e s t p e ł n a d e te r m in a c ja m a łż o n k ó w w c a łk o w ity m , w y łą c z n y m i p e łn y m p r z e k a z a n iu p r a w a w s to s u n k u d o sie b ie n a w z a je m s. 249. S ą n ie lic z n e b łę d y lite ro w e .
P o m im o p r z e d s ta w io n y c h w yżej u w a g k ry ty cz n y ch , p o z y ty w n ie o c e n ia m k sią ż k ę , k tó r ą cz y ta się z z a in te r e s o w a n ie m i z p rz y je m n o ś c ią . T ez a p o s ta w io n a n a w s tę p ie o p ra c o w a n ia , iż e x c lu s io b o n i f i d e i j e s t f o r m ą sy m u la c ji cz ę śc io w e j, p o le g a ją c ą n a w y k lu c z e n iu is to tn e g o e l e m e n t u m a łż e ń s tw a , j e s t g r u n to w n ie u a r g u m e n to w a n a i z a s łu g u je n a u z n a n ie . Z a k o ń c z e n ie k s ią ż k i te ż z n a k o m ic ie k o r e lu je z p y ta n ia m i i te z ą p o s ta w io n ą w e W s tę p ie . O s o b iś c ie w p e ł n i p o d z ie la m t ę te z ę . P o d s ta w o w ą w a r to ś c ią te j p r a c y j e s t u s y s te m a ty z o w a n y i lo g ic z n y w y w ód. A u t o r u m ie ję tn ie p r o w a d z i d y sk u sję z w ie lo m a u c z o n y m i, n ie s tr o n i o d a n a liz y z a g a d n ie ń s p o r n y c h i d y sk u sy jn y c h w e w s p ó łc z e s n e j k a n o n is ty - ce. W y p o w ia d a te ż o s tr o ż n ie sw o ją w ła s n ą o p in ię , c z a s a m i m o ż e zbyt b o ja ź liw ie . W y k o rz y sta ł b a r d z o b o g a t ą b ib lio g ra fię p r z e d m io tu (s ię g n ą ł d o p u b lik a c ji w ję z y k u p o ls k im , w ło sk im , a n g ie ls k im i fra n c u s k im , czyli k o rz y s ta ł z lit e r a tu r y w ję z y k a c h k o n g re s o w y c h ) i d o k o n a ł u m ie ję tn e j a n a liz y sto s o w n y c h w y ro k ó w R o ty R z y m sk ie j, c y tu ją c j e b a r d z o c z ę s to w p rz y p is a c h . S ą d z ę , ż e ks. L e sz c z y ń sk i d o b r z e z re a liz o w a ł sw o j e z a m ie r z e n ia b a d a w c z e , w n ió s ł c e n n y i n o w y w k ła d d o b a d a ń n a d k w e s tią w y k lu c z e n ia w ie r n o ś c i m a łż e ń s k ie j, d z ię k i c z e m u u b o g a c ił ka- n o n is ty k ę o w a r to ś c io w e s tu d iu m z z a k r e s u p r a w a m a łż e ń s k ie g o i p r o c e so w e g o .
