Janusz Maciejewski
Umysły zniewolone : literatura pod
presją
Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 15, 3-4
Um ysły zniewolone. Literatura pod presją
C
zas ucieka, i oto o ddajem y do d ru k u piętnastą serię roczn ika „N ap is”. N ie je st to jeszcze liczba upraw niająca do w ielkich jubileuszy, ale na tyle okrągła, że uspraw iedliw ia pew ną autorefleksję i spojrzenie w stecz na naszą pracę. po w o ła liśm y ro c zn ik do życia w 1994 ro k u w gronie czło n k ó w p raco w n i L itera tu ry o k o licznościow ej i u ż y tk o w e j, działającej w Insty tu cie lite r a tu r y polskiej w y d z ia łu polonistyki u n iw e r s y te tu w arszaw skiego. pom ysłodaw czynią była ów czesna m agi ster, dziś d o k to r K atarzyna sałkiew icz, a jej idea spodobała się w szystkim kolegom i zyskała aprobatę piszącego te słow a kierow n ika p raco w n i. stan ął o n na czele redak cji, w sp ieran y przez kilkoro członkó w tejże praco w n i oraz d o p ro szo n y ch do u d zia łu specjalistów, w śró d k tórych znaleźli się także histo ry k i językoznaw ca, bo w szak badanie tw órczości okolicznościow ej i użytkow ej, o b o k sił zw iązanych z m acierzy stym literatu ro zn aw stw em , w ym aga także w sparcia ze stro n y innych, p o krew n ych dyscyplin.początkow o redagow any przez nas ro czn ik był stosunkow o szczupły. Ale od razu w idać było, że trafił w p otrzeby środow iska. M ateriały zaczęły b ow iem napływać regularnie, a zawartość n u m e ró w pow iększała się, co nasz w ydaw ca znosił niebyw ale cierpliw ie. Tem atyka ich była początkow o m ieszana — choć i w ów czas daw ały się dostrzec pew ne preferencje m erytoryczne w ew nątrz poszczególnych tom ów, które zgrabnie potrafił w ydobyw ać w sw ych w stępach ów czesny sekretarz redakcji Jacek w ó jcicki (to je m u rocznik zawdzięcza swój tytuł). o d 2001 rok u zdecydow aliśm y się w ydaw ać n u m e ry tem atyczne (od 2003 ro k u czynim y to w sposób ciągły). p ie rw szym tak pom yślanym był rocznik V ii: Bellona, Klio, Kamena. Literatura wobec wojen1.
1 seria VII „N ap isu ” przynosi także inne novum. o d tą d poszczególne to m y pism a są przygotow yw a ne przez p L o i u w spólnie z z e sp o łe m B adań o b s z a r ó w Trzecich Literatury, k tóry pow stał w in sty tu cie Badań lite ra c k ic h polskiej Akadem ii № u k , kierow any rów nież przez piszącego te słowa. z e sp ó ł interesuje się problem atyką szerszą niż pracow nia uniw ersytecka, ale rów nież obejm ującą literaturę okolicznościow ą i użytkow ą. o b i e placówki badawcze są w ięc sobie tem atycznie bliskie.
4 U m y sły zniew olone. L iteratura pod presją
O dtąd przygotow yw anie poszczególnych serii „N apisu” poprzedzane bywało konferencjam i (ta „w ojenna” odbyła się w Warszawie) organizow anym i w różnych m iejscach kraju w spólnie z innym i podm iotam i: uczelniam i, instytutam i, stowarzysze niam i (jednak zarów no inicjatywa, jak i późniejszy tru d redagow ania tom ó w należały do P L O iU oraz Z B O T L ). W spólny tem at sprawiał, że tom y „N apisu” stawały się sw o istym i m onografiam i poszczególnych zjawisk czy p roblem ów literackich i k u ltu ro w ych (choć w dziale Varia m ieściły też w artościow e teksty i m ateriały luźniej związane z przew odnim tem atem tom u). Kolejne serie naszego rocznika nosiły więc w łasne ty tuły: Polemika i żart literacki (seria VIII, 2002); Pożegnania, pam iętania.. .(seria IX, 2003);
Formy i normy stosowności (seria X, 2004 — konferencja w K onstancinie-O borach); Sło wa ponad granicami. Literackie świadectwa kontaktów kulturowych (seria XI, 2005 — k o n ferencja w Cieszynie); K rw aw y świt, mroczny dzień... Problemy Rzeczypospolitej początku X V I I wieku w świetle literatury okolicznościowej (seria XII, 2006 — konferencja w Sando
m ierzu); Cień złotych skrzydeł. Polskie opcje napoleońskie (seria X III, 2007 — konferencja w p u łtu sk u i O pinogórze); wreszcie niedaw no K rzyw e zwierciadło na gościńcu. Literacka satyra, karykatura, groteska (seria XIV, 2008 — konferencja w Kielcach).
M ateriały obecnej XV serii „N apisu” — w postaci w ystąpień konferencyjnych przedstaw ione w K o nstancinie-O borach od 27 do 29 m aja 2009 ro ku 2 — grom adzo ne były pod hasłem : Umysły zniewolone. Literatura pod presją. A utorzy zebranych w niej tekstów, ogarniających przestrzeń w ielu wieków, poczynając od średniow iecza, potrak towali tem at szeroko, dotykając nie tylko zjawisk cenzury i autocenzury, ale także ró ż nych przejaw ów tabu obyczajowego oraz wynikających z niego nakazów i zakazów (jak w artykule Agnieszki Bąbel i Agaty G rabow skiej-K uniczuk). Jest w tom ie w ypow iedź dotycząca skrępow ań będących skutkiem nienaw iści m iędzystanow ych w daw nej Pol sce (o czym pisze Sław om ir Baczewski). Kilka artykułów dotyczy różnych form reakcji na ucisk narodow y końca XVIII i X IX w ieku (autorzy: Aurelia H as, Ryszard N ow icki, M arian Płachecki, Elżbieta Stoch). Z niew olenia psychicznego w dobie m iędzyw ojen nej X X w ieku dotyczy tekst Gabrieli M atuszek. W kilku w ystąpieniach poruszane były problem y związane z socrealizm em (jak M arzeny W oźniak-Łabieniec czy Joan ny Szy dłowskiej). Z am ieszczony na końcu rocznika tekst (Anity Frankowiak) dotyka proble m ó w literatury najnowszej, z ostatniego dziesięciolecia.
W ten sposób pole obserwacji naszej literatury i kultury, dokonanej przez autorów obecnego tom u, objęło ju ż siódm y wiek. Z atem pod znakiem szczęśliwej siódem ki, i jako się rzekło: całkiem pow ażnej piętnastki — zapraszam y C zytelników do lektury.
J. M .
2 W spółorganizatoram i konferencji — oprócz P L o iU (U W ) i Z B o T L (IBL PA N ) — byli: War szawska W yższa Szkoła H um anistyczna im . Bolesława Prusa, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie oraz Towarzystwo Literackie im ienia A dam a M ickiewicza.
