Przystosowanie nieruchomości obiektowych do potrzeb osób niepełnosprawnych

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 703. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Barbara Klimek Katedra Ekonomiki NieruchomoÊci i Procesu Inwestycyjnego. Anna Olszewska Katedra ????????????????. Przystosowanie nieruchomoÊci obiektowych do potrzeb osób niepe∏nosprawnych 1. Podstawowe pojćia Wed∏ug wyników spisu powszechnego z maja 2002 r. w Polsce w tym czasie by∏o prawie 5,5 mln osób niepe∏nosprawnych (14,3% ludnoÊci kraju), w tym ze znacznym stopniem niepe∏nosprawnoÊci 1,06 mln. Wed∏ug spisu z 1988 r. odsetek osób niepe∏nosprawnych stanowi∏ 9,9% spo∏eczeƒstwa. Liczba osób niepe∏nosprawnych roÊnie wić z roku na rok, a wraz z jej wzrostem pojawiajà si´ problemy zwiàzane z zabezpieczeniem spo∏ecznym, medycznym, ekonomicznym oraz likwidacjà ró˝norodnych barier utrudniajàcych ˝ycie niepe∏nosprawnym (m.in. architektonicznych i urbanistycznych). Pojćie „osoba niepe∏nosprawna” jest ró˝norodnie definiowane. W Polsce funkcjonuje kilka definicji w zale˝noÊci od przyj´tego celu: opieki medycznej, rehabilitacji spo∏ecznej, rehabilitacji zawodowej, zatrudnienia, edukacji. SpoÊród wielu istniejàcych przytoczymy definicj´ przedstawionà w 1994 r. przez Europejskie Forum Niepe∏nosprawnych. „Osobà niepe∏nosprawnà jest jednostka w pe∏ni swych praw, znajdujàca si´ w sytuacji upoÊledzajàcej jà na skutek barier Êrodowiskowych, ekonomicznych i spo∏ecznych, których z powodu wyst´pujàcych w niej uszkodzeƒ nie mo˝e przezwyci´˝aç w taki sposób, jak inni ludzie. Bariery te zbyt cz´sto sà zwi´kszone przez deprecjonujàce postawy ze strony spo∏eczeƒstwa..

(2) 60. Barbara Klimek, Anna Olszewska. Do zadaƒ spo∏eczeƒstwa nale˝y eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier, aby ka˝dej jednostce umo˝liwiç korzystanie z dóbr publicznych jednoczeÊnie respektujàc jej prawa i przywileje”1. Podstawowymi terminami zwiàzanymi z przedstawionà w dalszej cz´Êci problematykà sà pojćia: bariera architektoniczna, bariera urbanistyczna, bariery organizacyjne, niedost´pnoÊç dla osoby niepe∏nosprawnej. Bariera architektoniczna (w sensie technicznym) to ka˝de utrudnienie i przeszkoda wyst´pujàca przy poruszaniu si´ i wykonywaniu podstawowych czynnoÊci przez osoby niepe∏nosprawne. Dotyczy to budynków, zespo∏ów elementów funkcjonalnych oraz urzàdzeƒ technicznych, wyst´pujàcych wewnàtrz obiektów lub stanowiàcych niezale˝ne elementy przestrzenne. Do najcz´Êciej wyst´pujàcych barier architektonicznych nale˝à: – niewystarczajàca szerokoÊç otworów drzwiowych i przejÊç, – zbyt ma∏e powierzchnie pomieszczeƒ, skokowa ró˝nica poziomów (pod∏óg, wysokoÊç progów w drzwiach), – ograniczona dost´pnoÊç do pomieszczeƒ oraz urzàdzeƒ sanitarnych, podobnie dost´pnoÊç do urzàdzeƒ i przyborów domowych oraz urzàdzeƒ instalacyjnych (pralka, lodówka, zlewozmywak, gniazda wtykowe pràdu, telefonu, wy∏àczniki oÊwietlenia), – nieodpowiednia wysokoÊç usytuowania klamek drzwiowych, okiennych, – niedostosowana do potrzeb jakoÊç posadzki (twarda – mi´kka, szorstka – Êliska), – nieodpowiednie lub nieprawid∏owe po∏o˝enie w przestrzeni (np. podest pochy∏y zamiast p∏askiego), – nadmierna wysokoÊç wierzchu lady w urz´dach i sklepach, recepcjach, – niew∏aÊciwa (za du˝a) wysokoÊç umieszczenia aparatów telefonicznych uniemo˝liwiajàca dogodny dost´p osobom niepe∏nosprawnym, – nieczytelnoÊç wn´trz w budynkach administracji, utrudniajàca odnalezienie w∏aÊciwego kierunku (informacji, windy, sanitariatu)2. Bariera urbanistyczna jest to ten sam rodzaj utrudnieƒ, jak w wypadku barier architektonicznych, ale odniesiony do przestrzeni publicznej, zarówno miejskiej, jak i wiejskiej, b´dàcy wynikiem decyzji urbanistycznych podj´tych podczas formu∏owania danych wyjÊciowych, projektowania lub eksploatacji. Bariery urbanistyczne uniemo˝liwiajà lub utrudniajà osobom niepe∏nosprawnym samodzielne poruszanie si´ w obszarach zurbanizowanych. Bardzo wa˝ne jest wić podkreÊlenie skali zarówno samych utrudnieƒ (barier), jak i skali ich oddzia∏ywania (zasi´g spo∏eczny). Do barier urbanistycznych zalicza si´ m.in.: – brak sygnalizacji akustycznej „zielonego Êwiat∏a” (dla pieszych niewidomych), 1 Europejskie Forum Niepe∏nosprawnoÊci w Parlamencie Europejskim, Bruksela 17 i 18 paêdziernika 1994 r., www.niepelnosprawni.info 2 T.M. Piasecki, Niepe∏nosprawni i architektura, „Gmina” 2003, nr 74, s. 43..

(3) Przystosowanie nieruchomoÊci obiektowych.... 61. – za ma∏e wymiary otworów drzwiowych, – poziom wejÊç do obiektów nie pozwalajàcy na dostanie si´ do wn´trza budynku, – skokowa ró˝nica poziomów nawierzchni (wysokoÊç kraw´˝ników ulicznych), – z∏a jakoÊç nawierzchni chodników i wystajàce p∏yty chodnikowe, brak g∏adkoÊci powierzchni), – brak zró˝nicowania faktury nawierzchni sygnalizujàcej rejony niebezpieczne – tzw. „nawierzchnie ostrzegawcze” (np. przed przejÊciami dla pieszych), – ograniczona dost´pnoÊç pomieszczeƒ sanitarnych dla niepe∏nosprawnych i wykonanie tych pomieszczeƒ niezgodnie z przepisami, Bariery organizacyjne to utrudnienia wynikajàce z nieprawid∏owej organizacji: – funkcjonalno-przestrzennej najbli˝szego otoczenia budynku w powiàzaniu z jego przestrzenià wewn´trznà, – rozmieszczenia sieci obiektów o ró˝nym przeznaczeniu w strukturze osiedla, dzielnicy i miasta, – sieci komunikacji miejskiej, – systemu informacji wizualnej (np. braku wykazu obiektów z okreÊleniem stopnia dost´pnoÊci oraz oznakowanie ró˝nego typu zagro˝eƒ – s∏upki, uskoki w nawierzchni), akustycznej (brak sygnalizacji dêwi´kowej na przejÊciach dla pieszych) oraz dotykowej (np. brak map w alfabecie Braille’a)3. Niedost´pnoÊç dla osoby niepe∏nosprawnej to powa˝ne ograniczenie lub niemo˝noÊç dojÊcia lub dojazdu osoby niepe∏nosprawnej do budynków, pomieszczeƒ lub elementów obszarów zurbanizowanych, spowodowane niew∏aÊciwym ich usytuowaniem, nieprawid∏owymi rozwiàzaniami technicznymi i przestrzennymi oraz przeszkodami.. 2. G∏ówne dzia∏ania na rzecz osób niepe∏nosprawnych w Polsce i w Unii Europejskiej Zarówno Konstytucja RP, jak i Karta Praw Osób Niepe∏nosprawnych z 1997 r. sà gwarantami równoÊci wszystkich obywateli wobec prawa. Sytuacja ˝yciowa osób niepe∏nosprawnych jest uzale˝niona w du˝ej mierze od sprawnego funkcjonowania wielu instytucji stworzonych przez paƒstwo, a tak˝e od rozwijajàcych si´ w ostatnim czasie struktur spo∏eczeƒstwa obywatelskiego. Wa˝nà instytucjà jest Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych, który powsta∏ w 1991 r. Zasadniczym celem, jaki postawiono przed funduszem, jest pomoc w wyrównywaniu szans osób niepe∏nosprawnych 3 K. Jaranowska, Osoby niepe∏nosprawne w Êrodowisku miejskim, Cobo – Profil, Warszawa 1996, s. 43..

(4) Barbara Klimek, Anna Olszewska. 62. w funkcjonowaniu na równych prawach z ludêmi zdrowymi. Powinno si´ to odbywaç przez likwidacj´ ró˝norodnych barier utrudniajàcych tym osobom swobodnà i samodzielnà egzystencj´. Przewa˝ajàca cz´Êç Êrodków, którymi dysponuje Fundusz, przeznaczona jest na wspieranie dzia∏aƒ ukierunkowanych na przygotowanie osoby niepe∏nosprawnej do podjćia samodzielnej pracy. Po 1 maja 2004 r. zadaniem PEFRON jest rola koƒcowego beneficjenta, jakà pe∏ni on w realizacji programu operacyjnego pod nazwà „Rozwój zasobów ludzkich”. Jest dysponentem Êrodków Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego i na dzia∏ania zwiàzane z integracjà osób niepe∏nosprawnych ma otrzymywaç w latach 2004–2006 oko∏o 76,4 mln euro4. Do instytucji oraz jednostek dzia∏ajàcych na rzecz osób niepe∏nosprawnych, które majà okreÊlone zadania nale˝à: pe∏nomocnik ds. osób niepe∏nosprawnych, przy którym dzia∏a Krajowa Rada Konsultacyjna ds. Osób Niepe∏nosprawnych, gmina, starosta, wojewoda, marsza∏ek województwa, Powiatowy Urzàd Pracy, Paƒstwowe Centrum Pomocy Rodzinie. Wa˝nà rol´ we wspieraniu osób niepe∏nosprawnych odgrywajà liczne organizacje pozarzàdowe i fundacje, wÊród których nale˝y wymieniç, szczególnie nas interesujàcà Fundacj´ „Dom Dost´pny” powo∏anà w 1993 r. przez Wydawnictwo Murator. G∏ównym jej celem jest udost´pnienie wiedzy o nowoczesnym i dost´pnym dla niepe∏nosprawnych budownictwie. Fundacja wraz z Wydawnictwem Murator realizuje program „Dom dost´pny”, którego elementem sà organizowane ka˝dego roku konkursy architektoniczne i urbanistyczne na projekty domów dost´pnych, a od 2001 r. wraz z „Gazetà Wyborczà” tak˝e program „Dom bez barier”. Nie sposób przeceniç znaczenia organizacji pozarzàdowych. W Krakowie pomoc osobom niepe∏nosprawnym i ich rodzinom oferuje oko∏o 40 takich organizacji. Kraje nale˝àce do Unii Europejskiej zapoczàtkowa∏y nowe podejÊcie do problemu niepe∏nosprawnoÊci. Komisja Europejska finansuje liczne programy realizowane przez instytucje rzàdowe i spo∏eczne krajów cz∏onkowskich. Zr´by polityki Unii wobec osób niepe∏nosprawnych opracowano w 1996 r. oraz zawarto w komunikacie „Równe szanse dla osób niepe∏nosprawnych – nowa strategia niepe∏nosprawnoÊci we Wspólnocie”. Dokument ten podkreÊla∏ wag´ procesu uznawania ró˝nego rodzaju barier, które uniemo˝liwiajà osobom niepe∏nosprawnym osiàgnićie równych szans oraz pe∏nego uczestnictwa we wszystkich dziedzinach ˝ycia spo∏ecznego5. W 1997 r. uchwalono Traktat amsterdamski, który mówi o koniecznoÊci zapobiegania dyskryminacji mi´dzy innymi z powodu niepe∏nosprawnoÊci. Wa˝nym wydarzeniem by∏o uchwalenie Deklaracji madryckiej w trakcie Europejskiego Kongresu na Rzecz Osób Niepe∏nosprawnych, który odby∏ si´ w marcu 2002 r. W akcie tym przedstawiono m.in. nowà wizj´ niepe∏nosprawnoÊci,. 4 5. Biuletyn Informacyjny PEFRON, „Bifron” 2004, nr 1, s. 11. J. Kowtun, Strategia niepe∏nosprawnoÊci w Unii Europejskiej, „Bifron” 2002, nr 3, s. 5..

(5) Przystosowanie nieruchomoÊci obiektowych.... 63. w której niepe∏nosprawni sà niezale˝nymi obywatelami w pe∏ni zintegrowanymi ze spo∏ecznoÊcià. W grudniu 2001 r. Rada Unii Europejskiej og∏osi∏a decyzj´ w sprawie ustanowienia Europejskiego Roku Osób Niepe∏nosprawnych, którym by∏ 2003 r.6 Wtedy pojawi∏a si´ okazja do podjćia dzia∏aƒ sprzyjajàcych pe∏nej integracji osób niepe∏nosprawnych ze spo∏eczeƒstwem i zosta∏y zauwa˝owane problemy wymagajàce rozwiàzania. Obecnie realizowane sà dwa programy: „Wspólnotowy program zwalczania dyskryminacji (2001–2006)” oraz „Wspólnotowy program na rzecz zwalczania wykluczenia spo∏ecznego (2002–2006)”. Wszystkie dzia∏ania Unii Europejskiej na rzecz osób niepe∏nosprawnych finansowane sà z funduszy strukturalnych, a w szczególnoÊci z Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego.. 3. Uwarunkowania prawne dotyczàce przystosowania obiektów budowlanych do potrzeb osób niepe∏nosprawnych Ka˝dy ma prawo do niezale˝nego i aktywnego ˝ycia prywatnego, zawodowego oraz spo∏ecznego w Êrodowisku bez barier utrudniajàcych wygodne mieszkanie, wykonywanie pracy zawodowej czy te˝ wypoczynek7. W Polsce wiele obiektów jest niedostosowanych do potrzeb osób posiadajàcych dysfunkcje sensoryczne lub ruchowe, co uniemo˝liwia pe∏nà integracj´ osób niepe∏nosprawnych ze Êrodowiskiem osób w pe∏ni sprawnych. Do aktów prawnych, które ujmujà najwa˝niejsze przepisy dotyczàce dostosowania obiektów budowlanych do potrzeb niepe∏nosprawnych nale˝à: – Ustawa Prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2000 r., nr 106, poz. 1126 z póê. zm. – w tym zmiany wprowadzone w dniu 11.07.2003), – Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80, poz. 717), – Ustawa Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. nr 98, poz. 602) z póên. zm., – Rozporzàdzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaç drogi publiczne i ich usytuowanie – z dnia 2 marca 1999 r. (Dz.U. nr 43 poz. 430), – Rozporzàdzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaç budynki i ich usytuowanie, z dnia 12 kwietnia 2002 r. (Dz.U. nr 75, poz. 690), – Rozporzàdzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadaç drogowe obiekty in˝ynierskie i ich usytuowanie, z dnia 30 maja 2000 r. (Dz.U. nr 63, poz. 735), 6 7. M. Rydzewski, Europejski Rok Osób Niepe∏nosprawnych, „Bifron” 2002, nr 3, s. 4. Z. Schwartz, ABC... mieszkania bez barier, Fundacja „Dom Dost´pny”, Warszawa 2003, s. 222..

(6) 64. Barbara Klimek, Anna Olszewska. – Rozporzàdzenie Ministra Spraw Wewn´trznych i Administracji w sprawie szczegó∏owego zakresu i formy projektu budowlanego – z dnia 3 listopada 1998 r. (Dz.U. nr 140, poz. 906). Z wy˝ej wymienionych aktów prawnych wynika jednoznacznie, ˝e przestrzeganie przepisów i dostosowanie szeroko rozumianego budownictwa do wymagaƒ niepe∏nosprawnych mieszkaƒców i u˝ytkowników jest obowiàzkiem, a nie wynika z dobrej woli. Nieprzestrzeganie powy˝szych przepisów nie mo˝e byç t∏umaczone koniecznoÊcià oszcz´dnoÊci ani jakimikolwiek innymi argumentami. Niedostosowanie si´ do przepisów zawartych w ustawach oraz rozporzàdzeniach przez s∏u˝by planistyczne, projektantów, inwestorów, wykonawców przepisów prawa budowlanego, mo˝e byç przedmiotem skargi do powiatowego (wojewódzkiego) inspektora nadzoru budowlanego. W wypadku znacznych uchybieƒ zasadne jest wystàpienie do G∏ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego (GUNB), do którego mo˝na si´ równie˝ zwracaç o szczegó∏owe wyjaÊnienia w prawach budzàcych zastrze˝enia i wàtpliwoÊci. Oprócz przepisów prawnych regulujàcych kwestie przystosowania budynku do potrzeb niepe∏nosprawnych w wielu krajach opracowano ró˝nego rodzaju normy, wytyczne czy te˝ zalecenia dotyczàce konstrukcji, budowy oraz wyposa˝enia elementów Êrodowiska miejskiego, Êrodków transportu oraz elementów towarzyszàcych komunikacji publicznej w aspekcie ich przystosowania do wymagaƒ niepe∏nosprawnych ruchowo. W przeciwieƒstwie do rozwiàzaƒ wyst´pujàcych w innych krajach, w Polsce brakuje norm okreÊlajàcych szczegó∏owe parametry techniczno-przestrzenne szeroko rozumianego projektowania bez barier. Do czasu ich ustanowienia celowe jest korzystanie, w miar´ mo˝liwoÊci, z norm wyst´pujàcych w innych krajach, a dost´pnych w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, np.: angielskie BSI, czy niemiecki DIN. Przepisy prawa budowlanego gwarantujà osobom niepe∏nosprawnym ˝ycie w Êrodowisku pozbawionym barier architektonicznych oraz dost´p do obiektów u˝ytecznoÊci publicznej. Jednak praktyka bardzo cz´sto ra˝àco odbiega od tego, co stanowi prawo. Podstawowym przepisem jest art. 5 ust. 1 Prawa budowlanego, który mówi, ˝e: Obiekt budowlany nale˝y projektowaç, budowaç, u˝ytkowaç i utrzymywaç zgodnie z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, obowiàzujàcymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej w sposób zapewniajàcy niezb´dne warunki do korzystania z obiektów u˝ytecznoÊci publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepe∏nosprawne, w szczególnoÊci poruszajàcych si´ na wózkach inwalidzkich. W prawie budowlanym zosta∏y równie˝ okreÊlone zasady, jakimi muszà kierowaç si´ architekci, aby obiekty by∏y przyjazne dla niepe∏nosprawnych u˝ytkowników. Likwidacja barier architektonicznych mo˝e byç dofinansowana ze Êrodków PEFRON. O dofinansowanie likwidacji tych barier mo˝e ubiegaç si´ niepe∏no-.

(7) Przystosowanie nieruchomoÊci obiektowych.... 65. sprawny, który ma trudnoÊci w poruszaniu si´ oraz jest w∏aÊcicielem lub u˝ytkownikiem wieczystym nieruchomoÊci, w której likwiduje si´ bariery lub te˝ posiada zgod´ w∏aÊciciela lokalu lub budynku mieszkalnego, w którym stale zamieszkuje. Dofinansowanie nie pokrywa kosztów realizacji zadania poniesionych przed przyznaniem Êrodków pieni´˝nych oraz zawarciem umowy o dofinansowanie. WysokoÊç dofinansowania wynosi do 80% kosztów przedsi´wzićia, jednak nie wićej ni˝ 35 tys. z∏. Równie˝ przepisy prawa podatkowego przewidujà pewne rozwiàzania pozwalajàce zmniejszyç obcià˝enie fiskalne poprzez odliczenia od dochodu wydatków poniesionych na adaptacj´ mieszkania. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych8 wÊród wydatków na cele rehabilitacyjne podlegajàce odliczeniu wymienia tak˝e wydatki na adaptacj´ i wyposa˝enie mieszkaƒ oraz budynków mieszkalnych stosowane do potrzeb wynikajàcych z niepe∏nosprawnoÊci (art. 26 ust. 7a pkt. 1).. 4. Przyk∏ady dostosowaƒ nieruchomoÊci obiektowych do potrzeb osób niepe∏nosprawnych w Krakowie Kraków jest miastem szczególnym, gdzie historia i tradycja przeplatajà si´ z nowoczesnoÊcià. MnogoÊç unikalnych zabytków, liczne muzea, galerie, teatry przyciàgajà mieszkaƒców i turystów. Niestety nie wszyscy majà okazj´ poczuç niepowtarzalnà atmosfer´ Krakowa, poznaç jego bogatà histori´ oraz tradycj´. Pomimo nieustannie wprowadzanych zmian, miasto nadal pozostaje miejscem niezbyt przyjaznym dla osób niepe∏nosprawnych. W obr´bie Plant znajduje si´ ponad 300 zabytkowych kamienic oraz 58 koÊcio∏ów i pa∏aców, których wartoÊci artystycznej oraz historycznej nie sposób przeceniç. Wed∏ug danych Polskiej Akademii Nauk w Krakowie znajduje si´ ponad pó∏ miliona wysokiej klasy ruchomych zabytków sztuki oraz kultury materialnej. Sà one przechowywane oraz eksponowane w muzeach, skarbcach koÊcielnych, a tak˝e prywatnych kolekcjach. O ile obejrzenie zabytkowych obiektów z zewnàtrz nie stanowi problemu dla osoby niepe∏nosprawnej, o tyle próba zwiedzenia ich w Êrodku mo˝e niejednokrotnie nie dojÊç do skutku. Zabytkowy charakter wielu obiektów, budowanych przede wszystkim z myÊlà o ich funkcji, a nie o zwiedzajàcych, bardzo cz´sto nie pozwala na ingerencje oraz zrobienie jakichkolwiek udogodnieƒ, zaÊ tam, gdzie by∏oby to mo˝liwe, przeszkod´ stanowi brak funduszy bàdê te˝ zwyk∏a ignorancja ze strony zarzàdzajàcych9. Poni˝ej zosta∏y przedstawiame przyk∏ady nieruchomoÊci obiektowych dostosowanych do potrzeb osób niepe∏nosprawnych. èród∏em informacji by∏a dost´pna w tym zakresie literatura, Internet oraz obserwacje w∏asne i wywiady. 8 Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14 poz. 176 (z póên. zm.). 9 J. Kieresiƒska, Zaproszenie do Krakowa, „Integracja” 2002, nr 5, s. 24–25..

(8) Barbara Klimek, Anna Olszewska. 66. Urz´dy. W Krakowie wi´kszoÊç urz´dów publicznych dostosowano do potrzeb osób niepe∏nosprawnych. Do budynków takich nale˝y: – Budynek Magistratu (plac Wszystkich Âwi´tych 3/4), w którym wejÊcie znajduje si´ na poziomie zerowym, w budynku znajduje si´ schodo∏az umo˝liwiajàcy poruszanie si´ osoby na wózku, toaleta przystosowana dla osób niepe∏nosprawnych, odleg∏oÊç od parkingu wynosi 10 m, przy placu Wszystkich Âwi´tych, tu˝ przed wejÊciem do urz´du znajduje si´ miejsce parkingowe dla niepe∏nosprawnych, – Wydzia∏ Kultury (plac Wszystkich Âwi´tych 11), w którym znajduje si´ schodo∏az z placu Wszystkich Âwi´tych 3/4, – Wydzia∏ Architektury, Geodezji i Budownictwa (Rynek Podgórski), w którym jest wideofon, szeroka winda, a na parterze przystosowana dla niepe∏nosprawnych toaleta, – Wydzia∏ Spraw Spo∏ecznych (ul. Grunwaldzka 8) z dost´pnym podjazdem, z drzwiami wejÊciowymi wyposa˝onymi w automatyczne urzàdzenie otwierajàce, z przystosowanà toaletà, – Wydzia∏ Skarbu Miasta (ul. Kasprowicza 29/2) z platformà przyschodowà i przystosowanà toaletà, – Wydzia∏ Finansowy (al. Powstania Warszawskiego 18) z dwoma podjazdami, przystosowana toaleta i winda, – Wydzia∏ Gospodarki Komunalnej i Ochrony Ârodowiska (os. Zgody 2), gdzie znajduje si´ dost´pny podjazd i przystosowana toaleta, – Urzàd Stanu Cywilnego (ul. Lubelska 27) z przystosowanym parterem, na którym znajduje si´ sala Êlubów10. Edukacja. Wi´kszoÊç szkó∏ i przedszkoli, w których przebywajà dzieci niepe∏nosprawne to obiekty odpowiednio przystosowane. Kraków dysponuje szerokà ofertà specjalistycznych placówek oÊwiatowych zapewniajàcych dzieciom z ró˝norakimi dysfunkcjami opiek´ oraz realizacj´ obowiàzku szkolnego. Przyk∏adami krakowskich placówek pozbawionych barier architektonicznych sà: – Samorzàdowe Przedszkole nr 28 „Na Tćzowym Wzgórzu” – ul. Du˝a Góra 30 mieÊci si´ w budynku parterowym, posiada 5 oddzia∏ów w tym 2 integracyjne; – Samorzàdowe Przedszkole nr 104 z oddzia∏ami integracyjnymi im. Ma∏ego Ksićia (os. Hutnicze 11). Przedszkole mieÊci si´ w budynku parterowym, z podjazdem dla wózków inwalidzkich; – Szko∏a Podstawowa nr 162 ul. Stoja∏owskiego 30. Szko∏a przystosowana jest do potrzeb niepe∏nosprawnych uczniów, posiada windy i przystosowane toalety; – Zespó∏ Szkó∏ Ogólnokszta∏càcych nr 6 os. Na Stoku, gdzie bariery architektoniczne sà ca∏kowicie zlikwidowane;. 10. www.krakow.pl.

(9) Przystosowanie nieruchomoÊci obiektowych.... 67. – Zespó∏ Szkó∏ Specjalistycznych nr 3 (w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecićym), ul. Wielicka 265 – bez barier architektonicznych. Równie˝ szko∏y wy˝sze dostosowujà swoje budynki do potrzeb niepe∏nosprawnych studentów. WÊród bibliotek do obiektów przystosowanych nale˝à Biblioteka Jagielloƒska i Wojewódzka Biblioteka Publiczna przy ul. Rajskiej 1. Biblioteka Jagielloƒska sk∏ada si´ z dwóch budynków: – budynku przy Al. Mickiewicza 22, budowanego w latach 1931–1939, sk∏adajàcego si´ z gmachu wysokiego i niskiego (powi´kszonego w latach 1961–1963), – budynku przy ul. Oleandry, budowanego w latach 1995–2001. Wszystkie pomieszczenia Biblioteki Jagielloƒskiej dost´pne sà dla niepe∏nosprawnych u˝ytkowników, nale˝y jednak podkreÊliç, ˝e osoby takie do biblioteki mogà wejÊç tylko od strony ul. Oleandry. Drzwi wejÊciowe wyposa˝one sà w automatyczne urzàdzenie otwierajàce. Wszystkie kondygnacje mo˝na pokonaç za pomocà platform oraz dêwigów. Ponadto ka˝dy element infrastruktury biblioteki (toalety, szatnie, wypo˝yczalnie, czytelnie itp.) udost´pniony jest osobom niepe∏nosprawnym. Budynek Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej zosta∏ przej´ty do u˝ytkowania w 1996 r. Obiekt ten posiada dwa podjazdy przy schodach wejÊciowych, drzwi wejÊciowe wyposa˝one w automatyczne urzàdzenia otwierajàce, dost´pne toalety, wind´, dost´pnà szatni´, okienko na wysokoÊci nie przekraczajàcej 120 cm, podjazdy do szatni oraz do windy, korytarze bez progów, o g∏adkiej, równej powierzchni, dost´pne pomieszczenia wypo˝yczalni, czytelni g∏ównej, czasopism oraz naukowej, dost´pny bufet (I pi´tro). Obiektem przystosowanym jest tak˝e Mi´dzynarodowe Centrum Kultury (Rynek G∏ówny 25), które funkcjonuje od 1991 r., a jego pierwsza modernizacja zosta∏a wykonana w latach 1998–2003. W kamienicy tej mieÊci si´ galeria malarstwa wspó∏czesnego oraz odbywajà si´ liczne wystawy i imprezy promujàce kultur´. Ponadto czynny jest punkt informacji o wydarzeniach kulturalnych w regionie. Obiekt ten jest ca∏kowicie dostosowany do potrzeb osób niesprawnych i posiada wejÊcie znajduje si´ na poziomie zerowym, drzwi wejÊciowe odpowiedniej szerokoÊci (zabytkowe – ci´˝kie), wewnàtrz znajduje si´ winda, zespo∏y sanitarne, wszystkie kondygnacje powy˝ej parteru przystosowane, korytarze bez progów, g∏adkie, o równej powierzchni, dogodne dojÊcie do kas, pomieszczenia wystawiennicze, dogodne, pozbawione progów wejÊcie do sklepu z pamiàtkami, lada sklepowa na wysokoÊci do 120 cm. KoÊcio∏y i muzea. KoÊcio∏y w Krakowie stanowià jeden z g∏ównych punktów na trasie zwiedzania przybywajàcych do miasta turystów. Ich pi´kno oraz ró˝norodnoÊç pozostawiajà niezatarte wra˝enia. Jednak˝e osoby niepe∏nosprawne, pragnàce zwiedziç ich wn´trza, spotykajà przeszkody, cz´sto nie do pokonania bez udzia∏u osób trzecich. Tylko w nielicznych koÊcio∏ach sà podjazdy lub porćze przy schodach. Przyk∏adem koÊcio∏a dostosowanego do potrzeb osób niepe∏nosprawnych jest koÊció∏ Mariacki..

(10) Barbara Klimek, Anna Olszewska. 68. Do koÊcio∏a Mariackiego najlepiej dostaç si´ wejÊciem dla zwiedzajàcych, mieszczàcym si´ od strony placu Mariackiego. Zarówno wejÊcia, jak i wyjÊcie wyposa˝one jest w odpowiedniej szerokoÊci drzwi oraz w podjazdy. WejÊcie g∏ówne jest niedostosowane do potrzeb osób niepe∏nosprawnych (3 schody). Wszystkie udogodnienia zosta∏y wykonane systemem gospodarczym podczas remontu koÊcio∏a w 1996 r. ze Êrodków w∏asnych. Osoby niepe∏nosprawne nie p∏acà za zwiedzanie koÊcio∏a Mariackiego. Równie˝ Sanktuarium Mi∏osierdzia Bo˝ego w ¸agiewnikach mo˝na zaliczyç do obiektów pozbawionych barier architektonicznych: wejÊcie znajduje si´ na poziomie zerowym, bardzo szerokie drzwi, przestronna, równa, marmurowa posadzka, toaleta, parking. Inne najcz´Êciej odwiedzane, zabytkowe krakowskie koÊcio∏y sà miejscami niedost´pnymi dla niepe∏nosprawnych turystów. Muzea Krakowa to bezcenny zbiór ponad 2 mln eksponatów w postaci dzie∏ sztuki oraz innych zabytków kultury materialnej. W praktyce jednak mogà je podziwiaç tylko sprawne osoby. Wyjàtek stanowià dwa obiekty – Muzeum Narodowe oraz Centrum Sztuki i Techniki Japoƒskiej „Manggha”. Gmach g∏ówny Muzeum Narodowego zosta∏ w 1999 r. ca∏kowicie przystosowany dla osób niepe∏nosprawnych. Ze wzgl´du na kompleksowe przystosowanie Muzeum, mo˝na si´ po nim poruszaç bez problemu, dostosowujàc tras´ zwiedzania do upodobaƒ. Znajdujàca si´ tam kawiarnia dost´pna jest dla osób niepe∏nosprawnych. Równie˝ toalety znajdujàce si´ na poziomie kawiarni (parter) oraz na poziomie wystawy rzemios∏a artystycznego sà dost´pne – szerokoÊç drzwi – 90 cm. W budynku znajdujà si´ platformy u∏atwiajàce niepe∏nosprawnym zwiedzajàcym dostanie si´ na wy˝ej po∏o˝one kondygnacje. Przy wejÊciu znajduje si´ winda. Drugim ca∏kowicie udost´pnionym krakowskim muzeum jest Centrum Sztuki Japoƒskiej „Manggha”, które powsta∏o w listopadzie 1994 r.. Projekt Centrum „Manggha” wykona∏ Arata Isozaki, by∏ on jego darem dla Fundacji Kyoto – Kraków11. Kolekcja dzie∏ sztuki japoƒskiej prezentowana w Muzeum obejmuje oko∏o 7000 obiektów. Od samego poczàtku Centrum Sztuki i Techniki Japoƒskiej by∏o dost´pne dla osób niepe∏nosprawnych: wejÊcie do budynku u∏atwia podjazd, drzwi z fotokomórkà, o szerokoÊci 180 cm, drugie wejÊcie, przy parkingu, toaleta, barek japoƒski, sala wielofunkcyjna, gdzie odbywajà si´ koncerty, prelekcje, wyk∏ady, pokazy sztuki walki, projekcie filmów, kasy (od osób niepe∏nosprawnych nie pobiera si´ op∏at), szatnie, korytarze bez progów, g∏adkie, o równej powierzchni, pomieszczenia wystawiennicze, dogodne, pozbawione progów wejÊcie do sklepu z pamiàtkami, lada sklepowa na wysokoÊci nie wi´kszej ni˝ 120 cm, czytelnia. Pozosta∏e oddzia∏y Muzeum Narodowego, np. mieszczàca si´ w Sukiennicach Galeria Sztuki Polskiej XIX w., Muzeum Czartoryskich posiadajàce. 11. K. Zachwatowicz, Manggha, Impresum, Kraków 2003, s. 16..

(11) Przystosowanie nieruchomoÊci obiektowych.... 69. w swoich zbiorach obraz Leonarda da Vinci „Dama z gronostajem”, muzeum Stanis∏awa Wyspiaƒskiego nadal pozostajà niedost´pne dla niepe∏nosprawnych turystów. Zwiedzajàc miasto, nie sposób pominàç Wawelu z by∏à siedzibà królewskà, nekropolià królów oraz bohaterów narodowych w katedrze – symbolu to˝samoÊci narodowej Polaków oraz skarbca bezcennych dzie∏ sztuki. Osoby niepe∏nosprawne bez problemu mogà obejrzeç wszystkie budowle z zewnàtrz. Od strony pó∏nocnej, za bramà Herbowà znajduje si´ kasa przystosowana dla osób niepe∏nosprawnych (poruszajàcych si´ na wózkach). Ze wzgl´du na du˝à liczb´ schodów wi´kszoÊç budynków po∏o˝onych na wzgórzu wawelskim pozostaje niedost´pna dla turystów z niesprawnoÊciami. Wawel posiada jednak specjalnà ofert´ przeznaczonà dla niepe∏nosprawnych zwiedzajàcych. W sezonie zimowym (od 1 paêdziernika do 30 marca) zorganizowane grupy osób niepe∏nosprawnych majà mo˝liwoÊç zwiedzania zamku oraz katedry. Oferowana jest wówczas, poza przewodnikiem, pomoc osób trzecich przy przemieszczaniu si´ w budynkach oraz udost´pniana jest winda. Osoby niepe∏nosprawne majà wtedy mo˝liwoÊç zwiedzania równie˝ wy˝szych kondygnacji, niedost´pnych zwykle dla osób poruszajàcych si´ na wózkach inwalidzkich. Teatry i kina. Artystyczny Kraków to równie˝ znakomite teatry z plejadà Êwietnych aktorów. Do ca∏kowicie przystosowanych teatrów zaliczyç mo˝na Teatr S∏owackiego, który jest tak˝e scenà Krakowskiej Opery. Przystosowane wejÊcie dla niepe∏nosprawnych znajduje si´ z lewej strony budynku – podjazd. Wewnàtrz znajduje si´ podnoÊnik przyschodowy. SzerokoÊç drzwi wynosi 150 cm. Teatr S∏owackiego powsta∏ w 1898 r., w latach 1987–1991 zosta∏ zmodernizowany i przystosowany do potrzeb osób niepe∏nosprawnych w zakresie: przystosowanego bocznego wejÊcia, miejsc parkingowych, podnoÊnika przyschodowego wewnàtrz budynku, toalety, szatni, foyer oraz widowni – bezbarierowe (mo˝liwoÊç zawrócenia w szerszych miejscach), istnieje mo˝liwoÊç zajmowania miejsc w ró˝nych rz´dach. Teatr posiada równie˝ system nag∏aÊniajàcy dla osób niedos∏yszàcych, latem w soboty i w niedziele dzia∏a bezbarierowa Scena przy Pompie (za parkingiem). Do teatrów dost´pnych dla osób niepe∏nosprawnych zalicza si´ tak˝e Teatr Ludowy w Nowej Hucie, natomiast Teatr Stary (ul. Jagielloƒska 1) od listopada posiada d∏ugo oczekiwana wind´, która sprawia, ˝e dost´p do sceny g∏ównej teatru jest ca∏kowicie pozbawiony barier, ponadto obiekt posiada dla osób niepe∏nosprawnych: toalet´, wejÊcie, dojÊcie do kasy i do szatni oraz przystosowanà widowni´. Pozosta∏e obiekty teatralne nie sà w pe∏ni przystosowane do potrzeb osób niepe∏nosporawnych. W Krakowie na przestrzeni ostatnich lat powsta∏o wiele nowych budynków kinowych, tzw. multipleksów. Sà one pozbawione wszelkich barier architektonicznych. Przyk∏adem takiego obiektu mo˝e byç Cinema City, przy al. Pokoju 44. Budynek ten po∏o˝ony jest w odleg∏oÊci 50 m od parkingu. Ponadto posia-.

(12) 70. Barbara Klimek, Anna Olszewska. da dostosowanà do potrzeb niepe∏nosprawnych toalet´. Osoby niepe∏nosprawne majà zapewnione dogodne miejsca na widowni. Poza tzw. nowoczesnymi multipleksami przystosowane sà równie˝ kina w centrum miasta. Do takich miejsc mo˝na zaliczyç kina: Kijów, Wanda oraz Pasa˝. W pozosta∏ych kinach niepe∏nosprawni muszà korzystaç z pomocy osób trzecich.. 5. Zakoƒczenie Problem likwidacji barier architektonicznych i urbanistycznych poruszajà zarówno osoby niepe∏nosprawne, jak i Êrodowiska zajmujàce si´ ich wspieraniem. Dzia∏ania podejmowane w tym zakresie wydajà si´ jednak niewystarczajàce. W Krakowie do potrzeb osób niepe∏nosprawnych doÊç dobrze dostosowane sà urz´dy oraz specjalistyczne placówki edukacyjne. Z podj´tej próby opisania dostosowania nieruchomoÊci obiektowych do potrzeb niepe∏nosprawnych mieszkaƒców i turystów wynika jednak, ˝e wi´kszoÊç miejsc godnych zobaczenia w Krakowie jest niedost´pna. Powodem takiej sytuacji jest niewàtpliwie specyfika miasta – jego zabytkowy charakter, ale równie˝ ogromne koszty zwiàzane z przystosowaniem obiektów do potrzeb niepe∏nosporawnych zwiedzajàcych. Obiektów godnych polecania, pozbawionych barier, w pe∏ni dostosowanych, a zarazem atrakcyjnych dla turystów jest niewiele. Warto równie˝ podkreÊliç, ˝e cz´Êç rozwiàzaƒ architektonicznych jest rozwiàzaniami prowizorycznymi, nie do koƒca odpowiadajàcymi obowiàzujàcym standardom. Fakt ten wielu w∏aÊcicieli i dyrektorów placówek t∏umaczy g∏ównie ogromnym kosztem wià˝àcym si´ z przystosowaniem. Literatura Jaranowska K., Osoby niepe∏nosprawne w Êrodowisku miejskim, Cobo – Profil, Warszawa 1996. Kieresiƒska J., Zaproszenie do Krakowa, „Integracja” 2002, nr 5. Kowtun J., Strategia niepe∏nosprawnoÊci w Unii Europejskiej, „Bifron” 2002, nr 3. Piasecki T.M., Niepe∏nosprawni i architektura, „Gmina” 2003, nr 74. Rydzewski M., Europejski Rok Osób Niepe∏nosprawnych, „Bifron” 2002, nr 3. Schwartz L., ABC... mieszkania bez barier, Fundacja, „Dom Dost´pny”, Warszawa 2003. Zachwatowicz K., Manggha, Impresium, Kraków 2003.. Adapting Facilities to the Needs of Disabled Persons The proportion of disabled persons in Poland is 14.3% of the total population. Eliminating the barriers (architectonic, urban and organisational etc.) that make life difficult for disabled people is an important task. In Poland, a number of public and private organisations, as well as non-government institutions and foundations, provide support to.

(13) Przystosowanie nieruchomoÊci obiektowych.... 71. disabled persons. European Union institutions have long realised the importance of the process of eliminating barriers that render the participation of disabled persons in society impossible. In Poland, many buildings are not adapted to the needs of disabled persons, although building law and other legal acts require such adaptation from planning services, designers, investors and contractors. Using results on the adaptation of building facilities to the needs of disabled persons in Kraków, covering a variety of facilities, the author shows that municipal offices as well as specialist education centres in the city are fairly well adapted. The situation is worse with respect to churches, museums, movie theatres and other facilities frequented by residents and tourists. This results from the historic character of many facilities, the lack of funds for adaptation, as well as lack of appropriate initiative from the owners and managers of these institutions..

(14)