Wewnętrzne regulaminy Związku Kół Polskich w rosyjskiej Radzie Państwa z lat 1906-1907 i 1909

Agnieszka Kidzińska

Wewnętrzne regulaminy Związku

Kół Polskich w rosyjskiej Radzie

Państwa z lat 1906-1907 i 1909

Echa Przeszłości 11, 287-309

Agnieszka K idzińska

Instytut Historii

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

WEWNĘTRZNE REGULAMINY ZWIĄZKU KÓŁ

POLSKICH W ROSYJSKIEJ RADZIE PAŃSTWA

Z LAT 1906-1907 I 1909

E d w ard W oyniłłow icz, czło n ek I R ady P a ń s tw a z gu b ern i m iń sk iej i lider

p o lity czn y z ie m ia ń stw a , p odał w sw o im p a m ię tn ik u inform ację, że p osłow ie

p olscy za sia d a ją cy w izb ie w yższej rosyjsk iego p a rla m en tu p o sia d a li a rch i­

w u m , n a d k tórym o p iek ę sp ra w o w a ł sek reta rz obu Kół P olskich: z K ró lestw a

P o lsk ieg o i K raju Z achodniego, K o n sta n ty P rzew łock i, z ie m ia n in z L u b e lsz ­

czyzny. A k ta z d zia ła ln o ści p o selsk iej przech ow yw an o do w yb u ch u I w ojny

św iatow ej w k o ście le pw. Sw. K atarzyny, znanej ś w ią ty n i p etersb u rsk iej P o lo ­

nii. N a ok res w ak acji p a rla m en ta rn y ch a k ta za b iera ł S ta n is ła w R otw and,

zn a n y w a r sz a w sk i p rzem y sło w iec, w yb ran y do R ad y P a ń stw a z k u rii p rze­

m y słu i h a n d lu w ok ręgu w a rsza w sk im . O d d aw ał je w d ep ozyt filii B a n k u

W aw elb erga w P etersb u rg u . Po w ak acjach zw racał je sek reta rzo w i. Z ch w ilą

w yb u ch u w ojny św iatow ej P rzew łock i m ia ł je w y w ieźć do sw ego m ajątku.

W szelk i słu ch o ty c h d o k u m en ta ch za g in ą ł. K o n sta n ty P rzew łock i p o zo sta w ił

w p raw d zie p a m iętn ik , a le n ie p o św ię cił go sw ej d zia ła ln o ści polityczn ej, j e s t

to raczej k ron ik a ro d zin n a i m ajątk ow a. W oyniłłow icz, p r ezes K oła K raju

Z achodniego, a ta k ż e p ierw szy p reze s Z w iązk u obu Kół, zgrom ad ził zn aczn e

p ry w a tn e a rch iw u m d ok u m en tów p o w sta ły ch w z w ią zk u z pracam i p a r la ­

m e n ta rn y m i P olak ów w R ad zie P a ń stw a . Ono ta k że p rzep ad ło w w ojennej

z a w ie r u sz e 1. G dy w A rch iw u m P a ń stw o w y m w Ł odzi p racow ałam n ad b ar­

dzo o b sze rn ą sp u śc iz n ą J ó z efa O strow sk iego, p r e z e sa p ołączon ych Kół, moje

n a d zieje w zb u d z iła te czk a z a ty tu ło w a n a „D ziałaln ość w R ad zie P a ń stw a ”.

J e s t to b o g a ty zbiór dokum entów . P oczątkow o są d ziła m , że m oże to być

z a g i n i o n e a r c h i w u m P r z e w ł o c k i e g o . N i e s t e t y , o k a z a ł o s i ę , ż e O s t r o w s k i , b ę ­ d ą c p r e z e s e m K o ł a K o r o n n e g o , g r o m a d z i ł s k r z ę t n i e w s z e l k i e m a t e r i a ł y p o ­ z w a l a j ą c e m u s p r a w n i e w y k o n y w a ć s w ą f u n k c j ę , a l e n i e p r z e j ą ł c a ł o ś c i s p u ­ ś c i z n y K ó ł. T e c z k a z a w i e r a j e g o o s o b i s t e p a p i e r y , w t y m w i e l e b r u d n o p i s ó w i k o n c e p t ó w d o k u m e n t ó w o r a z n o t a t e k z p o s i e d z e ń k l u b o w y c h . P o z a t y m k o ń c z y s i ę w r a z z w y c o f a n i e m s i ę O s t r o w s k i e g o z R a d y P a ń s t w a w 1 9 0 9 r. O s t r o w s k i s k r u p u l a t n i e p r o w a d z i ł k r o n i k ę n a j w a ż n i e j s z y c h w y d a r z e ń w s w y m ż y c iu , z a l a t a 1 8 7 3 - 1 9 0 7 . O d n o t o w a ł w n i e j p o d d a t ą 1 7 m a j a 1 9 0 6 r . 2 d z i e ń s w e g o w y b o r u n a c z ł o n k a R a d y P a ń s t w a p o d c z a s z j a z d u e l e k t o r ó w z K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w W a r s z a w i e . 2 2 m a j a p r z y b y ł d o P e t e r s b u r g a , a j u ż w d n i u n a s t ę p n y m o d b y ło s i ę z e b r a n i e i n a u g u r u j ą c e w s p ó l n e p o s i e d z e n i a P o l a k ó w r e p r e z e n t a n t ó w K r ó l e s t w a P o l s k i e g o i K r a j u Z a c h o d n i e g o , d z i e r ż ą ­ c y c h m a n d a t o d z i e m i a n o r a z g i l d i i p r z e m y s ł o w c ó w i h a n d l o w c ó w . P o w o ł a n o w ó w c z a s d o ż y c i a Z w i ą z e k K ó ł P o l s k i c h w R a d z i e P a ń s t w a 3 . P o s ł o w i e d o R a d y P a ń s t w a p r z y g o t o w a l i s i ę d o te g o z e b r a n i a z a w c z a s u , s p i s u j ą c s o b i e n a j w a ż n i e j s z e k w e s t i e d o t y c z ą c e o r g a n i z a c j i K o ł a P o l s k i e g o o r a z w z a j e m n y c h s t o s u n k ó w m i ę d z y n i m a K o ł e m T e r y t o r i a l n y m . P o s t a w i l i s i e d e m n a j w a ż n i e j s z y c h p y t a ń : 1 ) J a k i m a b y ć w z a j e m n y s t o s u n e k c z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a z K r ó l e s t w a P o l s k i e g o ? 2 ) J a k i s t o s u n e k z c z ł o n k a m i R a d y P a ń s t w a n i e z K r ó l e s t w a w y b r a n y m i j e s t d l a n a s p o ż ą d a n y ? 3 ) J a k i s t o s u n e k d o e w e n t u a l n y c h s t r o n n i c t w [ r o s y j s k i c h ] w R a d z i e P a ń ­ s t w a ? 4 ) J a k i m a b y ć n a s z s t o s u n e k d o K o l a P o l s k i e g o [w D u m i e ] , j a k o d o c i a ł a z o r g a n i z o w a n e g o ? 5 ) J a k i m a b y ć n a s z s t o s u n e k d o K o ł a K r a j o w e g o p o s ł ó w z L i t w y i R u s i [w D u m i e ] ? C z y t y l k o p r z e z c z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a z L i t w y i R u s i , c z y t e ż t a k ż e b e z p o ś r e d n i ? 6 ) W j a k i s p o s ó b n a l e ż y o d d z i a ł y w a ć n a K o ł o P o l s k i e [w D u m i e ] w s p r a ­ w i e a g r a r n e j ? 7 ) J a k p o r u s z y ć s p r a w y n a j p i l n i e j s z e d l a K r ó l e s t w a P o l s k i e g o : m i a n o w i ­ c ie s p r a w ę s z k o l n a i t d . ? 4 C z ę ś c io w o s o b i e n a t e p y t a n i a o d p o w i e d z i e l i . Z a n a j p i l n i e j s z ą p o t r z e b ę u z n a l i ś c i s ł e o k r e ś l e n i e s t o s u n k ó w m i ę d z y K o ł a m i P o l s k i m i w D u m i e i R a ­ d z i e P a ń s t w a i s t w o r z e n i e o d p o w i e d n i e g o r e g u l a m i n u . N i e d z i w i t o , w z i ą w ­ s z y p o d u w a g ę , ż e o b a K o ł a t w o r z o n e b y ł y p r z e z c z ł o n k ó w d w u s t r o n n i c t w r e p r e z e n t u j ą c y c h r ó ż n e p o g l ą d y p o l i t y c z n e : S t r o n n i c t w a D e m o k r a t y c z n o - N a - r o d o w e g o i S t r o n n i c t w a P o l i t y k i R e a l n e j . O s t r o w s k i u w a ż a ł , ż e p o s ł o w i e w R a d z i e , b y s k u t e c z n i e d z i a ł a ć , b ę d ą p o t r z e b o w a l i i n f o r m a c j i z D u m y

2 D aty są podaw ane w edług starego stylu.

3 A P Łódź, A rchiw um O strow skich i Potockich z M aluszyna [dalej AOPM], sygn. II/82: P apiery osobiste Józefa Ostrowskiego, K ro n ik a 1 8 7 3 -1 9 0 7 , k. 68.

z p ierw szej ręki. Za n a jp iln iejsze k w e stie p o lity czn e, k tórych p oru szen ie

w obu izb ach byłoby w sk a z a n e , u z n a ł reform ę agrarn ą, a ta k że zw ią z a n e ze

sob ą sp raw y sz k o ln ą i ję z y k o w ą w g u b ern ia ch p olsk ojęzyczn ych . W k w e ­

stia c h organ izacyjn ych z a sta n a w ia ł się n a d stw o rzen ie m w sp óln ego b iu ra

p o selsk ie g o d la obu Kół, b y obniżyć k o szta . U w a ż a ł ta k że za w sk a z a n e u s t a ­

le n ie p roced u ry s k ła d a n ia w iz y t p o lity c z n y c h , o k r e ś le n ie sy m b o liczn y ch

i k o n w en cjon aln ych gestów , ja k sposób w ejścia p osłów p o lsk ich n a p ierw sze

p len u m R ad y P a ń stw a , zło żen ie przez n ich p od p isów pod p rzy sięg ą , zajęcie

m iejsc. N a k oń cu p o stu lo w a ł w yp racow an ie ta k ty k i n a ok res p oczątk u se sji5.

C złon k ow ie R ady P a ń s tw a p o sta n o w ili w zorow ać się n a sw oich k oleg a ch

p a rla m e n ta r z y sta c h z K się stw a P o zn a ń sk ie g o oraz u sta lo n y m przez n ich re­

g u la m in ie K oła P o lsk ieg o w B e rlin ie z 1895 r.6

Z ap ew n e u zn a li, że sytu acja

P o la k ó w w P o z n a ń sk ie m je s t bardziej podobna do sy tu a cji w K ró lestw ie

P o lsk im , a n iż e li w cieszącej się sw obodam i a u to n o m iczn y m i G alicji. Z daw ano

sobie sp raw ę, że P olacy w p a rla m en cie rosyjsk im b ęd ą m u sie li raczej p row a­

dzić p o lity k ę opozycyjną, p o n iew a ż n a p o zy ty w n ą pracę p o se lsk ą n ie pozw olą

im ok oliczn ości p o lityczn e. R eg u la m in K oła P o lsk ieg o w W ied n iu ta k ż e był

b ran y pod u w a g ę. O o sta te c z n y m k sz ta łc ie m ie li zad ecyd ow ać J ó z e f O strow ­

sk i i E u sta c h y D ob ieck i7.

Z a w ią za n ie Z w iązk u Kół K ró lestw a P o lsk ieg o i K rajów L itw y i R u si

w R ad zie P a ń s tw a odbyło się 23 m aja 1 9 0 6 r. n a p ierw szy m w sp ó ln y m p o sie ­

d zen iu . W iadom o, że obecni n ie m ie li w ą tp liw o ści co do p otrzeby p ołą czen ia

sił i decydow ano jed n o g ło śn ie.

- tw ie r ­

d ził E d w ard W oyniłłow icz8. S p isa n o ta k że roboczy regulam in:

1 ) K o ł o C z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a w P e t e r s b u r g u , w y b r a n y c h z K r ó l e s t w a P o l s k i e g o , i t a k i e z k o ł o C z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a , w y b r a n y c h n a L i t w i e i R u s i

[w ersja 1:]

[w ersja 2:]

5 Ibidem , K oło P olskie (brudnopis), k. 455-456.

6 Ibidem , U sta w y K o ła Polskiego w p a rla m en cie n iem ieckim w B erlin ie (uchw alone d. 2 0 lutego r. 1895), k. 537.

7 E. Woyniłłowicz, op. cit., s.122. 8 Ibidem , s.121-122.

2 ) K a ż d e z K ó ł s t a n o w i ą c y c h Z w i ą z e k m a s w ó j w ł a s n y r e g u l a m i n , k t ó r y z o s t a j e p o d p o r z ą d k o w a n y m p o d n i n i e j s z y w s p ó l n y r e g u l a m i n Z w i ą z k u . 3 ) W s z y s t k i e s p r a w y m a j ą b y ć r o z p a t r y w a n e w s p ó l n i e n a p o s i e d z e n i a c h Z w i ą z k u . W k a ż d e j p o s z c z e g ó l n e j s p r a w i e Z w i ą z e k m a p r a w o u z n a ć j ą z a d o t y c z ą c ą w y ł ą c z n i e K r ó l e s t w a P o l s k i e g o l u b t e ż k r a j ó w L i t w y i R u s i . W s p r a ­ w a c h u z n a n y c h u c h w a ł ą Z w i ą z k u z a w y ł ą c z n e o d n o ś n e K o ł o m a g ł o s d e c y d u ­ j ą c y , a t a m t o K o ł o g ł o s d o r a d c z y . 4 ) Z w i ą z e k w y b i e r a P r e z e s a , V i c e - P r e z e s a i S e k r e t a r z a n a p r z e c i ą g k a ż d e j s e s j i p a r l a m e n t a r n e j . P o d o k o n a n i u t y c h w y b o r ó w Z w i ą z e k u w a ż a s i ę z a u k o n s t y t u o w a n y . W n a s t ę p n e j s e s j i p a r l a m e n t a r n e j P r e z y d i u m u s t ę p u j e d o p i e ­ r o p o d o k o n a n i u n o w y c h w y b o r ó w . 5 ) W r a z i e n i e o b e c n o ś c i P r e z e s a i V i c e - P r e z e s a Z w i ą z e k w y b i e r a t y m c z a s o ­ w o i c h z a s t ę p c ę . 6 ) P r e z e s z w o ł u j e p o s i e d z e n i a , u s t a n a w i a p o r z ą d e k d z i e n n y , k t ó r y j e d n a k u c h w a ł ą Z w i ą z k u m o ż e b y ć z m i e n i o n y , p r z e w o d n i c z y n a p o s i e d z e n i a c h , p r o p o ­ n u j e r e f e r e n t ó w d o p r a c p a r l a m e n t a r n y c h o r a z p r z e d s t a w i a Z w i ą z e k w s t o s u n ­ k a c h z e w n ę t r z n y c h . 7 ) S e k r e t a r z p r o w a d z i p r o t o k o ł y n a r a d o r a z a r c h i w u m Z w i ą z k u . 8 ) Z w y c z a j n e p o s i e d z e n i a Z w i ą z k u o d b y w a j ą s i ę r a z n a t y d z i e ń , n a d z w y ­ c z a j n e - w e d ł u g u z n a n i a P r e z e s a b ą d ź n a ż ą d a n i e 3 - c h c z ł o n k ó w Z w i ą z k u , k t ó r z y w i n n i z a r a z e m o b j a ś n i ć p o w ó d ż ą d a n i a . N a d z w y c z a j n e p o s i e d z e n i e w i n n o b y ć z w o ł a n e n a j d a l e j w c i ą g u d w ó c h d n i p o z a r z ą d z e n i u . 9 ) D l a w a ż n o ś c i o b r a d p o t r z e b n a j e s t o b e c n o ś ć w i ę c e j n i ż p o ł o w y c z ł o n k ó w Z w i ą z k u . U c h w a ł y z a p a d a j ą b e z w z g l ę d n ą w i ę k s z o ś c i ą g ł o s ó w o b e c n y c h n a p o s i e d z e n i u c z ł o n k ó w . W r a z i e r ó w n o ś c i g ł o s ó w - g ł o s p r z e w o d n i c z ą c e g o p r z e ­ w a ż a . P r z y w s z e l k i c h w y b o r a c h g ł o s o w a n i e o d b y w a s i ę k a r t k a m i . 1 0 ) G d y b y n a p o s i e d z e n i u Z w i ą z k u n i e b y ł o d o s t a t e c z n e j i l o ś c i c z ł o n k ó w P r e ­ z e s w s t r z y m u j e n a r a d y i z w o ł u j e b e z w z g l ę d n i e , n a j p ó ź n i e j w 2 4 g o d z i n [ y] n o w e p o s i e d z e n i e , k t ó r e r o z s t r z y g a o s t a t e c z n i e , b e z w z g l ę d u n a l i c z b ę o b e c n y c h c z ł o n k ó w . 1 1 ) Z a s a d ą Z w i ą z k u j e s t s o l i d a r n o ś ć j e g o c z ł o n k ó w w p o s t ę p o w a n i u p a r ­ l a m e n t a r n y m . 1 2 ) O d u c h w a ł y Z w i ą z k u z a l e ż y : a ) p o d a w a n i e w ł a s n y c h w n i o s k ó w i i n t e r p e l a c j i , b ) p o d p i s y w a n i e w n i o s k ó w i i n t e r p e l a c j i w n o s z o n y c h p r z e z i n n y c h c z ł o n ­ k ó w R a d y P a ń s t w a , c ) p r z e m a w i a n i e n a p o s i e d z e n i a c h R a d y P a ń s t w a , d ) w s z e l k i e g ł o s o w a n i a n a p o s i e d z e n i a c h R a d y P a ń s t w a , e ) p o p i e r a n i e c z ł o n k ó w Z w i ą z k u , j a k o t e ż i n n y c h c z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a p r z y w y b o r a c h d o k o m i s j i . 1 3 ) N i e w o l n o j e s t c z ł o n k o m Z w i ą z k u g ł o s o w a ć i n a c z e j j a k u c h w a l i ł Z w i ą z e k . W o l n o j e s t j e d n a k k a ż d e m u c z ł o n k o w i p o w s t r z y m a ć s i ę o d d a n e g o g ł o s o w a n i a p r z e z n i e o b e c n o ś ć w c z a s i e t e g o ż g ł o s o w a n i a . C z ł o n e k m a j ą c y z a m i a r n i e p r z y j ę c i a u d z i a ł u w d a n y m g ł o s o w a n i u , w i ­ n i e n z ł o ż y ć o t y m o ś w i a d c z e n i e n a p o s i e d z e n i u Z w i ą z k u , a r a z i e n a g ł y m

- P r e z e s o w i ; n a d t o p o w i n i e n w y j a ś n i ć p o w o d y o w e g o p o s t ę p o w a n i a . O p r ó c z te g o , p r z y i s t n i e n i u w a ż n y c h p o w o d ó w , s ł u ż y Z w i ą z k o w i p r a w o u w o l n i ć c z ł o n ­ k a o d s o l i d a r n o ś c i w p o s z c z e g ó l n e j s p r a w i e ; d l a w a ż n o ś c i t a k i e j u c h w a ł y p o ­ t r z e b n a j e s t w i ę k s z o ś ć 2 / 3 g ł o s ó w c z ł o n k ó w o b e c n y c h n a p o s i e d z e n i u . 1 4 ) W s p r a w a c h w y z n a n i o w y c h w o l n o j e s t c z ł o n k o m Z w i ą z k u g ł o s o w a ć i p o s t ę p o w a ć w R a d z i e P a ń s t w a w e d ł u g w ł a s n e g o p r z e k o n a n i a . 1 5 ) D l a c z ł o n k ó w Z w i ą z k u w y b r a n y c h z k u r i i p r z e m y s ł u i h a n d l u , z p o ­ w o d u i c h n a l e ż e n i a d o g r u p y c z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a , w y b r a n y c h z t e j ż e k u r i i z c a ł e g o P a ń s t w a , z a s t r z e g a s i ę s w o b o d ę d z i a ł a n i a i g ł o s o w a n i a w s p r a w a c h p r z e m y s ł o w y c h i h a n d l o w y c h . 1 6 ) B e z u p o w a ż n i e n i a Z w i ą z k u w o l n o j e s t p r z e m a w i a ć w e w ł a s n y m i m i e ­ n i u n a p o s i e d z e n i a c h R a d y P a ń s t w a : a ) c z ł o n k o m Z w i ą z k u n a l e ż ą c y m d o K o m i s j i w y b r a n y c h p r z e z R a d ę P a ń ­ s t w a w p r z e d m i o t a c h , d o t y c z ą c y c h r e f e r a t ó w t e j ż e K o m i s j i , b ) c z ł o n k o m Z w i ą z k u , k t ó r y c h w n i o s e k z o s t a ł p r z e z Z w i ą z e k p r z y j ę t y m i d o R a d y P a ń s t w a w n i e s i o n y m w p r z e d m i o c i e t e g o w n i o s k u . 1 7 ) W k o m i s j a c h m a j ą c z ł o n k o w i e Z w i ą z k u s w o b o d ę d z i a ł a n i a ; w o l n o j e d ­ n a k Z w i ą z k o w i u c h w a l i ć z a s a d n i c z o w s k a z ó w k i d l a i c h p o s t ę p o w a n i a t a m ż e . 1 8 ) K o m i s j a p a r l a m e n t a r n a Z w i ą z k u s k ł a d a s i ę z P r e z e s a i V i c e - P r e z e s a j a k o c z ł o n k ó w s t a ł y c h i z d w ó c h c z ł o n k ó w w y b i e r a n y c h c o d w a m - c e p o j e d n y m w K o l e K r ó l e s t w a P o l s k i e g o i K o l e K r a j ó w L i t w y i R u s i . W w y p a d k a c h n a g ł y c h K o m i s j a p a r l a m e n t a r n a p o s t a n a w i a o g ł o s o w a n i u , o w n o s z e n i u p o p r a w e k , o p o d p i s y w a n i u w n i o s k ó w i i n t e r p e l a c j i i o z a b i e r a n i u g ł o s u p r z e z c z ł o n k ó w Z w i ą z k u . S t o s u j e s i ę t o i d o c z ł o n k ó w K o m i s j i p a r l a m e n t a r n e j . 1 9 ) C z ł o n k o w i e Z w i ą z k u o b o w i ą z a n i s ą z a c h o w a ć t a j e m n i c ę c o d o t y c h r o z p r a w i u c h w a ł , w z g l ę d e m k t ó r y c h t o w y r a ź n i e p o s t a n o w i o n y m z a s t a n i e . 2 0 ) Ż a d e n c z ł o n e k Z w i ą z k u n i e m o ż e b y ć b e z j e g o z e z w o l e n i a c z ł o n k i e m i n n e g o K l u b u l u b K o ł a p a r l a m e n t a r n e g o w R a d z i e P a ń s t w a . 2 1 ) B e z u p o w a ż n i e n i a Z w i ą z k u n i e w o l n o n i k o m u w i m i e n i u Z w i ą z k u a n i w y s t ę p o w a ć , a n i d z i a ł a ć . Z R z ą d e m l u b i n n y m i K o ł a m i c z y t e ż s t r o n n i c t w a m i z n o s i s i ę Z w i ą z e k z a p o ś r e d n i c t w e m P r e z e s a a l b o t e ż w y b r a n e j w t y m c e l u K o m i s j i z ł o ż o n e j p r z y n a j ­ m n i e j z d w ó c h c z ł o n k ó w . 2 2 ) C z ł o n k o w i e Z w i ą z k u w r a z i e z a m i e r z o n e g o w y j a z d u w i n n i o t y m z a ­ w i a d o m i ć P r e z e s a , k t ó r y m a p r a w o z g o d z i ć s i ę n a d z i e s i ę c i o d n i o w ą n i e o b e c ­ n o ś ć . D ł u ż s z y u r l o p z a l e ż y o d u c h w a ł y Z w i ą z k u . 2 3 ) Z m i a n y n i n i e j s z e g o r e g u l a m i n u l u b d o d a t k i d o n i e g o m o g ą b y ć u c h w a l o n e t y l k o n a w n i o s e k p i ę c i u c z ł o n k ó w Z w i ą z k u n a p o s i e d z e n i u , n a k t ó ­ r e w s z y s c y c z ł o n k o w i e Z w i ą z k u z a w e z w a n i z o s t a l i p r z y n a j m n i e j n a d z i e s i ę ć d n i p r z e d t e m , z e w s k a z a n i e m z a m i e r z o n y c h z m i a n . Z m i a n a m o ż e b y ć u c h w a l o n a t y l k o w i ę k s z o ś c i ą d w ó c h t r z e c i c h g ł o s ó w o b e c n y c h n a p o s i e d z e n i u c z ł o n k ó w Z w i ą z k u ’"9 .

9 A P Łódź, AOPM, sygn. II/27, R e g u la m in Z w ią z k u K ó ł K ró lestw a P olskiego i K rajów L itw y i R u si w R a d zie P a ń stw a w P etersbu rgu [23 V/5 VI 1906], k. 485-488.

P r z y z n a ć t r z e b a , z e r e g u l a m i n t e n b y ł b a r d z o t w a r d y , i n d y w i d u a l i z m p o ­ s ł ó w b a r d z o k n e b l u j ą c y -

o cen ia ł W oyniłłow icz -

da W oyn iłłow icza w sp ółp raca p osłów z K on gresów k i i K raju Z achodniego

p rze b ieg a ła w yjątk ow o zgodnie.

[jak w D u m ie]

[oprócz S ta n isła w a

G aw rońskiego]

- z a n o to w a ł w sw y ch w sp om n ie-

n ia c h11.

J a k w sp o m in a ła m , funkcje p rezesó w w I R ad zie P a ń stw a spraw ow ali:

w K ole K oronnym - J ó z e f O strow sk i, w K ole K raju Z achodniego - E dw ard

W oyniłłow icz, a w Z w iązk u Kół ta k że W oyniłłow icz. W II R ad zie P a ń stw a

p rezesem K oła K ró lestw a P o lsk ieg o b ył E u sta c h y D ob ieck i, K oła T erytorial­

nego - J a n O lizar, a p ołączon ych Kół ta k ż e D obiecki. W oyniłłow icz o p isa ł

w sw y ch w sp o m n ien ia ch , ja k tru d n a b y ła ta k a rola, a jed n o c z e śn ie n ie z b ę d ­

na:

Z obrazem n a k reślon ym przez W oyniłłow icza polem izuje w sw oim p a m ięt­

n ik u p oseł z guberni w ileń sk iej, H ip o lit K orw in -M ilew sk i13. B ył to człow iek

bardzo u ta len to w a n y i w szech stro n n ie w ykształcony, a przy ty m pracowity.

M iał jed n a k cech ę, k tóra u n ie m o ż liw ia ła m u w p ełn i so lid a rn ą w sp ółp racę ze

sw y m i k o le g a m i w R a d z ie P a ń stw a : w y b u ja ły in d y w id u a liz m p o łą czo n y

z w y so k im m n ie m a n ie m o sobie. W sp om in ał, że od p oczą tk u sta ra n o się

10 E. Woyniłłowicz, op. cit., s. 122. 11 Ibidem , s. 152.

12 Ibidem , s. 123.

13 Zob. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, B ra cia K orw in -M ilew scy, p a tr io c i czy a p o s ta c i?, w: F ran cja - P o lsk a X V III-X IX w. S tu d ia pośw ięcon e prof. A . Z a h o rsk iem u w 60. rocznicę u rodzin , W arszaw a 1983.

w Z w iązk u Kół stła m sić jego osobow ość i robiono m u „k olek tyw n e p sik u sy ”.

T w ierdził też , że r e g u la m in opracow ano k o n k retn ie przeciw ko n iem u:

P o n iew a ż za ś w yborcy g ło so w a li n a

n iego i jeg o k o n k retn y program , a n ie n a ja k ie k o lw ie k k lu b y p o se lsk ie , n ie

za m ier za ł się do re g u la m in u stosow ać.

Zgodził się je d n a k n a p e w n e zasady, celem za ch o w a n ia przed r e sz tą

R ady P a ń stw a przynajm niej pozorów jed n o liteg o p olsk iego frontu:

1. J e ś li n ie b ęd zie p o d ziela ł zd a n ia K oła P o lsk ieg o w k w e stia c h ogólno-

p a ń stw o w y ch , w str z y m a się od przem ów i g ło so w a n ia . W k w e stia c h n arod o­

w ych, gd y u zn a d z ia ła n ie K ola P o lsk ieg o za szk o d liw e, zach ow a sw obodę.

2. J e ś li u z n a za sto so w n e p rzem a w ia ć w R ad zie P a ń stw a w d u ch u p o sta ­

n o w ień K oła P o lsk ieg o , b ęd zie p rzem a w ia ł sw ob od n ie, bez u przedniej zgody

K oła, szczeg ó ln ie w ra zie n iep rz ew id zia n y ch incydentów .

R eg u la m in zm ien ion o d la M ilew sk ieg o p raw ie bez d ysk u sji. W edług n ie ­

go p otw ierd zało to tylk o jego w c z eśn iejsze p od ejrzen ia, że u łożono go w ła śn ie ,

by go k on trolow ać. R e sz ta p o słó w n ie m u sia ła b y się do n iego stosow ać,

w m y śl starop olsk iej z a sa d y „jak kto ch ce”14.

H ip o lit K orw in -M ilew sk i, sta rtu ją c p on ow n ie w w yborach do R ady P a ń ­

s tw a w 1909 r., u z a le ż n ił przyjęcie m a n d a tu od zw o ln ien ia go przez w ybor­

ców z so lid a rn o ści klubow ej z K ołem K raju Z achodniego i Z w iązk iem K ół15.

U stę p u ją c z fu n k cji, o p u b lik o w a ł w „K u rierze L ite w s k im ” lis t otw arty,

w k tórym sk ry ty k o w a ł sw o ich kolegów . Z arzucił im b iern ość oraz sa b o to w a ­

n ie jego in d y w id u a ln o ści. S tw ierd ził, że istn ie je je d e n tylk o a rg u m en t, który

sk ło n iłb y go do p onow nego k an d yd ow an ia: [...]

[podkr. HKM ]

L ist te n w y w o ła ł reakcje w yborców oraz

publicystów . S p ieran o się, czy d la ta k u zdolnionej je d n o stk i w arto zrezygn o­

w a ć z za sa d y so lid a rn o ści k o ła p o selsk ieg o , czy też tw ard o p rzy niej o b staw ać

n ie zw racając u w a g i n a „osobiste n iech ęci i k w a sy ”17. K o n trk a n d y d a tem dla

M ilew sk ieg o b ył hr. P u ttk a m er, m ający poparcie N D , w y su w a n o ta k że M aria­

n a C h ełch ow sk iego i A lek sa n d ra C h om iń sk iego, ale te n p rzeb yw ał za g ran icą

i b ył z w o len n ik iem K orw in -M ilew sk iego. R osjan ie n ie w y sta w ili nikogo. H i­

p o lit K orw in -M ilew sk i n ie p op raw ił sw oich n otow ań , g ło szą c, że P olacy po­

14 H. Korwin-M ilewski, op. cit., s. 233-234. 15 Ibidem , s. 305.

16 „Słowo” n r 214, 18 (6) IX 1909, n r 216, 21 (8) IX 1909.

17 L is t p o sła K orw in a-M ilew skiego, „D ziennik Kijowski” n r 205, 11 (24) IX 1909; Z p ra s y p o lsk iej, „D ziennik Kijowski” n r 217, 25 IX (8 X) 1909.

w in n i w ybrać do izb y w yższej 3 R osjan z Z iem Z abranych, w ów czas zysk alib y

a r g u m en t n a obronę proporcjonalności narodow ej w p rzy szły ch w yborach

zie m sk ic h 18.

D z ie ń przed w yboram i, 22 w r ześn ia , odbyło się zeb ran ie, n a którym

zn a k o m ita w ię k szo ść zgrom ad zon ych (112/12) zd ecyd ow ała, że H ip o lit Kor-

w in -M ilew sk i z o sta n ie k a n d y d a tem n a p osła. P o z o sta li k a n d yd aci w sw ych

przem ow ach p o ru sza li oczyw iście k w e stię solid arn ości, co sk ło n iło M ile w sk ie ­

go do o p o w ied ze n ia o d o św ia d czen ia ch z poprzedniej kadencji. T w ierdził, że

w obec tru d n o ści w R ad zie P a ń stw a fo r m a listy k a re g u la m in u K oła P olsk iego

tylk o k ręp o w a ła dodatkow o posłów . W in n a b y ła d oty ch cza so w y m błędom

i przeoczen iom oraz sp o w o ln ien iu d zia ła ń . D la teg o za żą d a ł od w yborców p i­

sem nej deklaracji, zw aln iającej go od za sa d y zb yt restrykcyjnej solidarności.

Z redagow ał j ą C z e sła w J a n k ow sk i:

S ta n is ła w L ask ow icz z L idy zaproponow ał n a ty c h m ia sto w e u c h w a le ­

n ie form uły, sp rzeciw ili się te m u je d n a k P u ttk a m er, C h ełch o w sk i i K o w a lew ­

sk i z p o w ia tu w ilejsk ieg o , tw ierd ząc, że n ie d a d zą zgody n a n ieb ezp ieczn y

p reced en s. N a w n io se k H en r y k a Ś w ięcick ieg o i P a w ła K ończy do form uły

dodano program w yborczy K orw in -M ilew sk iego oraz popraw kę P u ttk a m era ,

że Koło sam o u c h w a li swój r e g u la m in 19. R ozb aw ion y u c h w a łą „K urier L ite w ­

sk i” tw ierd ził, że d la M ilew sk ieg o w arto zm ien ić reg u la m in K oła. W arszaw ­

sk ie „Słow o” z a sta n a w ia ło się , czy ja k a k o lw ie k gru p a p a r la m e n ta r n a n a

św iecie zgod ziłab y się n a p o sia d a n ie człon k a n a p raw ach h o sp ita n ta 20.

W ątp liw ości w okół k a n d y d a tu ry M ile w sk ieg o odbiły się n a frekw encji:

w ie lu w yborców n ie sta w iło się. W śród ob ecn ych rej w od ził C zesła w J a n k o w ­

sk i, k tóry n ie p ozw olił n a żad n e d y sk u sje n a te m a t so lid a rn o ści poselsk iej.

K orw in -M ilew sk i, p e w ie n zw y c ięstw a , m ia ł m ów ić, że zap łaci 10 rb. za k ażd ą

cza rn ą g a łk ę n a n iego o d d a n ą 21. O trzym ał 139 przeciw k o 9 g ło so m już

w p ierw szy m g ło so w a n iu , co b eza p ela cy jn ie zap ew n iło m u zw ycięstw o. Jego

zw o len n icy w y sto so w a li do p ra sy lis t otw arty:

18 Wybory do R a d y P a ń stw a n a L itw ie i R u si, „Słowo” n r 217, 22 (9) IX 1909. 19 Wyborca, J a k to się stało?, II, „Słowo” n r 221, 27 (14) IX 1909.

20 N ie zro zu m ia ła u ch w ała, „Słowo” n r 218, 23 (10) IX 1909. 21 Wyborca, J a k to się stało?, I, „Słowo” n r 220, 25 (12) IX 1909.

w g o d n i e j s z e r ę c e n i e p o t r a f i l i ś m y m a n d a t u p o w i e r z y ć , b o w r e s z c i e l i c z y m y , z e u t w o r z o n e b ę d z i e w R a d z i e P a ń s t w a n o w e K o ł o P o s ł ó w P o l a k ó w z L i t w y i R u s i i z e w r e d a k c j i n o w e g o r e g u l a m i n u p . M i l e w s k i c z y n n y u d z i a ł w e ź m i e , p r z y s t o ­ s o w u j ą c g o d o w y r a z o n e j o p i n i i w d r u g i e j c z ę ś c i f o r m u ł y n a s z e j22.

W ynik w yborów w ile ń sk ic h ostro sk o m e n to w a ł „Głos W a rsza w sk i”,

tw ierd zą c, że ła m ią c z a sa d ę so lid a rn o ści p o selsk iej, kierow an o się w ła sn y m

w id zim isię. [...]

D ru g a a lte r n a ty w a

prędzej czy później sta ła b y się n ie do z n ie sie n ia d la „natur ży w szy ch ”, bo rola

„błędnej ow cy” szybko m u si się p rzejeść23.

B y ła to je d y n a d y sk u sja n a te m a t za sa d n o ści is tn ie n ia reg u la m in ó w obu

Kół p o selsk ich p o lsk ich w R ad zie P a ń stw a . H ip o lit K orw in -M ilew sk i, w y s tę ­

pując przeciw ko so lid a rn o ści p o selsk iej Z w iązk u K ół w R ad zie P a ń stw a , d ą ­

żył g łó w n ie do u m o cn ien ia sw ej pozycji w rep rezen tacji p o lsk iej24.

K ażd e z K ół w R ad zie P a ń stw a w ypracow ało ta k że w ła sn y regu lam in .

D ok u m en t K oła K rólew iackiego25

p ow stał n a zeb ran iu w dn iu 29 m aja 1906 r.,

n a którym sta w iło się 7 jego człon k ów (n ieob ecn y był S ta n is ła w R otw an d )26

.

1 ) C z ł o n k o w i e R a d y P a ń s t w a w y b r a n i z K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w l i c z b i e s z e ś c i u , a m i a n o w i c i e : D o b i e c k i E u s t a c h y , G a w r o ń s k i S t a n i s ł a w , K r o n e n b e r g b a r o n L e o p o l d , N a p i ó r k o w s k i A n t o n i , O s t r o w s k i J ó z e f , P r z e w ł o c k i K o n s t a n t y o r a z w y b r a n i z k u r i i p r z e m y s ł u i h a n d l u R o t w a n d S t a n i s ł a w , p r z e d s t a w i c i e l o k r ę g u w a r s z a w s k i e g o , i G l e z m e r S t a n i s ł a w , p r z e d s t a w i c i e l o k r ę g u p e t e r s b u r ­ s k i e g o o r a z w ł a ś c i c i e l z i e m s k i z K r ó l e s t w a P o l s k i e g o

[nie w y m ien io n o W in cen ­

tego K o ziełł-P o k lew sk ieg o , p rze d sta w ic ie la ok ręgu p erm sk ieg o - A .K .],

22 Wyborca, J a k to się stało?, II, „Słowo” n r 221, 27 (14) IX 1909.

23 Z p r a s y polskiej. E ch a w yborów , „Dziennik Kijowski” n r 224, 3 (16) X 1909.

24 Zob. R. Jurkow ski, S u kcesy i p o ra żk i. Z iem ia ń stw o p o lsk ie Z iem Z a b ra n ych w w yborach do D u m y P a ń stw o w e j i R a d y P a ń stw a 1 9 0 6 -1 9 1 3 , O lsztyn 2009, s. 381-384.

25 K rólew iacki - przestarzałe; dot. K rólestw a Kongresowego.

26 A P Łódź, AOPM, sygn. II/27, P o rzą d ek d zie n n y K o ła K ró lestw a P olskiego [w Radzie Państw a], 29 V/11 VI 1906, k. 539.

6 ) Z a s a d ą K o ł a j e s t s o l i d a r n o ś ć j e g o c z ł o n k ó w w p o s t ę p o w a n i u p a r l a m e n ­ t a r n y m . 7 ) D l a c z ł o n k ó w w y b r a n y c h z k u r i i p r z e m y s ł u i h a n d l u z p o w o d u i c h n a l e ż e n i a d o g r u p y c z ł o n k ó w w y b r a n y c h w t e j ż e k u r i i z c a ł e g o p a ń s t w a , z a ­ s t r z e g a s i ę s w o b o d ę d z i a ł a n i a i g ł o s o w a n i a w s p r a w a c h p r z e m y s ł u i h a n d l u . 8 ) K o ł o K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w R a d z i e P a ń s t w a n a z a s a d z i e § 1 9 - o w s p ó l ­ n e g o r e g u l a m i n u ł ą c z y s i ę z K o ł e m K r a j ó w L i t w y i R u s i w Z w i ą z e k K ó ł K r ó l e ­ s t w a P o l s k i e g o i K r a j ó w L i t w y i R u s i w R a d z i e P a ń s t w a i p o d d a j e s i ę w s p ó l ­ n i e u c h w a l o n e m u r e g u l a m i n o w i Z w i ą z k u . 9 ) W s p r a w a c h , k t ó r e n a z a s a d z i e § 3 - g o r e g u l a m i n u Z w i ą z k u u z n a n e b ę d ą p r z e z Z w i ą z e k z a w y ł ą c z n i e d o t y c z ą c e K r ó l e s t w a P o l s k i e g o , c z ł o n k o w i e K o ł a K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w R a d z i e P a ń s t w a p o d d a j ą s i ę z a s a d o m w § 1 2 , 1 3 , 1 4 , 1 5 , 1 6 , 1 7 r e g u l a m i n u Z w i ą z k u . 1 0 ) Z m i a n y n i n i e j s z e g o r e g u l a m i n u l u b d o d a t k i d o n i e g o m o g ą b y ć u c h w a l o n e t y l k o n a w n i o s e k t r z e c h c z ł o n k ó w K o ł a n a p o s i e d z e n i u , n a k t ó r e w s z y s c y c z ł o n k o w i e K o ł a z a w e z w a n i z o s t a l i p r z y n a j m n i e j n a d z i e s i ę ć d n i n a ­ p r z ó d p r z e d t e m , z e w s k a z a n i e m z a m i e r z o n y c h z m i a n . Z m i a n a m o ż e b y ć u c h w a l o n ą t y l k o w i ę k s z o ś c i ą d w ó c h t r z e c i c h g ł o s ó w o b e c n y c h n a p o s i e d z e n i u c z ł o n k ó w K o ł a .

Z r e g u la m in u w y k reślo n o n a stęp u ją c e punkty:

1 0 ) W r a z a c h n a g ł y c h

[te k st n ieczy teln y ]

[in n a w ersja:]

z a c h o d n i c h p a ń s t w a i s t a n o w i ć z n i m i Z j e d n o c z o n e K o ł a K r a j u Z a c h o d n i e g o i K r ó l e s t w a P o l s k i e g o . Z t e g o p o w o d u z a s a d y p r z y j ę t e w n i n i e j s z y m r e g u l a m i ­ n i e b ę d ą p o d p o r z ą d k o w a n e z a s a d o m , j a k i e b ę d ą u s t a n o w i o n e w e w s p ó l n y m r e g u l a m i n i e Z j e d n o c z o n y c h K ó ł27.

2 4 m aja 1906 r. p odczas roboczego zeb r a n ia człon k ów K oła P olsk iego

i K oła T erytorialnego w R ad zie P a ń s tw a d ysk u to w a n o p u n k ty r e g u la m in u

ok reślającego w za jem n y sto su n e k p o słó w p o lsk ich w obu izbach. U s ta le n ia

z n a m y z b ru d n o p isu sp orząd zon ego przez J ó z efa O strow skiego:

C z ł o n k o w i e R a d y P a ń s t w a z K r ó l e s t w a P o l s k i e g o m a j ą s t a n o w i ć K o ł o K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w R a d z i e P a ń s t w a , z o b o w i ą z u j ą c ą z a s a d ą s o l i d a r n o ś c i w p o s t ę p o w a n i u p a r l a m e n t a r n y m . K o ł o t o m a p o z o s t a w a ć w ś c i s ł y m z w i ą z k u z K o ł e m c z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a w y b r a n y c h n a L i t w i e i R u s i i o b a t e K o ł a m a j ą s t a n o w i ć w s p ó l n e , z j e d n o c z o n e K o ł o , k t ó r e g o r e g u l a m i n o b e c n i e s i ę w y ­ p r a c o w u j e . Z d r u g i e j s t r o n y K o ł o P o l s k i e w I z b i e P a ń s t w o w e j n i e j e s t j e s z c z e o s t a t e c z ­ n i e u k o n s t y t u o w a n e i o b o w i ą z u j ą c e g o r e g u l a m i n u d o t y c h c z a s , o i l e n a m w i a ­ d o m o , n i e p r z y j ę ł o . W t y m p o ł o ż e n i u u w a ż a m y j e d n a k z a b a r d z o p o ż ą d a n ą j a k n a j ś c i ś l e j s z ą ł ą c z n o ś ć z K o ł e m P o l s k i m o r a z ś c i s ł e p o r o z u m i e n i e s i ę i d l a t e g o , p o w o ł u j ą c s i ę n a n a s z ą w s p ó l n ą n a r a d ę z d n i a 1 7 / 3 0 m a j a 1 9 0 6 , p r o p o n u j e ­ m y n a s t ę p u j ą c e t y m c z a s o w e o k r e ś l e n i e s t o s u n k u c z ł o n k ó w R a d y P a ń s t w a z K r ó l e s t w a P o l s k i e g o d o K o ł a P o l s k i e g o w I z b i e P a ń s t w o w e j . 1 ) P r z y r o z p a t r y w a n i u w K o l e P o l s k i m s p r a w , d o t y c z ą c y c h p r o j e k t ó w u s t a w o d a w c z y c h , w n i o s k ó w i d e k l a r a c j i K o ł a w s p r a w a c h z a s a d n i c z y c h o r a z i n n y c h u z n a n y c h z a w a ż n e p r z e z K o ł o , P r e z y d i u m K o ł a l u b j e g o K o m i s j a p a r ­ l a m e n t a r n a z a w i a d a m i a K o ł o K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w R a d z i e P a ń s t w a o o d n o ­ ś n y c h p o s i e d z e n i a c h i j e g o c z ł o n k o w i e m a j ą p r a w o b r a ć w n i c h u d z i a ł z g ł o ­ s e m d o r a d c z y m . 2 ) K o ł o K r ó l e s t w a P o l s k i e g o w R a d z i e P a ń s t w a d o w s p ó l n e g o r o z p a t r y w a ­ n i a s p r a w z a s a d n i c z y c h o k r e ś l e n i a § - e g o , a w n o s z o n y c h w R a d z i e P a ń s t w a , z a p r a s z a ć b ę d z i e c z ł o n k ó w K o ł a P o l s k i e g o , k t ó r z y m a j ą p r a w o b r a ć w o d n o ­ ś n y c h p o s i e d z e n i a c h u d z i a ł t a k s a m o z g ł o s e m d o r a d c z y m . 3 ) B ę d ą s i ę o d b y w a ć s t a ł e , p e r i o d y c z n e w s p ó l n e z e b r a n i a K o ł a P o l s k i e g o z c z ł o n k a m i R a d y P a ń s t w a d l a u t r z y m a n i a s t a ł e j ł ą c z n o ś c i i o m a w i a n i a s p r a w o g ó l n y c h . W j a k i c h o d s t ę p a c h c z a s u m a j ą b y ć t e z e b r a n i a , z e c h c e z a p r o ­ p o n o w a ć K o ł o P o l s k i e . 4 ) C z ł o n k o w i e K o l a K r ó l e s t w a P o l s k i e g o p r z y j m u j ą u d z i a ł w k o s z t a c h u r z ą d z e n i a w s p ó l n e g o s i e d l i s k a , w s p ó l n e g o b i u r a i t d .

O strow sk i za n otow ał, że jego k o led zy p roponow ali, b y w sp ó ln e zeb ran ia

z p o sła m i z D u m y od b yw ały się co m ie sią c , n a w e t je ś li n ie byłoby żad n ych

p iln y ch spraw , choćby d la w y m ia n y m y śli

27 Ibidem, R eg u la m in K o ła K ró le stw a P olskiego w R a d zie P a ń s tw a w P etersbu rgu u ch w a ­ lony n a p o sied zen iu d n ia 2 9 V/11 V I 1906, k. 528-531.

28 Ibidem , O kreślenie stosu n ku członków R a d y P a ń stw a K ró lestw a P olskiego do K o ła P o l­ skiego w S ejm ie P a ń stw o w y m (Izbie P a ń stw o w ej) (brudnopis), 24 V/6 VI 1906, k. 452-453.

P ie r w sz y k o n sp e k t re g u la m in u czterech K ół P o lsk ich w obu izb ach

rosyjsk iego p a rla m e n tu , n o szą cy liczn e p op raw k i a u to r stw a J ó ze fa O strow ­

sk iego, pochodzi z 1906 r. P raw dopodobnie zo sta ł p rze d sta w io n y p osłom p o l­

sk im z D u m y n a w sp ó ln y m p o sie d z e n iu w d n iu 14 czerw ca. J e s t p od zielon y

n a cztery części:

[część I: w stęp ]

[p rzym iotn ik przek reślon y]

3 ) N a w s p ó l n y c h z e b r a n i a c h u c h w a ł y n i e z a p a d a j ą , l e c z n a z ą d a n i e w i ę k ­ s z o ś c i

[popraw ka: p rezyd iu m ],

[p o d k reślen ia J. O strow skiego].

[część II:]

[posiedzenia]

4 ) Z e b r a n i a o d b y w a j ą s i ę c o d w a t y g o d n i e w p i ą t k i o g o d z i n i e 8 % w i e c z o ­ r e m w e w s p ó l n y m l o k a l u .

[część III:] N a d zw y cza jn e [posiedzenia]

5 ) W r a z i e n a g ł o ś c i s p r a w k a ż d e p r e z y d i u m z 4 i s t n i e j ą c y c h K ó ł p o l s k i c h w I z b i e i R a d z i e P a ń s t w a m a p r a w o z w o ł a ć n a d z w y c z a j n e w s p ó l n e p o s i e d z e n i e . 6 ) N a p o s i e d z e n i a c h w s p ó l n y c h P r e z e s i K ó ł l u b i c h z a s t ę p c y p r o p o n u j ą p o r z ą d e k d z i e n n y i n a k a z d e z e b r a n i e o d d z i e l n i e p r e z y d u j ą c e g o i s e k r e t a r z a . 7 ) N a p o s i e d z e n i a c h w s p ó l n y c h p r o w a d z o n y j e s t p r o t o k ó ł , z a z n a c z a j ą c y z a p a d ł e o p i n i e . P r o t o k o ł y n i e u l e g a j ą u j a w n i e n i u p u b l i c z n e m u . 8 ) W y d a n i e o p i n i i z e b r a n i a o d b y w a s i ę z a p o m o c ą g ł o s o w a n i a , k t ó r e z a ­ z n a c z a s i ę w p r o t o k o l e b ą d ź t o w p r o s t l i c z b ą g ł o s u j ą c y c h n a d a n ą o p i n i ę , b ą d ź n a ż ą d a n i e o b e c n y c h , z w y s z c z e g ó l n i e n i e m , d o j a k i e g o z K ó ł g ł o s u j ą c y n a l e ż y .

[część IV:] 2 K oła

[w]

J ó z e f O stro w sk i proponow ał d od atk ow y p u n k t, m ów iący o k on ieczn ości

o d b yw an ia co m iesięczn y ch zeb rań tow arzysk ich .

Koło Polskie w D um ie m iało jednak pew ne zastrzeżenia do projektu kolegów

z R ady P a ń stw a . S ek reta rz K oła F r a n cisz ek N ow od w orsk i w y ra ził je w liście:

29 Ibidem, R eg u la m in w spóln ych zeb ra ń 4 K ó ł p o lsk ich w R a d zie P a ń s tw a i Izb ie P a ń stw o ­ w ej [projekt 1906], k. 497.

K o ł o P o l s k i e w I z b i e P a ń s t w o w e j , w y s ł u c h a w s z y n a p o s i e d z e n i u z d . 1 4 c z e r w c a o d e z w ę K o ł a P o l s k i e g o w R a d z i e P a ń s t w a w k w e s t i i o d b y w a n i a w s p ó l n y c h p o s i e d z e ń z u d z i e l e n i e m g ł o s u d o r a d c z e g o p p . R a d c o m P a ń s t w a w y r a z i ł o o p i n i ę a . ż e z p o w o d u d o k o n a n e g o p o d z i a ł u z e b r a ń K o ł a P o l s k i e g o n a s e s j e w s p r a w a c h w e w n ę t r z n y c h i n a r a d y p r o g r a m o w o - p o l i t y c z n e - i n t e r e s w s p ó l n y d l a o b u K ó ł m o g ą j e d y n i e p r z e d s t a w i a ć z a d a n i a w k w e s t i a c h w a ż n y c h , o g ó l ­ n y c h , t j. w y ł ą c z n i e n a r a d y p r o g r a m o w o - p o l i t y c z n e . b. ż e p o ż ą d a n y m j e s t w s p ó l n e z b i e r a n i e s i ę w s z y s t k i c h p o s ł ó w P o l a k ó w z e w s z y s t k i c h d z i e l n i c d a w n e j R z e c z y p o s p o l i t e j - d o D u m y i R a d y w c e l u u t r z y ­ m a n i a k o n i e c z n e j ł ą c z n o ś c i i k o o r d y n o w a n i a s w y c h w y s t ą p i e ń w o b u I z b a c h . Z e w z g l ę d ó w p r a k t y c z n y c h n a j b a r d z i e j c e l o w y m w y d a w a ł o b y s i ę u r z ą d z e n i e p o m i e n i o n y c h z e b r a ń w o d s t ę p a c h m i e s i ę c z n y c h . Z t y c h z a ł o ż e ń K o m i s j a P a r l a m e n t a r n a u p r a w n i o n a j e s t d o z a p r o p o n o w a n i a : 1 . a b y K o ł a w I z b i e i R a d z i e P a ń s t w a n a w z a j e m p o w i a d a m i a n e b y ły , w m i a r ę n a z n a c z a n i a , o z e b r a n i a c h p o r z ą d k o w y c h w s p r a w a c h z w i ą z a n y c h z o g ó l n y m i w y s t ą p i e n i a m i p o l i t y c z n y m i p o l s k i e g o c i a ł a p o s e l s k i e g o . 2 . a b y n a p o w y ż s z e z e b r a n i a I z b y 6 - c i u c z ł o n k o m R a d y P a ń s t w a , a n a z e b r a n i a R a d y 6 - c i u c z ł o n k o m K o m i s j i P a r l a m e n t a r n e j K o ł a I z b o w e g o s ł u ż y ł o p r a w o w s t ę p u z g ł o s e m d o r a d c z y m . 3 . a b y c z ł o n k o m R a d y w r a z i e n a g ł e j p o t r z e b y w y j a ś n i e n i a k w e s t i i c h a ­ r a k t e r u o g ó l n e g o s ł u ż y ł o p r a w o o d w o ł a n i a s i ę d o K o m i s j i P a r l a m e n t a r n e j o z w o ł a n i e z e b r a n i a K o ł a I z b o w e g o . 4 . a b y c o m i e s i ą c o d b y w a ł y s i ę z e b r a n i a w s z y s t k i c h p o s ł ó w - P o l a k ó w d l a o m a w i a n i a k w e s t i i w s p ó l n y c h . G o t o w o ś ć S z a n o w n y c h P a n ó w d o w s p ó l n e g o p o n o s z e n i a w y d a t k ó w n a p o ­ t r z e b y K o ł a , c z ł o n k o w i e t e g o ż p r z y j m u j ą30.

K olejny projekt re g u la m in u czterech K ół zo sta ł op racow an y 28 listo p a d a

1907 r. n a w sp ó ln y m p o sied zen iu r e p rezen ta n tó w każd ego z z a in te r e so w a ­

n ych k lu b ów p oselsk ich . Z am yk ał się w sie d m iu punktach:

1 ) R a z n a t y d z i e ń , w i e c z o r e m z e b r a n i e t o w a r z y s k i e . 2 ) R a z n a m i e s i ą c ( j e d e n z t y c h d n i ) z w y c z a j n e o g ó l n e z e b r a n i e . 3 ) Z e b r a n i e o g ó l n e n a d z w y c z a j n e z w o ł u j e s i ę o b o w i ą z k o w o d l a w s p ó l n e g o r o z p a t r z e n i a : a ) W n i o s k ó w l u b w a ż n y c h d e k l a r a c j i w ł a s n y c h b ) S p r a w d o t y c z ą c y c h s p e c j a l n i e K r ó l e s t w a P o l s k i e g o l u b t e ż k r a j ó w L i ­ t w y i R u s i c ) S p r a w d o t y c z ą c y c h b e z p o ś r e d n i o s p r a w n a r o d o w o ś c i o w y c h p o l s k i c h 1 ) O p r ó c z t e g o k a ż d e P r e z y d i u m 4 i s t n i e j ą c y c h K ó ł m a p r a w o w s p r a w a c h u z n a n y c h p r z e z s i e b i e z a w a ż n e z w o ł a ć n a d z w y c z a j n e o g ó l n e z e b r a n i e l u b t e ż z e b r a n i e 2 K ó ł K r ó l e s t w a P o l s k i e g o a l b o 2 K ó ł

[L itw y i Rusi].

30 Ibidem , K oło P olskie w Izbie P a ń stw o w e j (F. N o w o d w o rsk i) do K o ła P osłów K ró lestw a P olskiego w R a d zie P a ń stw a , 14 VI 1906, k. 450-451.