Ontologie dla potrzeb oceny skalowalnych skadnikw systemw informatycznych COTS

Pełen tekst

(1)ONTOLOGIE DLA POTRZEB OCENY SKALOWALNYCH SKŁADNIKÓW SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH COTS. JAROSŁAW WTRÓBSKI AGNIESZKA KONYS Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny Streszczenie Celem niniejszego artykułu jest próba konstrukcji ontologii wspomagajcej wybór i ocen skalowalnych składników systemów informatycznych (COTS). Na wstpie opracowania zostało przyblione pojcie COTS, nastpnie została dokonana analiza wybranych metod i technik wspomagajcych wybór i ocen skalowalnych składników systemów informatycznych. W dalszym etapie została opracowana ontologia dla dziedziny systemów informatycznych zarzdzania ze szczególnym uwzgldnieniem systemów informatycznych logistyki. Cało kocz wnioski z przeprowadzonych bada. Słowa kluczowe: ontologia, COTS, systemy informatyczne zarzdzania, systemy informatyczne logistyki, metody i techniki wyboru i oceny COTS, składniki systemów informatycznych 1. Wprowadzenie Jednym z istotnych problemów współczesnego przedsibiorstwa jest posiadanie oprogramowania, dostarczajcego pełnego zestawu okrelonych cech funkcjonalnych wspomagajcych zarzdzanie organizacj. Na rynku wykształciły si trzy zasadnicze klasy rozwiza: oprogramowanie pisane na zamówienie pod konkretne potrzeby przedsibiorstwa, gotowe, kompletne aplikacje uytkowe o strukturze modułowej oraz oprogramowanie typu open source. Rozwój inynierii oprogramowania, pojawianie si na rynku nowych technologii oraz konieczno czstych zmian składników oprogramowania spowodowały, e coraz wiksze znaczenie przypisuje si gotowym aplikacjom (COTS) [22]. Oprogramowania COTS (Commercial – Off – The – Shelf) wspierajce funkcjonowanie przedsibiorstwa, s pisane z wyprzedzeniem czasowym przez producenta – sprzedawc – w celu dostarczenia kompletu niezbdnych cech wspomagajcych działalno przedsibiorstwa, niezalenie od jego wielkoci oraz skali prowadzonej działalnoci [22]. Produkty COTS dostarczaj szeregu funkcjonalnoci wspierajcych działanie organizacji w rónych segmentach rynku. Proces budowy systemu oprogramowania w oparciu o COTS nastpuje poprzez zestawianie ze sob istniejcych ju składników (reusing) lub wykorzystanie nowych elementów. Głównym celem ponownego zastosowania istniejcych ju składników jest przede wszystkim redukcja kosztów oraz skrócenie czasu przeznaczonego na rozwój systemu [24]. Istnienie duej liczby rozwiza na rynku oraz cigłe pojawianie si nowych technologii, powoduje, e coraz trudniej jest dokona. właciwego wyboru składników systemu. Problemem pozostaje zatem usystematyzowanie dostpnych składników COTS oraz dostarczenie formalnego, powtarzalnego podejcia do wyboru i oceny COTS zgodnie z indywidualnymi preferencjami decydenta. W aspekcie technologicznym.

(2) 256. Jarosław Wtróbski, Agnieszka Konys Ontologie dla potrzeb oceny skalowalnych składników systemów informatycznych COTS. problemem jest budowa repozytorium składników COTS. Przeprowadzona analiza dostpnych metod i technik wspierajcych proces wyboru i oceny COTS nie dostarcza wskaza w jaki sposób naleałoby pozyska dane rozwizania, które nastpnie zostałyby poddane ocenie, zgodnie z proponowanym w metodologii podejciu. W nastpstwie tak zarysowanego problemu badawczego, celem artykułu jest dostarczenie formalnego podejcia do wyboru składników COTS wykorzystujc do tego celu ontologie. Budowa ontologii składników COTS w obrbie dziedziny systemów informatycznych zarzdzania ma za zadanie zapewni usystematyzowanie informacji odnonie danej dziedziny wiedzy oraz dostarczy meta opisu składników COTS. Kade z przedsibiorstw posiada swoist specyfik, do której naley dopasowa system informatyczny zarzdzania. Dua liczba rozwiza oraz posiadanie niepełnych danych odnonie dostpnych na rynku składników systemów informatycznych zarzdzania utrudniaj decydentowi identyfikacj tych elementów, które byłyby uyteczne w danej organizacji. Wykorzystujc do tego celu wiedz zawart w ontologii decydent ma moliwo wybrania tych składników, które spełniały by załoone przez przedsibiorstwo wymagania, skracajc jednoczenie czas i nakłady zwizane z budow przyjtego systemu informatycznego zarzdzania. 2. Identyfikacja problemów związanych z wyborem i oceną składników COTS Prace nad metodami i technikami wspierajcymi wybór i ocen oprogramowania COTS s prowadzone od lat 80-tych. Ich nieustajcy rozwój, jak równie ich znaczna ilo , podkrelaj wano problematyki wyboru i oceny składników COTS. Dostpne metodologie dla potrzeb wyboru i oceny COTS charakteryzuj si zrónicowanym podłoem formalnym. Proponowane metody i techniki wspomagajce wybór i ocen COTS odwołuj si do stosowania zrónicowanych podej w oparciu np. o wielokryterialn metod wspomagania decyzji (IUSWARE [23], PORE [20] itp.), w tym metod AHP (OTSO (Kontio) [17]) oraz uycie algorytmu heurystycznego (Feblowitz i Greenspan) [9]. Jako proponowane w literaturze podejcia wskaza naley równie zastosowanie technik optymalizacyjnych (MiHOS) [21] i technik inynierii wymaga (MRETS) [18], modeli jakociowych oceny (COSTUME) [4], sterowania ryzykiem (CBCPS) [8], rozmytego QFD (Erol i Ferrel) [7], zastosowania agentów (COTS – Based Agent System) [28] bd oddzielnej taksonomii (GOThIC) [1]. Zaprezentowany przegld metodologii wskazuje na wano procesu prawidłowego wyboru i oceny COTS. Dostpne metody i techniki posiadaj bardzo wiele ogranicze, przede wszystkim nie dostarczajc informacji o sposobie pozyskiwania składników COTS do procesu oceny. Najczciej wskazywanym w metodologiach obszarem pozyskiwania składników COTS do procesu oceny jest przeprowadzenie analizy rynku. Ponadto, proponowane w metodologiach procedury oceny składników bardzo czsto nie zapewniaj powtarzalnoci tego procesu. Wyjtek tutaj stanowi metoda GOThIC [1], która stanowiła prób budowy taksonomii składników COTS oraz ponownego uycia istniejcej infrastruktury informatycznej. Celem GOThIC było dokonanie próby systematyzacji rynku produktów COTS poprzez uporzdkowanie oraz zarejestrowanie informacji i wiedzy odnonie składników COTS w celu uzyskania pełnej zdolnoci do reusingu oprogramowania i wiedzy [1]. Jednake GOThIC dostarcza jedynie metodologicznego podejcia ułatwiajcego budow taksonomii COTS podczas procesu wyboru. Ewentualna budowa taksonomii dla składników COTS powinna by ograniczona jedynie dla wybranej dziedziny. Spowodowane jest to tym, e systemy COTS s powszechnie stosowane.

(3) POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010. 257. zarówno dla celów wojskowych (MOTS, NOTS), rzdowych (GOTS) jak i biznesowych (COTS). Z tego powodu systemy COTS operuj na rónych dziedzinach aplikacji [16]. Próby zintegrowania rónych składników COTS s zatem najskuteczniejsze w obrbie jednej, konkretnej bd bardzo zblionych do siebie dziedzin aplikacji. Systemy operujce na tych samych lub zblionych do siebie dziedzinach aplikacji zwykle przedstawiaj podobne koncepty i czsto działaj w ten sam sposób co pozostałe systemy dotyczce wybranego obszaru dziedziny. Natomiast rozwizania operujce na odmiennych dziedzinach aplikacji najczciej charakteryzuj si wiksz niekompatybilnoci w sposobie reprezentacji i oferowanych funkcjonalnociach [15]. Std, proponowane rozwizanie budowy ontologii opiera si bdzie na uwzgldnieniu jednej dziedziny dla potrzeb systemów informatycznych zarzdzania (SIZ). 3. Ontologia dla potrzeb COTS Powysze rozwaania wyranie wskazuj na istnienie luki badawczej w nastpujcych obszarach: – istnienie repozytorium składników COTS dla potrzeb SIZ, – zapewnienie sformalizowanego podejcia do opisu tych składników. Proponowanym rozwizaniem jest budowa repozytorium oraz ontologii wspomagajcej proces wyboru i oceny składników COTS. Pojecie ontologii bardzo czsto wie si z filozofi, która okrela ontologi jako nauk o bycie, rodzajach i strukturach obiektów, ich właciwociach, cigach wydarze, procesach i relacjach pomidzy nimi zachodzcych [26]. Jako gał filozofii ontologia rozwija si ju od ponad 2500 lat [6]. Ontologi w filozofii mona traktowa jako opisowe przedsiwzicie [26], którego głównym załoeniem jest dostarczenie taksonomii. W informatyce, ontologia jest natomiast traktowana jako oprogramowanie (lub opis formalny) artefaktów, zaprojektowane z uwzgldnieniem specjalnego zbioru zastosowa i obliczeniowych rodowisk w rozumieniu [26]. Z pojciem ontologii cile wie si koncepcja Sieci Semantycznej (Semantic Web). Koncepcja Sieci Semantycznej, zaproponowana przez Berners’a-Lee [3, 29], bazuje na pojciu inteligentnej reprezentacji informacji wykorzystujc do tego celu meta modele danych dostarczanych przez ontologie. Jako główne powody wprowadzenia opisu danych bazujcego na ontologiach wskaza naley przede wszystkim zwikszenie moliwoci rozwoju Internetu pod wzgldem przechowywania i wyszukiwania informacji [5]. Ontologia jest take okrelana jako specyfikacja konceptualizacji, dostarczajc opisu poj i relacji zachodzcych pomidzy nimi [13]. W przypadku produktów COTS ontologia ma na celu dokonanie uporzdkowania dostpnych informacji dotyczcych poszczególnych składników w obrbie wybranej dziedziny, przy czym dziedzina jest rozumiana jako specyficzna gał wiedzy [10]. Ontologia dla potrzeb COTS ma na celu dostarczenie definicji poj z danej dziedziny oraz relacji zachodzcych pomidzy tymi pojciami, dostarczajc jednoczenie meta opisu składników COTS. W informatyce stosowane s nastpujce rodzaje ontologii: ontologie ogólne, ontologie dziedzinowe, reprezentacyjne, meta danych, metod i zada. Ontologie ogólne dostarczaj ogólnej wiedzy o wiecie w postaci podstawowych konceptów [11]. Ontologie dziedzinowe zapewniaj opis wiedzy w obrbie konkretnej dziedziny. Z kolei ontologie reprezentacyjne nie dotycz adnej konkretnej dziedziny oraz nie zapewniaj specyfikacji poszczególnych obiektów. Ich celem jest zdefiniowanie jednostek reprezentacyjnych, które mog by nimi reprezentowane. Ontologie metadanych dostarczaj terminologi do opisu zawartoci informacji umieszczanej w Internecie..

(4) 258. Jarosław Wtróbski, Agnieszka Konys Ontologie dla potrzeb oceny skalowalnych składników systemów informatycznych COTS. Ostatni wymienion grup stanowi ontologie metod i zada, pozwalajce na dostarczenie konceptualizacji potrzebnych do opisu konkretnych zada [10]. W przypadku budowy ontologii składników COTS dla potrzeb SIZ zastosowana zostanie ontologia dziedzinowa. Zdecydowanie prociej jest zintegrowa składniki COTS w obrbie jednej dziedziny, ni w przypadku dokonania próby integracji w obrbie rónych dziedzin. Wiele systemów COTS funkcjonuje w odmienny sposób, jednake gdy za systemy te operuj na tej samej lub podobnej dziedzinie aplikacji, czsto reprezentuj te same koncepty. Okrelone składniki systemu bd zdecydowanie łatwiejsze do zaaplikowania w konkretnej dziedzinie do której z załoenia s przeznaczone.. Rysunek 1. Ogólny schemat reprezentacji wiedzy za pomoc ontologii ródło: Opracowanie własne. Z formalnego punktu widzenia, ontologi dla składników COTS mona okreli jako dwa zbiory (Rys. 2): zbiór O definiujcy struktur ontologii oraz zbiór L definiujcy słownik ontologii [2, 12, 19]. W odniesieniu do składników COTS formalny zapis ontologii bdzie uwzgldniał struktur ontologii O w oparciu o dostpne składniki COTS oraz zbiór L zawierajcy meta opis składników COTS. Zbiór O okrela struktur poj – składników COTS ze wskazaniem na zachodzce pomidzy nimi relacje wraz z załoon teori definiowania danego modelu. Z kolei zbiór L okrela w jaki sposób naley rozumie pojcia – składniki COTS i zachodzce relacje pomidzy tymi składnikami, dostarczajc jednoczenie meta opisu składników COTS.. Rys. 2. Ogólny model zapisu ontologii dla składników COTS. ródło: Opracowanie własne na podstawie: Gliski, W.,: Kwestie metodyczne projektowania ontologii w systemach informacyjnych. W: Strategie informatyzacji i zarzdzanie wiedz. Red. Szyjewski Z., Nowak J.S., Grabara J.K., Warszawa: Wydawnictwa Naukowo – Techniczne, 2004..

(5) POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010. 259. Z teoretycznego punktu widzenia model danych systemu COTS uwzgldnia trzy podstawowe elementy obejmujce: struktur danych, operacje oraz definicje. Struktura danych stanowi reprezentacj grupy obiektów COTS wraz z identyfikacj zachodzcych pomidzy nimi relacji. W przypadku produktów COTS działania poszczególnych elementów s wewntrznie wbudowane w system, gdzie uytkownik nie posiada bezporedniego dostpu do kodu ródłowego, std nie istnieje moliwo jednoznacznego okrelenia tych operacji [26]. Za pomoc poszczególnych definicji (informacji) natomiast s nakładane ograniczenia integralnociowe na dane. Posta. reprezentacji definicji jest cile okrelona przez struktur (odpowiedni dla przetworzenia przez poszczególne operacje, które wykonuje system) [15]. Z wyszczególnionych trzech składników modelu systemu COTS najwiksza wag naley przypisa strukturze. Poniewa operacje działaj na danych wejciowych definicji, ich struktura i posta jest nierozerwalnie zwizana z reprezentacj okrelon przez struktur [15, 16]. W ten sposób struktura działa jako regulator zarówno dla zawartoci definicji oraz operacji na danych, które wykonuje system (Rys. 3).. Rysunek 3. Teoretyczny model danych systemu COTS ródło: Opracowanie własne na podstawie: Jin D., Cordy J. R.,: A Service-Sharing Methodology for Integrating COTS-Based Software Systems, http://www.portal.acm.org/citation.cfm? id=1114664. Produkty COTS stanowi pewnego rodzaju „czarn skrzynk” (black box), która dostarcza szeregu okrelonych funkcjonalnoci [16]. Z tej perspektywy, system COTS moe zosta okrelony pod wzgldem danych wejciowych, jakie s wymagane, oraz danych wyjciowych, które s wytworzone. Okrelony zbiór operacji jest automatycznie wbudowany w system, a uytkownik nie ma do niego bezporedniego dostpu. W momencie, gdy usługa jest wywoływana przez uytkownika, podzbiór tych operacji jest wykonywany na informacjach wejciowych, dostarczajc w rezultacie informacji wyjciowych. Struktura danych wejciowych okrela zawarto oraz struktur danych wejciowych informacji oraz operacji, które s na nich wykonywane. Zawarto oraz struktura osignitych rezultatów jest okrelana poprzez struktur danych na wyjciu [15] (Rys. 4)..

(6) 260. Jarosław Wtróbski, Agnieszka Konys Ontologie dla potrzeb oceny skalowalnych składników systemów informatycznych COTS. Rysunek 4. Teoretyczna charakterystyka funkcjonalna systemu COTS ródło: Opracowanie własne na podstawie: Jin D., Cordy J. R.,: A Service-Sharing Methodology for Integrating COTS-Based Software Systems, http://www.portal.acm.org/citation. cfm?id=1114664. 4. Przykład zastosowania ontologii dla COTS w dziedzinie SIZ Celem budowy ontologii jest dostarczenie wsparcia przy wyborze składników COTS w obszarze systemów informatycznych zarzdzania (SIZ). Dla potrzeb niniejszego opracowania ilustracj praktycznych rozwiza zawono do grupy systemów SRM i SCM. Budowa ontologii składników COTS ma na celu dostarczenie hierarchicznego opisu relacji (taksonomia), w celu ustalenia i uporzdkowania zachodzcych zwizków semantycznych w danej dziedzinie oraz zapewnienie meta opisu składników COTS. Celem budowy niniejszego diagramu przypadku uycia jest wskazanie systemów spełniajcych załoone przez decydenta wymagania w obrbie dziedziny SIZ dla systemów informatycznych logistyki. Nastpny etap stanowi okrelenie jakie obiekty (encje) znajd si w danym repozytorium oraz wskazanie potencjalnie moliwych relacji zachodzcych midzy nimi, a take wskazanie ogranicze z punktu widzenia decydenta w obszarze wymaga dotyczcych danego systemu. Jako narzdzie wspomagajce budow ontologii zostały wybrane dwa rozwizania: OntoStudio oraz Protege 4. Protege oferuje wicej dodatków funkcjonalnych, std w oparciu o ten program została przeprowadzona budowa przykładu ontologii. Jzykiem budowy ontologii jest OWL (Ontology Web Language). Umoliwia on zarówno opisanie konceptów, jak i dostarcza nowych, dodatkowych moliwoci opisu zalenoci. Do budowy diagramu przypadków uycia zostały wybrane losowo nastpujce rozwizania w klasach systemów SRM oraz SCM. Dla klasy SRM wskazano systemy: Epicor SRM, Infor SRM, Peoplesoft SRM 9.0, QAD Supply Visualisation, SAP SRM, SAS SRM. Dla klasy SCM wybrano takie rozwizania jak: QAD Supply Chain Planning, mySAP SCM, Infor SCM, IFS SCM, SCM iScala, SCM Teta Logistyka oraz JD Edwards EnterpriseOne SCM. Łcznie analizie zostało poddanych 13 losowo wybranych systemów. Kryteria charakteryzujce rozwizania zostały podzielone na dwie grupy: kryteria technologiczne oraz kryteria funkcjonalne. Przyjmuje si, e sporód dostpnych i opisanych rozwiza załoony system powinien spełnia wymagania w stopniu wystarczajcym w obrbie nastpujcych cech: Kryteria Technologiczne: • Platforma sprztowa.

(7) POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010. 261. • Architektura • Baza danych • System Operacyjny Kryteria Funkcjonalne: • Generowanie dokumentów Automatyzacja przepływu informacji Dokumenty ogólne EDI/Web EDI Harmonogramowanie dostaw Harmonogramowanie zakupów • Zarzdzanie magazynem Analizy ustalania ródła dostaw Monitorowanie stanów magazynowych Planowanie popytu i poday Zarzdzanie zaopatrzeniem • Zarzdzanie dostawami Automatyzacja planowania tras przewozu Kontrola dostawy Ocena zgodnoci dostawy z zamówieniem Projektowanie łacucha dostaw Sterowanie dostaw Strategiczne ustalanie ródła dostaw Zarzdzanie dostaw Obsługa RFID • Zarzdzanie relacjami z dostawc Analiza ABC Analiza kategorii dostawcy Monitorowanie wykorzystania dostawcy Ocena dostawców Optymalizacja wyboru dostawcy Zarzdzanie relacjami z dostawcami Zarzdzanie baz dostawców • Zarzdzanie zamówieniami eProcurement Grupowanie zamówie Zarzdzanie zamówieniem Zarzdzanie przepływem towarów Zarzdzanie zakupami Poszczególnym grupom kryteriów zostały przyporzdkowane podklasy charakteryzujce si wyszym poziomem szczegółowoci. Cało ontologii opiera si na strukturze drzewa. W przypadku rozbudowanych ontologii ze znaczn liczb klas oraz złoonym dziedziczeniem praktycznie zawsze konstruuje si hierarchi klas w postaci drzewa [14]. Poniszy rysunek ilustruje przykładowe powizania wystpujce pomidzy dwoma systemami SAP i SAS (klasa systemów.

(8) 262. Jarosław Wtróbski, Agnieszka Konys Ontologie dla potrzeb oceny skalowalnych składników systemów informatycznych COTS. SRM) oraz klas systemów informatycznych logistyki wraz z klas kryterium funkcjonalne. Jest to przykład reprezentacji wielu klas składajcych si z instancji.. Rysunek 5. Przykład reprezentacji wybranych klas (uwzgldniajc instancje) ródło: Opracowanie własne. Za pomoc jzyka OWL [29] zostały równie ukazane relacje poszczególnych obiektów (Object Properties), łczce pomidzy sob dane jednostki. Zostały wskazane nastpujce typy powiza: jestKrytFunkcjonalnym jest KrytTechnologicznym maKrytFunkcjonalne maKrytTechnologiczne maKryterium (transitive) jestKryterium (transitive) maKrytProjLancuchaDostaw(functional) maKrytZarzRelDostawca(functional) Kady z systemów w klasach SRM i SCM posiada okrelon liczb kryteriów funkcjonalnych oraz technologicznych, charakteryzujcych dane rozwizanie. Z racji tego, e wystpuj pomidzy nimi znaczce rónice oraz moliwo spełnienia przez niektóre systemy SRM cech charakterystycznych dla SCM i systemów magazynowych, zostały utworzone dodatkowo trzy podklasy Zdefiniowanych systemów dla superklasy SIZ. W celu zdefiniowania poszczególnych klas systemów ze wzgldu na ich zastosowanie (Zdefiniowane systemy) dla kadej z klas: systemy zarzdzania magazynem, systemy zarzdzania relacjami z dostawc oraz systemy zarzdzania dostawami, wskazane zostały ograniczenia konieczne do spełnienia ze wzgldu na przynaleno. danego rozwizania do klasy (necessary conditions). Oznacza to, e wszystkie z trzech grup systemów musz spełni przynamniej jedno z przypisanych klas kryteriów funkcjonalnych oraz technologicznych. Poniszy przykład wykonany w programie Protege 4 ilustruje warunki konieczne do spełnienia przez system zarzdzajcy relacjami z dostawc. ZdefiniowaneSystemy (superclass) and maKryteriumFunkcjonalne some GenerowanieDokumentow and maKryteriumFunkcjonalne some ZarzadzanieRelacjamiZdostawca.

(9) POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010. 263. and maKryteriumFunkcjonalne some ZarzadzanieZamowieniami and maKryteriumTechnologiczne some BazaDanych and maKryteriumTechnologiczne some PlatformaSprzetowa and maKryteriumTechnologiczne some SystemOperacyjny Dodatkowo, zostały przyjte załoenia [14], wskazujce, e system logistyki, który wspomaga proces zarzdzania dostawami, musi nalee do klasy ZdefiniowaneSystemy. Ponadto, powinien on spełnia minimum 3 kryteria funkcjonalne z obejmujce kryterium projektowania łacucha dostaw, zarzdzanie relacjami z dostawc oraz system zarzdzania dostawami. Zostało równie nałoone ograniczenie odnonie kryterium „zarzdzanie dostawami”, wskazujce, e musi przyj. warto : „wysoka skuteczno ”, oraz ograniczenie dla kryterium „projektowanie łacucha dostaw” i „zarzdzanie dostawami”. maKrytFunkcjonalne some (krytFunkcjonalne and maKrytZarzDostawami some wysokaSkutecznosc) maKrytFunkcjonalne some (krytFunkcjonalne and maKrytProjLancuchaDostaw some dobry) maKrytFunkcjonalne some (krytFunkcjonalne and maKrytRelDostawca some bardzoDobry). Rysunek 6. Przykład relacji zachodzcych w ontologii dla dziedziny SIZ ze szczególnym uwzgldnieniem systemów informatycznych logistyki ródło: Opracowanie własne wprogramie Protege 4 za pomoc narzdzia OWLViz oraz narzdzia Reasoner (Fact++)..

(10) 264. Jarosław Wtróbski, Agnieszka Konys Ontologie dla potrzeb oceny skalowalnych składników systemów informatycznych COTS. Rys. 7 Przykład super-klas ontologii dla dziedziny SIZ ze szczególnym uwzgldnieniem systemów informatycznych logistyki ródło: Opracowanie własne w programie Protege 4 za pomoc narzdzia OWLViz. Przedstawiony przykład ontologii dla potrzeb wyboru i oceny COTS uwzgldnia głównie systemy informatyczne logistyki (klasy SCM oraz SRM). Zaprezentowane zostały relacje i własnoci wystpujce pomidzy poszczególnymi instancjami (indywidualnociami) oraz wystpujce pomidzy nimi inwersje. Przedstawiona na schemacie (Rys. 7) klasa nadrzdna Thing stanowi klas główn wszystkich ontologii, reprezentujc zbiór wszystkich indywidualnoci (obiektów). Wszystkie instancje klas systemów SRM oraz SCM s jednoczenie instancjami klasy systemów informatycznych logistyki oraz klasy systemów informatycznych zarzdzania oraz klasy Thing. Zastosowanie w aplikacji Protege 4 narzdzia Reasoner umoliwiło identyfikacj tych systemów, które spełniaj funkcje: zarzdzanie magazynem, zarzdzanie dostawami oraz zarzdzanie relacjami z dostawc, przy zachowaniu okrelonych wartoci przypisanych do poszczególnych kryteriów..

(11) POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010. 265. 5. Wnioski W niniejszym artykule podjty został problem budowy ontologii dla potrzeb wyboru i oceny skalowalnych składników systemów informatycznych COTS. W oparciu o dostpn literatur przedmiotu została dokonana analiza wybranych metod i technik wspierajcych wybór i ocen COTS. W opracowaniu zaproponowano rozwizanie, jakim jest budowa ontologii dla potrzeb doboru składników COTS, posadowione tylko w dziedzinie systemów informatycznych zarzdzania. Przedstawione rozwaania potwierdzaj celowo budowy ontologii składników COTS dla systemów informatycznych logistyki (SRM, SCM). Dostpne systemy róni si midzy sob pod wzgldem stopnia spełnienia poszczególnych kryteriów. Stosujc ontologi, decydent – analityk nie musi posiada szczegółowej wiedzy odnonie wartoci poszczególnych kryteriów oceny konkretnego rozwizania (np. technologicznych czy funkcjonalnych), a mimo to ma moliwo. dokonania racjonalnego wyboru. Próba budowy repozytorium składników COTS pozwoli na dokonanie systematyzacji dostpnych informacji oraz ich formalizacji za pomoc ontologii. Jako etap dalszych bada naleałoby wskaza budow repozytorium składników oraz ontologii uwzgldniajcych inne dziedziny. Obszary problemowe dotycz równie integracji poszczególnych ontologii dziedzinowych.. Bibliografia [1]. [2]. [3] [4]. [5]. [6] [7]. [8]. [9]. Ayala, C.,: Systematic Construction of Goal-Oriented COTS Taxonomies, In Proceedings of the 3rd Doctoral Consortium at the 18th Conference on Advanced Information Systems Engineering (CAISE 2006, Luxembourg, 5–9 June 2006. Bassara A., : I we tu dogadaj si – Ontologie, Gazeta IT nr 1(20) [dostp: 30 04. 2005] Dostpny w www: http://www.gazeta it.pl/zw/git20/i_wez_tu_dogadaj_sie_ontologie.html. Berners-Lee T., Hendler J., Lassila O.,: The semantic web. Scientific American, May, 2001. Carvallo J.P., Franch X., Grau G., Quer C.: COSTUME: A Method for Building Quality Models for Composite COTS-Based Software Systems, In Proceedings of the 4th International Conference on Quality Software (QSIC 2004), IEEE Computer Society, Braunschweig, Germany, September 2004. Daconta M.C., Obrst L.J., Smith K.T,: The Semantic Web: A Guide to the Future of XML, Web Services, and Knowledge Management, Indianapolis, Indiana, USA: Wiley Publishing, Inc, 2003. Didier J.,: Słownik filozofii, Wyd. Ksinica, 1992, ISBN 83-85348-11-5 Erol I., Ferrell W.G.,: A methodology for selection problems with multiple, conflicting objectives and both qualitative and quantitative criteria, International Journal of Production Economics 86, 2003. Fan Ye, Tim Kelly,: COTS Product Selection for Safety-Critical Systems, High Integrity Systems Engineering Group, Department of Computer Science, University of York, York YO10 5DD, UK. Feblowitz, M.D., Greenspan, S.J.,: Scenario-Based Analysis of COTS Acquisition Impacts, Requirements Engineering 3 (3/4), 1998..

(12) 266. Jarosław Wtróbski, Agnieszka Konys Ontologie dla potrzeb oceny skalowalnych składników systemów informatycznych COTS. [10]. [11] [12]. [13] [14]. [15]. [16] [17]. [18]. [19] [20]. [21]. [22] [23] [24] [25] [26] [27]. Fensel, D., Groenboom, R.,: Specifying knowledge-based systems with reusable components, In Proceedings of the 9th International Conference on Software Engineering and Knowledge Engineering (SEKE’97), Madrid, 1997. Fridman-Noy N., Hafner C.D.,: The State of the Art In Ontology Design, AI Magazine, 18(3):53–74, 1997. Gliski W.,: Kwestie metodyczne projektowania ontologii w systemach informacyjnych. W: Strategie informatyzacji i zarzdzanie wiedz, Red. Szyjewski Z., Nowak J.S., Grabara K.J., Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2004, s. 201–212. Gruber T.S., A translation approach to portable ontology specifications. In Knowledge Acquisition, 5, 1993, s. 199–220. Horridge M. i in.,: A Practical Guide To Building OWL Ontologies Using Protege 4 and CO-ODE Tools Edition 1.2, The University of Manchester, Manchester 2009, http://protege.stanford.edu Jin D., Cordy J. R.,: Factbase Filtering Issues in an Ontology-Based Reverse Engineering Tool Integration System, In Proceedings of the 2nd International Workshop on Metamodels, Schemas and Grammars for Reverse Engineering, volume 137 of Electronic Notes in Theoretical Computer Science, Delft, Netherlands, 2004, s. 65–75. Jin D., Cordy J. R.,: A Service-Sharing Methodology for Integrating COTS-Based Software Systems, http://www.portal.acm.org/citation.cfm?id=1114664 Kontio, J., Chen, S., Limperos, K., Tesoriero, R., Caldiera, G., Deutsch, M., A COTS Selection Method and Experiences of Its Use, Twentieth Annual Software Engineering Workshop, Greenbelt, Maryland, 1995. Li Jiang, Armin Eberlein, Behrouz H. Far, Majid Mousavi,: A methodology for the selection of requirements engineering techniques, Softw Syst Model (2008), SpringerVerlag 2007. Maedche, A., Staab, S.,: Ontology learning for the Semantic Web, IEEE Intelligent Systems vol. 16 no2, 2001. Maiden, C.N., Ncube, A.M., PORE: Procurement-Oriented Requirements Engineering Method for the Component-Based Systems Engineering Development Paradigm, 2nd International Workshop on Component-Based Software Engineering, Los Angels, USA, 1998. Mohamed, A., Ruhe, G., Eberlein, A.: Decision Support for Handling Mistmatches between COTS Products and System Requirements, In Proceedings of the International Conference on COTS-Based Software Systems (ICCBSS 2007), Banff, Canada, 2007. Morisio M., Torchiano M.,: Definition and classification of COTS: a proposal, Accepted at ICCBSS, Orlando (FL) February 4–6, 2002. Morisio, M., Tsoukias, A.,: Iusware: a methodology for the evaluation and selection of software products, IEE Proceedings-Software Engineering, 144 (3), 1997. Oberndorf, P., Brownsword, L.: Are You Ready for COTS?, Software Institute Engineering, August 1997. Semantic Web roadmap, http://www.w3.org/DesignIssues/Semantic.html Smith, B.,: Preprint version of chapter “Ontology”, in L. Floridi (ed.), Blackwell Guide to the Philosophy of Computing and Information, Oxford: Blackwell, 2003, s. 155–166. Torchiano M.,: Selected literature on COTS products, INCO project – Internal Report, Rev. 6–9/3/2001..

(13) POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZDZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 27, 2010. [28]. [29]. 267. Wanyama T., Far B.H.,: An empirical study to compare three methods for selecting COTS Software Components, International Journal of Computing and ICT Research, Vol. 2 No. 1, June 2008. Web Ontology Language OWL Guide Version, http://www.w3.org/TR/owl-guide/.. ONTOLOGY FOR COTS SOFTWARE COMPONENTS EVALUATION PROCESS Summary The article presents an experiment of building domain ontology to support COTS software components selection and evaluation process. In sequence, the characteristics of COTS software was proposed. Next, the analysis of available methods and techniques for COTS selection and evaluation was presented. The main purpose of this article is to build an ontology for COTS selection in Management Information Systems domain including specification of Logistics Information Systems. The conclusions finish this article. Keywords: ontology, COTS, Management Information Systems, Logistics Information Systems, methods and techniques for COTS selection and evaluation, information systems components. Jarosław Wtróbski Agnieszka Konys Wydział Informatyki Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny e-mail: jwatrobski@wi.ps.pl akonys@wi.ps.pl.

(14)