Œlady ugryzieñ i regeneracji na triasowych liliowcach z Polski
— dane wstêpne
Przemys³aw Gorzelak
1, Mariusz A. Salamon
2 Wynikiobserwa-cji przeprowadzonych w g³êbokomorskich œrodowiskach wska-zuj¹, ¿e wspó³czesne liliowce stanowi¹ po-¿ywienie g³ównie ryb kostnoszkieletowych i je¿owców regularnych (Oji, 1996; Baumiller i in., 2008 i literatura tam cytowana). W odniesieniu do kopalnych liliowców ist-niej¹ przes³anki sugeruj¹ce, ¿e mog³y one byæ po¿ywie-niem ryb (szczególnie rekinów), g³owonogów i stawo-nogów (Janicke, 1970; Meyer & Ausich, 1983; Baumiller & Gahn, 2004; Gahn & Baumiller, 2005).
W œwietle doniesieñ Gorzelaka i Salamona (w druku), póŸnojurajskie liliowce ³odygowe by³y atakowane przez wolno poruszaj¹ce siê bentoniczne zwierzêta, tj. je¿owce regularne (cidaroidy). Znajduje to potwierdzenie w rezul-tatach obserwacji zachowañ izokrynidów i cidaroidów (Baumiller i in., 2008). Z badañ Baumillera i in. (2008), przeprowadzonych na wspó³czesnych je¿owcach (Caloci-daris micans Mortensen i Histoci(Caloci-daris nuttingi Mortensen) pochodz¹cych z zachodnich wybrze¿y Bahamów, wynika, ¿e jelita tych zwierz¹t zawiera³y bardzo du¿o szcz¹tków liliowców. Porównanie materia³u pochodz¹cego z jelit je¿owców z lokalnym osadem wykaza³o znacz¹ce ró¿nice. W osadzie elementy szkieletowe liliowców wystêpowa³y w postaci pojedynczych, czêsto zniszczonych elementów
szkieletowych, podczas gdy szcz¹tki liliowców znaj-dowane w jelitach cidaroidów by³y ze sob¹ po³¹czone, wiê-kszoœæ z nich nie wykazywa³a oznak nadgryzania i by³a otoczona tkank¹ miêkk¹, ale niektóre z nich nosi³y charak-terystyczne œlady ugryzieñ aparatów szczêkowych je¿ow-ców (latarni Arystotelesa). Podobne œlady stwierdzono niedawno na kimerydzkich liliowcach ze œrodkowej Polski (Gorzelak & Salamon, w druku).
Badaj¹c elementy szkieletów liliowców œrodkowotria-sowych (Dadocrinus sp., Silesiacrinus sp., Encrinus i/lub Chelocrinus sp.) zgromadzonych na Wydziale Nauk o Zie-mi Uniwersytetu Œl¹skiego, autorzy natrafili na liczne œla-dy ugryzieñ, które prawdopodobnie s¹ wynikiem ataku drapie¿ników (ryc. 1A). Œlady te maj¹ postaæ p³ytkich, ale wyraŸnych ciêæ w stereomie na powierzchniach bocznych kolumnaliów lub plurikolumnaliów. Ich szerokoœæ zwykle nie przekracza 1,5 mm, a d³ugoœæ kilku milimetrów. Czêœæ z nich ma kszta³t okr¹g³ych lub owalnych dziur, zwê-¿aj¹cych siê ku do³owi. Ich krawêdzie s¹ ostre i niewytra-wione, co wyraŸnie odró¿nia je od œladów zwi¹zanych ze zmianami diagenetycznymi i bioerozj¹. Warto podkreœliæ, ¿e w wiêkszoœci przypadków œlady s¹ usytuowane na powierzchniach lateralnych a nie stawowych, co mo¿e wskazywaæ, i¿ powsta³y one w czasie, gdy poszczególne elementy szkieletowe liliowca by³y ze sob¹ po³¹czone. Niektóre z tych œladów s¹ równie¿ umiejscowione na dobrze zachowanych plurikolumnaliach. Bior¹c pod uwa-gê szybki poœmiertny rozpad elementów szkieletowych liliowców, mo¿na przypuszczaæ, ¿e œlady te powsta³y za ¿ycia organizmów. W analizowanym materiale natrafiono
885 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008
1
Instytut Paleobiologii, Polska Akademia Nauk, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; przemyslaw.gorzelak@gmail.com
2
Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; paleo.crinoids@poczta.fm P. Gorzelak M.A. Salamon
1 mm 1 mm
A
B
Ryc. 1. Œlady ugryzieñ i regeneracji na œrodkowotriasowych liliowcach (Dadocrinus sp.) z Polski (Górny Œl¹sk — Wojkowice; warstwy
równie¿ na œlady regeneracji (ryc. 1B), które tak¿e mog¹ wskazywaæ na atak drapie¿ników.
Mimo ¿e wskazanie sprawcy opisanych w artykule œla-dów jest w obecnym stadium badañ niemo¿liwe, zas³uguj¹ one na uwagê. Akty drapie¿nictwa mog³y bowiem stano-wiæ wa¿ny element determinuj¹cy ewolucjê postpaleo-zoicznych liliowców (Baumiller i in., 2008; Baumiller i in., w druku; Gorzelak & Salamon, w druku; Salamon & Gorze-lak, w druku). W mezozoiku liliowce wykszta³ci³y wiele przystosowañ umo¿liwiaj¹cych egzystencjê w œrodowi-skach z licznymi drapie¿nikami. Wœród najwa¿niejszych nale¿y wymieniæ: 1) zdolnoœæ do autotomii (odrzucania) ³odyg i ramion, 2) zdolnoœæ do aktywnego przemieszczania siê, 3) przejœcie do planktonicznego trybu ¿ycia, 4) mo¿li-woœæ generowania toksycznych substancji w przypadku ataku drapie¿nika, 5) zasiedlanie œrodowisk g³êbokomor-skich oraz 6) wykszta³cenie w kielichach specjalistycznych wyrostków umo¿liwiaj¹cych ochronê ramion.
Du¿a liczba œladów ugryzieñ na badanych obecnie ele-mentach szkieletowych sugeruje, ¿e wp³yw drapie¿ników na œrodowisko ¿ycia liliowców by³ prawdopodobnie znaczny. Autorzy artyku³u maj¹ nadziejê, ¿e dalsze bada-nia interakcji liliowiec — drapie¿nik i dok³adna analiza morfologiczna znalezionych œladów pozwol¹ na weryfi-kacjê hipotezy, która postuluje nasilenie drapie¿nictwa w mezozoiku (uto¿samianego z mezozoiczn¹ rewolucj¹ morsk¹ — Mesozoic marine revolution sensu Vermeij, 1977) i jego wp³yw na ewolucjê postpaleozoicznych liliowców.
Autorzy dziêkuj¹ doc. dr. hab. Marcinowi Machalskiemu (Instytut Paleobiologii, PAN, Warszawa) za kilka cennych uwag.
Literatura
BAUMILLER T.K. & GAHN F.J. 2004 — Testing predator-driven evolution with Paleozoic crinoid arm regeneration. Science, 305: 1453–1455.
BAUMILLER T.K., MOOI R. & MESSING C.G. 2008 — Urchins in the meadow: paleobiological and evolutionary implications of cidaroid predation on crinoids. Paleobiology, 34/1: 22–34.
BAUMILLER T.K., SALAMON M.A. & GORZELAK P. (w druku) — Early Mesozoic crinoid evolution revolution, [In:] 33rdInternational
Geological Congress in Oslo (abstract). http://www.cprm.gov.br/33IGC/ 1364353.html (30.09.2008 r.)
GAHN F.J. & BAUMILLER T.K. 2005 — Arm regeneration in Missis-sippian crinoids-evidence of intense predation pressure in the Paleozo-ic? Paleobiology, 31: 151–164.
GORZELAK P. & SALAMON M.A. (w druku) — Signs of benthic predation on Late Jurassic crinoids; preliminary data. Palaios. JANICKE V. 1970 — Lumbricaria — ein Cephalopoden — Koprolith. Neues Jahrb. Geol. Paläont., Monatsh., 1: 50–60
MEYER D.L. & AUSICH W.I. 1983 — Biotic interactions among recent and among fossil crinoids, [In:] Tevesz M.J.S. & McCall P.L. (eds.) Biotic interactions in recent and fossil benthic communities. Ple-num, New York: 377–427.
OJI T. 1996 — Is predation intensity reduced with increasing depth? Evidence from the West Atlantic stalked crinoid Endoxocrinus parrae (Gervais) and implications for the Mesozoic marine revolution. Pale-obiology, 22: 339–351.
SALAMON M.A. & GORZELAK P. (w druku) — Signs of predation on Middle Triassic crinoids from Poland, [In:] 4thWorkshop of German & Austrian Echinoderm Research (abstract).
VERMEIJ G.J. 1977 — The Mesozoic marine revolution; evidence from snails, predators and grazers. Paleobiology, 3: 245–258. Praca wp³ynê³a do redakcji 21.07.2008 r.
Po recenzji akceptowano do druku 20.08.2008 r.
886
