KRONIKA Projekt Historyczne Kamieniołomy

Projekt Historyczne Kamienio³omy

wykorzystywania œrodków finansowych Unii Europejskiej w ramach ró¿nych, miêdzynarodowych programów, s³u¿¹cych szeroko pojêtemu rozwojowi wspólnoty europej-skiej.

Jednym z nich jest program KULTURA, którego finan-sowanie przez kraje cz³onkowskie Unii Europejskiej trwa ju¿ od 2007 r. i w obecnym kszta³cie zakoñczy siê w 2013 r. Zamierzeniem inicjatorów programu KULTURA by³o wzmocnienie wspólnej dla Europejczyków przestrzeni kulturowej, opartej na dziedzictwie, poprzez rozwój wspó³pracy miêdzy organizatorami z kwalifikuj¹cych siê krajów i wspieraniu ponadnarodowego obiegu dzie³ oraz wyrobów artystycznych. Program cechuje siê elastycznym i interdyscyplinarnym podejœciem.

Organizacje dzia³aj¹ce w dziedzinie kultury otrzymuj¹ wsparcie finansowe na projekty wspó³pracy oraz na two-rzenie i realizacjê dzia³añ kulturalnych i artystycznych. Nacisk po³o¿ony jest na pomoc w nawi¹zywaniu wspó³pra-cy przez takie organizacje uczestnicz¹ce w programie KULTURA jak: teatry, muzea, stowarzyszenia zawodowe, centra badawcze, wy¿sze uczelnie, instytuty kultury oraz organy w³adzy publicznej z ró¿nych krajów.

Grupa piêciu osób (Jolanta Bielañska — artysta, kura-tor sztuki, koordynakura-tor projektów artystycznych; El¿bieta Dziemiañczuk — geolog, bibliotekoznawca, kustosz; Marek Lorenc — geolog, miêdzynarodowy ekspert, profe-sor architektury krajobrazu, fotografik; S³awomir Mazurek — ekspert, praktyk w dziedzinie wykorzystania kamienia w budownictwie); Ewa Szynkiewicz — kartograf, doku-mentalista), wspierana przez Wydzia³ Nauk o Ziemi i Kszta³towania Œrodowiska Uniwersytetu Wroc³awskiego, w ramach takiego w³aœnie grantu europejskiego, nawi¹za³a wspó³pracê z Wydzia³em Geografii i Geologii Uniwersyte-tu PARIS LODRON w Salzburgu (Austria) przy realizacji miêdzynarodowego projektu HISTORIC QUARRIES (Historyczne Kamienio³omy).

Polska czêœæ HISTORIC QUARRIES wspó³finanso-wana jest w³aœnie przez unijny program KULTURA 2007–2013 oraz ministra nauki i szkolnictwa wy¿szego.

Projekt polega na opracowaniu historycznych kamie-nio³omów, które s¹ istotn¹ czêœci¹ naszego dziedzictwa kulturowego w Europie. Kamienio³omy te i sposoby eks-ploatacji kamienia mo¿na uznaæ za punkt wyjœcia europej-skiego dziedzictwa kulturowego w obszarze architektury i rzeŸby.

W XX w. wiele z³ó¿ kamienia przesta³o byæ eksploato-wanych i zosta³o zapomnianych. Czêœæ z nich jest nadal u¿ytkowana, a czêœæ zosta³a zagospodarowane jako wysy-piska. Niektóre z kamienio³omów wype³ni³y wody gruntowe, a wiele poros³o krzakami i lasem i trudno nawet do nich trafiæ.

Podstawowymi celami projektu s¹:

‘uznanie historycznych kamienio³omów za wa¿n¹ formê dziedzictwa kulturowego;

‘lepszy dostêp do wiedzy o historycznych kamie-nio³omach Europy;

‘rozpoznanie potencjalnych korzyœci p³yn¹cych z dostêpu do informacji o historycznych kamie-nio³omach dla sztuki i dziedzictwa kulturowego;

‘opracowanie nowej strategii i lepszych wzorów opi-suj¹cych wymiar kulturowy historycznych kamie-nio³omów;

‘opracowanie wzorów digitalizacji informacji o historycznych kamienio³omach i dostêpu do nich na witrynach internetowych oraz popularyzacja tej wie-dzy wœród ekspertów akademickich, restauratorów i konserwatorów zabytków.

Oczekuje siê, ¿e rezultatem prac w ramach tego projek-tu bêdzie:

‘stworzenie internetowej bazy danych, zapewniaj¹cej dostêp do informacji geograficznych, historycznych i petrograficznych (dane, opisy, mapy i zdjêcia) dla historycznych kamienio³omów z ró¿nych krajów Europy (aktualnie w projekcie uczestnicz¹: Austria, Chorwacja, Czechy, Polska, Rumunia, S³owacja, S³owenia, Wêgry i W³ochy);

‘wypracowanie najlepszych metod korzystania z bazy danych do celów naukowych, dotycz¹cych budowli, rzeŸb i elementów architektonicznych; ‘nowe sposoby wykorzystania przede wszystkim

nie-czynnych kamienio³omów w dziedzinie kultury i edukacji, np. poprzez: wycieczki i trasy turystyczne do historycznych kamienio³omów; organizacjê wystaw o kamieniu i kamienio³omach; artystyczne aran¿acje, wystawy i spektakle w kamienio³omach; inne sposoby, które powstan¹ w trakcie realizacji projektu HISTORIC QUARRIES.

Polska czêœæ prac w ramach projektu HISTORIC QUARRIES prowadzona jest pod tytu³em: Internetowa

baza historycznych kamienio³omów województwa dolno-œl¹skiego i opolskiego oraz opis petroarcheologiczny zabytków wykonanych z materia³u skalnego eksploatowa-nego w tych obszarach.

Zgodnie z harmonogramem, prace i badania s¹ realizo-wane w piêciu etapach. W pierwszym etapie wyselekcjo-nowane zosta³y potencjalne Ÿród³a lokalizuj¹ce i dokumentuj¹ce historyczne kamienio³omy na obszarze Dolnego Œl¹ska i Œl¹ska Opolskiego. Do najbardziej przy-datnych zaliczono niemieckie opracowania, publikacje i mapy z drugiej po³owy XIX w. i pierwszej po³owy XX w.

W drugim etapie tworzona jest lista historycznych kamienio³omów z obszaru Dolnego Œl¹ska i Œl¹ska Opol-skiego z ogólnym opisem eksploatowanego materia³u. Powstaje te¿ rejestr zabytkowych obiektów wytworzonych z materia³u pochodz¹cego z historycznych kamienio³omów, zlokalizowanych w granicach Polski.

W trzecim etapie sporz¹dzona baza zostanie uszcze-gó³owiona, zarówno w odniesieniu do opisu litologicznego kamienio³omów, jak i opisu archeologicznego obiektów zabytkowych (budowle, rzeŸby, elementy architektoniczne). Przedstawione opracowanie bêdzie na tym etapie poparte szczegó³owym zestawieniem Ÿróde³ informacji. W czasie trzeciego etapu planuje siê wykonanie aktualnej dokumen-tacji fotograficznej kamienio³omów uznanych za histo-ryczne i zabytkowych obiektów architektury.

Przedmiotem badañ czwartego etapu bêd¹ elementy architektoniczne, wykonane z kamieni pochodz¹cych z historycznych z³ó¿ Dolnego Œl¹ska i Œl¹ska Opolskiego, 105 Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 2, 2010

zlokalizowane poza granicami Polski. Na tym etapie, w ra-mach wspólnej bazy danych, bêd¹ prowadzone konsultacje i wymiana informacji z uczestnikami projektu z innych krajów europejskich uczestnicz¹cych w projekcie HISTORIC QUARRIES.

W czasie trwania pi¹tego etapu prac, uporz¹dkowane informacje zostan¹ wprowadzone do miêdzynarodowej, elektronicznej bazy danych, która bêdzie dostêpna w inter-necie dla wszystkich zainteresowanych. Przewiduje siê równie¿ upowszechnienie wiedzy o historycznych kamie-nio³omach poprzez organizowanie konferencji i warszta-tów naukowych.

Dysponuj¹c tak¹ baz¹ danych o kamienio³omach euro-pejskich, ka¿dy badacz, czy to konserwator zabytków, czy ekspert akademicki, archeolog, czy architekt, maj¹c prób-kê kamienia pobran¹ z zabytkowego obiektu, bêdzie móg³ odszukaæ z³o¿e, z którego pobrano materia³ budowlany czy rzeŸbiarski.

Z drugiej strony, znaj¹c z³o¿e z którego od wieków wydo-bywano elementy kamienne, mo¿na przeœledziæ migracjê tego materia³u i jego zastosowanie w Europie na tle historycz-nych zmian kulturowych, gospodarczych i spo³eczhistorycz-nych.

Rekomendacj¹ dla udzia³u Uniwersytetu Wroc³awskiego w programie HISTORIC QUARRIES by³ fakt, ¿e jego biblio-teka posiada bogate zasoby historycznych dokumentów umo-¿liwiaj¹cych badania historii eksploatacji i zastosowania lokalnych surowców skalnych do rozwoju budownictwa i sztuki w ubieg³ych stuleciach. Szczególnie przydatne do tego celu s¹ zbiory Biblioteki Instytutu Nauk Geologicznych, Zak³adu Kartografii Instytutu Geografii i Rozwoju Regional-nego, a tak¿e Zbiory Specjalne (zbiory kartograficzne).

Materia³ skalny ze Œl¹ska znany by³ równie¿ w krajach s¹siednich. Budowle, rzeŸby i elementy architektury

wpi-suj¹ siê w kulturowy obraz przemian Europy w minionych wiekach. Poszukiwania rozpoczête na obszarze Dolnego Œl¹ska maj¹ szansê przerodziæ siê w trwa³¹ wspó³pracê z uczestnikami tego miêdzynarodowego projektu i odgry-waæ kluczow¹ rolê w znajomoœci faktów z przesz³oœci i zwi¹zków cywilizacyjnych badanych obszarów na tle migracji wp³ywów kulturowych w Europie.

Zakoñczenie projektu HISTORIC QUARRIES w obecnej formie przewidziane jest na wrzesieñ 2010 r., jed-nak ju¿ trwaj¹ przygotowania i szykowane jest rozszerze-nie tego miêdzynarodowego projektu na okres do 2013 r. Efektami tych prac — oprócz rozmaitych instytucji nauki i kultury z krajów aktualnie uczestnicz¹cych — zaintereso-wa³y siê równie¿ i chc¹ go wspieraæ finansowo: uniwersy-tety, muzea i ministerstwa kultury z Hiszpanii, Portugalii, Grecji, Izraela i Niemiec.

Zwracamy siê z apelem do Szanownych Czytelników o pomoc w udostêpnieniu wszelkich informacji mog¹cych przyczyniæ siê do poszerzenia wiedzy na temat kamie-nio³omów, które mo¿emy uznaæ za historyczne.

Czekamy na ka¿d¹ informacjê, która przyczyni siê do odtworzenia ich historii i pokazania, gdzie zosta³ wykorzy-stany materia³ pochodz¹cy z tych wyrobisk.

Jeœli posiadacie Pañstwo wiedzê, materia³y archiwalne drukowane lub pisane, stare fotografie czy mapy dotycz¹ce kamienio³omów, z których eksploatowano kamieñ przed 1939 r. lub znacie osoby, które tak¹ wiedzê mog¹ posiadaæ — prosimy o kontakt.

Marek W. Lorenc & S³awomir Mazurek Korespondencjê prosimy kierowaæ na adres: Studio JASA, ul. M³odzie¿owa 15, 54-020 Wroc³aw lub mailem na adres: biuro@studioJASA.pl

106