52&=1,.,36<&+2/2*,&=1( QU
BIBLIOGRAFIA
Buber, M. (1994). Zaümienie Boga. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Gentili, A. (1997). ChrzeĞcijaĔstwo i ezoteryzm. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Gilson, E. (1987). Historia filozofii chrzeĞcijaĔskiej w wiekach Ğrednich. Warszawa: Instytut Wy-dawniczy PAX.
Meng, H. (red.) (1963). Sigmund Freud, Oskar Pfister, Briefe 1909-1939. Frankfurt am Main: S. Fischer Verlag.
Pieper, J. (2000). Scholastyka. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Possenti, V. (2004). Filozofia i wiara. Kraków: Wydawnictwo WAM. Valverde, C. (1998). Antropologia filozoficzna. Pozna: Pallottinum.
Vitz, P. (2002). Psychologia jako religia. Kult samouwielbienia. Warszawa: LOGOS. Waldenfels, H. (red.) (1997). Leksykon religii. Warszawa: Verbinum.
Welte, B. (2000). Czym jest wiara? RozwaĪania o filozofii religii. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Wundt, W. (1873). Wykłady o duszy ludzkiej i zwierzĊcej (t. 1). Kraków: Nakładem A. Dygasiskie-go i Małuji.
Ryszard Stachowski Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA HUMANISTYCZNA
PODEJCIE CHRZECIJASKIE RÓDŁEM INSPIRACJI
Wyraona w artykule ks. Romualda Jaworskiego propozycja psychologii ba-zujcej na antropologii chrzecijaskiej dotyczy w istocie czego wicej ni tylko aplikacji załoe antropologicznych filozofii chrzecijaskiej w psychologii. Ju w pierwszym zdaniu Autor wyraa swoje osobiste przekonanie, i zgodnie z nim przekonuje czytelnika o zasadnoci potrzeby stworzenia i uprawiania psychologii chrzecijaskiej zarówno w rodowisku akademickim, jak i w gabinecie psycho-terapeuty.
Mimo krótkiej historii psychologii akademickiej, powstało w niej wiele ró-nych szkół i kierunków badawczych, teoretyczró-nych i stosowaró-nych. Zdaniem Au-tora, powstały one na bazie rónorodnych załoe antropologicznych, czsto sprzecznych z antropologi chrzecijask. Dlatego te stwierdza, i zasadne jest
pytanie: Dlaczego nie mona by stworzy psychologii chrzecijaskiej, której zadaniem byłoby „spojrzenie na wiat psychiczny z perspektywy chrzecijaskiej i na bazie załoe antropologii chrzecijaskiej”? W dalszej czci artykułu sfor-mułowane zostało zadanie dla psychologii chrzecijaskiej: reinterpretacja opi-sywanych przez psychologi akademick rónych aspektów ycia psychicznego, skorygowanie zafałszowanego czsto obrazu ycia, człowieka, Boga, wiata, normy psychologicznej, zdrowia czy patologii.
Jakkolwiek jestem przekonany o potrzebie systematycznych działa w nakre-lonym wyej kierunku, to równie przewiduj trudnoci z recepcj tych propo-zycji w rodowisku psychologów. Take Autor dostrzega tego rodzaju trudnoci, skoro w pierwszych zdaniach artykułu mówi o „potrzebie apologii swego stano-wiska”.
Trudnoci z recepcj tego rodzaju propozycji mog pojawi si m.in. w sytu-acji, gdy psycholog nie dostrzega sprzecznoci, lub nawet niezgodnoci, midzy sposobem uprawiania przez siebie psychologii a swoimi przekonaniami religij-nymi czy załoeniami antropologii chrzecijaskiej. Nadto minło nieco ponad 100 lat od usamodzielnienia si psychologii akademickiej. O ile zatem filozofo-wie mog do swobodnie uprawia filozofi chrzecijask i działa na rzecz jej dalszego rozwoju, to psychologowie s cigle wraliwi na to, by nie narzuca im zewntrznych standardów analizy i uzasadniania przedmiotu ich naukowej pracy badawczej. W takich sytuacjach psycholodzy czsto przyjmuj postaw obronn przed tym, co traktuj jako zewntrzn ideologizacj czy dogmatyzm. W zwizku z czym bardzo utrudniona staje si realizacja sformułowanego przez Autora arty-kułu postulatu unikania konfrontacji i działania raczej na rzecz integracji i twór-czego rozładowywania napi midzy wymogami obiektywizmu w akademickiej pracy badawczej a wymogami prawdy objawionej.
Naley zwróci uwag, i w psychologii akademickiej, od czasu W. Wundta i W. Diltheya, wyróniaj si dwa paradygmaty badawcze o zasadniczo rónym sposobie ujmowania przedmiotu, metod i podejcia badawczego w psychologii jako nauce przyrodniczej i w psychologii traktowanej jako nauka humanistyczna. Niewtpliwie psychologia akademicka została zdominowana przez paradygmat przyrodniczy, w którym modelowym sposobem uprawiania nauki były fizyka, fizjologia czy matematyka.
Niemniej paradygmat humanistycznego podejcia w psychologii był na tyle obecny, i W. Stern (1938) podjł si dookrelenia podstaw psychologii ogólnej z perspektywy personalistycznej. Tego rodzaju orientacj badawcz realizowali
twórcy amerykaskiej psychologii humanistycznej, C. Rogers i A. Maslow. Ro-gers (1955) postawił sobie zasadnicze pytanie: osoby czy nauka? Odpowied na to pytanie zawarł w ksice On becoming a person (1961), odwołujc si do da-nych empiryczda-nych z systematycznie prowadzoda-nych bada według wymogów psychologii akademickiej. Natomiast Maslow dookrelił podstawy psychologii humanistycznej jako nauki akademickiej w Psychology of science (1966).
Status psychologii jako nauki humanistycznej dookrelił w sposób bardziej klarowny i systematyczny A. Giorgi (1970/2002) w pracy opublikowanej pod znamiennym tytułem Psychology as a human science. A phenomenologically
based approach. Giorgi zrezygnował z uywanej wówczas nazwy „psychologia
humanistyczna” na rzecz okrelenia „psychologia jako nauka humanistyczna” ugruntowana w podejciu fenomenologicznym, zarówno w zakresie psycholo-gicznej analizy i opisu struktury intencjonalnych i osobowych wymiarów ludz-kiego dowiadczenia i działania w wiecie przeywanym (por. Uchnast, 2003).
Naley zwróci uwag, i w podejciu fenomenologicznym nie formułuje si postulatów, lecz zasady empirycznej pracy badawczej. Nie wchodzc w szczegó-łowe załoenia tego podejcia, warte uwagi jest to, i w okresie tworzenia pod-staw metodycznej fenomenologicznej analizy wiata przeywanego, w ekspery-mencie introspekcyjnym Wundta obowizywała zasada unikania błdu bodca, tzn. jakichkolwiek odniesie badanych treci wiadomoci i procesów jej organi-zacji do zewntrznego ródła doznania sensorycznego (bodca dalszego). Skdi-nd w uprawianym współczenie paradygmacie konstruktywizmu poznawczego równie uznaje si, i psychologicznie realne s jedynie indywidualne konstrukty i reprezentacje umysłowe. W zwizku z tym pojawia si istotny dla psychologii problem wiarygodnoci i obiektywnego charakteru wiedzy o czym/kim Innym. Kartezjska radykalna dychotomia midzy wiatem myli i metodycznie zakwe-stionowanym istnieniem zewntrznego wiata natury wydaje si cigle obowizu-jcym paradygmatem w psychologii jako nauce przyrodniczej.
Niemniej jednak John Heron (1996) wskazuje na coraz bardziej wyrane kształtowanie si w psychologii podejcia postkonstruktywicznego, którego para-dygmat wyraany jest w terminach: współuczestniczenie, współdziałanie, spotka-nie, dialog (participating-knowlege, co-operative approach). W podejciu tym akcentuje si komplementarno podmiotowych i przedmiotowych wymiarów ludzkiego dowiadczania rzeczywistoci otaczajcego wiata. Nadto jednostka ludzka, współuczestniczc z innymi w dowiadczaniu rzeczywistoci, dialoguje o wspólnie przeywanym wiecie, wypróbowuje zdobyt w ten sposób wiedz,
dy do interpersonalnej prawdy. Heron zapewnia, i paradygmat ten ma okrelo-ne załoenia ontologiczokrelo-ne, epistemologiczokrelo-ne, metodologiczokrelo-ne i aksjologiczokrelo-ne zasady w dziedzinie relacji interpersonalnych.
Podejcie kooperacyjne w psychologii uzyskuje wsparcie i ugruntowanie w coraz bardziej upowszechnianym paradygmacie synergii – jako podstawowej i powszechnej zasadzie organizacji i rozwoju naturalnych systemów złoonych (Buckminster Fuller, 1997; Corning, 1998). Mówic najkrócej, zjawisko synergii ma miejsce wówczas, gdy w wyniku współdziałania rónorodnych czci pojawia si nowa jako, której nie mona przypisa poszczególnym czciom procesu współdziałania. W terminach tej zasady podejmowana jest próba sformułowania alternatywnej, do darwinowskiej, teorii ewolucji, której zasad jest nie tyle walka o byt, ile wzrost i doskonalenie si synergicznych układów współdziałania. Mo-na by jedynie Mo-nadmieni, i ju w IV wieku n.e. w. Grzegorz z Nazjanzu (†390) wyjaniał sposób współdziałania natury ludzkiej i łaski nadprzyrodzonej w termi-nach zasady synergii. Stanowisko to okrela si jako synergizm teologiczny.
W terminach zasady synergii w psychologii okrela si jakociowy charakter organizacji czci współtworzcych naturaln gestalt. Podstawowym warunkiem takiej organizacji jest to, by czci te były rónorodne, wzgldnie kompletne, bezporednio współuczestniczce w tworzeniu całoci według jednej zasady or-ganizacji – zasady synergii (por. Uchnast, 1994). Zasada synergii była dookrela-na w psychologii postaci w miar przechodzenia od opisu organizacji treci wia-domoci do opisu struktury dowiadczenia „Ja – nie-Ja/otoczenie zachowania” (Koffka, 1935) czy te „Ja – nie-Ja/pole widzenia/wiat widzenia” (Gibson, 1979). By moe wzrost zainteresowania wyjanianiem organizacji i rozwoju psychicznego w paradygmacie synergicznych układów i zdolnoci ludzkiej do ich współtworzenia bdzie czynnikiem stymulujcym do wzrostu gotowoci u psy-chologów do wypracowania racjonalnych podstaw do twórczego współdziałania z perspektywy wymogów psychologii jako nauki przyrodniczej, psychologii jako nauki humanistycznej czy te z perspektywy chrzecijaskiej.
Wyraam przekonanie, i tego rodzaju podejcie badawcze moe stworzy warunki, by podejcie chrzecijaskie w psychologii nie było traktowane jedynie jako postulat czy jaki zewntrzny dodatkowy wymóg, ale równie jako wynik mdroci pokole dcych do interpersonalnej prawdy o tym, co jest przedmio-tem ostatecznej i najgłbszej troski o dobro człowieka, o dobro wiata otaczajce-go – który daje do mylenia, czasem zaskakuje i zdumiewa – w którym on yje,
pracuje, cieszy si, cierpi i umiera. Dlatego te, podejcie chrzecijaskie moe by:
– ródłem inspiracji i wzrostu wraliwoci i zdolnoci do rozpoznawania te-go, co w psychologii współczesnej zostało ugruntowane i wyrosło z dziedzictwa kultury chrzecijaskiej, m.in. w rozwoju podejcia personalistycznego w psycho-logii oraz w ugruntowaniu racjonalnoci wymiarów wiary religijnej (por. Uch-nast, 1999);
– systemem odniesie i orientacji (framework) w rozpoznawaniu i w krytycz-nym rónicowaniu moliwoci i ogranicze przyjmowanych psychologicznych paradygmatów teoretycznych i ich implikacji w psychologii stosowanej;
– ródłem inspiracji i wzrostu wraliwoci oraz rzetelnej, systematycznej i metodycznej orientacji na to, co specyficznie ludzkie, co umoliwia rozwój i doskonalenie człowieka w wymiarze psychicznym, osobowym, duchowym, społecznym i religijnym.
Jednak nie czas i miejsce, by podawa bardziej wyczerpujcy opis pola mo-liwych synergicznych współdziała midzy reprezentantami rónych podej badawczych w psychologii. Współuczestniczenie w realizacji tego rodzaju pro-gramów badawczych moe przyczyni si do wzrostu nie tylko ich jakoci mery-torycznej i metodologicznej, lecz take pozytywnych postaw w stosunku do osób uprawiajcych inne podejcia badawcze w psychologii.
BIBLOGRAFIA
Buckminster Fuller, R. (1997). Synergics. Explorations in geometry of thinking. Sebastopol, CA: Estate of Buckminster Fuller.
Corning, P. A. (1998). The synergism hypothesis. On the concept of synergy and it’s role in the evolution of comples systems. Journal of Social and Evolutionary Systems, 21, 2.
Gibson, J. J. (1979). The ecological approach to visual perception. Boston: Houghton Mifflin, Comp.
Giorgi, A. (2002). Psychologia jako nauka empiryczna uprawiana z ludzkiej perspektywy. PodejĞcie
fenomenologiczne. Białystok: Trans Humana (oryg. Psychology as a human science. A phe-nomenologically based approach. New York: Harper & Row 1970).
Heron, J. (1996). Co-operative inquiry. Research into the human condition. London: Sage, Publ. Koffka, K. (1935). Principles of gestalt psychology. New York: Harcourt, Brace.
Maslow, A. (1966). The psychology of science: A reconnaissance. New York: Harper & Row. Rogers, C. R. (1955). Persons or science? A philosphical questions. American Psychologist, 10,
267-278.
Stern, W. (1938). General psychology from the personalistic standpoint. New York: Macmillan. Uchnast, Z. (1994). Reinterpretacja załoe psychologii postaci: od modeli całoci jako
symbolicz-nej figury do modelu całoci naturalsymbolicz-nej jako ekosystemu. Roczniki Filozoficzne, 42, 4, 33-71. Uchnast, Z. (1999). Osobowa postawa wiary: model jakociowej analizy. Roczniki Psychologiczne,
2, 33-53.
Uchnast, Z. (2003). Osoba ludzka jako przedmiot psychologii. Implikacje załoe podejcia feno-menologicznego i psychologii postaci. W: P. Francuz, P. Ole, W. Otrbski (red.), Studia
z psychologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (t. 11, s. 11-20). Lublin: Wydawnictwo
KUL.
Zenon Uchnast Instytut Psychologii KUL
