POLEMIKI, RECENZJE, SPRAWOZDANIA
52&=1,.,36<&+2/2*,&=1( QU
209
Maria S t r a - R o m a n o w s k a, Bogna B a r t o s z, Magdalena u r k o
(red.), Badania narracyjne w psychologii (ss. 352) oraz Psychologia małych
i wielkich narracji (ss. 336), Warszawa: ENETEIA 2010
Wzrastajce zainteresowanie tematyk narracji w psychologii zwizane jest prawdo-podobnie z faktem, i jest ona instrumentem wielu kontaktów midzyludzkich. Samo pojcie narracji zdaje si pojawia coraz czciej zarówno w psychologii, jak i innych naukach społecznych. Pojcie to take jest coraz czciej obecne w yciu codziennym i w mowie potocznej. Pomimo tych tendencji, na polskim rynku wydawniczym nowoci psychologicznych nadal daje si zauway pewien niedostatek ksiek dotyczcych bezporednio tej tematyki. Dlatego te pojawienie si nowych publikacji z tej dziedziny wypływało jak najbardziej z potrzeby głbszego poznania i analizy zjawiska.
Obydwie pozycje, które s przedmiotem tej recenzji, dotycz tematyki narracji oso-bistych w psychologii i obszernie przedstawiaj powysz tematyk, uwzgldniajc ró-ne ujcia metodologiczró-ne. Ksiki powstały na podstawie referatów z V Konferencji Nar-racyjnej, zatytułowanej „ ycie Człowieka w Wielkich i Małych Narracjach”, która od-była si w dniach 27-29 wrzenia 2007 roku. Recenzja dotyczy obydwu pozycji jedno-czenie, gdy opisuj one dobrze zjawisko narracji zarówno od strony teoretycznej, bli-szej nauce, jak i praktycznej – blibli-szej człowiekowi. Wzajemnie wic si uzupełniaj. Warto jednak nadmieni, i nie rozdzielaj one teorii od praktyki, które w rzeczywistoci nieustannie si przeplataj, ale raczej pokazuj, i w rozwoju nauki zarówno jedno, jak i drugie ma swoje miejsce i wkład. Jest to cenny walor ksiek, gdy komplementarno ludzkich opowieci i teorii o nich pozwoli na pełniejsze i bardziej trafne ujcie tematu.
W załoeniu pierwsza ksika miała opisywa róne podejcia do bada i teorii cha-rakterystyczne dla psychologii narracyjnej, a druga miała skupia si głównie na przed-stawieniu i analizie narracji dotyczcych wybranych tematów oraz na tym, jak rol mog one odgrywa w kulturze i yciu człowieka. W gruncie rzeczy, niemoliwa jest całkowita izolacja tych dwóch zagadnie, wic w obydwu ksikach przeplataj si one. Obydwie z przytoczonych pozycji charakteryzuj si ponadto dobrym i syntetycznym rozdziałem wprowadzajcym, którego celem jest zapoznanie czytelnika z tematyk poru-szan w dalszych rozdziałach oraz wprowadzenie do nich. W przypadku pozycji Badania
narracyjne w psychologii jest to rozdział autorstwa Katarzyny Stemplewskiej- akowicz
i Bartosza Zalewskiego, który odnosi si do opisu samego pojcia narracji i jej struktury w zalenoci od rónych uj teoretycznych, a w pozycji Psychologia małych i wielkich
narracji – rozdział autorstwa Marii Stra-Romanowskiej dotyczcy tego, czym tak
na-prawd s małe i wielkie narracje oraz jakie jest ich znaczenie w kulturze i yciu jed-nostki, a take wzajemnych zalenoci pomidzy tymi dwoma rodzajami narracji.
Szczególnie wartociowym elementem pozycji Badania narracyjne w psychologii jest opis metod bada narracyjnych, bardzo uyteczny dla badaczy, którzy pracuj w podejciu narracyjnym. Moe on stanowi ródło wielu ciekawych inspiracji przy pla-nowaniu bada. Metody bada narracyjnych opisane w ksice mona podzieli na trzy główne grupy. Pierwsza z nich to metody lingwistyczne, najwyra niej zarysowane w czci pierwszej, powiconej midzy innymi komputerowym badaniom narracji. Sta-nowi one dobry fundament do prowadzenia dalszych analiz psychologicznych. Istotn
POLEMIKI, RECENZJE, SPRAWOZDANIA
210
rzecz jest tu zaprezentowanie szerokich moliwoci, jakie daje zastosowanie progra-mów komputerowych w badaniach narracyjnych, wraz ze szczegółowym opisem kon-kretnych technik i przykładów, jak np. program Atlas.ti. Tematyki tej dotycz prze- de wszystkim rozdziały autorstwa Władysława Jacka Paluchowskiego oraz Magdaleny Budziszewskiej.
Drug grup stanowi metody literackie, opisane w czci pierwszej i drugiej Bada
narracyjnych w psychologii. Inspiracje literackie stanowi znaczy wkład w spojrzenie na
poruszan tematyk, poniewa mog dawa inspiracje do szerszego i bardziej wszech-stronnego spojrzenia na psychologi narracyjn. Cho by moe literatura nie dostarcza do koca narzdzi do badania zjawisk psychologicznych, to moe kierowa nasz uwag na obszary wczeniej niezauwaane. Szczególnie interesujca wydaje si metoda wielo-stopniowej analizy i interpretacji hermeneutycznej materiału empirycznego autorstwa Ewy Kruchowskiej.
Trzecia grupa metod to metody fenomenologiczne, przytoczone głównie w czci drugiej i trzeciej omawianej publikacji. Cz druga opisuje róne problemy psychiczne, takie jak poczucie wpływu na otaczajc rzeczywisto czy wpływ narracji na poszerze-nie wiedzy o własnych emocjach, i wydaje si bliej zastosowania wiedzy o narracjach w pracy psychologicznej. W czci trzeciej natomiast tematyka dotyczy głównie tosa-moci człowieka i aspektów narracyjnych teorii dialogowego ja. Koncentruje si ona przede wszystkim na roli narracji w yciu człowieka i wzajemnych relacjach midzy ró-nymi narracjami, a take na sposobie organizowania dowiadczenia w tosamo. Opisu-je ona wic zastosowanie narracji zarówno w badaniach osobowoci, jak i w procesach tworzenia tosamoci człowieka.
Wielo podej teoretycznych powoduje, i tematyka psychologii narracji zostaje ujta z rónych perspektyw i tradycji naukowych charakterystycznych dla psychologii osobowoci, psychologii rozwojowej, analiz literackich, psycholingwistyki czy nawet informatyki i statystyki. Wzbogaca to wiedz na poruszany temat o ciekawe i wane spostrzeenia. Pozwala take na bardziej globalne i wieloaspektowe spojrzenie na tema-tyk, lepsze jej zrozumienie oraz dostrzeganie analogii w rónych dziedzinach wiedzy powiconej temu zjawisku.
Zgodnie z tym, jak zostało to opisane w pierwszym rozdziale Psychologii małych
i wielkich narracji, małe narracje, inaczej zwane indywidualnymi, to te, które kady z nas
tworzy codziennie. Wielkie narracje to natomiast takie, które oddziałuj na społecze-stwo i cał kultur, jak równie s dla wielu rónych ludzi w pewnym stopniu wspólne. Analizowano tu narracje take w kontekcie rónych dowiadcze człowieka, jak np. dowiadczenia ojcostwa i relacji rodzinnych, oczekiwania na narodziny dziecka, prowa-dzenia przedsibiorstwa itp. Cało drugiej ksiki składa si z czterech czci.
Cz pierwsza dotyczy tematyki wielkich narracji i koncentruje si głównie na pro-blematyce moralnej, a take na religijnym oddziaływaniu narracji, zwłaszcza narracji Jana Pawła II. Ju podczas czytania spisu treci pojawia si tu pewien dysonans i zasta-nowienie wzbudza umieszczenie obok siebie rozdziałów opisujcych dowiadczenie zła i obraz diabła w narracjach z narracjami papieskimi. Cho to działanie stanowiło praw-dopodobnie prób ukazania roli narracji w rozumieniu i tworzeniu si poj dobra i zła, to faktycznie stanowi to duy kontrast. Dzieje si tak zapewne dlatego, i czytelnik
sku-POLEMIKI, RECENZJE, SPRAWOZDANIA
211
pia si w duej mierze nie na treci lub genezie narracji na temat dobra i zła, ale na głów-nych postaciach tych narracji, stanowicych spore przeciwiestwa.
Cz druga skupia si głównie na małych narracjach. Poruszana tu tematyka doty-czy przede wszystkim tematycznych narracji autobiograficznych kobiet i mdoty-czyzn w tworzeniu narracji rodzinnej, dowiadczenia ojcostwa w narracjach, narracji na temat dzieci czy czynników narracyjnych wspierajcych przedsibiorczo. Wartociowe jest to, i podane przykłady dotycz dowiadcze powszechnych dla wikszoci ludzi, któ-rym to włanie ci ludzie mog nadawa odmienne interpretacje.
Cz trzecia skupia si przede wszystkim na trudnych i traumatycznych dowiad-czeniach. Zawarte w niej rozdziały dotycz tosamoci narracyjnej w chorobie nowotwo-rowej, wielkich narracji w schizofrenii, wzorów relacyjnych w relacjach mczyzn ho-moseksualnych, narracji o miłoci osób antyspołecznych, narracji w kontekcie niepeł-nosprawnoci czy narracji w sytuacjach cierpienia. Wydaje si, i ujcie tej tematyki w sposób narracyjny pozwala na znalezienie wspólnych aspektów dowiadcze przey-wanych przez cierpice osoby, nie rezygnujc jednoczenie z ich indywidualnych i nie-powtarzalnych dowiadcze i przey.
Cz czwarta natomiast ukazuje terapeutyczny i kulturotwórczy aspekt narracji, a zwłaszcza jej rol w osiganiu autonomii, jak i moliwoci oddziaływania narracji w rónych przekazach kulturowych na przykładzie mangi i anime. Cho pozornie te dwa rozdziały wydaj si oddalone, to dobrze ukazuj, jak wyra nie zmiana w człowieku i róne sposoby jej wywołania mog by odczytywane i opisywane w sposób narracyjny.
Cech wspóln całej opisywanej pozycji jest to, i w centrum zainteresowania pozo-staje tu człowiek i jego uniwersalne, ponadczasowe, jak i indywidualne, i niepowtarzalne dylematy majce miejsce w szerszym kontekcie społecznym i kulturowym. Cho wy-nika to z paradygmatu badawczego, to podmiotowe podejcie jest niewtpliw zalet tej pozycji w czasach, gdy coraz czciej psychologia wykorzystywana jest, aby oddziały-wa na człowieka bez próby jego głbszego zrozumienia.
Na uwag zasługuje jzyk, jakim napisane s obie ksiki. Pomimo swojej nauko-woci, nie trac one nic z przystpnoci i mona je poleci zarówno osobom zaznajomio-nym z tematem, jak i psychologom dopiero rozpoczynajcym eksploracje tej dziedziny. Jest to w duym stopniu zasług dobrego wprowadzenia teoretycznego w obydwu pozy-cjach. Niemniej jednak s to publikacje naukowe dotyczce specyficznego zagadnienia, std trudno je poleca czytelnikom szukajcym poradnika czy ksiki popularnonaukowej. Pomimo to, i odległo czasowa pomidzy konferencj, na podstawie której wydano ksiki, a dat ich wydania wynosi około trzy lata, to i tak tematy dotyczce psychologii narracji pozostaj cigle obiektem zainteresowania wielu badaczy. wiadczy o tym cho-ciaby dua rola psychologii narracji w głównych, aktualnie obowizujcych nurtach osobowoci, zwłaszcza teoria i badania D. McAdamsa. Niektóre poruszane tematy s nadal obecne w wiadomoci ludzkiej, jak na przykład tematyka wielkich narracji Jana Pawła II czy ponadczasowe narracje rodzinne. Jest to wic „obowizkowa” pozycja za-równo dla osób zwizanych z inn ni psychologia nauk, a zainteresowanych tematem psychologii narracji, jak i psychologów, którzy głbiej pragn pozna ten temat.
Łukasz Zaborek Istytut Psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
