WIOLETTA SMYLx
RODZINNA EDUKACJA TELEWIZYJNA
WSTĉPRodzinna edukacja telewizyjna wpisuje siĊ w ramy szeroko rozumianej edukacji medialnej. Zadaniem edukacji medialnej jest wyksztađcenie w od-biorcy okreĞlonych kompetencji medialnych. Edukacja telewizyjna, realizowa-na realizowa-na pđaszczyĨnie rodziny, ma realizowa-na celu przygotowanie realizowa-najmđodszych odbior-ców do prawidđowej percepcji przekazów telewizyjnych. WđaĞciwy odbiór telewizji to odbiór aktywny, krytyczny i selektywny.
W artykule zostaną wskazane drogi realizacji rodzinnego wychowania wizyjnego, a w jego ramach ksztađcenia kompetencji wđaĞciwego odbioru tele-wizji. RozwaĪania o rodzinnej edukacji telewizyjnej zostaną poprzedzone ana-lizą relacji na pđaszczyĨnie dziecko – telewizja. Bez okreĞlenia kierunku wpđy-wu przekazów telewizyjnych na najmđodszego odbiorcĊ nie sposób mówiü o ksztađtowaniu kompetencji medialnych dziecka. Nauka wđaĞciwego odbioru telewizji jest odpowiedzią na nieprawidđowe relacje dziecka z tym Ğrodkiem medialnego przekazu.
Wychowanie telewizyjne w rodzinie napotyka na swej drodze wiele trud-noĞci. NiewđaĞciwe wzory odbioru, jak równieĪ nadmierne oglądanie telewizji przez rodziców, czasem wrĊcz ich uzaleĪnienie od telewizji i innych mediów, zakđóca proces rodzinnego ksztađcenia telewizyjnego. Traktowanie przez ro-dziców telewizji jako elektronicznej niaĔki w opiece nad dzieckiem stanowi równieĪ wielką przeszkodĊ w prawidđowym zbudowaniu relacji dziecka ze Ğwiatem telewizji.
Mgr WIOLETTA SMYL – doktorantka w Katedrze Socjologii Kultury KUL; adres do
WPĐYW TELEWIZJI NA ROZWÓJ DZIECKA
Kontakt dziecka z mediami rozpoczyna siĊ od najwczeĞniejszych lat jego Īycia. SpoĞród wszystkich Ğrodków masowego przekazu najwiĊcej czasu dzieci poĞwiĊcają telewizji. Najmđodsi odbiorcy zaczynają oglądaü telewizjĊ okođo drugiego roku Īycia. Badania wskazują, iĪ dziecko spĊdza wówczas przed telewizorem Ğrednio 45 minut dziennie1. Wraz z wiekiem intensywnoĞü
kon-taktów dziecka z tym medium znacznie wzrasta. Dziecko w wieku szkolnym w dni powszednie przed telewizorem sopĊdza od dwóch do czterech godzin. W dni wolne od zajĊü szkolnych czas ten wzrasta do piĊciu godzin2. Z uwagi na
to, iĪ mđodzi widzowie codziennie mnóstwo czasu poĞwiĊcają na odbiór prze-kazów telewizyjnych, dzieciĔstwo wspóđczesnych dzieci czĊsto nazywane bywa dzieciĔstwem telewizyjnym3. Ta codzienna, czĊsto wielogodzinna percepcja
treĞci telewizyjnych przez mđodych odbiorców ma niewątpliwie wielki wpđyw na ich rozwój psychiczny i spođeczny.
Korzystanie przez mđodego odbiorcĊ z telewizji i innych mediów elektroni-cznych w sposób nieprawidđowy moĪe prowadziü do negatywnych zmian w jego osobowoĞci. Kierunek wpđywu przekazów telewizyjnych na dziecko zaleĪy od charakteru odbioru ich treĞci, który moĪe byü: aktywny – bierny, krytyczny – bezkrytyczny, selektywny – nieselektywny (czynniki wewn Ċtrz-ne), a takĪe od zakresu korzystania z telewizji, a wiĊc od wymiaru czasu po-ĞwiĊcanego na jej oglądanie i pory odbioru oraz od rodzaju i tematyki oglą-danych programów (czynniki zewnĊtrzne)4. OkreĞlone skutki odbioru treĞci
telewizyjnych przez dziecko zaleĪą od poziomu jego rozwoju umysđowego, moralnego i etycznego.
1 Dzieci poniĪej trzeciego roku Īycia nie powinny w ogóle oglądaü telewizji. Dzieci w wieku
przedszkolnym nie powinny oglądaü telewizji dđuĪej niĪ póđ godziny dziennie (L. D y c z e -w s k i, Rodzina t-wórcą i przekazicielem kultury, Lublin: TN KUL 2003, s. 173).
2 J. I z d e b s k a, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagroĪenia telewizji,
Biađystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana 1996, s. 17, 23. Pod wzglĊdem czasu, który polskie dzieci poĞwiĊcają na odbiór telewizji, naleĪą one do czođówki europejskiej (tam-Īe, s. 213).
3 TamĪe, s. 5.
4 L. D y c z e w s k i, Media elektroniczne a proces wychowania w rodzinie. Wyzwania dla
edukacji medialnej, w: Rodzina, dziecko, media, red. L. Dyczewski, Lublin: Wydawnictwo
Gaudium 2005, s. 139; M. W r oĔ s k a, Telewizja jako medium oddziađywania na dzieci i
NiedojrzađoĞü psychiczna i emocjonalna dziecka, nieustabilizowany system wartoĞci oraz brak krytycyzmu w odbiorze programów telewizyjnych sprawia-ją, iĪ mđody odbiorca nie potrafi selekcjonowaü, a takĪe krytycznie oceniaü ich treĞci5. Ze wzglĊdu na brak odpowiedniej wiedzy i doĞwiadczenia dziecko
czĊsto nie potrafi zrozumieü, co jest istotne i wartoĞciowe, a co drugorzĊdne w przekazach telewizyjnych6. Najmđodszy odbiorca, mniej wiĊcej do szóstego
roku Īycia, nie potrafi wyznaczyü granicy pomiĊdzy fikcją prezentowaną w te-lewizji a rzeczywistoĞcią7.
Nadmierne oglądanie telewizji przez mđodych odbiorców nie sprzyja ksztađ-towaniu odpowiednich postaw w relacji z tym Ğrodkiem medialnego przekazu. Negatywne skutki nieprawidđowych relacji na pđaszczyĨnie dziecko – tele-wizja moĪna wrĊcz mnoĪyü: potĊgowanie postawy biernoĞci, bezkrytycyzmu i umysđowego lenistwa, osđabienie rozwoju wyobraĨni u dziecka oraz umie-jĊtnoĞci abstrakcyjnego myĞlenia, obniĪenie zdolnoĞci kojarzenia i wniosko-wania, ksztađtowanie relatywizmu poznawczego i moralnego8. Bierny i
bez-krytyczny charakter korzystania przez mđodych odbiorców z mediów, zwđasz-cza z telewizji, moĪe zatem budziü uzasadniony niepokój. PodkreĞlenia wy-maga jednak fakt, iĪ siđa wpđywu negatywnych treĞci telewizyjnych zaleĪy od tego, jaki Ğwiat wartoĞci posiada mđody telewidz.
Niektóre programy telewizyjne mogą zakđóciü wđaĞciwy rozwój psychiczny i emocjonalny najmđodszych odbiorców. TreĞciami przekazywanymi przez
tele-5 D. J u s e w i c z, Dziecko i reklama telewizyjna, w: ĝrodowiska wychowawcze i edukacja
dorosđych w dobie przemian, red. T. Aleksander, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiel-loĔskiego 2003, s. 47.
6 Wedđug badaĔ amerykaĔskich „mniej niĪ pođowa dzieci w wieku przedszkolnym rozumie
zaledwie pođowĊ tego, co ogląda w telewizji” (D y c z e w s k i, Rodzina twórcą i przekazicielem
kultury, s. 166). Kilkuletnie dziecko bezgranicznie wierzy w to, iĪ wszystko, co prezentują
media, jest wiarygodne i prawdziwe. Dziecko z wiekiem uczy siĊ odróĪniaü rzetelne treĞci od tych, które są nieprawdziwe. O wđaĞciwych wyborach wĞród komunikatów medialnych moĪna mówiü dopiero wówczas, gdy odbiorca potrafi w sposób rozwaĪny i krytyczny selekcjonowaü docierające do niego przekazy oraz ma wzglĊdem nich odpowiedni dystans (P a w e đ V I,
In-strukcja pastoralna Communio et progressio, w: KoĞcióđ o Ğrodkach komunikowania myĞli,
red. J. Góral, K. Klauza, CzĊstochowa 1997, s. 222).
7 Z. G r z e g o r s k i, Dialog rodzinny – formacja i korektura wpđywu masowego przekazu,
w: Wychowanie w rodzinie chrzeĞcijaĔskiej, red. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo
Apostol-stwa Modlitwy 1982, s. 476.
8 D y c z e w s k i, Rodzina twórcą i przekazicielem kultury, s. 166-167; J. I z d e b s k a,
Ro-dzinna edukacja medialna dziecka, w: Kompetencje medialne spođeczeĔstwa wiedzy, red.
wizjĊ, które negatywnie oddziađują na rozwój dziecka, są: nadmiernie ekspo-nowane obrazy przemocy, przestĊpczoĞci i pornografii9, propaganda,
promo-wanie konsumpcyjnego stylu Īycia oraz dominacja obrazu w telewizji, a w kon-sekwencji marginalizacja sđowa10.
Przedstawiane w telewizji obrazy przemocy stopniowo ksztađtują osobo-woĞü mđodego odbiorcy. OczywiĞcie ogromne znaczenie ma iloĞü czasu po-ĞwiĊcanego na percepcjĊ tego typu przekazów. JeĪeli dziecko jest czĊstym odbiorcą programów nasyconych agresją, to wówczas ich wpđyw moĪe pro-wadziü do niekorzystnych zmiany w róĪnych sferach jego osobowoĞci. Zbyt czĊste oglądanie w telewizji obrazów grozy, przemocy i okrucieĔstwa moĪe prowadziü do wzrostu agresywnoĞci u dziecka11.
Najbardziej niepokojącym skutkiem oddziađywania na dziecko scen prze-mocy prezentowanej w telewizji jest obniĪenie jego wraĪliwoĞci moralnej – zjawisko to zwane jest desensytyzacją. Agresywne treĞci telewizyjne, szcze-gólnie, gdy są wielokrotnie powtarzane i nasycone emocjonalnie, z wielką siđą oddziađują na dzieciĊcą psychikĊ. U mđodych odbiorców telewizji moĪna za-obserwowaü zmniejszenie lub utratĊ wraĪliwoĞci na ból, cierpienie i nieszczĊ-Ğcie drugiego czđowieka, jak równieĪ nieczuđoĞü na agresjĊ w Īyciu spođecz-nym12. Co prawda, prezentowane w telewizji sceny brutalnoĞci i destrukcji nie
zawsze są czynnikiem popychającym mđodych ludzi do aktów przemocy, jed-nak niewątpliwie przyzwyczajają one odbiorców do agresywnych i
drastycz-9 Media czĊsto kreują fađszywy obraz Ğwiata poprzez „wyolbrzymianie obrazu patologii
spo-đecznej – nadmierne eksponowanie scen gwađtu, grozy, przemocy i seksualizmu przy jednoczes-nym braku gruntownej analizy spođecznej sytuacji” (J. G a j d a, Media audiowizualne –
wpđy-wowe Ğrodowisko wychowawcze dziecka: zagroĪenia, szanse, profilaktyka, w: Dziecko i media elektroniczne – nowy wymiar dzieciĔstwa. Telewizja i inne mass media w Īyciu dziecka – wy-zwaniem dla edukacji medialnej, red. J. Izdebska, T. Sosnowski, t. I, Biađystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana 2005, s. 144).
10 A. W r ó b e l, Pedagogika wobec medialnej manipulacji, w: Pedagogiczne drogowskazy,
red. B. JuraĞ-Krawczyk, B. ĝliwerski, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2000, s. 129.
11 J. G a j d a, S. J u s z c z y k, B. S i e m i e n i e c k i, K. W e n t a, Edukacja medialna,
To-ruĔ: Wydawnictwo Adam Marszađek 2004, s. 121; I z d e b s k a, Rodzinna edukacja medialna
dziecka, s. 381.
12 „CzĊsto […] powtarzane bodĨce przestają byü stymulujące, pojawia siĊ zobojĊtnienie na
tego typu sceny, które, aby mogđy wywođaü reakcjĊ dziecka, muszą byü coraz bardziej dra-styczne” (J. I z d e b s k a, Multimedia zagraĪające wspóđczesnemu dziecku, w: Dziecko i media elektroniczne – nowy wymiar dzieciĔstwa. Komputer i Internet w Īyciu dziecka i obraz jego dzieciĔstwa, red. J. Izdebska, T. Sosnowski, t. II, Biađystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie
nych zachowaĔ13. Telewizja ma ogromny wpđyw na mđodego widza przede
wszystkim z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, Īe na jej odbiór dziecko poĞwiĊca mnóstwo czasu, po drugie dlatego, Īe psychika dziecka jest bardzo plastyczna i w konsekwencji bardzo podatna na wpđywy14. A zatem
nieracjo-nalne korzystanie z telewizji, a w szczególnoĞci percepcja negatywnych prze-kazów, moĪe byü szkodliwa dla dopiero ksztađtującej siĊ osobowoĞci dziecka.
Analizując relacje na pđaszczyĨnie dziecko–telewizja nie sposób pominąü zjawiska, jakim jest uzaleĪnienie od telewizji. Obecnie coraz wiĊcej mđodych odbiorców jest uzaleĪnionych od korzystania z mediów elektronicznych, tj. od telewizji i komputera (gier komputerowych, Internetu). Odbiorcy uzaleĪnieni od telewizji korzystają z niej nawet po kilkadziesiąt godzin tygodniowo. Kon-sekwencją tego jest ograniczenie czasu poĞwiĊcanego na pracĊ i aktywny od-poczynek. Nie pozostaje to równieĪ bez wpđywu na sferĊ kontaktów interper-sonalnych mđodych telewidzów15. W sytuacji, gdy codzienne oglądanie
telewi-zji pochđania mđodemu odbiorcy wiele godzin, wypierając inne, waĪne dla jego prawidđowego rozwoju zajĊcia, dominują negatywne skutki na pđaszczyĨnie relacji dziecka z tym medium16.
PRZYGOTOWANIE DZIECKA W RODZINIE DO ODBIORU TELEWIZJI Percepcja programów prezentowanych w telewizji zaleĪy od osobowoĞci dziecka, a wiĊc przede wszystkim od tego, jaki ma ono system wartoĞci. Naj-mđodszy odbiorca treĞci telewizyjnych znajduje siĊ dopiero na początku drogi ku rozwojowi wđasnej osobowoĞü. Dla jej uksztađtowania wielkie znaczenie ma rodzina, która jest najlepszym i najbardziej naturalnym Ğrodowiskiem, ko-niecznym dla prawidđowego rozwoju dziecka oraz odpowiedniego uksztađ-towania jego osobowoĞci17.
13 M. B r a u n - G ađ k o w s k a, Potrzeba pedagogiki mediów, w: Kultura w krĊgu wartoĞci,
red. L. Dyczewski, Lublin: TN KUL 2001, s. 156; J. C h w a s z c z, M. P i e t r u s z k a, D. S i -k o r s -k i, Media, Lublin: Wydawnictwo KUL, Wydawnictwo Gaudium 2005, s. 119-120, 129; I z d e b s k a, Media elektroniczne, s. 140.
14 W r oĔ s k a, Telewizja jako medium..., s. 13-14.
15 B r a u n - G ađ k o w s k a, Potrzeba pedagogiki mediów, s. 156.
16 J. K o m o r o w s k a, Telewizja a wychowanie w rodzinie i zdrowie psychiczne dziecka,
w: KoĞcióđ a Ğrodki spođecznego przekazu, red. J. Chrapek, Warszawa: Pallottinum 1990, s. 124.
17 E. K a s z t e l a n, Stan zareklamowania. Reklama wobec dziecka w Ğrodkach masowego
Negatywne oddziađywanie telewizji na dziecko, bĊdące skutkiem nieracjo-nalnego z niej korzystania, jak równieĪ czĊstego odbioru negatywnych treĞci, jest wyzwaniem dla rodzinnej edukacji telewizyjnej. NaleĪy chroniü dziecko przed zagroĪeniami, jakie stwarza telewizja. Konieczne jest podjĊcie dziađaĔ wychowawczych, mających na celu przygotowanie dziecka do odbioru prze-kazów telewizyjnych, a tym samym zđagodzenie negatywnych skutków ich oddziađywania. Rodzina stanowi podstawowe i najwaĪniejsze Ğrodowisko wy-chowania dziecka, które jako pierwsze i najbliĪsze najintensywniej na nie od-dziađuje. Rodzinne Ğrodowisko Īycia dziecka stanowi fundamentalne miejsce jego rozwoju i ksztađtowania siĊ struktur osobowoĞci. NajwiĊkszy wpđyw for-macyjny w dziedzinie przygotowania dzieci do korzystania z telewizji i in-nych mediów mają wđaĞnie rodzice18. Z uwagi na to edukacja telewizyjna
dziecka powinna byü realizowana przede wszystkim na pđaszczyĨnie rodziny. Podstawowym celem rodzinnego wychowania telewizyjnego powinno byü przygotowanie dziecka do korzystania z telewizji. Proces rodzinnej edukacji telewizyjnej powinien zmierzaü do uksztađtowania w mđodych odbiorcach okreĞlonych kompetencji odbioru telewizji. Kompetencje medialne19, które
powinny byü ksztađtowane i rozwijane w ramach wychowania audiowizual-nego dzieci, to przede wszystkim umiejĊtnoĞü selektywnego wyboru mediów i przekazów medialnych oraz krytycznego i aktywnego ich odbioru20.
Fundamentalną funkcją rodziny jest socjalizacja, a w jej ramach przygoto-wanie dziecka do aktywnego uczestnictwa w kulturze medialnej. Rodzice, wprowadzając dziecko w Ğrodowisko medialne, z peđną odpowiedzialnoĞcią powinni wyznaczaü mđodym odbiorcom zakres kontaktów z róĪnymi Ĩródđami
18 NajwiĊksze i najbardziej znaczące oddziađywanie na dziecko ma Ğrodowisko rodzinne,
gdyĪ jego wpđyw rozpoczyna siĊ juĪ w najwczeĞniejszym etapie Īycia, w którym osobowoĞü dziecka jest bardzo plastyczna i bardzo podatna na otoczenie (L. D y c z e w s k i, Rodzina polska
i kierunki jej przemian, Warszawa: OĞrodek Dokumentacji i Studiów Spođecznych 1981, s. 208).
19 Kompetencja medialna to „[…] wyposaĪenie dzisiejszego czđowieka w takie
umiejĊtno-Ğci, które w nowoczesnym spođeczeĔstwie pomagają mu wszechstronnie korzystaü z mediów dla swojego peđnego rozwoju” (t e nĪ e, KoniecznoĞü kompetencji medialnej w rodzinie, w:
Rodzi-na, dziecko, media, red. L. Dyczewski, Lublin: Wydawnictwo Gaudium 2005, s. 345).
Gđów-nym celem kompetencji medialnej jest „nie tyle ochrona siebie przed negatywGđów-nymi skutkami oddziađywania mediów, co przede wszystkim wszechstronne przygotowanie do coraz lepszego wykorzystywania mediów […] dla rozwoju swojej osobowoĞci” (tamĪe, s. 348).
20 J. I z d e b s k a, Dziecko i rodzina polska wobec zagroĪeĔ telewizji i innych mediów, w:
Rodzina XX wieku wobec dobra dziecka, t. II: W sđuĪbie dziecka, red. J. Wilk, Lublin: Katedra
wpđywów spođecznych, a w szczególnoĞci z telewizją21. Odbiór telewizji przez
dzieci odbywa siĊ przewaĪnie w Ğrodowisku rodzinnym. Stwarza to rodzicom doskonađą okazjĊ do prawidđowego ukierunkowania relacji, jakie zachodzą po-miĊdzy dzieckiem a telewizją. PodkreĞlenia wymaga fakt, iĪ rodzinna eduka-cja telewizyjna powinna byü prowadzona systematycznie, od pierwszych lat Īycia dziecka, bowiem tylko wtedy bĊdzie ona miađa szansĊ na peđną realizacjĊ.
NiezbĊdny jest udziađ rodziców w procesie przygotowania dziecka do ko-rzystania z telewizji i ksztađtowania jego kompetencji audiowizualnych. Zain-teresowanie rodziców tym, w jaki sposób dziecko korzysta z telewizji, po-woduje, iĪ sposób i zakres odbioru przekazywanych przez nią treĞci jest pra-widđowy, jeĞli chodzi o wymiar czasu korzystania z telewizji, porĊ odbioru programów, rodzaj i tematykĊ odbieranych programów oraz charakter odbioru22.
Rodzice powinni wprowadziü konkretne zasady dotyczące dostĊpu dziecka do telewizji. Podstawową zasadą korzystania z telewizji powinien byü umiar, czyli zdolnoĞü wyboru niektórych tylko programów oraz okreĞlenie czasu, przeznaczonego na ich odbiór23. DoroĞli powinni ksztađtowaü w dziecku
zdol-noĞü wyboru wĞród treĞci, które prezentuje telewizja24. Na rodzicach
spo-czywa odpowiedzialnoĞü za to, ile czasu dziecko spĊdza przed telewizorem oraz jakie informacje z niego odbiera. Wybór programu dla dziecka nie moĪe byü przypadkowy. DoroĞli powinni pozwalaü dziecku na oglądanie tylko ta-kich programów, które są odpowiednie dla jego wieku i rozwoju psychicz-nego. A zatem konieczne jest wprowadzenie zakazu oglądania treĞci, które mogą zakđócaü wđaĞciwy rozwój psychiczny i emocjonalny najmđodszych od-biorców (scen okrucieĔstwa, grozy, przemocy, erotyki). Kontrola oglądanych przez dziecko programów, prowadzona przez dorosđych, moĪe wpđynąü na to,
21 A. J a c h n i s, J. F. T e r e l a k, Psychologia konsumenta i reklamy, Bydgoszcz: Oficyna
Wydawnicza Branta 1998, s. 292-293.
22 I z d e b s k a, Rodzinna edukacja medialna dziecka, s. 383.
23 Dziecko nie powinno nigdy oglądaü w krótkim czasie wielu programów, gdyĪ nie ma
wówczas miejsca na ich przeanalizowanie i wđaĞciwe zrozumienie (M. B r a u n G a đ k o w -s k a, Wykorzy-stanie Ğrodków masowego przekazu w procesie wychowania rodzinnego, w: Wy-chowanie w rodzinie chrzeĞcijaĔskiej, red. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa
Modlitwy 1982, s. 465).
24 J. N a g ó r n y, Dziecko wĞród mediów. Wychowanie w rodzinie do korzystania ze
iĪ odbiór przekazów telewizyjnych bĊdzie w pozytywny sposób ksztađtowaü mđodego odbiorcĊ, nie zuboĪając go psychicznie25.
Zadaniem rodziców jest aktywne wspóđuczestnictwo razem z dzieckiem w odbiorze treĞci telewizyjnych. DziĊki temu doroĞli bĊdą mogli oceniü, w ja-ki sposób dziecko odbiera programy telewizyjne oraz poznaü odczucia, jakie wywođują w nim treĞci zawarte w owych programach. Rodzice powinni byü Ğwiadomi tego, jakie treĞci z telewizji odbiera ich dziecko. Wspólne oglądanie telewizji daje rodzicom moĪliwoĞü kontroli nad tym, jakie informacje z tele-wizji odbiera ich dziecko, a takĪe moĪliwoĞü wyjaĞniania niezrozumiađych dla niego treĞci26. Wspólne uczestnictwo w odbiorze przekazów telewizyjnych jest
równieĪ okazją do zapoznania dziecka z tym, jaki system wartoĞci mają ro-dzice oraz jaki jest ich stosunek do wartoĞci propagowanych w telewizji. Ro-dzice powinni przekazywaü dziecku okreĞlone normy, wartoĞci i wzory za-chowaĔ, a nastĊpnie pomagaü mu zbudowaü wđasny system wartoĞci.
Konieczny jest dialog na pđaszczyĨnie rodziny ogniskujący siĊ wokóđ treĞci zawartych w programach telewizyjnych. OczywiĞcie niezbĊdnym warunkiem prowadzenia dyskusji jest wspólne obejrzenie programu. Dziecko czuje po-trzebĊ dyskusji o treĞciach, których dostarcza mu telewizja. Rozmowa z do-Ğwiadczonym odbiorcą mediów moĪe byü bardzo pomocna w wyjaĞnieniu dziecku niezrozumiađych dla niego zagadnieĔ. Rozmowa nie tylko uđatwia dziecku lepsze zrozumienie tego, co przekazuje telewizja, ale równieĪ uczy je aktywnej oceny etycznej treĞci, które do niego docierają27. W konsekwencji
sđuĪy to wychowaniu dziecka do „umiarkowanego, krytycznego, czujnego i ostroĪnego”28 korzystania z telewizji. PodkreĞliü naleĪy jednak, iĪ ma to byü
dialog rodziców z dzieckiem (nie monolog osoby dorosđej) dotyczący wspól-nie obejrzanego programu, oparty na wzajemnej wymiawspól-nie sądów, opinii i re-fleksji na temat problematyki moralnej i poznawczej treĞci telewizyjnych.
Badania wskazują, Īe analizowanie wspólnie z dzieckiem przekazów tele-wizyjnych powoduje, iĪ nawet programy nasycone przemocą i okrucieĔstwem
25 M. B r a u n - G ađ k o w s k a, I. U l f i k - J a w o r s k a, Zabawa w zabijanie.
Oddziađywa-nie przemocy prezentowanej w mediach na psychikĊ dzieci, Lublin: Wydawnictwo Gaudium
2002, s. 61; G a j d a, Media audiowizualne, s. 148-149; I z d e b s k a, Rodzina, dziecko,
telewi-zja, s. 274-275.
26 J. G a j d a, Dziecko przed telewizorem, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków
Zawodowych 1983, s. 49; K a s z t e l a n, Stan zareklamowania, s. 164.
27 M. S o k ođ o w s k i, Telewizyjny Ğwiat agresji, „Edukacja Medialna” 4(1998), s. 18, 21. 28 N a g ó r n y, Dziecko wĞród mediów, s. 36.
mają na najmđodszych odbiorców mniejszy wpđyw negatywny29. Jest to bardzo
waĪny argument, przemawiający za tym, iĪ dyskusja dorosđych z mđodym od-biorcą, dotycząca przekazów telewizyjnych, jest rzeczą konieczną i niezbĊdną. Rodzice bowiem mogą minimalizowaü negatywne oddziađywanie róĪnych pro-gramów poprzez rozmowĊ z dzieckiem na temat ich treĞci.
Janusz Gajda wymienia trzy podstawowe powody, dla których powinno siĊ prowadziü z dzieümi dyskusjĊ na temat oglądanego programu. Po pierwsze – dziecko po obejrzeniu programu znajduje siĊ pod wpđywem silnych przeĪyü emocjonalnych i czuje potrzebĊ podzielenia siĊ swoimi wraĪeniami. Po drugie – dziecko czĊsto nie jest w stanie odpowiednio zrozumieü cađej treĞci pro-gramu, dlatego konieczne jest wyjaĞnienie mu niezrozumiađych kwestii. I wre-szcie po trzecie – dyskusja pozwala lepiej zrozumieü przekaz telewizyjny, a konfrontacja argumentów innych domowników oglądających program uđat-wia dokonanie jego trafnej oceny30.
UDZIAĐ RODZICÓW
W PROCESIE KSZTAĐTOWANIA KOMPETENCJI MEDIALNYCH DZIECKA Skutki oddziađywania treĞci telewizyjnych zaleĪą przede wszystkim od kompetencji odbiorców. To, czy odbiór telewizji przyniesie takie czy inne re-zultaty, zaleĪy od tego, w jaki sposób dziecko korzysta z telewizji. Dlatego niezwykle waĪną, choü nieđatwą kwestią jest rozwijanie w dziecku zdolnoĞci dokonywania wyboru przekazów telewizyjnych oraz zdolnoĞci oceny zawarto-Ğci programu. UmiejĊtnoĞü tĊ naleĪy rozwijaü w dziecku juĪ od najmđodszych lat. W ciągu pierwszych lat Īycia dziecka ksztađtują siĊ okreĞlone nawyki od-bioru telewizji. JeĪeli odbiorca w dzieciĔstwie nie nauczy siĊ korzystaü z te-lewizji w sposób racjonalny, to póĨniej trudno to zmieniü.
W trosce o wđaĞciwy rozwój dziecka rodzice mają za zadanie wskazaü mu prawidđową drogĊ w obcowaniu ze Ğwiatem telewizyjnym. Obowiązkiem rodzi-ców jest edukacja dziecka w dziedzinie przekazów telewizyjnych. Przygotowa-nie dziecka do odbioru telewizji polega na rozwijaniu w nim okreĞlonych kom-petencji medialnych, tj. wyrabianiu umiejĊtnoĞci selektywnego wyboru okre-Ğlonych programów oraz aktywnego i krytycznego odbioru zawartych w nich treĞci.
29 I z d e b s k a, Rodzina, dziecko, telewizja, s. 229. 30 G a j d a, Dziecko przed telewizorem, s. 43-44.
Rodzinna edukacja telewizyjna powinna mieü na celu uksztađtowanie po-stawy selektywnego wyboru mediów i treĞci przez nie przekazywanych. Roz-wijanie postawy selektywnej wymaga duĪego wysiđku intelektualnego i mo-ralnego. Odbiorca wykazujący tĊ postawĊ, dokonując selekcji wĞród przeka-zów telewizyjnych, rezygnuje z odbioru szkodliwych treĞci i wybiera tylko te, które są wartoĞciowe. Wybór okreĞlonego programu powinien byü Ğwiadomy, rozwaĪny, odpowiedzialny i poprzedzony oceną. Wybór ten powinien byü opar-ty na bazie stađych kryteriów – moralnych, spođecznych, religijnych i esteopar-tycz- estetycz-nych31. Rodzice w ramach rodzinnej edukacji telewizyjnej powinni uczyü
dzie-cko, jak dokonywaü sđusznych wyborów wĞród treĞci, które przekazuje tele-wizja i w konsekwencji wyksztađciü w nim postawĊ selektywną.
Kolejną kompetencją medialną, do której uksztađtowania powinna zmierzaü edukacja audiowizualna dziecka w rodzinie, jest krytyczny stosunek do treĞci telewizyjnych. Postawa krytyczna wobec telewizji jest oznaką niezaleĪnego myĞlenia odbiorcy. Osoba o tej postawie nie odbiera treĞci prezentowanych w telewizji w sposób đatwowierny, lecz poddaje je gđĊbokiej analizie. Jedno-stka z uksztađtowaną postawą krytyczną korzysta z telewizji w sposób do-gđĊbny, kreatywny i twórczy z odpowiednim dystansem emocjonalnym wobec przekazywanych w niej treĞci. Krytyczny odbiór programu polega na peđnym, cađoĞciowym odbiorze zawartych w nim treĞci z duĪym zaangaĪowaniem in-telektualnym. Dla uksztađtowania tej postawy konieczna jest znajomoĞü jĊzyka telewizji, jak równieĪ mechanizmów oddziađywania telewizji na odbiorcĊ32.
Pierwszych kilka lat Īycia jest takim okresem w rozwoju psychicznym czđowieka, w którym brak krytycyzmu jest czymĞ naturalnym. U najmđod-szego odbiorcy zdolnoĞci krytyczne nie są jeszcze wyksztađcone, dlatego bar-dzo đatwo ulega on sugestiom. Dziecko nie podwaĪa sđusznoĞci tego, co mówią doroĞli – rodzice, nauczyciele, osoby wystĊpujące w telewizji – nawet wówczas, gdy są to treĞci sprzeczne. Dzieje siĊ tak dlatego, gdyĪ dzieci nie mają jeszcze wyrobionego zmysđu oceny, a co za tym idzie, są bardzo naraĪone na zđe wpđywy telewizji33.
31 B r a u n - G ađ k o w s k a, U l f i k - J a w o r s k a, Zabawa w zabijanie, s. 117; A. L e p a,
Media a postawy,ĐódĨ: Archidiecezjalne Wydawnictwo Đódzkie 2003, s. 117-123.
32 L e p a, Media a postawy, s. 110-116.
33 Najmđodsze dziecko szuka autorytetów i wzorów do naĞladowania, które nastĊpnie
bez-krytycznie naĞladuje. Dziecko poszukuje wzorów do naĞladowania zarówno w swoim bezpo-Ğrednim otoczeniu, jak i w Ğrodowisku medialnym. Najmđodszy odbiorca nie rozumie czy okre-Ğlone postacie z mediów są godne tego, aby siĊ na nich wzorowaü. Tymczasem niektóre z tych osób mogą mieü zđy wpđyw na rozwój i ksztađtowanie osobowoĞci dziecka. Obowiązkiem
ro-Czđowiek dorosđy powinien mieü wypracowany dystans wobec programów telewizyjnych, przejawiający siĊ w krytycznej, roztropnej i wnikliwej ocenie ich zawartoĞü. Niestety nie wszyscy doroĞli odbiorcy osiągają dojrzađoĞü pod tym wzglĊdem. Niektórzy z nich pozostają bezkrytyczni. Dla nich odbiór kul-tury masowej „nie jest Ğrodkiem do celu, ale celem samym w sobie”34. Odbiór
telewizji nie moĪe byü bierny i powierzchowny, powinien byü peđny i cađoĞ-ciowy, charakteryzujący siĊ duĪym zaangaĪowaniem intelektualnym i emocjo-nalnym. JuĪ od najmđodszych lat naleĪy uczyü dziecko samodzielnoĞci my-Ğlenia w obcowaniu ze Ğwiatem telewizji. Konieczne jest ksztađtowanie po-stawy krytycznej i twórczej. Tylko wówczas kontakt odbiorcy z telewizją bĊ-dzie przebiegađ z poĪytkiem dla jego rozwoju. NaleĪy wypracowaü w bĊ-dziecku umiejĊtnoĞü aktywnej oceny etycznej przekazów telewizyjnych, aby nie ule-gađo ono biernie sugestiom treĞci przez nie przekazywanych35.
NiezbĊdną postawą wobec telewizji jest równieĪ postawa twórczej aktyw-noĞci. Osoba, która odbiera treĞci telewizyjne w sposób aktywny, nie ulega đa-two ich wpđywowi, lecz potrafi korzystaü z nich z poĪytkiem dla wđasnego rozwoju. Jednostka wykazująca tĊ postawĊ nie ogranicza swojej aktywnoĞci jedynie do kontaktu z telewizją, lecz rozwija gđównie wđasną twórczoĞü, przy-pisując jej wyĪszą pozycjĊ niĪ aktywnoĞci związanej z odbiorem przekazów telewizyjnych36.
WyĪej wymienione postawy wobec telewizji naleĪy rozwijaü w dziecku juĪ od najmđodszych lat. WđaĞciwie uksztađtowana postawa selektywnego wyboru mediów telewizyjnych i treĞci przez nie przekazywanych oraz postawa kry-tycznego i aktywnego odbioru przekazów telewizyjnych jest niezbĊdnym wa-runkiem prawidđowego korzystania z telewizji.
Ksztađtowanie powyĪszych kompetencji medialnych mđodego odbiorcy, a tym samym przygotowanie go do spotkania z telewizją, moĪe byü realizowane w róĪnych Ğrodowiskach. Edukacja telewizyjna powinna byü prowadzona nie tylko w rodzinie. Inną instytucją socjalizacji dziecka jest szkođa, a w niej szkol-na edukacja medialszkol-na, a wiĊc równieĪ edukacja telewizyjna, która moĪe byü dziców jest osđabienie wpđywu negatywnych postaw i zachowaĔ postaci z mediów poprzez ko-mentarz uđatwiający ich wđaĞciwe zrozumienie oraz stosowaną ocenĊ (N a g ó r n y, Dziecko
wĞród mediów, s. 17).
34 M. B r a u n - G ađ k o w s k a, Wychowanie do korzystania ze Ğrodków masowego
prze-kazu, w: KoĞcióđ a kultura masowa, red. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa
Mod-litwy 1984, s. 198.
35 N a g ó r n y, Dziecko wĞród mediów, s. 24-25. 36 L e p a, Media a postawy, s. 123-129.
realizowana w ramach samodzielnego przedmiotu lub poprzez ĞcieĪkĊ miĊ-dzyprzedmiotową zorientowaną na wychowanie medialne, w tym telewizyjne. Edukacja telewizyjna powinna byü realizowana równieĪ przez paĔstwo (w for-mie okreĞlonej polityki spođecznej i medialnej), przez KoĞcióđ (w ramach ka-techez zogniskowanych wokóđ problematyki medialnej), przez organizacje na szczeblu miĊdzynarodowym (poprzez konferencje poĞwiĊcone tematyce me-dialnej), a wreszcie przez samą telewizjĊ (poprzez odpowiednie programy edukacyjne bĊdące Ğrodkiem wychowania telewizyjnego).
ZAGROĩENIA DLA RODZINNEJ EDUKACJI TELEWIZYJNEJ
Dzieci od najmđodszych lat ksztađtują pewien schemat relacji z mediami, a w szczególnoĞci z telewizją. Z uwagi na to, iĪ najczĊstszym miejscem od-bioru telewizji jest dom rodzinny, rodzice mają decydujący wpđyw na wy-ksztađcenie okreĞlonych nawyków oglądania telewizji przez dzieci, dotyczących iloĞci czasu poĞwiĊcanego na odbiór telewizji, rodzaju oglądanych programów oraz sposobu ich odbioru. Dzieci w tym wzglĊdzie są kopią swoich rodziców. To wđaĞnie od rodziców mđodzi widzowie uczą siĊ konkretnych wzorów ko-rzystania z telewizji37.
Rodzice czasami nie są w stanie nauczyü dziecka wđaĞciwego odbioru te-lewizji, gdyĪ sami nie potrafią umiejĊtnie z niej korzystaü38, a czĊsto są wrĊcz
uzaleĪnieni od telewizji. W wielu domach telewizor zajmuje najwaĪniejsze miejsce. JeĪeli doroĞli codziennie mnóstwo czasu poĞwiĊcają na odbiór tele-wizji i jest to jedyna forma spĊdzania przez nich wolnego czasu, to podobne nawyki wytwarzają siĊ równieĪ u ich dzieci39. Najskuteczniejszą metodą
wy-chowawczą jest osobisty przykđad. Podstawowym warunkiem wychowania dziecka do wđaĞciwego korzystania z telewizji i innych mediów jest osobiste
37 D y c z e w s k i, Rodzina twórcą i przekazicielem kultury, s. 163. Oddziađywanie wzorów
osobowych rodziców na dziecko odbywa siĊ poprzez obserwacjĊ i naĞladowanie rodziców przez dziecko (I z d e b s k a, Rodzina, dziecko, telewizja, s. 276.).
38 „Media gwađtownie siĊ rozwijają, lecz ich uĪytkownicy […] pozostają na poziomie
swo-istego analfabetyzmu, tzn. nie potrafią uĪywaü mediów dla swojego rozwoju” (D y c z e w s k i,
KoniecznoĞü kompetencji medialnej w rodzinie, s. 337).
39 ZaleĪnoĞü tĊ potwierdzają badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych przez A.
Hus-ton, D. Zillmanna, J. Bryanta (J. I z d e b s k a, Telewizja i inne media zagraĪające wspóđczesnej rodzinie, w: Media a edukacja, materiađy II MiĊdzynarodowej Konferencji, 18-21 kwietnia 1998 r., red. W. Strykowski, PoznaĔ: Wydawnictwo eMPi2 1998, s. 204).
odniesienie rodziców do Ğrodków medialnego przekazu40. A zatem, jeĪeli
ro-dzice odbierają przekazy telewizyjne selektywnie, wybierając tylko te, które są wartoĞciowe, oraz krytycznie, poddając ich zawartoĞü wnikliwej ocenie, to moĪna oczekiwaü, iĪ kontakt dziecka z telewizją równieĪ bĊdzie aktywny.
Media elektroniczne czĊsto zakđócają organizacjĊ Īycia rodzinnego, gdyĪ wypeđniają wiĊkszoĞü wolnego czasu wszystkim domownikom. Codzienne oglądanie telewizji zajmuje niekiedy dzieciom, jak równieĪ ich rodzicom tak duĪo czasu, iĪ utrudnia im wzajemny kontakt. Wielogodzinny odbiór progra-mów telewizyjnych czĊsto cađkowicie wypeđnia czđonkom rodziny kaĪdą wolną chwilĊ, zabierając im czas, który powinien byü przeznaczony na wspólne przebywanie i rozmowy. Nieracjonalne korzystanie z telewizji moĪe wiĊc staü siĊ Ĩródđem dezintegracji rodziny. W konsekwencji nadmiernego oglądania telewizji wiĊzi rodzinne ulegają osđabieniu. Skupienie siĊ domowników przed telewizorem wbrew pozorom nie przyczynia siĊ do integracji rodziny. Nawet wówczas, gdy telewizja oglądana jest wspólnie przez czđonków rodziny, brakuje pomiĊdzy nimi kontaktu oraz rozmów zarówno w czasie emisji pro-gramu, jak i po jego zakoĔczeniu41. M. Braun-Gađkowska stwierdza, iĪ
oglą-dając telewizjĊ czđonkowie rodziny mogą „spĊdzaü wiĊcej czasu obok siebie, ale nie z sobą”42.
Wpđyw przekazów telewizyjnych na dziecko czĊsto pozbawiony jest kon-troli wychowawczej ze strony rodziców. Oglądane programy telewizyjne do-starczają dziecku treĞci do rozmów z rodzicami. Niestety rodzice rzadko roz-mawiają z dzieckiem o odczuciach, jakie wywođują w nim przekazy telewi-zyjne. Rodzicie nie wykorzystują szansy wychowawczej, jaką daje im co-dzienne, wspólne oglądanie telewizji. DoroĞli rzadko pomagają dziecku zrozu-mieü oglądane programy. Tymczasem analizowanie razem z dzieckiem róĪ-nych treĞci telewizyjnych rozwija jego krytycyzm i uczy go aktywnego odbio-ru telewizji43. Dziecko bez pomocy dorosđych czĊsto nie jest w stanie
wđaĞ-ciwe zrozumieü treĞci programu. Mđody odbiorca nieprzygotowany do kryty-cznego odbioru przekazów telewizyjnych jest wobec nich zupeđnie bezbronny. Telewizja czĊsto zakđóca proces socjalizacji dziecka w rodzinie. Niestety, obecnie coraz czĊĞciej to nie rodzice, ale telewizja i inne media mają
decydu-40 N a g ó r n y, Dziecko wĞród mediów, s. 31.
41 D y c z e w s k i, Rodzina twórcą i przekazicielem kultury, s. 157159, 166167; I z d e b
-s k a, Dziecko i rodzina pol-ska, -s. 415.
42Wykorzystanie Ğrodków masowego przekazu, s. 460. 43 I z d e b s k a, Rodzina, dziecko, telewizja, s. 235-237.
jący wpđyw na modelowanie osobowoĞci dziecka, a wiĊc równieĪ konstru-owanie jego Ğwiata wartoĞci. Telewizja staje siĊ coraz potĊĪniejszą instytucją socjalizacji dzieci, oddziađującą na postawy mđodych odbiorców znacznie sil-niej, niĪ wzory i modele postaw i zachowaĔ przekazywane im przez rodziców. ZastĊpowanie albo wyrĊczanie rodziców przez telewizjĊ w peđnieniu przez nich funkcji socjalizacyjnej jest niepokojące z punktu widzenia rozwoju dziecka. Co gorsza, telewizja staje siĊ gđówną agendą socjalizacji dziecka czĊsto za zgodą i akceptacją rodziców. Rodzice Ğwiadomie rezygnują z najwaĪniejszej roli, jaką mają do wypeđnienia – wychowawców wđasnych dzieci44.
Wychowa-wcą dziecka, coraz czĊĞciej niestety jedynym, staje siĊ telewizja.
DoroĞli czĊsto starają siĊ zaspokoiü jedynie materialne potrzeby dziecka nie dbając o jego potrzeby psychiczne. Telewizor jest czasem jedynym towa-rzyszem dziecka w mieszkaniu. Samotnemu dziecku, pozbawionemu kontaktu z rodzicami, pustkĊ wypeđnia telewizja, w której dziecko szuka „przyjaciela, opiekuna i nauczyciela”45. Tym samym telewizja kompensuje dziecku brak kon-taktów z rodzicami, brak Ğrodowiska rodzinnego.
Szczególnie niebezpieczne w procesie wychowania dziecka jest traktowa-nie telewizji jako elektronicznej niaĔki w opiece nad dzieckiem. Niektórzy ro-dzice uwaĪają telewizjĊ za niaĔkĊ, która zajmuje siĊ dzieümi wtedy, gdy doroĞli nie mają na to czasu albo ochoty, gdy są zmĊczeni albo zdenerwowani. Rodzice czują siĊ spokojni, gdy dziecko jest w domu. Niestety, nie zawsze zwracają oni uwagĊ na treĞci, które docierają do dziecka z ekranu telewizora. Tym samym treĞci telewizyjne bez przeszkód wkraczają w Īycie najmđod-szego odbiorcy nie skupiając na sobie uwagi jego rodziców46. Kiedy rodzicom
brakuje czasu na wychowanie dziecka, na uksztađtowanie jego osobowoĞci, robi to za nich telewizja.
WNIOSKI KOēCOWE
„WđaĞciwie wybieraü i czyniü godziwy uĪytek z odbioru”47 – to
podsta-wowe zadanie wychowania telewizyjnego odbiorcy. Ksztađtowanie
umiejĊtno-44 T aĪ, Media elektroniczne, s. 142; K a s z t e l a n, Stan zareklamowania, s. 96-97. 45 I. S a m b o r s k a, Dziecko i telewizja. Reklamy i bajki telewizyjne a zachowania j
Ċzy-kowe wspóđczesnego przedszkolaka, Bielsko-Biađa: Wydawnictwo Akademii
Techniczno-Huma-nistycznej 2004, s. 115.
46 S o k ođ o w s k i, Telewizyjny Ğwiat agresji, s. 14, 21-22.
Ğci wđaĞciwego korzystania z telewizji wymaga przygotowania. Wychowanie dziecka do selektywnego, krytycznego i aktywnego odbioru telewizji jest pod-stawowym zadaniem rodziców w ramach rodzinnej edukacji telewizyjnej. Ro-dzice od najmđodszych lat pomagają dziecku wybraü okreĞloną drogĊ kontaktu z telewizją. Wybór tej drogi jest sprawą ogromnej wagi, bowiem odbiorca kroczy nią póĨniej cađe Īycie. Pierwsze relacje dziecka z telewizją są nie-zwykle waĪne, stają siĊ bowiem drogowskazem do poruszania siĊ w Ğwiecie telewizyjnym. Gdy dorosđy odbiorca ma problem z wyborem lub oceną treĞci telewizyjnych, czyli, mówiąc dalej metaforycznie, staje na rozdroĪu i nie wie, którą wybraü z dróg, pomocą sđuĪą mu wówczas doĞwiadczenia telewizyjne, jakie wyniósđ z dzieciĔstwa. Niestety nie zawsze jest to pomoc, czasem jest to przeszkoda w prawidđowym obcowaniu z telewizją.
Telewizja jest tylko „narzĊdziem w rĊku” odbiorcy, którego moĪe on uĪy-waü w sposób wđaĞciwy lub nieprawidđowy. W literaturze dominuje przekona-nie przede wszystkim o negatywnej roli telewizji w Īyciu mđodego odbiorcy. Jej pozytywna rola jest zwykle pomijana, albo wrĊcz niedostrzegana. Podkre-Ğlenia wymaga jednak fakt, iĪ przekazy telewizyjne mogą dodatnio wpđywaü na proces edukacji telewizyjnej dziecka. Dziecko z komunikatów telewizyj-nych moĪe czerpaü wiele korzyĞci. Programy dostosowane do jego wieku, zgodne z potrzebami rozwojowymi, mogą odgrywaü bardzo waĪną pozytywną rolĊ w procesie ksztađtowania sfery poznawczej i emocjonalnej dziecka. Po-zytywne treĞci telewizyjne mogą wzbogacaü wiedzĊ dziecka, są bowiem Ĩró-dđem zdobywania nowych informacji, a takĪe wielu budujących doĞwiadczeĔ i przeĪyü.
BIBLIOGRAFIA
B r a u n - G ađ k o w s k a M.: Potrzeba pedagogiki mediów, w: Kultura w krĊgu wartoĞci, red.
L. Dyczewski, Lublin: TN KUL 2001.
B r a u n - G ađ k o w s k a M.: Wychowanie do korzystania ze Ğrodków masowego przekazu, w:
KoĞcióđ a kultura masowa, red. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa
Modli-twy 1984.
B r a u n - G ađ k o w s k a M.: Wykorzystanie Ğrodków masowego przekazu w procesie wycho-wania rodzinnego, w: Wychowanie w rodzinie chrzeĞcijaĔskiej, red. F. Adamski, Kraków:
Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 1982.
B r a u n - G ađ k o w s k a M., U l f i k - J a w o r s k a I.: Zabawa w zabijanie. Oddziađywanie prze-mocy prezentowanej w mediach na psychikĊ dzieci, Lublin: Wydawnictwo Gaudium 2002. C h w a s z c z J., P i e t r u s z k a M., S i k o r s k i D.: Media, Lublin: Wydawnictwo KUL,
D y c z e w s k i L.: KoniecznoĞü kompetencji medialnej w rodzinie, w: Rodzina, dziecko,
me-dia, red. L. Dyczewski, Lublin: Wydawnictwo Gaudium 2005.
D y c z e w s k i L.: Rodzina polska i kierunki jej przemian, Warszawa: OĞrodek Dokumentacji i Studiów Spođecznych 1981.
D y c z e w s k i L.: Rodzina twórcą i przekazicielem kultury, Lublin: TN KUL 2003.
G a j d a J.: Dziecko przed telewizorem, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodo-wych 1983.
G a j d a J.: Media audiowizualne – wpđywowe Ğrodowisko wychowawcze dziecka: zagroĪenia, szanse, profilaktyka, w: Dziecko i media elektroniczne – nowy wymiar dzieciĔstwa. Telewi-zja i inne mass media w Īyciu dziecka – wyzwaniem dla edukacji medialnej, red. J.
Izdeb-ska, T. Sosnowski, t. I, Biađystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana 2005. G a j d a J., J u s z c z y k S., S i e m i e n i e c k i B., W e n t a K.: Edukacja medialna, ToruĔ:
Wydawnictwo Adam Marszađek 2004.
G r z e g o r s k i Z.: Dialog rodzinny – formacja i korektura wpđywu masowego przekazu, w:
Wychowanie w rodzinie chrzeĞcijaĔskiej, red. F. Adamski, Kraków: Wydawnictwo
Apo-stolstwa Modlitwy 1982.
I z d e b s k a J.: Dziecko i rodzina polska wobec zagroĪeĔ telewizji i innych mediów, w:
Ro-dzina XX wieku wobec dobra dziecka, t. II: W sđuĪbie dziecka, red. J. Wilk, Lublin: Katedra
Pedagogiki Rodziny KUL 2003.
I z d e b s k a J.: Media elektroniczne a proces wychowania w rodzinie. Wyzwania dla edukacji medialnej, w: Rodzina, dziecko, media, red. L. Dyczewski, Lublin: Wydawnictwo Gaudium 2005.
I z d e b s k a J.: Multimedia zagraĪające wspóđczesnemu dziecku, w: Dziecko i media
elektro-niczne – nowy wymiar dzieciĔstwa. Komputer i Internet w Īyciu dziecka i obraz jego dzie-ciĔstwa, red. J. Izdebska, T. Sosnowski, t. II, Biađystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie
Trans Humana 2005.
I z d e b s k a J.: Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagroĪenia telewizji, Biađystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana 1996.
I z d e b s k a J.: Rodzinna edukacja medialna dziecka, w: Kompetencje medialne spođeczeĔstwa wiedzy, red. W. Strykowski, W. Skrzydlewski, PoznaĔ: Wydawnictwo eMPi2 2004.
I z d e b s k a J.: Telewizja i inne media zagraĪające wspóđczesnej rodzinie, w: Media a
eduka-cja, materiađy II MiĊdzynarodowej Konferencji, 18-21 kwietnia 1998 r., red. W.
Strykow-ski, PoznaĔ: Wydawnictwo eMPi2 1998.
J a c h n i s A., T e r e l a k J. F.: Psychologia konsumenta i reklamy, Bydgoszcz: Oficyna Wy-dawnicza Branta 1998.
J u s e w i c z D.: Dziecko i reklama telewizyjna, w: ĝrodowiska wychowawcze i edukacja do-rosđych w dobie przemian, red. T. Aleksander, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Ja-gielloĔskiego 2003.
K a s z t e l a n E.: Stan zareklamowania. Reklama wobec dziecka w Ğrodkach masowego prze-kazu, Wrocđaw: Atla 2 1999.
K o m o r o w s k a J.: Telewizja a wychowanie w rodzinie i zdrowie psychiczne dziecka, w:
KoĞcióđ a Ğrodki spođecznego przekazu, red. J. Chrapek, Warszawa: Pallottinum 1990.
N a g ó r n y J.: Dziecko wĞród mediów. Wychowanie w rodzinie do korzystania ze Ğrodków spođecznego przekazu, CzĊstochowa: ĝwiĊty Paweđ 2004.
P a w eđ V I: Instrukcja pastoralna Communio et progressio, w: KoĞcióđ o Ğrodkach komuni-kowania myĞli, red. J. Góral, K. Klauza, CzĊstochowa 1997.
S a m b o r s k a I.: Dziecko i telewizja. Reklamy i bajki telewizyjne a zachowania jĊzykowe wspóđczesnego przedszkolaka, Bielsko-Biađa: Wydawnictwo Akademii Techniczno-Huma-nistycznej 2004, s. 115.
S o k ođ o w s k i M.: Telewizyjny Ğwiat agresji, „Edukacja Medialna” 4(1998), s. 13-22. W r oĔ s k a M.: Telewizja jako medium oddziađywania na dzieci i mđodzieĪ, „Edukacja
Me-dialna” 1(1998), s. 9-14.
W r ó b e l A.: Pedagogika wobec medialnej manipulacji, w: Pedagogiczne drogowskazy, red. B. JuraĞ-Krawczyk, B. ĝliwerski, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2000.
FAMILY TELEVISION EDUCATION S u m m a r y
Forming skills of appropriate reception of television transmission is a matter of great im-portance. Family is first and fundamental link that have an effect in shaping media compe-tences of a child. It is a parents responsibility to help the child, since the youngest years, in proper shaping of his relationship with television. How the youngest recipient will use televi-sion, not only in the childhood, but also in the adult life depends on how long and how much work parents spend on preparation child to reception of the television. Child, since the young-est years, should be prepared to critical, active and creative use of television. Education with the youngest recipients above-mentioned media competences should become essence of family television education.
Sđowa kluczowe: dziecko, rodzina, media, telewizja, edukacja medialna, kompetencje
me-dialne.
