Odpowiedzialność za zobowiązania spółki przekształcanej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 725. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Anna Kielijan Katedra Prawa. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki przekształcanej 1. Uwagi ogólne Przekształcenie spółki handlowej jest prawnie uregulowanym procesem, którego celem jest zmiana jednego typu spółki handlowej w inny typ spółki handlowej, przy zachowaniu tożsamości podmiotu (ten sam, ale nie taki sam podmiot prawa). W wyniku przekształcenia dochodzi do zmiany formy ustrojowej spółki podlegającej przekształceniu przy zachowaniu bytu prawnego. Dzięki zastosowaniu zasady kontynuacji, którą statuuje art. 553 k.s.h., przekształcona spółka jest tym samym podmiotem co spółka przekształcana, a zatem przysługują jej wszystkie prawa oraz obowiązki z zakresu prawa prywatnego i publicznego, jakie miała spółka przekształcana, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zasada kontynuacji pozwala przyjąć, że za zobowiązania spółki przekształcanej odpowiada spółka przekształcona. W tej sytuacji wierzyciele spółki przekształcanej w zasadzie nie powinni obawiać się, że zmiana formy ustrojowej . Z rozważań wyłączony zostaje przypadek przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową.. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1991 r., sygn. III CRN 32/91, OSNCP 1992, nr 7–8, poz. 142. . Ustawa z dnia 15 września 2000 r., Kodeks spółek handlowych (skrót k.s.h.), Dz.U. nr 94, poz. 1037, ze zm. . R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych w świetle nowej regulacji (cz. III), „Prawo Spółek” 2002, nr 9, s. 32, Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV. Komentarz do art. 459–633, Warszawa 2004, s. 998–1001, W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Bydgoszcz–Kraków 2003, s. 881–883, E. Wierzbicka, Sytuacja prawna wierzycieli spółek kapitałowych ulegających przekształceniu, „Przegląd Prawa Handlowego” 2002, nr 1, s. 36–37 oraz A. Witosz, Przekształcenia spółek w Kodeksie spółek handlowych. Omówienia, wzory, przepisy, wskazówki praktyczne, Bydgoszcz – Katowice 2001, s. 19–20..

(2) Anna Kielijan. 52. spółki pozbawi ich możliwości zaspokojenia. Dla jasności dalszego wywodu kwestia odpowiedzialności za zobowiązania spółki przekształcanej będzie rozważana odrębnie dla każdego z poszczególnych kierunków przekształcenia, tj. przekształcenie spółki osobowej w spółkę kapitałową, spółki osobowej w inną spółkę osobową, spółki kapitałowej w spółkę osobową oraz spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową. 2. Zmiana zasad odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki przy przekształceniu spółki osobowej w spółkę kapitałową 2.1. Podmioty odpowiedzialne za zobowiązania spółki przekształcanej. Przepis art. 574 k.s.h. stanowi, że wspólnicy przekształcanej spółki osobowej odpowiadają na dotychczasowych zasadach solidarnie ze spółką przekształconą za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przekształcenia przez okres trzech lat, licząc od tego dnia. Przepis ten przesądza, że odpowiedzialność za zobowiązania spółki osobowej wobec osób trzecich powstałe przed dniem przekształcenia ponoszą oprócz spółki przekształconej, także wspólnicy osobowej spółki podlegającej przekształceniu. Przy omawianym kierunku przekształcenia dochodzi do zmiany reżimów odpowiedzialności. Zaciągnięcie zobowiązania przez spółkę osobową w zasadzie dawało wierzycielowi dodatkową możliwość zaspokojenia jego wierzytelności z majątku osobistego wspólników, natomiast w wyniku przekształcenia w spółkę kapitałową odpowiedzialność osobista wspólników nie może mieć miejsca.. Dzień przekształcenia jest to dzień dokonania przez sąd rejestrowy (właściwy według siedziby spółki przekształcanej) wpisu spółki przekształconej do rejestru. Z chwilą wpisu przekształcenia, sąd rejestrowy z urzędu wykreśla z rejestru spółkę przekształcaną (art. 552 k.s.h.). Przekształcenie podlega obowiązkowemu ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Zob. W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, op. cit., s. 895, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, J. Frąckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W. Opalski, W. Popiołek, W. Pyzioł, Warszawa 2001, s. 865, R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych w świetle nowej regulacji (cz. II), „Prawo Spółek” 2002, nr 7–8, s. 59–62, A. Witosz, op. cit., s. 76. . Zgodnie z zasadą kontynuacji wyrażoną w art. 553 k.s.h. zobowiązania zaciągnięte przez spółkę osobową stają się zobowiązaniami spółki przekształconej, a więc przy tym kierunku przekształcenia, zobowiązaniami spółki kapitałowej.. Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1177. . Por. odnośnie sp. z o.o. – art. 151 § 4 k.s.h., odnośnie do s.a. – art. 301 § 5 k.s.h..

(3) Odpowiedzialność za zobowiązania spółki…. 53. Za zobowiązania przekształcanej spółki osobowej odpowiadają: spółka przekształcona oraz wspólnicy spółki przekształcanej. Odpowiedzialność spółki przekształconej za zobowiązania spółki przekształcanej reguluje przepis art. 553 k.s.h., wprowadzający zasadę kontynuacji. Rozważając zakres podmiotowy odpowiedzialności wspólników przekształcanej spółki osobowej, należy zastanowić się, kogo ustawodawca nazywa „wspólnikiem przekształcanej spółki osobowej”. Czy wspomniane pojęcie należy rozumieć wąsko, czy szeroko? Wąskie rozumienie pojęcia „wspólnika przekształcanej spółki osobowej” oznacza jedynie wspólników spółki osobowej odpowiadających majątkiem osobistym za zobowiązania spółki osobowej, natomiast szerokie – oznacza ponadto wspólników odpowiadających w sposób ograniczony za zobowiązania spółki, tzn. komandytariuszy spółki komandytowej oraz akcjonariuszy spółki komandytowo-akcyjnej. Według A. Szumańskiego należy opowiedzieć się za wąskim rozumieniem pojęcia „wspólnika przekształcanej spółki osobowej”. Odpowiedzialność ponoszą więc wszyscy wspólnicy spółki jawnej, partnerzy spółki partnerskiej (lecz tylko za działania i zaniechania własne i osób, które podlegały ich kierownictwu), komplementariusze w spółce komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej10. Za odrzuceniem koncepcji szerokiego rozumienia pojęcia „wspólnika przekształcanej spółki osobowej” przemawia to, że takie ujęcie prowadziłoby do pogorszenia pozycji prawnej wspólnika pasywnego spółki oraz polepszenia sytuacji prawnej wierzyciela spółki osobowej11. Odpowiedzialność z art. 574 k.s.h. ponoszą nie tylko ci wspólnicy, którzy uczestniczą w spółce przekształconej, lecz również ci, którzy nie złożyli oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej12. Ustawodawca w powołanym wyżej przepisie posłużył się sformułowaniem „wspólnicy spółki przekształcanej”, a nie sformułowaniem „wspólnicy spółki przekształconej”, co w pełni uzasadnia stwierdzenie, że wolą ustawodawcy było nałożenie odpowiedzialności również na tych wspólników spółek osobowych, którzy skorzystali z „ prawa wyjścia ze spółki”13. Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1180.. J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Orzecznictwo, Warszawa 2001, s. 647. 10. Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1182. Autor jest zdania, że pogorszenie sytuacji prawnej wspólnika pasywnego spółki przez nałożenie na niego odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki przekształcanej byłoby nie do zaakceptowania z przyczyn systemowych. Takie naruszenie natury spółki komandytowej, komandytowo-akcyjnej wymagałoby istnienia szczególnej normy prawnej na wzór art. 104 § 4 zd. 2 lub 118 § 2 zd 1 k.s.h. (w spółce komandytowej) czy art. 127 § 4 zd. 2 lub 138 § 2 zd. 1 k.s.h. (w spółce komandytowo-akcyjnej). 11. R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych (cz. III) s. 36 i Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1183. 12. 13. Zob. art. 564 k.s.h..

(4) Anna Kielijan. 54. 2.2. Charakter prawny odpowiedzialności wspólnika przekształcanej spółki osobowej. Wspólnicy przekształcanej spółki osobowej14 odpowiadają za zobowiązania powstałe, lecz nie zaspokojone przed dniem przekształcenia na dotychczasowych zasadach15: osobiście, nieograniczenie, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz solidarnie ze spółką16, subsydiarnie17. Odpowiedzialność osobista oznacza, że wspólnik spółki osobowej odpowiada za zaciągnięte przez nią zobowiązania swoim majątkiem osobistym (prywatnym), nie ograniczając odpowiedzialności do wysokości jego udziału w majątku spółki. Nieograniczony charakter odpowiedzialności oznacza, że wspólnik odpowiada do pełnej wysokości za zobowiązania spółki osobowej, w tym również za należności uboczne, np. odsetki18. Odpowiedzialność wspólnika spółki przekształcanej jest solidarna z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Zasady solidarnej odpowiedzialności określa Kodeks cywilny 19. Istotą odpowiedzialności solidarnej dłużników jest to, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników powoduje zwolnienie pozostałych dłużników od obowiązku świadczenia20. Źródłem tej odpowiedzialności może być ustawa albo czynność prawna21. Solidarna odpowiedzialność wspólników spółki prze14 Nie dotyczy to akcjonariusza spółki komandytowo–akcyjnej, który nie odpowiada za zobowiązania spółki (art. 135 k.s.h.).. Przepis art. 574 k.s.h. stanowi, że odpowiedzialność wspólników przekształcanej spółki osobowej jest na dotychczasowych zasadach, czyli wynika z przepisu art. 22 § 2 k.s.h. oraz art. 31 k.s.h. 15. Solidarna odpowiedzialność wspólników spółki przekształcanej wynika wprost z treści art. 574 k.s.h. Zob. ponadto Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja., t. IV, s. 1178 oraz G. Miś, Konstrukcja przekształcania spółek handlowych, niepublikowana rozprawa doktorska (napisana pod opieką naukową prof. AE dr hab. B. Gneli, Kraków 2003, s. 198). 16. 17 S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. IV, s. 1179. Autor zauważa, ze w wypadku łączenia się spółki osobowej ze spółką kapitałową przepis art. 525 k.s.h. wprost stanowi, że wspólnicy łączącej się spółki osobowej odpowiadają subsydiarnie wobec wierzycieli. Wprawdzie analogicznego przepisu nie ma odnośnie do przekształcenia spółki osobowej w spółkę kapitałową, to subsydiarny charakter odpowiedzialności wspólników wyprowadza się z przepisu art. 574 k.s.h., który statuuje zasadę odpowiedzialności wspólników spółki przekształcanej na dotychczasowych zasadach.. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. IV, s. 1178. 18. 19 20 21. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93, ze zm.). Zob. art. 366 k.c.. Zob. art. 369 k.c..

(5) Odpowiedzialność za zobowiązania spółki…. 55. kształcanej ze spółką przekształconą wynika wprost z ustawy, tj. przepisu art. 574 k.s.h. Solidarność zaś odpowiedzialności pomiędzy samymi wspólnikami (wewnętrzna odpowiedzialność solidarna wspólników spółki przekształcanej) daje się wyprowadzić z przepisu art. 22 § 2 k.s.h., dotyczącego wspólników spółki jawnej, ale odnoszącego się na mocy przepisów odsyłających do wspólników „aktywnych” pozostałych spółek osobowych22. Oznacza to, że wierzyciel spółki przekształcanej może wybrać, od którego z dłużników będzie domagał się zaspokojenia, np. może wystąpić łącznie w stosunku do spółki przekształconej (spółki kapitałowej) oraz jednego ze wspólników, którzy byli wspólnikami spółki osobowej przed przekształceniem, albo do kilku z nich, bądź do każdego z dłużników z osobna. Charakteryzując odpowiedzialność wspólnika spółki przekształcanej, należy zauważyć, że ma ona charakter subsydiarny, pomimo że przepis art. 574 k.s.h. nie odsyła wyraźnie do treści art. 31 k.s.h. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika oznacza, że wierzyciel spółki przekształcanej może prowadzić egzekucję z majątku osobistego wspólnika tylko wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Termin „bezskuteczność egzekucji” oznacza, że roszczenie wierzyciela spółki nie może być zaspokojone z jakiegokolwiek majątku spółki. Z reguły bezskuteczność egzekucji zostaje stwierdzona postanowieniem komorniczym23. Wierzyciel może wnieść powództwo przeciwko spółce przekształconej oraz przeciwko wspólnikowi bądź wspólnikom spółki przekształcanej. Nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi lub wspólnikom okoliczność, że bezskuteczność egzekucji z majątku spółki nie została jeszcze stwierdzona. Wierzyciel nie może żądać zaspokojenia swojego roszczenia w pierwszej kolejności z majątku osobistego wspólnika. Nie może wnieść powództwa jedynie przeciwko wspólnikowi spółki przekształcanej, nie wnosząc uprzednio powództwa przeciwko spółce24. Wspólnicy spółki przekształcanej odpowiadają na dotychczasowych zasadach solidarnie ze spółką przekształconą za te zobowiązania spółki, które powstały przed dniem przekształcenia 25. Można powiedzieć, że data powstania zobowiązania będzie decydowała o kręgu podmiotów odpowiedzialnych. Dla istnienia odpowiedzialności, którą statuuje art. 574 k.s.h., nie ma znaczenia charakter zobowiązania26. Zob. odnośnie do spółki partnerskiej – art. 89 k.s.h., odnośnie do spółki komandytowej – art. 103 k.s.h., odnośnie do spółki komandytowo-akcyjnej – art. 126 § 1 pkt 1 k.s.h. 22. 23. R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych (cz. III), s. 36 i nast.. Kodeks spółek handlowych, J. Frąckowiak, A. Kidyba, K. Kruczalak, W. Opalski, W. Popiołek, s. 75–76, Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1179. 24. 25 26. Zob. odnośnie do dnia przekształcenia zob. uwagi przedstawione w przypisie 5.. Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1185..

(6) Anna Kielijan. 56. 2.3. Zakres czasowy odpowiedzialności. Ustawodawca ograniczył odpowiedzialność wspólników spółki przekształcanej za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przekształcenia trzyletnim terminem, liczonym od dnia przekształcenia spółki (art. 574 k.s.h.). Wprowadzenie czasowego ograniczenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki przekształcanej daje wspólnikom przekształcanej spółki osobowej ochronę przejawiająca się w tym, że po upływie tego terminu nie będą odpowiadać osobiście bez ograniczenia za zobowiązania spółki przekształcanej. Brak powyższego terminu prowadziłby do sytuacji, że wspólnicy pomimo uzyskania statusu wspólnika spółki kapitałowej nadal odpowiadaliby za zobowiązania spółki przekształcanej osobiście. Wprowadzenie przez ustawodawcę czasowego ograniczenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki przekształcanej jest wyrazem kompromisu pomiędzy ochroną interesów wierzycieli przekształcanej spółki osobowej, a ochroną interesów jej wspólników, którzy w wyniku przekształcenia stają się wspólnikami spółki kapitałowej27. W literaturze nie ma zgodności co do charakteru tego terminu, a mianowicie czy jest to termin przedawnienia, czy termin zawity. Zarówno przedawnienie, jak i terminy zawite są instytucjami realizującymi ten sam cel legislacyjny, tzn. ograniczają ochronę udzieloną cywilnym prawom podmiotowym przez państwo, jednakże różnią się intensywnością, z jaką ten cel jest realizowany28. Obie instytucje różni29 m.in. skutek, do którego prowadzi zastosowanie każdej z nich. Roszczenie przedawnione nie wygasa, lecz zmienia się w zobowiązanie niezupełne (naturalne), którego cechą jest niemożność przymusowej realizacji, natomiast roszczenie nie dochodzone w ciągu określonego terminu zawitego wygasa z chwilą upływu terminu. Sąd z urzędu bierze pod uwagę jedynie upływ terminu zawitego. Uwzględnienie przez sąd przedawnienia jest możliwe tylko po podniesieniu przez stronę zarzutu przedawnienia roszczenia. Z uwagi na nieuregulowanie w Kodeksie cywilnym instytucji terminów zawitych stosuje się do nich w drodze „rozsądnej analogii”30 przepisy o przedawnieniu, w szczególności o zawieszeniu (art. 121 k.c.) oraz o przerwie przedawnienia (art. 123–124 k.c.).. Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1186. 27. 28. System prawa prywatnego, t. 2: Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2002, s. 531 i nast.. Różnic pomiędzy instytucją przedawnienia a terminami zawitymi jest znacznie więcej, jednakże z uwagi na temat niniejszego opracowania nie sposób ich omawiać w tym miejscu. Zob. System prawa prywatnego, s. 528 i nast., Komentarz do kodeksu cywilnego, Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2001, s. 342 i nast. 29. 30. Komentarz do kodeksu cywilnego…, s. 349..

(7) Odpowiedzialność za zobowiązania spółki…. 57. Za przyjęciem, że termin z art. 574 k.s.h. jest terminem przedawnienia, opowiadają się: J. Jacyszyn31 i S. Krześ32. Tacy autorzy, jak: R. Pabis33, A. Szumański34, G. Miś35 twierdzą, że termin ten jest terminem zawitym. Pojawił się nawet pogląd, reprezentowany przez D. Pawłyszcze36, że ustawodawca w art. 574 k.s.h. wprowadził nową instytucję – ograniczonej w czasie odpowiedzialności za długi. Zdaniem tego ostatniego autora po upływie terminu z art. 574 k.s.h. dochodzi do wygaśnięcia odpowiedzialności wspólników za długi przekształcanej spółki osobowej, niezależnie od tego kiedy wierzyciel wniósł pozew. Po upływie powyższego terminu sąd może wydać jedynie wyrok oddalający powództwo. Jeżeli sąd wyda wyrok przed upływem terminu z art. 574 k.s.h., lecz komornik na wniosek wierzyciela nie zdąży wyegzekwować długu przed upływem powyższego terminu, to dojdzie do wygaśnięcia odpowiedzialności. Autor zauważa, że skoro ustawodawca nie stworzył podstaw do stosowania przez analogię przepisów o przedawnieniu do biegu terminu z art. 574 k.s.h.37, wszczęcie przeciwko wspólnikowi przekształcanej spółki osobowej postępowania sądowego lub podjęcie czynności zmierzających do wyegzekwowania roszczenia przez komornika w postępowaniu egzekucyjnym nie ma żadnego wpływu na bieg terminu z art. 574 k.s.h. (nie przerywa go). Po upływie trzech lat od dnia przekształcenia spółki osobowej w kapitałową, odpowiedzialność wspólników spółki przekształcanej wygasa. Wydaje się, że należy podzielić pogląd uznający termin z art. 574 k.s.h. za termin zawity do zgłaszania przez wierzycieli roszczeń, który jednakże nie narusza ogólnych przepisów o przedawnieniu roszczeń38. Dla zachowania powyższego terminu wystarczy, aby wierzyciel przekształcanej spółki osobowej przerwał bieg tego terminu, podejmując jakąkolwiek czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia J. Jacyszyn, K. Wręczycka, Transformacje spółek osobowych. Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę prawa handlowego. Porównanie spółek osobowych, Bielsko-Biała 2001, s. 202–203, 31. 32 33. J. Jacyszn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych…, s. 674.. R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych (cz.III), s. 36. Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1185. 34. 35. G. Miś, op. cit., s. 198.. D. Pawłyszcze, Wygaśnięcie odpowiedzialności za długi wspólników przekształcanej spółki osobowej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2004, nr 9, s. 25–27. 36. 37 Taki wniosek autor wyprowadził wskazując na przepis art. 175 k.c.: „Do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń”.. Por. R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych (cz.III )…, s. 36, Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s. 1185. 38.

(8) Anna Kielijan. 58. lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Jest to możliwe przy zastosowaniu w drodze analogii przepisu art. 123 § 1 k.c. do biegu terminu z art. 574 k.s.h. Przyjęcie koncepcji, że termin z art. 574 k.s.h. jest terminem ograniczającym w czasie odpowiedzialność za długi, do którego terminu nie mają zastosowania nawet odpowiednio przepisy o przedawnieniu roszczeń 39, doprowadziłoby to do sytuacji, w której tak naprawdę ochrona wierzyciela mogłaby być iluzoryczna i niezależna od jego działań. Przyjmując założenie, że wierzyciel zaraz na początku terminu, o którym mowa w art. 574 k.s.h., wniesie sprawę do sądu, a następnie złoży wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, to i tak nie może być pewny, czy uda mu się uzyskać zaspokojenie przed wygaśnięciem odpowiedzialności wspólników przekształcanej spółki osobowej. Wierzyciel byłby w zasadzie zdany na działanie organów np. sądu i mógłby mieć jedynie nadzieję, że w jego sprawie zarówno postępowanie sądowe, jak i egzekucyjne zostanie sprawnie przeprowadzone, bez przewlekłości i przed upływem trzech lat od dnia przekształcenia. Może okazać się, że wierzyciel zaangażuje dodatkowe środki finansowe potrzebne do prowadzenia sprawy (uiści wpis sądowy, poniesie koszty zastępstwa adwokackiego itp.), a i tak z przyczyn niezależnych od siebie nie uzyska zaspokojenia, ponieważ postępowanie sądowe, albo egzekucyjne nie zakończyło się przed upływem terminu z art. 574 k.s.h. Słuszniejszy wydaje się pogląd, że termin przewidziany w art. 574 k.s.h. jest terminem zawitym, do którego zachowania wystarczy podjęcie czynności, o których mowa w art. 123 k.c. Jeżeli termin przedawnienia roszczenia majątkowego upływa przed końcem terminu z art. 574 k.s.h., to wspólnik przekształcanej spółki osobowej może podnieść zarzut przedawnienia, natomiast jeżeli termin przedawnienia upływa po tym terminie, to wspólnik przekształcanej spółki osobowej może podnieść powyższą okoliczność, twierdząc, że doszło do wygaśnięcia jego odpowiedzialności za zobowiązania przekształcanej spółki osobowej40. 3. Zasady odpowiedzialności za zobowiązania spółki przy przekształceniu spółki osobowej w inną spółkę osobową Za zobowiązania zaciągnięte przed dniem przekształcenia przez spółkę osobową odpowiada, zgodnie z zasadą kontynuacji wyrażoną w przepisie art. 553 § 1 k.s.h., spółka osobowa powstała wskutek przekształcenia. Po dniu przekształcenia zobowiązania spółki przekształcanej stają się zobowiązaniami spółki 39 40. D. Pawłyszcze, op. cit., s. 25.. G. Miś, op. cit., s. 198–199 i D. Pawłyszcze, op. cit., s. 25..

(9) Odpowiedzialność za zobowiązania spółki…. 59. przekształconej41. Ponadto z woli ustawodawcy za zobowiązania osobowej spółki przekształcanej odpowiadają oprócz spółki przekształconej także wspólnicy spółki przekształcanej. Przepis art. 584 k.s.h. stanowi, że wspólnicy przekształcanej spółki osobowej odpowiadają na dotychczasowych zasadach za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przekształcenia. Tak, jak przy przekształceniu spółki osobowej w kapitałową, ustawodawca wprowadził ograniczony czasowo zakres tej odpowiedzialności, wynoszący trzy lata, licząc od dnia przekształcenia. Sformułowanie „ dotychczasowe zasady odpowiedzialności”, oznacza że są one takie same, jak w spółce przekształcanej42. Odpowiedzialność wspólników spółki osobowej jest zróżnicowana w zależności od typu spółki. W spółce jawnej odpowiedzialność wspólników jest osobista, nieograniczona, solidarna ze spółką i pozostałymi wspólnikami oraz subsydiarna43. Z kolei partnerzy spółki partnerskiej odpowiadają w zasadzie tak, jak wspólnicy spółki jawnej44, z jednym zastrzeżeniem wynikającym z art. 95 § 1 k.s.h. Na mocy wyżej wymienionego przepisu wyłączona jest odpowiedzialność partnerów za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce oraz za zobowiązania spółki, które powstały wskutek działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. W spółce komandytowej, wspólnicy będący komplementariuszami odpowiadają w zasadzie tak, jak wspólnicy spółki jawnej45, natomiast komandytariusze odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości sumy komandytowej i w granicach wniesionego do spółki wkładu46. Umieszczenie nazwiska komandytariusza 41. 1239.. Kodeks spółek handlowych, S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, s.. 42 J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz…, s. 654, A. Szajkowski, M. Tarska, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2004, s. 815–816, W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek…, s. 898. 43 Por. rozważania zawarte w rozdz. 2.2 niniejszego opracowania na temat charakteru prawnego odpowiedzialności wspólnika przekształcanej spółki osobowej.. 44 Zob. przepis art. 89 k.s.h., który stanowi, że w sprawach nieuregulowanych do spółki partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej. 45. Zob. przepis art. 102 k.s.h. oraz art. 103 k.s.h.. Przepis art. 102 k.s.h. wprowadza ograniczoną odpowiedzialność komandytariusza, ponieważ wspólnik ten odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej (art. 111 k.s.h.), ponadto na zasadzie art. 112 § 1 k.s.h. komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki. 46.

(10) Anna Kielijan. 60. lub jego firmy w firmie spółki spowoduje, że jego odpowiedzialność wobec osób trzecich z ograniczonej zmieni się i będzie ukształtowana w taki sposób, jak odpowiedzialność komplementariusza. Odpowiedzialność komplementariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej jest ukształtowana w zasadzie tak samo, jak komplementariuszy w spółce komandytowej, chyba że jest to komplmentariusz, którego wbrew jego sprzeciwowi pozbawiono prawa reprezentacji spółki47. Akcjonariusze spółki komandytowo-akcyjnej w ogóle nie odpowiadają za zobowiązania spółki48. Jednakże gdy nazwisko albo firma akcjonariusza zostaną ujawnione w brzmieniu firmy spółki, akcjonariusz ten odpowiada tak jak komplementariusz49. Przedstawione zasady odpowiedzialności obowiązują również po przekształceniu spółki, pomimo zmiany statusu wspólnika. Kwestię odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania należy rozważyć w zależności od tego z jakiego typu spółki osobowej i w jaki soposób następuje przekształcenie. Można w zasadzie wyróżnić trzy warianty50, jeżeli dokonamy porównania ukształtowania odpowiedzialności przed i po przekształceniu: – w związku z przekształceniem nie dochodzi do zmiany w sposobie odpowiedzialności wspólnika; taka sytuacja ma miejsce, np. gdy wspólnik spółki jawnej staje się po przekształceniu komplementariuszem w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej oraz przy odwrotnej konfiguracji przekształcenia, – w związku z przekształceniem dochodzi do ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności wspólnika, np. wspólnik spółki jawnej wskutek przekształcenia staje się partnerem51 lub komandytariuszem w spółce komandytowej lub akcjonariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej, – związku z przekształceniem dochodzi do powstania lub rozszerzenia odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki, np. odpowiedzialność powstaje, gdy akcjonariusz spółki komandytowo-akcyjnej wskutek przekształcenia staje się wspólnikiem spółki jawnej, z kolei do rozszerzenia odpowiedzialności dochodzi w sytuacji, gdy komandytariusz lub partner zostają wspólnikami spółki jawnej lub komplementariuszami spółki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej.. 47 Przepis art. 137 § 5 k.s.h. zwalnia takiego wspólnika od odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki powstałe od chwili dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze. 48 49. Zob. przepis art. 135 k.s.h.. Por. art. 127 § 4 k.s.h.. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Kraków 2001; G. Miś, op. cit., s. 242–243. 50. 51 Przy zastrzeżeniu, że umowa spółki partnerskiej nie przewiduje, że partner będzie ponosił odpowiedzialność, jak wspólnik spółki jawnej, por. art. 95 § 2 k.s.h..

(11) Odpowiedzialność za zobowiązania spółki…. 61. W przypadku tych kierunków przekształcenia, w których nie dochodzi do zmiany zasady odpowiedzialności wspólników, przepis art. 584 k.s.h. nie zmienia nic w pozycji prawnej wierzycieli spółki przekształcanej oraz samych wspólników. Zarówno przed, jak i po dniu przekształcenia wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki osobiście, w sposób nieograniczony, solidarny ze spółką i pozostałymi wspólnikami oraz subsydiarnie. W drugim wariancie, gdy wskutek przekształcenia odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki będzie ograniczona lub wyłączona w porównaniu z odpowiedzialnością za zobowiązania w spółce przekształcanej, przepis art. 584 k.s.h. będzie pełnił analogiczną funkcję, jak przepis art. 574 k.s.h.52 Funkcja ta sprowadza się do zapewnienia wierzycielowi przekształcanej spółki osobowej ochrony przed zmniejszeniem szans jego zaspokojenia. Porównując brzmienie przepisu art. 584 k.s.h. z przepisem art. 574 k.s.h., można zauważyć, że w pierwszym brak zapisu o solidarnej ze spółką odpowiedzialności wspólników po dniu przekształcenia. W związku z tym powstaje pytanie, czy w razie przekształcenia spółki osobowej w inną spółkę osobową wspólnik przekształcanej spółki osobowej będzie ponosił solidarną odpowiedzialność ze spółką, czy też nie. Odwołując się do literalnej wykładni art. 584 k.s.h., należy stwierdzić, że wspólnik nie może takiej solidarnej odpowiedzialności ponosić. Z kolei takiego stanowiska nie da się pogodzić z faktem, że odpowiedzialność wspólników spółki przekształcanej jest na „dotychczasowych zasadach”. Skoro przed dniem przekształcenia wspólnik odpowiadał za zobowiązania wobec osób trzecich solidarnie ze spółką i pozostałymi wspólnikami, to również po tym dniu jego odpowiedzialność jest taka sama, lecz ograniczona w czasie do trzech lat od dnia przekształcenia53. W trzecim wariancie, gdy w związku z przekształceniem dochodzi do powstania lub rozszerzenia odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki przekształcanej, pojawia się problem niepogorszenia pozycji prawnej takich wspólników. Dlatego też regulacji przewidzianej w art. 584 k.s.h. ma zapewnić z jednej strony ochronę wierzycieli spółki przekształcanej, z drugiej zaś zagwarantować niepogarszanie pozycji prawnej niektórych wspólników spółki przekształcanej 54.. 52 Oznacza to, że rozważania poczynione na temat przepisu art. 574 k.s.h. w pkt. 2. niniejszego opracowania będą miały odpowiednie zastosowanie również do przepisu art. 584 k.s.h. 53. G. Miś, op. cit., s. 244.. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. IV, s. 1240. 54.

(12) Anna Kielijan. 62. 4. Zasady odpowiedzialności za zobowiązania spółki przy przekształceniu spółki kapitałowej w spółkę osobową Odpowiedzialność wspólników przekształcanej spółki za zobowiązania reguluje przy przekształceniu spółki osobowej w kapitałową – art. 574 k.s.h., a przy przekształceniu spółki osobowej w osobową – art. 584 k.s.h. W Kodeksie spółek handlowych nie ma przepisu, który regulowałby kwestię odpowiedzialności wspólników za zobowiązania przy przekształceniu spółki kapitałowej w spółkę osobową. Uzasadniony jest pogląd, że za zobowiązania przekształcanej spółki kapitałowej, przy omawianym kierunku przekształcenia, odpowiedzialność ponosić będzie osobowa spółka przekształcona. Takie stanowisko można wyprowadzić z przepisu art. 553 § 1 k.s.h. Powstaje pytanie, czy oprócz spółki za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia ponoszą również odpowiedzialność wspólnicy osobowej spółki przekształconej. Wspólnicy ci w zasadzie w chwili powstania zobowiązań nie ponosili żadnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Za przyjęciem poglądu, że wspólnicy spółki przekształconej ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania powstałe przed dniem przekształcenia opowiedzieli się m.in. tacy autorzy, jak; R. Pabis55 oraz A. Witosz56. Dochodzi do sytuacji, gdy wskutek przekształcenia wierzyciel spółki przekształcanej zyskuje, przynajmniej teoretycznie, większą możliwość zaspokojenia. Jego pozycja prawna ulega wzmocnieniu, ponieważ po dniu przekształcenia ma możliwość skierować egzekucję do majątku osobistego wspólników, do którego może sięgnąć na zasadzie subsydiarnej odpowiedzialności. Podstawy odpowiedzialności można upatrywać w zgodzie wspólnika przekształcanej spółki kapitałowej na przekształcenie w spółkę osobową57. W sytuacji, gdy wspólnik wyraził chęć uczestniczenia w spółce przekształconej, tym samym zgodził się, że od dnia przekształcenia zmieni się zasada jego odpowiedzialności za zobowiązania. Będzie on odpowiadał za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką (art. 22 § 2 k.s.h.), a nie tak jak przed przekształceniem, kiedy to nie ponosił w ogóle odpowiedzialności58. 55 56. R. Pabis, Przekształcanie spółek handlowych (cz. III), s. 37.. A. Witosz, op. cit., s. 81.. Tak G. Miś, op.cit., s. 207. Autor jest zdania, że wspólnik generalnie odpowiada za długi spółki, które powstały przed jego wejściem do spółki, „albowiem może on albo przystąpić do spółki (wtedy zastosowanie ma art. 32 k.s.h.), albo nabyć ogól praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej na zasadzie art. 10 k.s.h. (wtedy odpowiada na podstawie art. 10 § 3 k.s.h.) – a w obu wypadkach ponosi odpowiedzialność za wcześniejsze długi”. 57. O tym, że wspólnicy spółki z o.o. oraz akcjonariusze spółki akcyjnej nie odpowiadają za zobowiązania spółki, stanowi odpowiednio art. 151 § 4 k.s.h. oraz art. 301 § 5 k.s.h. 58.

(13) Odpowiedzialność za zobowiązania spółki…. 63. Wspólnik, który przystąpił do przekształconej spółki osobowej, ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki kapitałowej powstałe przed dniem przekształcenia (art. 32 k.s.h.), ponieważ stały się one wskutek przekształcenia zobowiązaniami spółki przekształconej. Trudno byłoby przyjąć, że wspólnik spółki kapitałowej, który przystąpił do przekształconej spółki osobowej, nie odpowiada od dnia przekształcenia za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę przekształcaną, ponieważ w chwili powstania zobowiązania nie odpowiadał za nie. Przyjęcie koncepcji, że wspólnicy kapitałowej spółki przekształcanej nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę przed dniem przekształcenia, prowadziłoby do zaakceptowania spółki osobowej, w której wspólnicy nie odpowiadaliby za niektóre długi59. Jeżeli w wyniku przekształcenia powstaje spółka jawna lub partnerska, odpowiedzialność za zobowiązania spółki przekształcanej ponoszą odpowiednio wszyscy wspólnicy spółki jawnej lub partnerzy spółki partnerskiej, z zastrzeżeniem z art. 95 § 1 k.s.h.. Bez ograniczeń za zobowiązania spółki przekształcanej odpowiadają komplementariusze w spółce komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej. Komandytariusze zaś odpowiadają za zobowiązania przekształcanej spółki kapitałowej tylko do wysokości sumy komandytowej i w granicach wniesionego do spółki wkładu. Przepis art. 114 k.s.h. wprowadzający odpowiedzialność komandytariusza przystępującego do spółki za zobowiązania istniejące w chwili wpisania go do rejestru może być argumentem za odpowiedzialnością komandytariusza za zobowiązania spółki przekształcanej. Akcjonariusz w spółce komandytowo-akcyjnej nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania kapitałowej spółki przekształcanej (art. 135 k.s.h.). Za odpowiedzialnością komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej za zobowiązania spółki przekształcanej przemawia art. 136 § 3 k.s.h., który stanowi że komplementariusz przystępujący do spółki odpowiada także za zobowiązania istniejące w chwili wpisania go do rejestru. 5. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki przy przekształceniu spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową Kierunek przekształcenia spółki kapitałowej w kapitałową obejmuje dwa przypadki, tj. przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę akcyjną oraz spółki akcyjnej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim wypadku odpowiedzialność za zobowiązania spółki przekształcanej ponosić będzie , zgodnie z zasadą kontynuacji, spółka przekształcona. Przepisy art. 151 § 4 k.s.h. oraz art. 301 § 5 k.s.h., odpowiednio 59. G. Miś, op. cit., s. 208..

(14) 64. Anna Kielijan. stanowią o braku odpowiedzialności wspólników spółki z o.o. oraz akcjonariuszy, za zobowiązania przekształcanej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej. Taki brak odpowiedzialności wspólników za zobowiązania wobec wierzycieli spółki może niekiedy prowadzić do uniknięcia konsekwencji własnych działań kosztem osób trzecich60. 6. Wnioski końcowe Spółka przekształcona ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki przekształcanej zaciągnięte przed dniem przekształcenia bez względu na kierunek przekształcenia, czyli bez względu na to, czy przekształceniu podlega spółka osobowa w spółkę kapitałową, spółka osobowa w inną spółkę osobową, spółka kapitałowa w spółkę osobową oraz spółka kapitałowa w inną spółkę kapitałową. Odpowiedzialność wspólników spółki przekształcanej za zobowiązania występuje we wszystkich wyżej wymienionych kierunkach przekształcenia, oprócz ostatniego, tj. przekształcenia spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową. W zasadzie wspólnicy za zobowiązania spółki przekształconej ponoszą odpowiedzialność na dotychczasowych zasadach, tzn. tak jak przed dniem przekształcenia. Oznacza to, że wspólnicy spółki jawnej, partnerzy spółki partnerskiej (lecz tylko za działania i zaniechania własne oraz osób, które podlegały ich kierownictwu), komplementariusze w spółce komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej odpowiadają osobiście, nieograniczenie oraz subsydiarnie. Komandytariusze odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości sumy komandytowej i w granicach wniesionego do spółki wkładu. Akcjonariusze spółki komandytowo-akcyjnej nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki przekształcanej. Można zauważyć, że ustawodawca w Kodeksie spółek handlowych nie uregulował kwestii odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki przekształcanej dla wszystkich kierunków przekształcenia. Uregulowana została kwestia odpowiedzialności za zobowiązania spółki przekształcanej przy przekształceniu spółki osobowej w kapitałową (art. 574 k.s.h.) oraz przy przekształceniu spółki osobowej w spółkę osobową (art. 584 k.s.h.). Nie ma przepisu, który regulowałby kwestię odpowiedzialności wspólników za zobowiązania przy przekształceniu spółki kapitałowej w spółkę osobową. W ramach postulatów na przyszłość warto zastanowić się nad potrzebą przesądzenia przez ustawodawcę, czy termin z art. 574 k.s.h. jest terminem zawitym czy terminem przedawnienia. Jednoznaczna regulacja byłaby wskazana, jeżeli weźmie się pod uwagę interesy wierzycieli, którzy zamierzają występować na drogę postępowania sądowego w celu dochodzenia swych roszczeń. 60 T. Targosz, Odpowiedzialność wspólnika wobec wierzycieli spółki, „Przegląd Prawa Handlowego” 2003, nr 4, s. 23 i nast..

(15) Odpowiedzialność za zobowiązania spółki…. 65. Liability for Obligations of the Transformed Company In this article, the author presents the problem of liability for the obligations of companies incurred prior to their transformation. The entity that is responsible for the transformed company’s obligations, regardless of the type of transformation, i.e., whether a partnership is transformed into a capital-based company, a partnership into another partnership, a capital-based company into a partnership, or a capital-based company into another capital-based company, is always the transformed company. On the other hand, the liability of the partners of a transformed company for the obligations appears in all of the aforementioned types of transformation except for the last type, i.e., the transformation of a capital-based company into another capital-based company. In this article, the author also discusses the principles, character, and time period of the liability..

(16)