Globalizm i regionalizm a globalizacja gospodarki

Pełen tekst

(1)2002. Lucyna Mqczka Kat.II,. Polltylcl Ek..... lcs •• 1 I Pro.ra ••wanla Rozwolu. l. Wprowadzenie Globalizacja nie jest procesem jednoznacznie ocenianym i budzi wiele emocji i kontrowersji, Postępująca globalizacja, która dokonuje się w stosunkach mię dzynarodowych, przynosi nowe, dotychczas nieznane problemy , Przed kwestią ich rozwiązania stają zarówno kraje o wyksztalconych i stabilnych systemach politycznych , gospodarczych i spolecznych, jak i kraje slabiej rozwinięte gospodarczo, Problemy te Sól wyzwaniem zarówno dla polityki wewnętrznej, jak też i dla relacji międzynarodowych w aspekcie bilateralnym, regionalnym, jak i światowym, Zmieniaj'lce się w ostatnich dekadach środowisko międzyna rodowe, zwlaszcza w latach 90" wnioslo nowe spojrzenie na świat i stosunki międzynarodowe,. Inną cechą charakterystyczną dla wspólczesnych stosunków międzynarodo wych jest proces postępuj'lcej demokratyzacji palistw w ostatnich dekadach XX wieku, Okres ten określany jesl niekiedy jako era globalnej rewolucji. demokratycznej, Oba le zjawiska - globalizacja i demokratyzacja - pojawily się w Iym samym przedziale czasowym, Pojawia się więc pytanie, na ile są one ze sobą powiązane i wzajemnie uwarunkowane, jak śc islajcsl korelacja pomiędzy nimi i jaką odgrywają rolę wc współczcsny"h stosunkach międzynarodowych, Pelne kontrowersji debat y, jakie locZ'1 s ię na temal procesów globalizacji, objęly już lak że Polskę , Spory tocz'l s i ę o 10 , czy procesy le w swej islocie oznaczają Iylko przemieszczenia w uklad zie sil potęg ekonomicznych, przechodzące stopniowo w zmiany na plaszczyźnie ukladu sil politycznych, czy tel. globalizacja jest w stanie stworzyć zm\C"IC'1 politycznie sieć powi'lzań zapewniających bezpieczeństwo w skali świata, Wiclkie konferencje ONZ na tematy problemów globalnych dowiodly, że przede wszystkim konieczne "I zalożenia.

(2) Mąc zka. rozwi'IZ'"l g lobalnych , któ re w międ zycza s i e stal y s i ę pow aż n y m wyzwaniem dla calej ws pó lnoty pallstw. Globa li zacja gospodarki jako realnie post ę puj'lcc zja wisko poci~ gające za sobą skutki zaró wno społ eczne, j ak i kulturowe, s po tkała s ię w literaturze z w i e l ośc ią i róż n orod nośc i 'l ocen oraz inte rpretacj i. Naj w i ęcej emocji . niejasnośc i i nieporo zumieli w odbiorze zjawisk zachodz'lcyc h w św ieci e i kojarzonyc h z globali zacj " gos podarki poci"gnęlo za sobą utożsa miani e jej z liberalizacją. Prze mi any na arenie międzynarod owej d oby wsp ó łc zesnej prowadz" do standaryzacji systemów w skali światowej . Dokonuj'l s ię one w różnym tempie i w rÓŻ nym zakre sie, prezentują więc różnorodn e mode le . Niemniej wszystkie zmierzaj ą w kierunku gospodarki wolnorynkowej i de mokracji politycznej. Tym sam ym na s t ę puje proces ujednolicania dąż.e ń i wa rt ości . które stawiają sobie pań st w a lub grupy pali stw jako cel działalno śc i politycz nej i odno sz ą się one zarówno do stos unków wewnętrzn ych, jak i mi,dzy narodowych , a także sposobów ich reali zacji . Gl obali zację możn a o kreś li ć obrazowo jako la.lcuch akl yw n ośc i polit ycznej. ekonomicznej i s po łecznej w skali światowej . Oznacza to . że nas l:lpiła intensy fikacja poziomó w w s póld ziałania i powi'lza'l w obrę bi e wydzie lonyc h pań st w. ale lahe mi ęd zy róż norodn y mi spolcczel\ stwami w sk .. łi c ał ego g lobu . ZnacząC<! roł ę w e rze g lobali zacji odegrał szybki rozwój Icchnologii , za pośrednic twe m któ rej n "Sl ąpiła inlensy fikacja powi'IZ:Ul i kontaktów jed noste k i calych grup społecznyc h . To właś nie technolog ia um ożliw iła rozw i ązy wan ie więks zej liczhy proble mó w w królszym czasie i z wi ę k szy mi efe ktami ni ż wcześniej, przygot o wała grunt pod współdziałania spol ecz n ośc i lokalnyc h. narodowych i mi ę d zyna rod owych na znacznie większ" s kal ę ni ? to mi a ło miejsce wcześniej. Za pośrednictwem wszechobecnych środków ma so wego przekazu emituj,,cych te same informacje niemal równocze śni e w róż' ny c h punkiach naszego globu, odlegle s p o ł ec zeństwa lokalne są teraz powi 'JZane jak ni gdy wcześniej w hi storii lu dzkośc i . Z Iyc h właśnie wzg lęd ó w mówi s i ę, że g lobalizacja zmienia wymiary czasu i przestrzeni, powodując "s pła szczenie" przeslrzeni i "kurczeni e s ię " czasu . Nie e łiminuj e ona jednak szeregu negal y wn yc h zjawisk, w wie lu krajac h pojawiaj" s i ę ruchy nacjonalist yczne lub pa rt y kularne . klóre s kupiają s ię wokó l wl"snej tradycji i kultury, w zamiarze powstrzymania procesu g lobali zacji .. 2. PoJtcle "globallzacJI" - zarys problematyki Pow s iało wic ie definicji pojęcia "globali zacja" . W powszechnym odczuciu globali zacja naj c zę ściej kojarzy się z po s tępuj ącq inte gracjq narodowych gospodare k i wy obrażenie takie ma swoje uzasadnienie . Dyskusja na temat regionali zacji i globalizacji nie jest prosta przede wszystkim dlatego, że pierwsze z pojęć posiada klarowną i powszechnie przyj ętą definicję, inaczej drugie. Regionali zacj a , czy j ak się czasem dodaje integracja regi onalna, polega na.

(3) Globaliz.m i. ustanowieniu przez kilka krajów rozwiąza!\, takich jak strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek, unia ekonomiczna lub unia monetarna - są to tak zwane szczeble o jednoznacznie przyjętej treści. Zupełnie inaczej jest z globalizacją, na temat której autorzy niejednokrotnie wypowiadają się kompetentnie, rezygnując z wprowadzenia formalnej definicji tego pojęcia. Tego, jak jest ona zatem rozumiana, należy się domyślać. Globalizacja będzie zatem traktowana jako nasilanie się międzynarodowych kontaktów gospodarczych na wieI ku płaszczyznach, prowadZilce do uzależnie nia się od siebie poszczególnych krajów w skali nieznanej 10-20 lat temu. Takie zdefiniowanie globalizacji może ulec zawężeniu: nie będzie już ona wszechstronnym procesem nasilania się światowych kontaktów ekonomicznych, ale tworzeniem się w skali globu zintegrowanego rynku ze swobodą transgranicznego przepływu dóbr, kapitału i pracy. Przy takim odczytaniu globalizacji polega ona na powstawaniu jednolitego rynku globalnego, wolnego od ogranicz'eli dla ruchu towarów i czynników wytwórczych. Jej synonimem mogłoby być określenie integracja globalna. Przejawiaj'lca się coraz dobitniej świadomość tego, że świat jest całością bierze się głównie z faktu dostrzegania i odczuwania skutków funkcjonowania siatki materialnych, fizycznych powią zali między częściami świata, w tym przede wszystkim powiązań natury gospodarczej'. Badania nad tak rozumianel globalizacją maj'l prekursorów w osobach A. Smitha, K. Marksa, J.S. Milla, J.M. Keynesa, W. Lenina, I. Wallersteina, których lączylo dostrzeganie tendencji do wykraczania działalności gospodarczej poza ramy krajowego rynku i łączenia w jedną całość coraz większej liczby rozproszonych dotąd gospodarek należących do różnych kultur. Pomimo trudności z precyzyjnym zlokalizowaniem w czasie i przestrzeni początków tych tendencji, to wskazuje się na pewne przelomy w historii ludzkości i światowej gospodarki wywołane "proglobalizacyjnymi" procesami społeczno-ekono micznymi. J. Foreman-Peck' wiąże początki globalizacji z wiekiem wielkich odkryć geograficznych, natomiast M. Waters' uważa, że elementy procesów globalizacyjnych występowały zawsze, ale do połowy bieżącego stulecia proces ten nie miał charakteru powszechnego. W literaturze anglosaskiej terminem "globalizacja" określa się proces wzrastających współzależności i powiązań w skali światowej pomiędzy różnymi udziałowcami stosunków międzynarodowych'. Literatura francuskojęzyczna operuje terminem "mondializacja" lub "planetaryzacja", pod którym rozumiane jest rozprzestrzenianie się jednolitych wzorców kulturowych'.. I. J. Forcman-Pcck, Historial Foundation of G/obalizatiof/, Northampton, MA ! 998, s. XlV.. 2 Tamże.. M. Watcrs, Globalizatioll, Routledhe. London-New York 1975, s. 4 . .\ Por. Tlie Encyclopedia ofDe1llouacy, Routledgc, London 1995, vol. II, s. 532. 5 Por. D. Colard, Les re/alions interna/tona/es de J945 a /lO!; jours, Masson & Arman Col in, Paris 1996, s. III i nast. 3.

(4) Lucyna. W. Mączka. początkach. kariery tego terminu, w naukach ekonomicznych, przez globalizację rozumiano na ogół proces powszechnego otwierania się gospodarek przy jednoczesnej intensyfikacji ruchu towarów, usług i zwłaszcza kapitałów: istotnym elementem procesu globalizacji jest również organizacja produkcji i komercjalizacji w skali światowej przez duże ugrupowania, co, jak się podkreśla, ma wplyw na krajowe systemy produkcji i zakres interwencji państwa. Procesy współczesnej globalizacji cechuj,! tendencje, które wzajemnie na siebie oddzialywują. Procesy integracji dokonujące się w skali świata, następują w efekcie procesów rozwoju życia społecznego, tj. procesów naturalnych, oraz tzw. cywilizacyjnych, tj. zainicjowanych przez procesy kulturowe w szerokim znaczeniu dzialania człowieka, o różnym charakterze, a więc: endogenicznych, egzogenicznych, kreowanych, samorzutnych, inwazyjnych, sterowanych i in. Globalizacja oznacza m.in. możliwość wzajemnego oddziaływania oddalonych od siebie środowisk ludzkich w taki sposób, że wydarzenia lokalne jednego z nich mogq być uwarunkowane przez wydarzenia w odległym miejscu kuli ziemskiej i odwrotnie. W tym ujęciu wydarzenia lokalne staj" się częściq procesu globalizacji, który niekoniecznie poci"ga za sobą integrację czy homogenizację kultur, lecz oznacza on większy zasięg kontaktów i powiązań, a tym samym wpływa na zmniejszanie się odległości i skracanie czasu. Równocześnie ten sam proces, który powoduje kurczenie się czasu i przestrzeni, powoduje także pojawienie się kryzysu wartości. Małcolm Waters zauważa, że u schylku XX wieku globalizacja może stanowić podstawową kategorię socjologicznej analizy procesu spolecznego, charakteryzującego się osIabieniem granic, które wcześniej określały formy organizacji społecznej i kulturowej". Kulturowy wymiar globalizacji wynika z wspólzależności, dyfuzji wzorców kulturowych, czego efektem jest ich upodabnianie i wymieszanie. Prócz aspektów ekonomicznych globalizacji, wnikliwego poznania wymagają problemy na poziomie świadomości jednostkowej, tj. przyjmowanie i uwzględnianie w myśleniu i w praktyce życia globalnej wizji świata, wynikającej z pierwotnego faktu, jakim jest jedność Ziemi oraz jedność natury ludzkiej, ludzkości jako stworzenia. Wiedzę o świecie i rodzaju ludzkim jako calości czerpaną zarówno z nauki, jak i empirycznych doświadczeń, a także z religii oraz intuicji można określić jako "wiedzę globalną". "Wiedza globalna" jest to więc wiedza o świecie i jego problemach, a więc tym samym o procesach globalizacji i regionalizacji, ich stronach pozytywnych i negatywnych, konsekwencjach i kosztach dla suwerenności narodów i ich kultur, o przygotowaniu do szerszej integracji, takż.e o grożących naduży ciach wynikajqcych z tych procesów. Poznanie i upowszechnianie tej wiedzy jest konieczne, ale zarazem i trudne, i niebezpieczne. Jak stwierdza W. Jacher': (, M. Watcrs, op. cit., 5, 3, 7 W. Jacher, Pl'1pektywa illfegraln(! go rozwoju cdowleka i .\j)()!ec::,etislH'o I w: I Budowa Z(ll~/(mi(/ mi"dzYl1arodowe go celt'm edukacji globa/ne), Opole 1996, s. 88-89..

(5) Globalizrn i regionalizm a globalizacja gospodarki. "Wielkie przemiany techniczne, spoleczne, gospodarcze, polityczne wymagają wytężonego wysiłku umysłowego dla wypracowania najpierw metody myśle nia, która pozwoliłaby człowiekowi rozumieć otaczający go świat, w którym żyje. Im ten świat jest bardziej "niebezpieczny", tym większy winien być wysilek umysłu. Trzeba pamiętać, że wszelki rozwój i postęp ma dwie strony: może prowadzić do dobra człowieka lub do jego zagłady. NiebczpieczeI\stwo istnieje zwłaszcza, gdy człowiek traci pewność swego poznania i zaufania do drugiego człowieka oraz do społeczeI\stwa. Wtedy człowiekowi bardo trudno znaleźć swoje miejsce w procesie przemian społecznych. NiebezpieczeI\stwo to istnieje i wówczas, kiedy traci człowiek zdolność syntezy i widzenia rzeczy jednostkowych w obrębie większych struktur i całości. A zatem rozwiązania trudności trzeba zacząć szukać najpierw na drodze odpowiedniego kształtowania tego, co jest jedną z najważniejszych cech ludzkiego bytu, tj. poznania ludzkiego. Globalizacja może być w pewnym aspekcie rozumiana jako ideologia lub jako cel polityczny czy organizacyjny. Wydaje się, iż można wobec tego mówić o dwóch aspektach globalizacji politycznej. Jeden z nich dotyczy ujednolicenia systemowego w skali światowej. Należy tu jednak uwzględnić różnorodność form demokratycznych w zależności od kraju, w tym m.in. jego poziomu rozwoju, stanu zaawansowania gospodarki, tradycji politycznej, świadomości społecznej i roli państwa. Drugi aspekt obejmuje cele polityki zagranicznej najsilniejszych i najbardziej rozwiniętych państw w skali światowej. Jego wymiar strategiczny związany jest z ustanowieniem priorytetowego celu, jakim jest ukierunkowanie przemian wewnętrznych paI\stw trzecich w kierunku demokratyzacji. System demokratyczny, w szerokim rozumieniu tego słowa, staje się coraz powszechniejszym sposobem funkcjonowania paI\stw i społeczeństw. Rozpię tości w tym zakresie pomiędzy poszczególnymi krajami są jednak uderzające. Demokracja jest systemem obejmującym przede wszystkim kraje najbardziej rozwinięte. Inna grupa państw jest w fazie transformacji wewnętrznej i tworzenia nowych struktur o tym charakterze. Wreszcie wyróżnić można zespół krajów, które pozostają poza kręgiem tradycyjnie, w sensie europejskim pojmowanej demokracji. Wykazują one daleko idące zróżnicowanie systemowe trudne do sklasyfikowania przy jednolitym kryterium. W większości są to państwa zaliczane do grupy krajów rozwijających się, znajdują się na różnych etapach rozwoju. Ta cecha jest szczególnie istotna w odniesieniu do omawianego tematu. Kraje rozwijające się korzystają bowiem z istotnej pomocy zewnętrznej, zaś warunki jej uzyskania są uzależnione są od wielu czynników, przede wszystkim od sposobu jej wykorzystania i stopnia przekształceń wewnętrznych. Jednym z jej warunków jest taka reforma wewnętrzna, by pomoc przynosiła wymierne korzyści zarówno dla gospodarki danego kraju, jak i jego obywateli. Zdaniem głównych ośrodków politycznych i gospodarczych udzielających pomocy jedynie system demokratyczny daje gwarancje wyrównanego rozwoju i efektywności programów pomocowych. Demokracja wewnętrzna staje się zatem.

(6) Lucyna. Mączka. nie tylko jednym z warunków uzyskania wsparcia z zewnątrz, ale też koniecznością polityczną, gospodarczą i humanitarną. Stąd też coraz większa liczba państw rozwijaji)cych się podejmuje działania, których celem jest dołączenie, w bliższej lub dalszej przyszłości, do państw demokratycznych. Nie zawsze i nie wszędzie przejście do systemu demokratycznego było i jest wynikiem inspiracji wewnętrznych i autentycznych nacisków społecznych. Wielokrotnie zmiany wprowadzane były pod presją państw trzecich. Postulat dokonania zmian formy władzy i relacji państwo--obywatel opartych na zasadach demokratycznych stał się w czasach nam współczesnych warunkiem lub co najmniej zaleceniem politycznym stawianym przez państwa rozwinięte innym, mniej zaawansowanym w rozwoju krajom i narodom.. 3. Globallzacla a reglonallzacla Globalizacja to złożony z wielu aspektów i poziomów proces ponadsystemowej integracji na bazie rozwiniętej cywilizacji technicznej, postępujący w kierunku integracji gospodarczej i politycznej, od poziomu lokalnego, krajowego do ponadnarodowego, globalnego, a pomiędzy tak utworzonymi poziomami sytuuje się regionalizm. Globalizacja rodzi nowy regionalizm powstaj,! regiony korzystaji!ce z nowej sytuacji jednocześnie i zjawisko marginalizacji krajów, które nic korzystaj,! z dobrodziejstw globalnego przeplywu dóbr, inwestycji i siły rohoczej. Nikt nie poddaje w w'!tpliwość, iż w cii!gu ostatnich 20 lat w gospodarce światowej doszło do głębokich zmian strukturalnych, polegających na tym, że w rezultacie oddziaływania takich czynników, jak technologia, nowe formy organizacji (ponadnarodowe korporacje), nowe środki komunikacji oraz klasyczna konkurencja powstał rynek globalny. W tym znaczeniu funkcjonuje zintegrowany rynek gospodarek co najmniej Wielkiej Triady, a mianowicie: USA, Europy Zachodniej i Japonii, do której dołączyły gospodarki Tajwanu, Hongkongu i Singapuru. Cecha ta ujawniła się w pełni po raz pierwszy w trakcie kryzysu naftowego w latach 70., który uzmysłowił.jakściśle powiązane są ze sohą rynki lokalne'. Współzależność to jedna z cech i przejawów globalizacji gospodarczej. Drug'l cechą jest rozszerzanie się skali ponadnarodowych operacji - sprzedaży towarów i usług, przepływu różnych form kapitału, inwestycji, transferu technologii, podróży biznesowych, połączeń komunikacyjnych, migracji związanych z praC<) itd. Towarzysząca temu homogenizacja wzorów i metod zarządzania prowadzi do konwergencji, czyli upodobania się struktur gospodarczych w skali globu. Ta globalna gospodarka kieruje się w wielu przypadkach innymi prawami niż ~. D. Rodrik, /las C/ohali::,aliof/ GOllt' Too Far?, Institutc for International ECO!1011lICS,. Washington, D,C, 1997,5,7-8,.

(7) Globalizm i .. gospodarki. klasyczna gospodarka narodowa. Wedlug keynesistów nowe miejsca pracy powstają, gdy gospodarka jest w stanie rozkwitu. W obec nej sytuacji zasada ta nie musi się s prawdzać, gdyż miejsca pracy są tworzone poza obszarem objętym homogenizacją. Podobnie poczynania Widów w zakresie ograniczenia podaży pieniądza na rynek mogą o kazać się nieskuteczne w obliczu naplywu kapitalów z zagranicy. Czy w globalnej gospodarce będzie więc miejsce dla państwa i czy konwergencja będzie globalna, czy też obejm ie jedynie gospodarki pewnych krajów. które zdominują pozostałą część św iata? Wedlu g pog lądu M. Watersa" globalizacja niekoni ecznie poci'lga za sobą integrację czy homogenizację różnyc h spoleczeli stw. Oznacza ona po prostu szerszy zasięg kontaktów i wymianę informacji. B.R . Barber'" s,!dzi, że istnieje dialektyczny zwi,!zek między silami globalizacji a ruchami odśrodkowymi, akcentującymi wlasml odrębność. Podkre ś la on tak że konieczność równoczesnego badania obu kierunków. w celu lepszego zrozumienia zlożonej natury globalizacji. Ruchy lokalne . oceniane jako partykularne. są w takim samym stopniu części" procesu globalizacji. jak i coraz szerszego zasięgu kontaktów międzynarodowych.. Globalizm jest jednak również wytworem nierównomiernego rozwoj u róż nyc h części naszego globu , w którym g l ów ną rolę odgrywaj'l kraje wysoko rozwinięte, szczególn ie zainteresowane wzrostem globalizacji pod ich nadzorem i kierownictwem. Powoduje to zrozumialy lęk. a nawet protest ludności krajów pozaeuropejskich , obaw iaj'lcej się dalszego wzrostu trwaj 'leej do dziś ingerencji Zac hodu w wewnętrzne sprawy wlasnych krajów . Wiele krajów rozwijających się , ale i tak że mniej zamożnych krajów europejskich. jest przekonana, że szeroki naplyw obcego kapitalu. technologii i wzorców kulturowych, zniszczy ic h wlasną gospodarkę i kulturę . Prowadzi to w prostej linii do akcentowania odrębności i szczególnej wartośc i wlasnej kultury. W procesie g lobalizacj i występuj" zastanawiaj,!ce różnice w przebiegu skladając yc h s ię na nią procesów ogólnoświatowych , takich jak modernizacja , przemiany ustrojowe i inne. w za leżno ś ci od regionu . kraju. kultury i kategorii uczestników danej kultury . Równie interesuj,!ce "I podobieristwa występuj'lee w różnych częściach świata. oparte nie na bliskości geograficznej i kulturowej, lecz na doświadczeniu przez różne spo leczeri stwa analogicznych sytuacji w określonym czasie i konfrontacji z tymi samymi w istoc ie problemami . Tak na przyklad dla wielu bardzo rÓŻ n y ch pań stw globalizacja stanowi, m.in .. alternatywę wobec niepokojących je przesunię ć w regionalnych ukladach sil. Wiele rządów świadomych jest niebezpicezelistw tkwiących w samych procesach globalizacji, pomniejszających zakres s uwere nności państw . Jednak wyniki praktycznych ocen procesu globalizacji bywaj'l z gruntu odmienne. Prócz politycznych i ekonomicznych. inne mniej zbadane aspekty, wymagaj" równie wnikliwego poznania. Pojęcie glo balizacj i Wi'lŻC się z gwaltownym lj. M . Wi.IW!"S , op. dr., s. 1)6 .. 10 B.R. Barber. [)ż ihad koutł"(I MI" .5wiM , W:lrsz,nviI 1997. s. 19 J- 197 ..

(8) rozwojem środków komunikowania się i przełamywania przestrzennych barier przekazywania informacji. Kiedy mówi się, że globalizacja jest zjawiskiem przekraczania granic, ma się najczęściej na myśli dzialalność gospodarcz'l i przeplyw siły roboczej. Tymczasem globalizacja oznacza przepływ w skali globu także wartości niematerialnych, mianowicie: norm oraz zachowali społecznych, norm kulturowych oraz politycznych. Rezultatem tych procesów jest stałe formowanie nowych i dotąd nieznanych więzi kulturowych, które różnią się od dotychczasowych uksztaltowanych przez narody i grupy etniczne. Badania nad tymi zjawiskami zwracają w poszukiwaniu wyjaśnień ku filozofii, socjologii, antropologii kultury, humanistyce i innych nauk, a dotyczą m.in. takich problemów jak: gwarancji praw pmistwowych, umów międzynarodowych, różnic w pojmowaniu praw człowieka, godnych warunków życia, w moralności czy religii. Żyjemy w globalizującej się rzeczywistości społecznej, w której dotychczasowe bariery komunikowania się przestaj'l istnieć. W konsekwencji jeśli chcemy zrozumieć główne cechy współczesnych procesów społecznych. musimy wyjść poza czynniki lokalne oraz narodowe i umiejscowić badania w kontekście globalnym" . Obce niematerialne wartości oddziałują na lokalne stosunki społeczne i zwyczaje. w tym stosunki rodzinne, organizacje spoleczcllstwa. wzorce zachowi.Hl i konsumpcji, style ż.ycia; oddziałuj,! na asortyment nabywanych towarów i sposoby ich nabywania. W sferze duchowej oddzialywanie obejmuje obszar wartości, w tym także religię i przestrzeli tożsamości. Przenoszone treści niematerialne wpływają na sferę wypoczynku, a więc: telewizję, filmy, muzykę rozrywkową, taniec, sport czy turystykę. Treści niematerialne przenoszone "I także na poziomie politycznym, chodzi tu o rozprzestrzenianie się wzorców systemów politycznych i rozwi,!zali r"ldów przedstawicielskich, w tym wyborów, organizacji sądownictwa i ochrony praw jednostki. W ten sposób globalizująca się gospodarka tworzy nową rzcczywistość społeczną, gdyż powstaje środowisko społeczne wspólne dla wszystkich mieszkat\ców kuli ziemskiej. Istnienie nowego, globalnego środowiska spolecznego oznacza, że ludzie, społeczet\stwa, kultury i cywilizacje, które poprzednio były odizolowane, teraz kontaktują się ze sobą regularnie i nieuchronnie. Napływ elementów innej kultury tworzy nową kulturową przestrzeń asymiliujqcq elementy różnych kultur, a wchodzenie w nową przestrzeli rodzi reakcje psychologiczne. Mogą one mieć na określonym odcinku nie tylko pozytywny, lecz także negatywny, a nawet przestępczy charakter. Mogą powodować dewiacje i patologiczne stany społeczne, korzystne dla pewnych grup, utrwalać jc i wywoływać podobne w innych regionach świata. Społeczności na ogół podchodzą z dystansem do nowych znaków i symboli, mogą postrzegać je jako przyjazne lub wrogie, są ciekawi nowości, ale jednocześnie doceniają ewentualnc korzyści i zagrożenia,. II. F. Fukuy'lma, Zaufanit'. Kapiull. społeczny. a droga do dobrobytu. Warszawa 1997. s. 32..

(9) Globalizm i regionalizrn a g/ohali::m:ja .. które nowa przestrzeli kulturowa może wnieść dla jej tożsamości. Należy sobie zdać sprawę, iż ludzie wykorzystujący procesy globalizacji w celach destrukcyjnych dla ludzkości, ziemi, kultury, natury ludzkiej to nie tylko szefowie mafii i bossowie finansowi i polityczni. Globalizm nie jest procesem równomiernego rozwoju, który tylko koordynuje i lączy, ale także wzmaga podzialy spoleczności. Istnienie nowej, globalnej rzeczywistości spolecznej oznacza także, że zachodzące w ramach tej rzeczywistości i kontakty między kulturami mogą rodzić sytuacje konfliktowe. W tym sensie globalizacja wi'lże się z nowymi wymiarami bezpieczelistwa międzynarodowego.. Zmianom nie zdołaly się oprzeć nawet struktury rodzinne i wspólnotowe, stawiaj'lce z reguly najsilniejszy opór oddzialywaniom z zewn'ltrz. System rodzinny ulega transformacji przede wszystkim ze względu na zmianę stylu życia, a mianowicie większą mobilność jednostek oraz szeroki dostęp do informacji. Innym czynnikiem jest widoczny wzrost liczby malżelistw mieszanych, w tym malżeństw międzyetnicznych. W rezultacie powstaje luka między wzorcami zachowań między pokoleniami, co oznacza, że systemy etniczne i moralne, zakorzenione w kulturze, zostają od tych korzeni odcięte. Obyczaje i etyka każdego narodu ksztaltują się w zależności od stanu intelektualnego jego czlonków i czasów, w których oni żyj'l. S'l świadectwem stopnia cywilizacji, który dane społeczelistwo osi,!gnęlo i najlepiej manifestują się w stosunku, przejawianym wobec swojej rodziny i wspólziomków. Zatem istnieje ścisly związek pomiędzy zwyczajami każdego narodu, a poziomem jego wykształcenia i cywilizacji. Społeczeństwa zacofane intelektualnie są więc zupelnie bezsilne w obliczu glęboko zakorzenionych w ich mentalności obyczajów. I jedynie nieustanny i wytrwaly rozwój intelektualny może zmienić tę beznadziejną sytuację, w jakiej się znajdują. W tym wypadku zrozumienie globalizacji oznacza, że współczesny człowiek, jako twórca, jest poddawany zewnętrznej stymulacji twórczej nakladającej się na jego wlasną indywidualność. W szerokiej dyskusji nad problemami globalizacyjnymi stwierdzono już, że procesy te wcale nie musz,! oznaczać dominacji jednej kultury nad drugą, wszystkie bowiem czerpią z odmienności i różnic pomiędzy spolecznościami i odmiennościami geograficznych korzeni, a także doświadczeń historycznych.. 4. PodsumowanIe Gwaltowne przemiany technologiczne, zwlaszcza w dziedzinie transportu, środków komunikacji i informacji, ekspansja handlowa i ponadnarodowe przedsięwzięcia - wszystko to stwarza wrażenie, że globalizacja poglębia się i nabiera przyspieszenia. W perspektywie historycznej tak zapewne jest. Jednak szczególowa analiza rodzi pytanie, czy globalizacja jest w istocie rzeczy tak globalna, jak się wydaje, a pytanie to odnosi się także do sfery gospodarczej..

(10) Najbliżej. globalnej integracji są rynki kapitalowe, gdzie przeplywy mają rzeczywiście światowy zasięg i praktycznie nieskrępowany charakter. Już jednak w sferze wymiany towarowej spotykamy się z dzialaniem czynnika przeczącego idei globalizacji,jakimi S'l taryfy celne. Duże możliwości dla polityki krajowej pozostają więc w sferze IUlIldlu, i to mimo postępującej integracji w tej dziedzinie, przez pobudzanie konkurencyjnośc i krajowych wytwórców. Inn" sfer" ograniczet) s ą przeplywy s iły roboczej . W ostatniej dekadzie umacniala się tendencja do ograniczania swobodnego przeplywu sily roboczej, zwlaszcza niewykwalifikowanej. USA. Kanada i Australia. to jedyne kraje cią g lc utrzymuj'lce kwoty wjazdowe dla "udzoziemców, preferując krewnych swoich obywateli lub pracowników o wysokich kwalifikacjach. W tym przypadku trudno więc mówić o tym, że proces globalizacji jest zjawiskiem wszechogarniaj'lcym i że żywiolowo obejmuje naszą planetę. Towarzyszące konwergencji napięcia spoleczne są skutkiem przede wszystkim tego. że proces określany jako "globalizacja" eksponuje. glęboką linię podzialu między tymi , którzy posiadaj;l odpowiednie kwalifibcje i doskonale sobie radzą na światowych rynkach pracy oraz tymi. którzy nie posiadaj" odpowiednich umiejętn ośc i i postrzegaj'l ekspansję światowego rynku jako zagrożenie dla ich bezpieczetistwa socjalnego oraz glęboko zakorzenionych norm . Globalizacja transformuje na przyklad stosunki pracy w tym sensie, że pracownicy wykwalifikowani uzyskuj:l wi<;ksz<, swobodę poruszania się, a praca prosta traci silę nabywcz" i jej sytuacja na rynku pracy staje się niestabilna . Globalizacja transformuje lokalne no rmy i instytucje społeczne, a więc standardy produkcj i, normy pracy. ustawodawstwo, sieć zabezpieczcti socjalnych. Globalizacja transformuje wię c rolę patistwa w sferze socjalnej, która stanowi jedn" z głównych funkcji patistwa. Innym problemem jest 10, że obecna konwergencja dotyczy raczej wąskiego kręgu krajów najbardziej rozwiniętych i w przypadku procesów gospodarczych między krajami rozwiniętymi a rozwijającym i s ię można mówić raczej o postępującej dywergencj i niż konwergencji . Dotyczy \O zarówno wymiany towarowej, jak i przeplywu kapitalu, inwestycji czy transferu technologii . Mimo że więzi gospodarcze z krajami rozwijaj'lcymi znacznie umoenily się w ostatnich latach, to ciągle wielkie obszary i skupiska ludzkie znajdują się poza glównymi procesami tworzącymi zjawiska globalizacji. W dyskusjach O globalizacji coraz wyraźniej sygnalizowana jest świado mość tego. że korzyści z globalizacji rozkladaj" się nierównomiernie. Różnice między bogatymi a biednymi poglębiaj'l się. a obszar biedy rozszerza się". Poglębia się rozwarstwienie spoleczne i wzrasta przepa ść między wąską grupą wla śc icieli kapitalu a mas'l pracowników najemnych oraz wlaśc icieli gospodarstw rolnych. Poglębia się także odplyw z gospodarki ludzi wykształconych, zwlaszcza personelu technicznego. Sytuacja gospodarek slabiej rozwiniętych I~. L. M'lczka. Zróż"iCOII'(//lie poziomu źycia llldllo,\'ci w grupie pllli.'ilW OECD, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1999, nr 527. s. 159-162..

(11) Globalizm; będzie trudna podwójnie z racji będą jednocześnie zmuszone do. tego, że tracąc kapital i silę wykwalifikowaną, utrzymania si ły roboczej niewykwalifikowanej,. której i tak mają w nadmiarze . W dobie g łobalizacji doświadczamy poważnego kry zys u idei terytorialnego, suwerennego państwa i tradycyjnych form jego istnienia. Nie ma państwa, które byłoby samowystarczalne i bezpieczne w swoich granicach. Mimo wszystko, trudno sobie wyobrazić, aby obecny podzial ludzkości na państwa mógl stracić swoje znaczenie w najbli ższej przys zlośc i . Globalizacja, dyktowana przede wszystkim przez techniczne i elektroniczne powiązania, poczyniła wielkie postępy. Niemniej nic można jeszcze przewi dzieć, czy regionalizacja, w sensie dobrowolnego tworzenia komplementarnych i zintegrowanych układów państw , zapanuje nad regionalizacją "dziką" , utrwalaj" c,! w świec ie podzial na regiony bogate i regiony wyzyskiwane, biedne, także nad tworzeniem reg ionów zdominowanych politycznie, ekonomicznie lub kulturowo przez jedno z państw u czes tniczącyc h . Jeśli rozwój pójdzie rzeczywiście w kierunku śc iślejszej integracji regionów, będzie to zjawisko pozytywne. gdyż to regiony być może b9d'l jeszcze mogly docenić. otoczyć opiek'l i twórczo rozwija ć we wzajemnych kontakt ach partykularne kultury, które są nosicielkami wartości chronionyc h przez państwa. Podobnie jest w sferze polityki, gdzie idee demokracj i parlamentarnej przenoszone na nowy grunt nie muszą oznaczać tego samego co w krajach, gdzie się zrodzily . Są najczęściej jedynie przystosowywane do miejscowych realiów zamiast tego, żeby oddzial ywać modyfikująco na te reali a. W dobie globalizacji nierównomierności można rów nież dostrzec w sferze spolecznej i kulturowej. Przyjęte w krajach bogatyc h przez warstwy ś rednie wzorce konsumpcji i styl życia wpływają w krajach biednych na jedynie wąską grupę ludności, a przeważająca masa mieszkańców pozostaje w sferze tradycyjnego modelu , je ś li chodzi o takie przejawy życia spolecznego i kulturowego. jak ubiór, potrawy, muzyka i taniec, stosunki społeczne, indywidualne zac ho• wam a 1 wartoscl. Konstruktywne nurty globalizacji oi.ywiają ludzie, którzy swoje cele, wiedzę i energię czerpią od osób i ś rodowisk zintegrowanych wokól warto śc i . Oczyszczając przestrzeń spolec z ną z fałszu torują oni drogę poznaniu, pr zyw racają życ iu rytm i jas ność w miejsce niepewnośc i i chaosu . Sklaniają do szerszego ujmowania otaczającej rzeczywistości , pobudzają krytycyzm. poczucie tożsa mości i odpowiedzialności. Przeciwdziałają skutkom manipulacj i zarazem budząc nadzieję i odwagę. Wskazują na realne interesy grup i kategorii społecz nych z uwzględnieniem realistycznej , godnej czlowieka , hierarchii wartości ludzi, grupy i środowiska, spo lecznośc i współdzillłaj'lcych. Mówiąc o globalizacji można stwierdzić. że chociaż zawierane umowy. programy integracji i rozwoju, układy O zacieśnianiu współpracy partnerskiej, dzialają raczej pomiędzy krajami o zbliżonym poziomie rozwoju gospodarczego i politycznego. to cały ten międzynarodowy ruch przynosi wszystkim niewąt •. •. •.

(12) Lucyna. Mączka. pliwy zysk - w postaci przyrostu i upowszechnienia "wiedzy globalnej" oraz jej pozytywnych następstw, zwlaszcza wzrostu świadomośc i i si ly nurtów globali zacji konstruktywnej .. Globallsm, Reglonalism and !he Globallsa!lon ot Economies As globalisation continues to extcnd itself in inlernational relations . it brings both new problems and new ways of resolving thcm.lssues arc raised by this proccss both for countries with slabie and developed political. sociał and ecolloJ1lk systems. and for those less economically developed. These issues present a challenge bot h for domestic polltics and for bilateral, regional and global intenwtional relations. Seeing lts most profound shifls in the 1990s. the intemational environl1lcnt has becn changi ng over the last ('ouple ot' decades. This has engendered new perspectivcs on fhc world and on international rclalions. Thi! world is beCl)ming a new ~lrCIW where differcnt coullIrics and culturcs pursue their idcas and aspiratioJlS lIsing dirrcrenl methods and styks . but always \Vith aims informed by human COllcerns ..

(13)