strona 151
psychologia zdrowia wyodrębniła się pod koniec lat 70. XX wieku. W ostat-nich latach rozwija się niezwykle inten-sywnie jako dziedzina badań i praktyki. nie ogranicza się w swym zastosowaniu do obszaru medycyny, ale swym zasię-giem obejmuje wszystkie najważniejsze obszary życia i działalności ludzkiej. u jej podstaw leżą psychologiczne kon-cepcje zdrowia. Konkon-cepcje te traktują zdrowie i chorobę jako krańce tego sa-mego kontinuum, a nie jako pojęcia wza-jemnie wykluczające się. Kładzie nacisk na zdrowie, jego ochronę oraz promo-cję, przekracza obszar patologii, zwraca uwagę na zasoby człowieka i jego możli-wości rozwojowe.
pozycja ta stanowi pierwszy polski podręcznik akademicki psychologii zdro-wia, wzbogacony o dodruk do wydania z 2007 roku. celem książki jest przed-stawienie teoretycznych i metodologicz-nych podstaw psychologii zdrowia oraz prezentacja głównych kierunków badań i zastosowań praktycznych. prezentuje ona najważniejsze wyniki badań auto-rów polskich oraz zagranicznych. Wska-zuje na powiązania psychologii zdrowia z innymi dziedzinami psychologii oraz praktyki terapeutycznej.
psychologia zdrowia składa się z dziewiętnastu szczegółowych rozdzia-łów, w których scharakteryzowano
głów-ne obszary zainteresowań współczesgłów-nej psychologii zdrowia.
W pierwszych dwóch rozdziałach przedstawiono genezę, historyczne i in-terdyscyplinarne uwarunkowania rozwo-ju psychologii zdrowia oraz jej główne zadania i status.
W kolejnych rozdziałach podręczni-ka skoncentrowano się na problematy-ce zdrowia. rozdział trzeci to próba zde-finiowania szeroko rozumianego poję-cia zdrowia oraz dokonania rozróżnienia pomiędzy zdrowiem a pojęciami blisko-znacznymi, tj. szczęściem, dobrostanem czy jakością życia. W rozdziale czwartym natomiast omówiono rozwój człowieka w cyklu życia w powiązaniu ze zdrowiem biologicznym, psychicznym, społecznym oraz duchowym. zaprezentowano także ogólne modele zdrowia: biomedyczny, holistyczno-funkcjonalny oraz socjoeko-logiczny. rozdział piąty poświęcono pa-radygmatowi salutogenetycznemu, któ-ry odegrał przełomowe znaczenie w ba-daniach nad zdrowiem i chorobą. sta-nowi on przeciwwagę dla patogentycz-nego paradygmatu medycyny tradycyj-nie pojmowanej, gdyż koncentruje się na poszukiwaniu czynników sprzyjają-cych rozwojowi zdrowia i chroniąsprzyjają-cych je w okolicznościach szkodliwych. W roz-dziale szóstym udowodniono, iż zdrowie i choroby są w znacznym stopniu
uwa-polskie forum psychologiczne, 2009, tom 14, numer 1, s. 151-153
irena Heszen, Helena Sęk (2008). psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo naukowe pWn, ss. 371
strona 152
runkowane behawioralnie. Wskazano na różne typy definicji zachowania, ważne z punktu widzenia psychologii zdrowia: funkcjonalny, celościowy i celościowo- -funkcjonalny. podkreślono znaczenie re-lacji wiedzy subiektywnej i obiektywnej z zachowaniami zdrowotnymi. rozdział zamykają rozważania na temat stylu ży-cia związanego ze zdrowiem – pojmowa-nego jako charakterystyczny dla jednost-ki i społeczności sposób życia uwarun-kowany czynnikami zarówno społecz-no-kulturowymi, jak i indywidualnymi. Autorki nie umniejszają także znacze-nia poznawczych uwarunkowań zdrowia i choroby, czemu dają wyraz w rozdziale siódmym. Akcent położono na poznaw-cze odzwierciedlenia zdrowia i jego uwa-runkowań, choroby i jej przyczyn, a tak-że na przekonania człowieka dotyczące własnych możliwości kontroli stanu zdro-wia. W podręczniku tym (rozdział ósmy) nie zabrakło również informacji dotyczą-cych modeli społecznej psychologii po-znawczej, wyjaśniających zachowania zdrowotne i zmianę zachowań, tzn. mo-delu motywacyjnego, postintencjonal-nego, procesualnego i fazowego. W roz-dziale dziewiątym z kolei przedstawiono ogólne zagadnienia stresu psychologicz-nego i radzenia sobie z odniesieniem do problemów zdrowotnych. rozdział dzie-siąty to podsumowanie najważniejszych ustaleń na temat psychologicznych i spo-łecznych uwarunkowań zdrowia i cho-roby oraz mechanizmów regulujących wzajemne oddziaływania tych czynni-ków. ciekawe rozważania dotyczą resi-lience (specyficznych umiejętności sku-tecznego radzenia sobie ze stresem) – nowego obszaru badań nad procesami odporności.
W dalszych rozdziałach podręczni-ka skoncentrowano się na problematyce
choroby. W rozdziale jedenastym zapre-zentowano najważniejsze koncepcje psy-chologiczne, wyjaśniające choroby i dys-funkcje somatyczne, poczynając od psy-choanalizy poprzez podejście systemowe i ujęcie psychofizjologiczne, aż do wie-lodyscyplinarnej psychoneuroimmunolo-gii. zwrócono również uwagę na psycho-logiczne następstwa choroby (rozdział dwunasty). choroba jako sytuacja streso-wa, emocjonalne i poznawcze ustosunko-wanie się do choroby oraz zjawisko bólu – to najważniejsze zagadnienia tego roz-działu. rozdział trzynasty poświęcony jest zachowaniu wobec własnej choroby jako źródła stresu. Ważne zagadnienie tego rozdziału to radzenie sobie z bólem, zwłaszcza przewlekłym, gdzie konieczna jest nie tylko interwencja medyczna, ale i psychologiczna.
Dwa kolejne rozdziały koncentrują się wokół leczenia chorób oraz ochrony zdrowia. Kontekst psychologiczny opie-ki zdrowotnej omówiono w rozdziale czternastym, a specyficzną problematy-kę kontaktu pacjenta z lekarzem – w roz-dziale piętnastym.
W podręczniku tym uwzględniono również zadania zawodowe psychologów zdrowia. o psychologicznej diagnozie zdrowia i choroby oraz kontekście zdro-wia można przeczytać w rozdziale szes-nastym, natomiast rozdział siedemnasty traktuje o rodzajach pomocy oraz inter-wencjach psychologicznych w psycholo-gii zdrowia. obszerny rozdział osiemna-sty to opis problematyki psychologicznej i zadań psychologów w wybranych dzie-dzinach medycyny: kardiologii, onkolo-gii, chiruronkolo-gii, ginekologii i położnictwie. rozdział dziewiętnasty, który zamy-ka podręcznik, jest poświęcony proble-mom metodologicznym, specyficznym dla psychologii zdrowia.
strona 153
tyką psychologicznych aspektów zdrowia i choroby. niezwykle obszerny wykaz li-teratury z zakresu psychologii zdrowia pozwala na zgłębianie wiedzy i odsyła do źródła wiedzy z tej dziedziny.
ponadto podręcznik ten jest osadzo-ny w polskich realiach. prezentuje za-równo najważniejsze ujęcia teoretyczne i wyniki badań autorów zagranicznych, jak i polskie tradycje oraz polski dorobek w psychologii zdrowia.
istotnym walorem książki jest jej przejrzysty układ. Każdy rozdział posia-da jednolitą strukturę. rozpoczyna go krótki opis zawartości, a kończy podsu-mowanie. lekturę w znacznym stopniu ułatwiają także przejrzyste tabele, wy-kresy oraz schematy.
marta przybysz irena heszen jest profesorem
zwy-czajnym szkoły Wyższej psychologii społecznej w Warszawie. opublikowała wiele prac z zakresu psychologii zdro-wia, psychologii medycznej oraz psycho-logicznej teorii stresu i radzenia sobie ze stresem.
helena sęk jest profesorem zwy-czajnym uniwersytetu im. Adama mi-ckiewicza w poznaniu i szkoły Wyższej psychologii społecznej w Warszawie oraz autorem i redaktorem naukowym wielu prac z zakresu psychologii klinicz-nej i psychologii zdrowia.
ogromna wiedza oraz doświadcze-nie dydaktyczne autorek sprawiły, że podręcznik ten jest doskonałym prze-wodnikiem po badaniach, teorii i prak-tyce psychologii zdrowia. Jest także zbiorem wyczerpujących informacji dla wszystkich zainteresowanych
