Gramatyka łacińska ad usum Scholarum Piarum

z / z i d

gram atyka

L A C I N S K A

V > .

J D

U S tJ M

y„

i ' Ć H O U R U M

P I A R U M

«v

»

>5

% D I T I O E I & E N D A T T O R

*

w

W 1 L N 1 L

yi Drukarni X X .- S-cholarum Piaruiu.-

®-jf

» »

5

« »•

t

G RAMATYKA

Ł A C I S S K A

_«

Tytanie. Co j e s t G ra m a tyka

?

Odpowiedź,

je s t nauka u c z ą c a d o b r z e pi* sać, stów a zgadzać i w ym aw iać.

A

(Ciele j e s t części G ra m a tyki

?

O* C z t e r y : O r to g r a f ia , E t y m o l o g i a , Syn­ k a * ^ i P ro z o d y a .

F.. Co je s t O rtografia

?

€■ J e s t. k tó r a u c z y tak l i t e r y , jak i słow a d o b r z e pisać.

p- Co je s t E tym o lo g ia ?

O • J e s t, k tó ra u c z y p o z n a w a ć ró ż n e w ła ­ sności s lo w , albo

a c c id e n tia

,

P. Co je s t S y n ta x is ?

O . J e s t , k tó ra uczy słowa z słow am i dob rze z g a d z a ć , co się p o s p o lic ie

Kolista ukcyy.

nazywa-F. Co jest Prozodya

? O . J e s t, k tó r a u c z y p o z n a w a ć , isk s.yllaby c z y l i p r ę d k o , czyli a p r z e c i ą g i e m maią się W ymawiać.

GRAMATYKI ŁAClftSKIEY

CZESC I.

_o

o ORTOGRAFII

P. W iele iest l i t e r

,

których ł.a cin n icy

za żyw a ła

?

O : D w a d z ie śc ia t r z y : a, b , e , d , e, f, g, h , j , 1, m, n. o , p , q, r _s, t , u , v , x , y, z,

P .

fiak się te l it e r y dzielą, w zględem

O rto g ra fii

?

O ’ Dwoiakb.- na m nieysze i w iększe. P .

Gdzie się pryrlcypalnie pisać z w y k ły

l it e r y w iększe'

O . I. W 'I m io n a c h n a z w a n y c h

Nom ina pro-

p ria ,

i t y c h , k tó r e o d nzch p o c h o d z ą - Po- c z ą t k o w e l i t e r y w iększe p o s p o lic ie pisać się z w y k ł y

Roma Rzym. Romanus R zym ianin.

1 [• W I m io n a c h g o d n o ś ć , l a b u r z ą d iaki z n a c z ą c y c h ,

v g • R ex

K ról,/fi?^zn«K rolow a.

I I I . ' Na p o c z ą t k u s ł ó w , k t ó r e si« za

p z j-

Baią

a ca pite,

lub od p e r y o d u

-I V - W -Imionach d o nauki , l o b k u n s z tu ia k ie ą o n a l e ż ą c y c h , k t ó r e s ię n a z y w a ją po spolicie

Focabula technica

, Ł’g -

Fhiloso-

phia , A r c h ite c tu r a s

O z n a k a c h O r to g r a f i c z n y c h "

P .

K tóre są zna ki O rtograficzne z ient

ą

Gramatyki Łacińskiey

ssę p iszą ?

O

Comma p is z e się t a k - -

■>

Tdedya n ota ta k

- - - * j

Ono puncta

t a k - - - - *

P unctum ,

albo

periodus

ta k

E x c la m a tio n is nota

ta k *

I n te r r o g a tio n is nota

tak

Parenthesis

tak - - * ( )

S ig n u m d iv is io n is ,

k i e d y c z ę ś ć ia k ie g e słow a p r z e n o s i się na d r u g i w ie r s z , ta k P -

fPiele ie s t A kcentó w ?

O* T r z y -

Accentus acu tus

,

accentus g r a

-

v is , accentus circu m jlexu s

*

P-

-fiak się k a żd y z nich p is z e

? O*

Accentus acutus

p is z e się tak

A ccentus g r a u is

ta k

Acctn-C t' pt >

D

Ąccentus circurnflexus

ta k

P-

Czy koniecznie p otrzeb n e i es t u żyw a ­

n ie tych akcentów w O rto g ra fii

Łacin-skiey i>

. . .

O- N ie k o n ie c z n ie , p o n ie w a ż t o o d z w y - c z s iu n a y b ard ziey z a w is ło : a t e r a z p o s p o ­ lic ie

bez

żadne

go z

t y c h a k c e n t ó w p i s z ą i d r u k u i ą .

O o m y łk a c h w O r t o g r a f i i Ł a c iń s k ie y .

P .

lVielorako błąd popełnię się

może

przeciw ko O rto g ra fii Łacińskiey P

O - P ię c io ra k e .

N a przó d•

k ie d y iedna l i ­ t e r a k ła d n ie się za drug-ą:

v g . M agestas

za­ m iast

M aiestas.

P ow tóre

: kiedy l i t e r a iska o p u s z c z a s ię ,

v g . fo r tis im u s

zamiast

fo r tis s im u s

.

P .

W których słow ach Ł acińskich nay-

częściey się tra fia

opuście in ką lite r ę ?

O . W t y c h , w k tó r y c h się ied n a l i t e r a p o w t a r z a 1

P.

Któreź są lite r y , które się n a yczę­

ści ey p o w ta rza ią P

O . C* D. F- G . L . R ’ S T- d . f. g. p o w ­ t a r z a i ą się o s o b liw ie w sło w a c h z ł o ż o n y c h z p r e p o z y c y i

ad,

L. p o w t a r z a się w

h el­

ium

w o y n a ,

duellum

p o je d y n e k , t u d z i e ż w s u p e r l a t y w a c h k o ń c z ą c y c h się na

lim u s ,

v g

■

fa c illim u s

• R . i S. w s u p e r l a t y w a c h

In erro

b ł ą d z ę , i w s ło w a c h o d n i e g o p o ­ c h o d z ą c y c h . T- w

m itto ,

i k t ó r e się z n i e ­ g o sk ła d a ią , iako

e m itto , dim itto.

P.

Które są in sze błędy p rzeciw ko Or-

t° K raf i i Ł acińskiey ?

O

T rzeci b łąd iest,

k i ę d y l i t e r a laka nie p o t r z e b n i e się k ł a d n i e ,

vg. chabeo

za­

m iast

habeo

.

Część 1. o Ortografii

-C zw a rty’-

k i e d y sło w o , k t ó r e p o w in n o było b y d ź o d łą c z o n e w p i s a n i u , z drugie* mi się w ie dno łą c z y ,

Vg- Deus meus eto•

7

nhia,

zamiast

Deus meus

O*

orania.

Piąty)

k ie d y w ie d n y m sło w ie syllaby n ie p o t r z e b n i e się o d ł ą c z a i ą ,

v g ’ Dorni nus

zamiast

Dominus.

P. Kiedy się n a y b a rd zie y z w y k ł popei

'-

ftiac p ierw szy błąd przeciw ko O rto g ra fii

h a ciń skiey, to

ie s t kiedy iedna lite ra

n iep o trzeb n ie kła d nie się za d rugą P

O. Naprzód,

p i s z ą c e p r o s t e za d y f t o n g , lu b p r z e c i w n i e .

P- ffak się p isze d y fto n g

? O* D w o iak o :

ae

albo

oe-P‘ Czy są. iakie re g u ły służące

do po­

zn a n ia ,g d z ie pow inno się pisać ae d y f­

to n g P

O- Są:

p ierw sza

ie s t, iż we w s z y s t k i c h sło w ach Ł a c iń s k ic h s k ła d a ją c y c h się z p re - p o zy cy i

prae

p is z e się d y f t o n g , nie

e

p r o ­ ste

v g . prceeo. D ruga.

Na końcu G en i- t y w o w i D a t y w o w

nu m eri s in g u la n s ,

t u ­ d z ie ż N o m i n a t y w o w i W o k a t y w o w

p lura­

lis

p i e r w s z e y d e k lin a c y i p is z e się

ae

d y f­ t o n g .

v 'g. Arrlae M ensae

•

P. G dzie oprócz te g o p isz e się ae dyf­

tong

?

O. N aprzód

: w p o c z ą tk o w y c h syllabach s łó w n a s tę p u ią C y c h ces m ie d ź ,

sedes

budy* ilek,

cedifico

b u d u i ę ,

ceger

c h o r y ,

cegro

- t o c h o r u j ę ,

cemulus

p r z e c i w n i k , cen igm a

m o w a t r u d n a ,

ceąuor

ró w n in a ^

ceąuus

r ó w n y , s p r a w ie d liw y ,

cerugo

rd za,

cestas

la to ,

cestus

u p a ł, cEstimo sz a c u ję ,

cetas

w ie k ,

cether

p o w i e t r z e ,

ccecus

ślep y ,

cce-d»

do

biie,

Ccelum

N i e b o ,

ccementum

w a p n o ,

rcrna

w ie c z e rz a

ccesaries

czuprynai. & * -c z a r t

hcereo

lg n ę , d z i d z i e ,

hccresis

k a c e r s t w o , o brażam , ^ c jfs z e s ię , t e p a ł l e w y ,

n a

z a p r a w d ę ,

pce

Tor V J : peśne

b e z L ł a , 9a * r c

• « « > » - •

auceso

p r o s z ę ,

s a v u s

s ro g i,

v a

biada, t u . d z ie ż w P r o o o m i n a c h

hcec

, gaa? 1 w szy kióh sło w a c h , k t ó r e się od w y z e y nam ie- n io n y c h d e r y w u i ą , lu b się z "*eh sŁ^ d a ia

Po w tó re :1

w s rz e d n ic h syllabach s ł ó w n a s t ę p u j ą c y c h ; opo n a,

f ra u c y m e r,

Hebraius

H e b r a i c z y k ,

^ r a szkoła R y c e r s k a ,

T y g m a u s

w z r o s t u małego,

trophaum

z w y c i ę z k i znak Ólc

P- V

których iłó w ach p isze

V w n a s t ę p u j ą c y c h :

Comoedia

K om e- d y a , « * / * * * b e z ż e n n y , c * p » z a c z y n a m ,

ccenobium

K la s z to r,

D uecesis

D y e c e z y a , b rz y d k i p r z y m i e r z e , s m u t e k ,

Oeconomia

g o s p o d a r s tw o ,

a s tr u n t

e z i k

Ccemeterium

C m e n t a r z ,

maechus w -

d z o ło ż n ik ,

p a n a

kara,

p a n ite t

zal m i , | P a - P arafia,

parzem ia

p r z y p o w i e ś ć ,,

J a ­

n in a

n i e w ia s ta ,

f a t o r

s m r ó d ,

p r a m iu m

nagroda &c*

•

P.

Które

są

in sze om yłki u> pisa n iu ie

-/zźrry

za drugi

j ? . . O.

Naprzód:

p i s z ą c cz zamiast « , > P r z ? ci w n ie

g ra cia

zam iast

g r a tia , o ra cie

zamiast

o r a tw

. .

' p. ^

których słowach powinno się p i­

sać

c i

a w których t i

? .

,

O. I i

pisze się w s ło w a c h , k t ó r e się

tor-

m u i ą z

Sup ino tu

V erbum,

t.udziez * ®*

kólw iek p o

t i ,

n a s t ę p u i e

F ocalis v g ’

r e -

tr e a tio

u c i e c h a ,

sentio

c z u i ę - C i zaś w na* s tę p u j ą c y c h -

Grcecia. ja c io

r z u c a m

cum

compositiś;

t u d z i e ż

w aspicio

p a tr z a m

re-

spicio

p o g lą d a m , i i n n y c h t e y ? e signifika- e y i; w

fa c io

c z y n i ę

cum com positis\ i a-

ko to: e jfic io , calefacio

T a k ż e w s u b s t a n - ty w a c h p o c h o d z ą c y c h od im ion, k t ó r e ma­ j ą

G en itiuu m

na

cis, v g

.

ju d ic iu m

od i u-

d e x , iu d ic is

.

2do

• O m y łk a b y w a , p i s z ą c V- zamiast; U P ’

Kiedy pow inno się pisać V' a kiedy

U? O - V . p is z e się k i e d y p o n im n a s tę p u ­ je

F ocalis,

z k t ó r ą z ł ą c z o n e staie się }Kon-

so n ą ,

v g , vere

prawdziwi*?. U zaś p i s z e się w s z ę d z i e ta m g d z ie iako

F o ca lis

w c h o ­ d zi: t u d z i e ż p o t y c h l i t e r a c h

g ' s. y. v g .

a u ru m ■

z ł o t o ,

lin g u a

i ę z y k ,

suauis

w d z i ę ­ c z n y ,

loyuor

m o w i e

-O m y łk a b yw a, p is z ą c

i

z a m i a s t g i p r z e ­ c i w n i e ,

v g , d ilie n s,

zam iast

d ilig en s. ~ ^

Z ę b y zaś w t y m n i e p o b ł ą d z i ć , u w a ż a ć pil nie n a le ż y d e r y w a c y ą słów -

v g . n eg li-

g e n s

p isz e się p r z e z

g ■

b©

p r im ltiu u m ne-

g lig o ,

od k t ó r e g o s ię d e r y w u i e , p is z e się

p r z e z g. >.

W i n n y c h s ł o w a c h z w y c z a y i u ż y w a n i e l e p i e y nauczą*

O m y łk a b y w a , p i s z ą c

t

zamiast 9 i p r z e ­ c i w n i e ,

v g

,

aput

zamiast

apud'

O bserwuy,

iż 9 p is a ć się z w y k ł o s z c z e ­ gólnie na k o ń c u s łó w n a s t ę p u j ą c y c h , to i e a t , w p r e p o z y c y a c h

apud

i

ad;

w

Rela-

tiu u m qui in g en ere neu tro

i k t ó r e się z n ie g o składazą,

v g ‘ yuod

,

sit/uid;

w P r o - n om inach

illu d

,

istu d , a li ud;

w neg acy i

haud

;

Gramatyki Łaciński ty

fiand;

w Ko.niunkcyi

cjuod,

i w n i e k t ó r y c h I m io n a c h w ła s n y c h ,

v g ‘ Dawid Gfc.

Om yłka b y w a , p i s z ą c

p ,

zamiast b . c , zamiast k. albo q i p r z e c iw n ie ;

opseruo

za­ m i a s t '

obseruo, kanis,

zamiast

c a n is, kuiś

zamiast

quis.

W ie d z ie ć, zaś p o trz e b a , ze W Ł a c iń s k ic h a l e wach n i g d y się nic pisze

k,

le c z c. w y ­ j ą w s z y słow a G r e c k i e ,

v g

•

K a len d a

, i

No­

w in a propria v g , K iiw icc

O m y łk a b y w a ' p is z ą c z zamiast

i ,

tak- 2e y ypsylon zamiast i . p o n ie w a ż tak Z , ia* ko

y

y p s y l o n niema m ieysca, ty lk o w sa­ m y c h s ło w a c h G r e c k i c h

v g ' zelu s

'żarli­ w o ś ć ,

pyram is

pyrkmida.

O m y łk a n a o s ts te k b y w a , p i s z ą c

f

za­ miast

ph'

i p r z e c iw n ie :

v g

,

triu m fu t

za­ miast

triumphus-Obserwuy-

iż

ph

n i e p is z e s i e v .*y!kp w G r e c k i c h slowac/ź,

v g , p h a la n z

p ó łk ,

pha

-

r e tr a

sahaidak.

O O r t o g r a f i i P o l s k i c r .

P.

W iele w sobie zam iera lite r A lfa­

bet P-olski i

O . T y l e ż , ile i Ł a c iń s k i p r z y d a w s z y n i e ­ k t ó r e t y l k o l i t e r y .

P.

$ a k się dzielą lite r y Polskie w z g lę ­

dem O rtog ra fii P

O T a k , iak i Ł a o i u s k i e . t o je s t: na

w ię k ­

sze i m nieysze,

o k t ó r y c h u ż y w a n iu w O r to g r a f ii Ł a c iń s k ie y n sm ie n iło śię-( _

p-

ęfaka oprócz te g o test różnosc m ię­

d zy lite ra m i Polskiemu

Ó

T a k a , iż P o l a c y j e d n ą l i t e r ę d w o ia - k c , lu b t e ż tr o j a k o p i s z ą i w y m a w ia ją .

P«

P- Któreś te są lite r y

?

O. P olacy maią d w o iak ie d i t e r y n a s t ę p u ­ jące: a-

y.

ą. c.

y 6

e.

y,

ę. i j o ta ,

y

yp- s y lo n ,_ l.

y

f. n.

y

ń. s. y s- tr o ja k ie aaś z. t o iest:

z.

ź. ż.

P. Które

są a kcen ta , któ ry c h Polacy

za żyw a ią p

O . P o la c y t e r a z nie [zw ykli z a ż y w a ę, ły l k o iednego, k t ó r y się n a z y w a

accentus

acutlts

i k t ó r y s p ra w u je t o , iż litera nim naznaczona m ię k c z e ie , t o ie s t d e lik a tn ie y , lu b t e ż in a c z e y , iak ie s t w s o b ie , brzm i

Vg

- śm ierć, p i e ń ,

góra,

lo s , w ó z .

P .

Kiedy

a c c e n t u j a c u tu a

nie pow inien

się p isać nad p.omienionemi lite r a m i P

O . K iedy p o n ic h n a s t ę p u i e litera i

v g ,

śm ierci

& c,

P, Gdzie się pow inno p isa ć ą

?

O . ą pisze się

naprzód

na k o ń c n Aku* z a t y w ó w i A b l a t y w o w

num eri s in g u la r is ,

w A d i e k t y w a c h

g en eris fw m in in i

i s u b - stantywacjh m ający ch

noniinativum

k o ń ­ c z ą c e g o się na a

v g . w id zia łem pobożną

Królowę. Z w ielką pracą p rzych o d zi n a ­

uka.

Powtóre:

N a końcu słów w t r z e c i c h p e r ­ sonach W e r b o w

numeri p lu ra lis Prcesen

*

t is In d ic a tiu i, Im p e r a tw i

, t u d z i e ż w

Fu­

turach In d ic a tiu i, vg . daią, dadzą.

Potrzecie:

W te m p o r a c b k o ń c z ą c y c h się

n a ą lem , ą ł, ą w s z y ,, ącm

Także

we w s z y s t ­ kich G e r u n d i a c h P a r t y c y p i a e h , '

vg .

z g i ­ n ą ł e m , z g in ą ł, p r z y i ą w s z y , d a iąc &c.

P.

Gdzie się pow inno pisać e P

O. ę. pisze

się naprzód

w A k u z a ty w a o h S u b s t a n t y w o w

nu m eri sin g u la r is gene­

r is

II

r is fcem inini i m a scu lm i

k o ń c z ą c y c h sia

na a, v g . n aukę. .

Pawtdfci

Na końcu p i e r w s z y c h P e r s o n l ę , będ

" Umerl s tn g u la ris

p is z ę , sie .

Potrzecie-.

Tak

ą,

iako i ę p i s 2 ą g;» j u i t o na p o c z ą tk u , iu ż w e ś ro d k u w ie lu A V

minouiy IVerbów i Ad w er biorą,

c o się z u-

ż y w a n ia da poznać; t o tylko ob serw o w ać, t y m czasem p o tr z e b a , iż po z m i e n i o n y c h l i t e r a c h ą ę n i g d y 8ię nie p isz e n

vg:

p is a ć t r z e b a

błądzę,

nie

błondzę.

P. K iedy się pow inno p isa ć y opsylon ?

. Y .ypsy on p i SZe się n a p r z ó d we s r z o d k u i na końcu słów p o t y c h lite ra c h : c z . d. I. r. sz. t .

i. vg.

c z y ta m , d y m . w e s o ł y ry b y p r z y j a ź ń , s z y ia , t y i ę , ż y ię

-Powtore-

Na końcu A d i e k t y w o w

gene-

r is m asculini

, w N o m in a ty w a c h i l o k a ­

t y wach

numeri singu la ris,

t u d z i e ż w G e . m t y w a c h

num eri sin g u la ris g e n rris fa>-

znirunr, vg-

d o b r y d o b r e y :

E z c y p u iit

r f a A d ie ć tiv a

g e n e ris m a scu lin i

k o ń c z ą c e się na ki, g i . k tó r e

in N om inatiuo

p is z ą sie p r z e z i jota

vg. Pański, p rędki, u b o g i

Potrzecie

• Y ypsyhjn pisze się we śrzort- Łu K o m p a ra ty wo w i S u p e r l a t y w ó w , w któ» r y c h p r z e d y z n ay d u ie się , , t u d z i e ż na k o ń c u a d w e r b io w

compąratiue,

lub

super-

la tiv e

p o ł o ż o n y c h , i w t e y p a r t y k u l e

nau

t o r m u ią c e y

gradum

superlatiuum ,

v g ,

n a y c h w a le b m e y s z y , naylepiey;

P.

Kiedy się pow inno p isa ć i jo ta ?

P. J\api-zdd:

Na p o c z ą t k u w s z y s t k i c h s łó w P o lsk ich z a c zy n ający ch się od i- t u . d z ie z w e ś r o d k u t y c h ż e s łó w m iedzy

dwię*

Część /• o Ortografii

d w ie m a wokalami jpisze się zawsze i jota

v g ‘ Im ię,

Kaznodzieja-Pouitóre.

N a k o ń c u a d i e k t y w o w

g e n e ris

m a sc u lin i,

w N o m in a ty w a c h i w o k aty w ach

n u m eri p lu ra lis vg-

P ię k n i, Ś w ięci.

Ezrcypuią się

A d i e k t y w a , k t ó r e

in sin-,

g u la ri

k o ń c z ą się

na

d k i, s k i . t k i , g i , r y ; b o t e

in p lu ra li

m aią s c y , d z y ^ r z y

v g .

p r ę d c y , P a ń s c y , u b o d z y , c h o r z y

P o trze c ie

: Po l ite r a c h , nad k tó re m i z w y k ł »ię k ła ść

accentus ą cutus,

pisze się za­

w s z e i j o t a , lu b o na t e n czas a k cen t się o p u s z c z a nad t ą l i t e r ą , k t ó r a ie st p r z e d i

ug- Gość,

Goście-Nakoniec-

U w ażanie c z ę s te z r ó ż n o ś c i ą p r o n u n c y a c y i t y c h d w ó c h l i t e r z łą c z o n e dostate& zniey p o k a ż e , g d z ie s i ę - p o w i n n o p isa ć y y p s y l o n , a g d z ie i jo ta.

P- Które są zn a c zn ie y sze błędy Orto­

g r a fic z n e , w k tó re nie um ieiący O rtogra­

f i i Polski ey nay części ey ot padają?

O' P ierw szy,

g d y iedna l i t e r a kładzie się z a d r u g ą , co się staie p is z ą c naprzód;

ey

z a m ia s t

y ,

lub p r z e c i w n i e

-P, Gdzie się pow inno p isa ć ey a g d zie

y ?

O- E y.

p i s z e się w n i e k t ó r y c h Kazusach

num eri

s in g u la r is

A d i e k t y w o w

g eneris

fcem inini,

t u d z i e ż w t y c h ż e sam ych A d ie - i t y w a c h

com p a ra tiu e,

l u b

su p e rh tiu e

p o ­ ł o ż o n y c h ; c o się ma ro z u m ie ć i o a d w e rb i-

a c h

vg .

z a ć n e y , z a c n ie y sz ey , z a c n i e y . y zaś pisze się o so b liw ie na koi'cu G e - n ł t y w o w

num eri s in g u la r is

w Subst.anti- ■wach k o ń c z ą c y c h się na

a , v g .

W o i e w o - d z i n y

E x c y p u ią się

k o ń c z ą e e się na

j a ,

b o t e

O m itio u m sitigułarem

i insze n ie k tó r e Ła­ ził sy nifeią rw i jo ta

ug- O ch m istrzyn i'

_

Potptóre

p is z ą c -

e

zamiast

ę.

o* zamJatt

ą,

y p r z e c i w n i e ; g d z ie zas vę y ą pisać się p o w in n o , w y ż e y namienił© się*

P o trze c ie

: pisząc

u

zamiast

o,

b zam iast

p. f

zamiast

w , o g '

Bug, K r u l ^ panuf c h io b .

A ż e b y ; zaś w ty m się nie om ylić , z w a ­ żać t r z e b a , iak się ta k o w e s ło w a od m ien iat *a w sw oich Kazusach,

v g ‘ chłop

p isz e sic p r z e z p , bo

in (ien itio o

m ów ić 3ię

c h ło ­

pa-, Panów

pisze się p r z e z o, y p r z e z w na końcu, b o

in N otninatw o P łu ra li'

m ó­ wi się

Panowie,

i ta k daley o in s z y c h .

Pow csw arte:

p is z ą c

k.

zam iah t

ch, d ta-

miast

t, sz'

zaimaast ż.

vg- k r ze s t

zam iast

e h srze st, iesdem

zamiast

teste m , iu s z

za­ miast

iui..

Dla ła tw ie y s z e g o p o z n a n ia , g d z i e t r z e ­ ba pisać

p '

iu b

t , sz

lu b ż. uważa,ć nale­ ż y d e ry w a c y ą słowa, r ó ż n e ie g o w K azu - sach o dm iany, i iak to słowo* z inrjem i z ł ą ­ c z o n e wymawia się

v g ' p r ę d k i,

p i s z e się p r z e z 5* a nie p r z e z

t,

bo u w a ż a m , iż p r z e z

d

p isz e się

p rę d ze y ,

i u i , b o m ó w i się

iużern, c ię ż k i

. b o się m ó w i

ciężey

i ta k daley.

D ru gi błąd p rzec iw k o O r to g r a fii Pol­

ski ey

iest-G d y się iaka lite ra , lu b a k c e n t p o t r z e ­ b n y o p u sz c z a , iako t o o p u s z c z a j ą c ł. po k o n s o n ie , o so b liw ie w p r e t e r y l a c h , l u b r. p r z e d z* albo

c.

p r z e d b.

v g ' p o szed

za­ miast

p oszedł,

w yblad

zamiast

w ybladD

m ó w i się bowiem

p o szed łem w y b la d łe m ,

g rzech

fy ze h

zamiast

g r z e c h , hory

zam iast

cho­

r y , kon

zamiast

koń.

P. Które są sło w a

,

w k tó ry c h opuszcza

się c p rzed

h ?

O . L u b o p o s p o lic ie słow a P o lsk ie pisać się z w y k ł y p r z e z

ch,

e x c y p u i ą się iednak n a s t ę p u j ą c e .

H etm an, ha łu n , hajtki, herb,

h a ft, hołd, hoyny, ham ulec, haracz, hardy

i n ie k tó r e insze w małey bard zo lic z b ie , ■w k t ó r y c h p r o n u n c y a c y a sama p o k a ż e , co się p o w in n o pisać c z y

h,'

c z y l i t e ż ch

D ru g i błąd iest:

gdy się l i te r a iaka nie p o t r z e b n i e d o d a ie , iako się to c z ę s to p r z y ­ tra f ia , d o d a ją c n. p o

y i ę.

i l i t e r ę po

l

vg. bendę

zamiast

będę, lia to

zamiast

lato'

In sze b ł ę d y t e ż same są, co i p r z e c i w k o O r to g ra fii Ł a c iń s k ie y , o k t ó r e y w y ż e y się nam ieniło'

GRAMATYKI ŁACIŃSKIEY

CZĘSC II.

,

O E T Y M O L O G I I .

P. $ a k się d zie lą lite r y w zględ em E t y ­

m o lo gii p

O. D w o iak o , t o ie s t: na

Yocales i con-

sonantes.

P- H ie le iest IV oka Iow ?

O . Sześć: a. e. i. o. u. y

ypsylon-P. IVi tle ie s t Kon son

2

O . P ię tn a śc ie : b. c . d. f. g. 1. m. n. p. q. r, * t . x . z,

P-

Co się skiada z sam ych w okalow ?

O. D yfto n g i,

k t ó r y c h ie st sześć: ae, au, e i, e u , oe, y i,

v g . aurum

z ł o t o ,

pratm ium

nag r t

g r o d a

pcĘń'df

kara,

Harpya,

H arpia,

hei

ach n i e s t e t y ż !

O częściach M o w y .

P. fPiele ie s t części M ow y?

O .

Ośim

N om en , P r o n o m e o , V erbum Par* t i c i p i u m , A d y e i b i u m , Prso p o sitio , I n t e r - i e c t i o , C o n iu n c tio

-P. J a k się te części dzielą. ?

O. Dwoiako;

na odmieniaiące się i nie odmieniające 3ię.

P. Które się o d m iem a ią P

O. Nomen. Pronam en, Participium ,

de- klinuią się p r z e z

Casus; V erbum

zaś koniu* guie się p r z e z

Tempora.

P. Które są' co się n ig d y nie odm ieniała

? O . P ra e p o sitio , A d v e r b i u r o , I n t e r i e c t i o ,

i£

o n ju n c tio .

P. Co iest Nomen.

O . j e s t c z ę ść m o w y zn acząca r z e c z każdą i k t ó r e y s ł u ż y ć może razem , iu b te ż p o ­ je d y n c z o A r t y k u ł

t e n , t a , t o ,

vg.

hic Dei<f

t e n B ó g ,

hic S anctu s

t e n Ś w i ę t y .

P. Co iest

P ronom en ? O . j e s t c z e ś ć m o w y , k t ó r a się k ładzie za

Nomen

s łu ż ą c a do w y r a ż e n ia osob,

v g , ego

ja,

tu

t y ,

U le on.

P. Co ie s t

V e rb u m ?

O . J e s t c z ę ś ć m o w y k o n i u g u i ą c a się p e r

modos O" tetnpora

rusiąca t e osoby: ia, t y , ®n, m y , w y , oni,

v g . audio

s ły s z ę , s ły s z e m y

P. Co ie st

P a r t i c i p i u m ?

O . J e s t c z ę ś ć m o w y rnaiąca aw oią de- r y w a c y ą od

Verbum,

a d e k lin u ią c a się p r z e z

Casus

,

v g serwiens

s ł u ż ą c y ,

la u d a tu r

ch w alo n y .

P.

P .

Co iest Aduerbium

?

O . Je s t c z ę ś ć m o w y , k tó r a p o k a z u ie , Jakim sposobem , lub k i e d y r z e c z się iaka d z ie ie ,

v g , Sapiens l o ę u i tu r , & a g i t sa p ie n te r.

M ą d r y mów i i c z y n i m ą d r z e .

P ,

Co iest

Praep o sitio ?

O . J e s t c zęść m ow y, k tó r a p r z e d in sz e - fni częściam i mowy kłaść się z w y k ła ,

v g . i n ,

sub, per: in v ir tu te mar.ima laus s ita est.

.Na cn o c ie n ay w ię k sz a chwała zależy.

P .

Co ie s t

I n t e r i e c t i o ?

O . J e s t c z ę ś ć m o w y w y r a ż a i ą c a affekt ia- ko t o : żal, ra d o ś ć , & c.

v g . ahl heu!

biada!

P.

Co iest

C o n i u n c t i o ?

O - ie st c z ę ś ć m o w y 2łą c z a ią c a , lu b r o z ł ą ­ czająca słow a ,

v g , e t, hec- & domi Cf m ili

-

t ia f o r tis ,

i w d o m u i na w o y n i e m ę ż n y .

o Gramatycznym podzieleniu.

N O M I N I S.

P .

W ielorakie ie s t

N o m e n

w pierw szey

d y w izy i P

O .

Czworakie:

S im p le x , c o m p o s itu m , p r i - m i t i y u m , i d e r i v a t i v u m .

P .

Co ie s t

S im p le x ?

O . J e s t , k t ó r e się

z

n i c z e g o nie sk ła d a ,

v g . prodens

r o s t r o p n y . P.

Co iest

N o m e n C o m p o s itu m ? O . K t ó r e się z w ie lu s łó w s k ł a d a ,

vg.

im prudens

n ie r o s tr o p n y . P-

Co iest

N om en p r i m i t i v u m ? O . K t ó r e od żad n eg o s ł o w a n ie p o c h o d z i,

v g . P ater

O y c i e c ,

Paruus

mały.

P .

Co ie s t

N om en d e r i y a t i v n m ? O. K t ó r e od in s z e g o słowa p o c h o d z i

Paternus

O y c o w s k i ,

parvulu s

maleńki. P .

P. W ielorakie te st

N o m e n

w d ru g iey d i

-

u /izyi

? ’

O D w e ia k ie :

Substantiuum i A diectioum .

P. Co iest

N o m e n S u b s ta n tiv u m

P

O . K tó r e z n a c z y r z e c z iaką , i m a ied en A r t y k u ł

te n ,

albo

ta ,

albo

to , v g , Kex

K ró l

seruus

sługa. *

P

'

Co iest

N om en a d i e c t i y u m / ’

O . J e s t , k t ó r e w y ra ż a , iska ie s t r z e c z , i o d m ie n ia t e n n i n a c y ą w e d ł u g A r t y k u ł u

\v

P o ls k im ię z y k u ,

v g . S a n c tu s

Ś w i ę t y ,

San*

e ta

Św ięta,

S a n ctu m

Ś w ię te .

P. W ielorakie ie s t

N om en s u b s ta n tiy u m ?

O. Iro ia k it:

P r o p r i u m , A p p e l a t i y u m , i C o l l e c t l y u m .

P. Co ie s t

N o m en p r o p r iu m ?

0 . Nomen p roprium

i e r t , k t ó r e p r z y w r a . z e z a się i c d n e y r z e c z y .

vg. Polsku, Rzym

N B .

Imoua l u d z i z o w ią się P r o p r i a , c h o ć n i e leu n em u t y l k o s łu ż ą .

P. Co iess

N om en A p p e l l a t i r u m ?

, J^st, k tó re w iele r z e c z y w y ra ż a ,

v g

c zło w iek,

w s z y s tk ic h ł a d z i ;

M iasto,

w z z y s f:

kie Miasta'

*

P. Co iest

N o m e n C o lle c tiy u m ?

J e s t , k tó re w lic z b ie m s łe y w ie le r z e ­ c z y zaw iera

vg. Populus

l u d ,

tu rb a

g r o mada,

g e n s

N a r ó d ,

g r e x

t r z o d a ,

1. W ielorakie ie s t

N o m e n A d i e c t i y n ®

w zg lęd em term in a cyiP

O.

1

ro ia k ie ; t o ie s t m aiące albo t r z y ter* n u n a c y e , iako

bonus, bona, bonum: p u lch er,

p u lch ra , pulchrum ;

albo d w i e . iako

b r -ais,

breve- *\\>o

le d n ą . iak

^ f e l i x , prudens.

r. t o ie s t

N o m e n JRelatiyum?

elaiiuum

iest,

k tó re p o p r z e d z a j ą c e

B

Nomen

na p am ięć p r z y w o d z i . T g .

Du* e*f*

ani im p era t.

W ó d z t e s t , k tó ry r o z k a z u u

O PRZYMIOTACH

N o m in is, Pronominis iP a r tic ip ir

p :

K tó r e sa p r z y m io ty albo

a c c i d e n t i a

N o m in is,

Pronominis, e t P a r t i c i p u . -p, O C z t e r y : C a s u s , N u m e r u s , G e n u a . De c lin atio - „ -P.

m e l e iest Kazusow (

O . S z e ś ć : N o m i n s t i v u s G e m t i y u s , D a- t i y u s , A c c u s a t i y u s , V o c a tiv u s , 1 A blativu*. P .

W ielorakie są

C a s u s ? _ O , D w o ia k ie :

Recti i obLigui.

^

P. Które są

R e c ti? O . N o m in a tiy u s i Y ocatiyus* P

Które sa

O bliaui? 6 . G e n i t i y u s , D a t i v u s , A c c u s a t n r u s ,

^ P ^ Z k a d się poznaie

N o m in a tiy u s ?

O Z o d p o w i e d z i na p y ta n ie k t o .

Vr>.

P s n Bóg s t w o r k i lu d z i.

Deus c r e a m t

hom ines.

. . . . «

P.

Z k a d sie ooznaie

G e m t i y u s ' _

O . Z

odpowiedzi

na p y t a n i e

c zy i, c~yi ,

czuie v s . tem e rita s est flo r e n tis * t a t i s >

C

p ru d en tfa senectutis.

L ek k o m y s nosc k w i t n ą c e g o w i e k u , r o s t r o p n o s c s t a r o s c n

§

. ^

. s s r «

” p

v * « . j g i

im nortunitas

<3*

inhum anitas om m ceta ^

u p r . , t r . « n i . i n.eludzko.o

każdem u w ie k o w i ciężka ie s t.

u

Z ka d sie poznaie

A o c u s a tiv u s .

g

Z ‘ o d p o w i e d z i na p y t a n i e ,

kogo ,

c z % o ,c a , l j . Cole Deum

,

h w r a

Częsc //. o Etymologii.

_-

_Z(p

te s , arna Patriom .

C z c i B o g a , s z a n u y R a d z i e e ^ k o c h a y O y c z y z n ę . “ B X K °

F.

się poznaie

A b la tiy u s ?

O . 2 o d p o w ie d z i na p y t a n i e ,

od hosso

czego, c z y m , v g . F ir tu te & doctrin a l a ’,

r a lu r g lo n a .

C n o t ą

i

n a u k ą

nabywa

ch w ała.

J

**»

P. Co iest D eklinacya ?

O-

ie st

N om inis, P ronom inis, i Part i-

c ip ii

p r z e z

Casus

o d m ie n ie n ie

vg- Dorni

n u *> D°;niP ’>. Domino,

P an , Pana, P a n u & c

P. W ie le iest Num erów

?

O . D w a :

N um erus sin g u la r is i num e­

ru? p lu ra lis.

P. Co ie s t

N u m e r u s aingularis 2

człow iek*

'****

ZDaCZy’

V g' h9mo>

P. Co iest

N u m e ru * pluralis?

O .

Co

w iele r z e c z y z n a c z y ,

v g . homi

-n es,

lu d z ie .

P. W iele ie s t Generow

?

T r z y :

M ascu lm u m

,

F cem ininum

.

N e u trw n

a z n ic h p o c h o d z ą :

C om m une,

Omne

,

i Dubmm..

*

ri v * lest

N o m e a G e n e r i s M asoulini ? O . K t ó r e ma A r t y k u ł

hic: v g . hic Do

-

m inus

t e n P an ,

hic seruut

t e n sługa.

f i

Cv l/ s t

N o m en G e n e r is Faeminini? O . K t ó r e ma A r t y k u ł

herc, v g hcec stel-

/ a ta gw iazd a,

hcec mors

ta ś m ie rć .

P. Co iest

N o m en G e n e r i s N e u t r i u s ^ O . K t ó r e ma A r t y k u ł

hoc, vg- hoc o-

pus

to

d z ie ło ,

hoc Templum

t e n i ^ s o i o ł .

n Cu v - St

N ®IIIen' G e n e r i s C om m unis ? U . K tó re p o d le d n ą t e r m i n a c y ą ma A r ­ t y k u ł

hic

er

harc, Vg. hic

er

hcec Parens.

20

p Co ie s t

N o m e n G e n e r i s O m nis/5 O K tó r e p o d iedn!ł te r m t n a c y ą m* ii7szvstki(^ t r z y A r t y k u ł y ?

hic,

hcec,

J io c j

* t e sa

No mi na a d iectiva

le d n ®J te rtr.in a c y i i

P a rticip ia p r a s e n tia , vg . Je

£ s z c z a w y ,

im pediem

p r z e s z k a d z a ł b y .

P. Co iest

N o m e n G e n e r ia D u b ‘*.

t

O K tó r e może m.ec A r t y k u ł

hic, ^

fia t"

lu b t e ż

hic, v e l hoc, v g . hic,

hcec dies

d z i e ń ,

hic cel Hoc v u lg u s,

p »

* ^'p StZ k ą d się poznaw aią

G e n e r a N o m in u m

« n i f i k i c , i " y5 f i . « r z t a * . « • ‘ e - t . C - 5 2 Ł u c k i m , bo znaczy ^ jninacyw ■t r “ U le8 t S " * " ™

1

m i n i n i f bo się k o ń c z y na «•

Gramatyki Łacińskiey

O G Ę Ń E R A C H

Nominum Substantivorum,

N o m ina Śubstan tica g e n e ris mascunrJ-

ż S y g n ifik a c y i-

E X p. K lu re są N om ina Sub

Generi* masculini 2 S ig n ificM i?

o . W szystkie Nowina tak T ro p r ia , iako i /Iptllatw a służące samym tylko Męż­ czyznom, vg Paulus r - W *t. B ibtipola Kzięgarz,

N e n ia Żeglarz,

//• Komina prop ria Anio­ łów, Boj«W f»&afc«kici>. ■

Gzęść II o Etymologii

21

wS2e!kicH Duchów* vg. Mi-

chart Michał, §teptter Jowisz / / / , N o n tin a p ro p n a gór,

jre. Ethmi- f ł ]

I V . Nomina Propria R z 'k V. Nomina Propria wia trow i dwunastu Miesięcy R oku, vg. Aąutle wiatr pół­ nocny, 3anua' <*J Styczeń,

T A B E L L A

[j] Excypuią się Pllpts, k t-re są Generis łcctnm ini. Boristhtnes D.niepr. ( i ) ( 2 ) Excypuią się Stgx, &c

L eth łt Plbuta, Seąuana, które .{ią Generig Focmintni.

I M I O N

G en tris M a sculin i z

T e r m i n ą c y i .

z

1 P lu r a ­ lis nu meri

O.

an in vg. Lłheri dzieci o- rumv f /] vg urno perta, pu- gio szty­ let o j

o

ug. Pecan Pieśń De! pkm świ ois mor- . ka.

I

ng. Pigoń utarczka skonanie,

13)

3 vg. Agor pole, car cer wię­ zieni* [4)

( 1 ) Gun.tti’ żywica, Synaps -orczyca które są Generii Neufrius.

( 2 ] Nomina kończąca się na io form ow ane z Supi- now uepborutn, vg. lecito czytanie. T l-że coniagio zaraza , unio iedność, cho odgłos, euro ciało, mięso, taho wet za wet,

Legio hufiec, regio kra- p, in*, rafio ozum PrAPtio * J Państwo są Gefieris Pce-H. S (3] Sir,don ■ prześcieradło, w ctedon słow ik, atcion zimoro- < a'idek, icon obraz Geileris

Fceminint.

Greckie zaś drugiey De- klinacyi, lako to.- flion, Pea lion &c. są Generis NetN trius.

[ą] Ver W iosna, cicer groch W ioski , cadatrer trup , uber piersi , tierbJr bicz , iuber guz, iter dro­ ga* P ’P er pieprz, yerpareor

22

Gramatyki Łacińskiey

dru» <'By i czwar- fey de- klina-yi.

vg. Labar

praca,

m

oe ror smu ‘•k f 5

)

vg. ż?os rosa, / /o j kwiat ?'£ Gfath- us m iecz,

fistfs

s poyrze- uje , t r i- umphus, ryum f

C7/

X

mak, sistr marchiew, laser Cyreneyskie ziele. A /»r wltwina, G tutris Neutrius. L in tef czofn . M asculini, albo Neutrius Laser po- tocznik ziele. F a m io m i, albo Neutrius.

(5] Jlrbor drzewo, Gine­ rt s Fantinini. Cor serce, adar zboże, cecjuor morze, metrmor m arm u r, Generis Neutrius,

[6) Dos posag, cos os/a arbos drzewo,-1 Faetuinirti. Chaos zamieszanie, melas śpiewanie, os oris u sta , os ossis kość. Epos Rym-, Generis Neutrius.

C7] F iru s trucizna, Ge- neriy N eutrius Vulgus Po­ spólstwo, Nasculini, pelagus pontus morze, Neutrius, Ato- ntas p ro s z e k , carbasus pfćtno żagiel , nanus opak k a , diphtongus dwćglośna litera.

c

bysstts bisior, pfćtno cienkie, abt/ssus przepaść, humus ziem ia, hisopus hizop. donrus dóm, co/us kądziel, arcftes w oz N ieb iesk i, alvus brzuch, lechhus banie, antido- tus lekarstw o, balanus żołędź, pbarus latarnia m orska, eremus pus ynia, dialectus mowy iednego ięzyka róż­ ność, ttardus, szpikamard, papu tu s papier, tnethodus sposob, periodus period, crysiatlus kryształ, aeus

igl*,

tnanus

rę k a,

figus

f i g a

tribus

pokolenie, par­ tiom

ticus przystanek, idus dzień, sr/nodus ziazd, są Gene­ ris Fceminini,

Fermi spiżarnia , specus iaskinia, phaSethn łó d ź są Maseulini i Fceminini.

Część II. o Etymologii

23

N O M I N A S U B S T A N T I V A G e n e r i s Faeminini z sigaifikacyi. I. W szystkie Nomina tak

P ro p ria, iako 1 Apellatw a służące samym szczepu!- nie Niewiastem vg. Ca. tharina Katarzyna, M ater W atka, •Soror Siostra.

II. Nomina Proprta Bo­ giń Pogańskich , vg. Sfuno, P a lla1.

III. Nomina Propria Kró­ lestw, Państw , W ysp, i czterech czyści świata, vg, P o lo n ia , Ct/prus Cypr, A ffrica ,

IV. Nomina Propria

Miast vg. Cracovia, Fil-

na [ i j

V. Nomina F ro p ria 0- krętow i Poom atow . albo Rytmów Poetyckich vg A r g o, JEneis,

[1] Fxeypuią się Nomina Propria M iast, które się kończą na a i Numeri P lu ­ ralis. iako B actra B a ctro- rum &c- .tudzież kończące się na al, ur, um, które są Generis Neutrius, vg. P r e - nesie , H is p a l, Tibur, L u - gdunum.

Te zaś, które się kończą na o i na i Num eri P lu ra lis są Generis M asculini vg. Narbo N arb o n a, P a m ir , arum Paryż,

[ 2 ] E xcypuią się Nomina

Pro-K o m in * S u b jt sn ti y a k o d e zy c t st ę na 24

VI. Imiona drzew vg abies Jodła, Pinus hostia, W alus Jabłoń, P y ru s Gru., szka drzew o, [ j j

Propria Poematów kończą" ce się na a , Numeri P lu . ralis, które są Generis Ne- utrius, vg. Bucotica orum Georg/ca ornm.

[ 3 ] Excypuią się Nowina drzew kończące się na ster, które są Generis Mascutini, v : • oteaster leśna oliwa; kończące się zaś na er, nr, rem. są Generis Neutrius vg. acer klon, robu'- dąb &c. Imiona fruktow poznaiąsię z terminacyi,

I M I O N

Gramatyki Łacińskiey

T A B E L L A

Generis Feem inini

z T e r m in a c y i. Pierw szey dęli li- nacyi ar do go Cl Cl vg Mensa stół, cura staranie , i:] vg. Divi- tioe arum bogactwa insid^oe zasadzki vg For mido bo- iaiń , sol- Ueitudo troskli­ wość, (■*/ vg.Jmagoy obraz, rfultgo sa dza. [ 3)

fz) uddria morze Adrya- tyckie. M am ona, Cem eia, Planeta są Generis Masou- tin i , manna i kończące się na a. Pturale drngiey de* klinacyi są Generis Neutrius •tg. arma orum broń.

O J Udo szkarpetka, car- do zawiasa, ordo porządek, cudo czapka szyszakowa, Generis M ascutini\ pondo fu n t , Generis Neutrius.

1 [3 ] Harpugo h a k , ligo. motyka, marga brzeg, są Generis Mascutini,

N e n m ia S u b it a m iy a k o ń c zę te U f , n a ar

Część I I o

vg. Łanu \ pas Lam ­ pa tem* pestas niepogo­ da, czas

[47

ts lub

y»*

o vo. Com. p is pęto, prohs p o ­ tomstw o. h ) C\ o/’, C!avis klucz, na- f h okręt, cheUf s lu­ tnia, [6 ) i S i 3

Etymologii

ag

(ą] Fas vasis naczynia, f a f co się god zi, n tfa s co się niegodzi, są G*n>-rs Fe* utrius. Elrphas słoń, ada* mas dyament, as assrs grosz, vas vadis ręk o y m is, traras Iufuta, s ą G m tris Maseu* lini.

C5) Limes granica, fomts oodnieta, trames ścieżka, gurges wir^ poptes podk o- latiek, cespes d a rń , ta tri* dres południe, p a riei tein* na. pes noga, palm et w in­ na rózga, termes gałązka z owocem, tudes m f o t, aeł* naees szabla; p r z y tym plrt* ratia -dnie ant tum slup, tarę! la ri tm próg. /htnalts nnnatbem kro n ik a, i Imiona G reckie kończące się na es, iako. fapes kobi*>zec. lebts kocioł m iedz iauy, są f7»«: Itlasc: Cacoetheszły na log, rener: N e tfr, ])iet driefi, •orques lańcu- h , amen laska, ptasznicza, Mascalrni, albo Fmmininf, 1

C6 ) Postis pod woy , apnrlis nalewka , angvis utai, uectis drąg, catlis ś c i e ń k a , tan* guis k rew , ensis mieć* , gtis c z c z n r , lapis kamień, j fo/iis miech K o w a l s k i , cu* Icnmis eris ogurek , cotli; p agórek, axrs oś, unguis osznegieó, fu stis kiy, torris, gfównia zap a lo n a , orbit o k r ą g , piscis ryba , cautis gtąb, vomis eris lemiesz,

tm h t ts łt ip o i) tt A ii tr ej st jn c? tr at wo m

26

Gramatyki Łacińskiey

aus tg . Lam chwała w & ■ fraus C zdrada •■cO a c Vt S. St' eieii _g przed ₅ s. iest 3* vg. Frant konso tis czoto,

na. Frons dis

gatąź, P5 r.n htjerns zima ( 7 ) X n *<_•0 c -»■ X. Ci maiące a vg: Fatx St' przed 2 kosa, arx x. kon- _Tl zamek. sonę. 8 m erx to­

3 war ( 8 ) 3* PI X 0 a x vg. p a x -c <z> pokóy, _Si’a fo rn a x V) 0 m piec [9; a jj_ *x łn’ vg. hatex <% 1śledź, su*, i * . 3 pettex 2. sprzęt a _[irt]

mensis miesiąc , jtiscit sno­ pek, ca n a lis, kanat, stntis ciernie,p u tv is proch, piasek, cassis is siatka , vermis ro ­ bak, tudzież Imiona koń­ czące się na n is, iako to: futtis pow roz, cinis popiot, panis chleb, atnnis rzeka to Nomen assii, z insze- m i, które się z niego skta- daią, vg. dtcu% 'is, vicessis, & c. są Generts Masculini. [ 7) D em cum compositis bidens widły, łridens ość, rudens lina okrętowa , fons źrzodło , pons most mott 1 góra, seps plot, qua* d m m czwarta część Funta, triem trzeca część, chalybs stal, torrens p o to k , ortem wschód , occidem zachód , hydrops puchlina, adeps tlustość są Gener: Mascul: Scrobs dof, scobs opiłki, Masculini i Fcemmini.

(87 L in x ostrowidź, calx pięta, są Generts Masculi­ ni lub Fam inini Quittcunx pięć tatów, septun , siedin lotow, są Generit Masculini. /'g ) A b a x stot kuchenny tablica , harpax h a k , tho- ra x kaftan, zbroia , Ma* scu/ini, lim ax ślimak, Ma*

( 1 0 ) Caudex ktoda, pniak , pulex pchta, culex kom ar, cimex pluskwa, códex księ­ ga, p ollex palec wielki , indtx skaziciel, murex

r u it r

i

if

r«

«o

y^

*A

pn

ti

!q

ng

a

np

no

jj

tx albo yx óx ux

żółw morski krew szarła* mą maiący, obex zawada , pum tx kamień, z piany morskley, v triex wierzch remex flis , f r u t tx krzew, grex trzoda, cnrtex kora, ap$x w ierzchołek, formt mysz polna, im brtr da­ chów ka, la u x ciekący strumyk , podix pośladek, są Gbneris MaseuFni, ttlex krzem ień, Flascutini albo

Fnemin“ >,

h/] Fornir sk lep , va rix Por- ** żyta napuchta, bombir

robaczek iedwabny, Phrrnir, ptak , c e lix kie* lich, eryx i c i, cocc<jX ku­ k u łk a , ip a dix farba cie­ mno-czerwona, Masculinf, J\ra 'r ix wąż wodny, oni)* wodny kamień, Fltticultni*

lob

Fam intui,

Cz^ś6"II. o Etymologii

z j

vg. iix kuro *S\ patwa. nix

śnieg

3

_/»!)

vg, Nox noc iox XJ\

gto**

& vg. Crax

O Krzyż,

?

_T

tar świa-3_A. t to tr ą ­ du x win

»

na tyczka

3 do

latoro­

3'

5* śli.

W

N O M 1 N A S U B S T A N T T V A

Generis N eu triu s z Sygnifikaeyi;

I . Im io n a l i t e r ; vg-

O m agnum

O wielki**

b pat vum b małe.

d o m in a S u b st a n u y a k o tle zą ce U f n a

\

I I .

A d verbiat v e rb a ,

i w s z y s t k i e inneNło- w a p o ł o ż o n e w mowie zam iast

N om inis Sub-

s ta n tiv i v g . Pulchrum est Reipublicce be-

nefacere.

P ię k n a r z e c z ie s t d o b r z e c z y n ić R z e c z y p o s p o l i t e y . T A B E L L A I M I O N

2$

Gramatyki Łacińskiey

G eneris N eu triu s

z T e r m i n a c y i . a S t'g -trze- m a p iy

ciey iio, do­

dekli* 1 brną wy­ X nacyi. r o k . •-<;rs c. 3 3 #. <T> ■-i vg Lac eń _mleko. V)

z

vg. M arę (t> morze, 5 cubiteibż 5 ’ _ko. ( s ) _W vg. F el / żółć me i <V miód, a ni c CTł m a i z w i e VI Ci r z e , C2] <t n *g. C ar­ 'T “1 men ut _wiersz, Z lumen X l nc światło [3) “3 t ‘A Vg. Caput £ głowa, <A Sinciput a r z o d e k '<6 głowy, occiput tyl gtowy

[i] .4lwi atobs, Rhodope» Physice, C ram atice, i insze podobne stówa Greckie, są Generis. Foeminini.

( F ) M ugtl głowacz Tyba, so' stonce, Masculini, sa l sol Mascutini, albo Neutrius.

T '

( 3 ) Mttagen Jarząbek, pe- cten grzebień, rtń nerka,

spień , Hen śledziona. U d en liszay, są Generis Mascutini

Syren Syrena, Fcemintni.

K o m in a S a b s ta n ti ra f; o ;ic zq ss si ę n » 29 <u

Czędć 11. o Etymologii

U eg. Ge/» mroź, Zo nitru c/3 _grzmot, Cl reru rc-<r> c i tu, ge«K _M X <ł "l_ kolano. um i;f . Tern- ■•<0 25 plum Ko- XJc ct ściot./er-- •P I rum żela­ !2 . c M z o , man- ^ ! cipimn niewol­ nik. a r jac/5 vg. Cap Cl car ostro­ H5 ga, pulvi- w 5 * nar podu. azka. w: n '-ć -O tir . Z vg. Ful CjS’ £3 gur bJy- y> rs

C łka w\ ca, iii V> marmur szemra-m Crt nie [4j) vg. N t-f O₀ mus gay, CS _{funus po­} >1 grzeb. X₀ Trze-ciey ZCt_c (ffJ -a a dekli- 13. y nacyf.

5

"Ćc [ 4 ] Fur/ur o tręb y , vttl. tur sep, tu i tu rsynogarlica, są Seutris M asculini

\

( 5 ) Lepus zaiąc, inut m y s z , trrpns trzynożek, Mascutini P ttu s ptcudis bydle, sutseuslisztwa, ineus iniudiskowadło, saluSzd ro ­ w ie , virtus cnota, servitus niewola, ju fn U u s młodość, stnectusstarość, grnsżuraw, ttllu s ziemia, paltts paladis bagno, tagopus śnieiniczek, ptaszek, są G tntris Fattni- nini.

p Adiectioa bez w yraźneg o

S u b sta n ti* v u m

położone la kie g s:£ ro d za iu

?

O , T egoż s a m e g ■> c o i

S u b sta n tiu a ,

k t ó ­ r e się p o d A d i e k t y wami z a w ie r a ią ,

v g .

Oriens

ie s t C

ien e ris M a scu lin i,

b o d o m y ­ ślamy się

Sol

s ło ń ce ;

V ocalis G en eris

pcem inini,

b o domyślamy się

L itera.

P. A d iectiva n ie' ty lk o bez w yra źn eg o ,

a le te ż i taiem nego

S u b s ta n tiv u m

poło­

żone, ta kieg o są rodzaiu.

^ O ,

Sn G eneris N e n u tr iu s , v g . y u stu m

e st,

sp raw ie d liw a ie s t'

o D E K L I N A C Y I

N om inis S u b sta n tiu i.

gę

Gramatyki Łacinskiey

P.

W ielorakie ie s t

Nom en S u b s ta n tiv u m

w zg lędem D eklinacyi ?

O . D w o iak ie:

re g u la r e i ir r e g u la r e ,

alb o

anomalum.

P. Co iest re g u la re l

O . K tó r e się d e k lin u ie w e d ł u g re g u la r- n e y fo rm y d e k l i n a c y i . P.

Co ie st irr e g u la re ?

O . K t ó r e nie z a c h o w u ie r e g u l a r n e j fo r­

my deklinacji.

P

W iele ie s t re g u la rn y c h fo r m dekli-

nacyi<

O . P i ę ć . .

P. tynk po zn aiesz, którey iest oeklina-

cyi iakie Nomen

?

O , E x G e n i t i y o N u m e r i Singula-'S. P .

Z k ą d się ted y poznaie

N om en

picr-

w szey D eklinacyi

?

O* Z G e a i t i v u m k o ń c z ą c e g o się na

te

d y f t o n g

v g . M ensa s to i , m e n sa .

' I* P . ^2?kąd d r u g i e y D ek lin acy i? O. Z G e n itiv u » i k o ń c z ą c e g o się na

i, vg -

Jdominus

P a

n, Domini.

P . Z k ą d t r z e c i e y D eklinacyi? O . Z G e n i t i y u m k o ń c z ą c e g o się na

i s v g .

I e x

p r a w o ,

legis-P . Z k ą d c z w a r t e y D e k l i n a c y i ? O . Z G e n i t i y u m k o ń c z ą c e g o się na

us

i>g. maniLs

r ę k a ,

m anili.

P. Z k ą d p i ą t e y D e k l i n a c y i ?

O Z G e n i t i y u m k o ń c z ą c e g o się na

eit

vg- spes

nadzieia

spei.

P

■

ifak się de k lin u ją

No min a C o m p o sita ? O . T ak , isko i

S im p licia ,

z k t ó r y c h się gkladaią,

v g . V ir

M ą ż ,

v ir i, T r iu m u ir

,

T riu m yiri, dies

d z ie ń

di er, m erid ies

p o ­ ł u d n i e ,

m eridiei.

,

P. Które się e x c y p u ią ?

O . E x c y p u i ą się

e x s ą n g u is

b l a d y ,

hu-

ius e x s a n g u is

, nie

e x sa n g u in is.

F ulpes

huius m ilpis

, nie

uulpedis , capricornus

k o z i o r o ż e c ,

C apricorni, C entim anus

s t o , r e k i ,

cent im a n i.

P. Im iona zło żo n e ze dwóch słów z któ­

rych iedno iest

in ca u r e c t o , a

d r u g ie

in o b lią u o ,

iak się deklin u ią ?

O', T o ty lk o N o m e n d e k tin u ie s i ę , k tó ­ re ie s t

in casu recto, v g . Pater fa m ilr a s -

g o s p o d a r z

Patris f a m i li a t

,

Tribunus ple-

bis Tribuni

-

plebis, S e n a tu s con su ltu m ,

tfu r is- p e r itu s (Tc.

P. Im iona złożone z o b u - s łó w

in ca*o r e c t o ,

iak się d eklin uią ?

O.

W n ie k t ó r y c h oba s ło w a , iako t o ;

Respublica

R z e c z p o s p o l i t a ,

iu siu ra n d u m

p r z y s i ę g a ,

rosm arinut

ro z m a ry n . W

nie-

k t ó r y b ' z ?ś ie d a o , iako

Leopardus, Lam­

p a r t, hu iu t Leoparedi.

R E G U Ł Y G E N E R A L N E T E R M I N A C H

Gramatyki Łacińskiey

N i e k t ó r y c h K aau so w w Im io n a c h Łac i ńs k i ch "

I . N o m in a tivi i V o ca tivi Casus

t a k

sin g u la r is , iako i p lu ra lis

numer i

w e w s z y s t k i c h D eklinacyach p o d o b n e są so­ b ie ; w y i ą w s z y N o m in a d r u g i e y D e k l i n a c y i k o ń c z ą c e się na

us.

I I .

D ativi ty

A b la tiv i p lu ra les

w e w s z y s t k i c h D ę k lin a c y a ch ta k ż e są s o b ie p o d o b n e ,

S in g u la r e s

zaś w d r u g i e y D e- k lin a c y i.

I I I . Accusat.iui i N o m in a tiu i p lu r a le s

t y t k o w t r z e c i e y , c z w a r t e y , i p i ą t e y D e- k l i n a c y i , są so b ie p o d o b n e

l l r. N eutra

ia k iey k o lw iek D eklinacyi ma­ j ą zaw sze w o b ó y g u liczbach t r z y

Casus

sobie p o d o b n e , t o iest:

N om inatiuum Ac.

cusatw um i V ocativum

k tó r e

in Numero

p lu ra li

zawsze się k o ń c z ą na

a, i’g- tem -

pus tempora;

w y i ą w s z y

ambo, duo i quce.

F O R M A D E K L I N A C Y I P I E R W S Z E Y I M I O N Ł A C I Ń S K I C H .

P. W iele m ata te r m in a c y i Im iona Ł a ­

ciń skie p ie rw sze y D eklinacyi?

O , Je d n o s z c z e g u ln ie na

a.

D eklinuią się zaś tym sposobem.

N n m e r o Singulari.

N . Haec terra ta ziemia, G. [Huius te r r* tey ziem D. Huic teriae te f ziemi.

N u m e ro Plurali: N. H;.e terjae te ziemie. G Haram terrarum ty,,U

ziem.

D. His lerris tym ziemiom. A .

Część II. o Etymologu

A . Hanc terram t f ziemię,

F . Ol terra o! ziemio. A , Ab hac terra od tey zie­

mi , tą ziemią.

38

A . H as terras U ziemie. P. O! łerrae o! ziemie. A . Ab his terris od tysft

zieńt, tym i ziemiami.

o b s e r r w a c

y E

Około pierw szey D eklin a cyi Im io n Ł a ­

cińskich,

I \ S t a r z y R zym ianie , 9 o s o b liw ie f*oe- t o w i e

1 G enitiuum Singtilaretń

p i e r w s z e y D e k lin a c y i kończyli na

a i i

ale t o t e r a z m e i e s t w e z w y c z a j u , w y j ą w s z y t e d w a słow a:

P a ter fartu Has

g o s p o d a r z ,

f U i u s f a

-

h a s

j y n gosp o d arsk i.

I I . W G e n i t i w a c h j

Num\ P lu ra lis

t a k p ie r w s z e y , jako t e z d r u g i e y , t r z e c i e y i c z w a r t e y D e k lin a c y i P o e t o w i 4 maią zWy- czay w y r z u c a ć i e d n ą , l u b kilka

lite r ,

albo syllab , k t ó r e t o G e n i t i y i flazyWaią się

p e r

syncopen: ag. Cm lico lam , NummUm

,

S ex-

t e r t i u m , A grcestum Currum & c.

I I I . N i e k t ó r e

Notnirta

p i e r w s z e y D e k li­ n a c y i żnsią

D atinum plu ra lem

na

abus

iako to :

Dea

B o g i n i ,

D e a b u s,filia

C ó rk a ,

filia

-us, ant ma

d u s z a ,

animabus, eaua

klacz ,

eguabus,

i n ie k tó r e inne.

F O R M A D E K L I N A C Y I D R U G I E l T .

Urminf tciy i toai?

Im iona la -

Cl™ k l?. dr u g i ey D eklina cyi p

O . P ię ć ;

er, ir , u r , us, ttm,

D eklinuią się tym sposobem.

Numero Singulari.

N. Hic populus, ten lud. ®< Huins poptili, tego ludu,

C

Numero Plurali.

N Hi popuii, ci ladzie. G, Horuth popnlerutu, tych

ludzi,