Regionalne implikacje europejskiej integracji gospodarczej dla Polski

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 721. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Irena Pietrzyk Katedra Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych. Regionalne implikacje europejskiej integracji gospodarczej dla Polski Fakt przystàpienia Polski do Wspólnoty Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r. pociàgnà∏ za sobà istotne konsekwencje dla przestrzennej dynamiki rozwoju w Polsce, które bez wàtpienia prowadzà do pog∏´biania si´ mi´dzyregionalnych dysproporcji rozwoju. Za tak sformu∏owanà hipotezà przemawia nie tylko powi´kszenie nierównoÊci przestrzennych w okresie transformacji systemowej w Polsce, ale przede wszystkim sporzàdzane wczeÊniej prognozy odnoÊnie do „starych” krajów cz∏onkowskich w okresie ich przygotowywania si´ do jednolitego rynku europejskiego (1987–1992), a nast´pnie do unii monetarno-walutowej (1993–1999), potwierdzone zaobserwowanymi póêniej tendencjami w rozwoju regionalnym. Przewidywania dotyczàce niekorzystnej dynamiki przestrzennej we Wspólnotach towarzyszàcej procesowi pog∏´biania integracji przesàdzi∏y skàdinàd o wzmocnieniu roli wspólnotowej polityki regionalnej i wpisaniu jej do Traktatu ustanawiajàcego Wspólnot´ Europejskà z chwilà wejÊcia w ˝ycie Jednolitego Aktu Europejskiego 1 lipca 1987 r.1 Efektem traktatowej nobilitacji tej polityki by∏o kolejne dwukrotne podwojenie wysokoÊci Êrodków funduszy strukturalnych przeznaczonych na finansowanie spójnoÊci ekonomicznej i spo∏ecznej w pierwszym (1989–1993) oraz drugim (1994–1999) „pakiecie Delorsa”. W rezultacie tych zmian udzia∏ polityki regionalnej w wydatkach bud˝etu wspólnotowego wzrós∏ do 1/4 w 1993 r. i do 1/3 w 1999 r. (w relacji zaÊ do PKB udzia∏ funduszy strukturalnych zwi´kszy∏ si´ z 0,27% PKB UE w 1989 r. do 0,46% PKB UE w 1999 r.). KoniecznoÊç spe∏nienia tzw. kryteriów konwergencji z Maastricht, a nast´pnie wymogów paktu stabilizacji i wzrostu sprawi∏a ponadto, ˝e dla najmniej zamo˝nych krajów cz∏onkowskich, w których PNB na mieszkaƒca kszta∏towa∏ 1. Przez wprowadzenie do Traktatu tytu∏u XIV „SpójnoÊç ekonomiczna i spo∏eczna” (art. 130A do 130E). Obecnie – po konsolidacji Traktatów – tytu∏ XVII (art. 158 do 162)..

(2) 6. Irena Pietrzyk. si´ poni˝ej 90% Êredniej wspólnotowej2, utworzony zosta∏ na mocy Traktatu z Maastricht specjalny Fundusz Kohezji (SpójnoÊci), przeznaczony na rozbudow´ infrastruktury transportowej oraz inwestycje w ochronie Êrodowiska. W ten sposób starano si´ wspieraç nadrabianie opóênienia w rozwoju przez najbiedniejsze regiony i kraje Wspólnot. Pomimo wydatnie zwi´kszonego wysi∏ku finansowego na rzecz najmniej zamo˝nych obszarów „starych” paƒstw cz∏onkowskich, post´py w konwergencji regionalnej nie sta∏y si´ bynajmniej oczywistoÊcià, lecz wprost przeciwnie: nadrabianiu opóênienia przez najmniej zamo˝ne paƒstwa cz∏onkowskie (tzn. kraje kohezji) towarzyszy∏o pog∏´bianie si´ w nich wewnàtrzkrajowych dysproporcji rozwoju3. Dopiero w „Szóstym raporcie okresowym dotyczàcym sytuacji i ewolucji spo∏eczno-gospodarczej regionów Unii Europejskiej” podsumowujàcym okres 1986–1996, po raz pierwszy stwierdzono tendencje do nadrabiania opóênienia przez najubo˝sze regiony w stosunku do Êredniej wspólnotowej4. Nie oznacza∏o to jednak równoczesnego zmniejszania si´ mi´dzyregionalnych zró˝nicowaƒ rozwoju. W teorii ekonomii odró˝nia si´ bowiem tzw. konwergencj´ beta od konwergencji sigma. Pierwsza oznacza tempo wzrostu regionów odwrotnie proporcjonalne do wyjÊciowego poziomu rozwoju, czyli najszybszy rozwój regionów o najni˝szym poziomie PKB na mieszkaƒca i dzi´ki temu zbli˝anie si´ ich do Êredniej wspólnotowej. Konwergencja beta niekoniecznie pociàga za sobà wystàpienie konwergencji sigma, poniewa˝ regiony z ni˝szym poziomem PKB na mieszkaƒca mogà rozwijaç si´ szybciej ni˝ przeci´tnie bez zmniejszania si´ globalnych regionalnych rozpi´toÊci rozwoju mi´dzy regionami. Dlatego te˝ wielkoÊci zawarte w tabeli 1 wskazujà, ˝e przy wzrastajàcym wyraênie tempie konwergencji beta, w kolejnych okresach wyst´powa∏ równoczeÊnie relatywnie niski zakres konwergencji sigma (szczególnie w latach 1994–2001)5. 2 Do chwili ostatniego poszerzenia Wspólnot 1 maja 2004 r. dotyczy∏o to Irlandii, Grecji, Portugalii i Hiszpanii, okreÊlanych z tego powodu mianem „krajów kohezji/spójnoÊci”. Z uwagi na osiàgni´te wskaêniki poziomu rozwoju Irlandia przesta∏a byç beneficjantem Funduszu SpójnoÊci od 2005 r. (zob. R. Berend (rapp.), Avis de la Commission du développement régional sur le projet de budget général de l’Union Européenne pour l’exercice financier 2005, Parlement Européen, 6 septembre 2004) W zwiàzku z przystàpieniem 10 nowych krajów aktualna lista krajów kohezji obejmuje 13 paƒstw. 3 Commission Européenne, L’Economie de l’Union: bilan de 2000, „Economie Européenne” 2000, nr 71, s. 204–205; zob. tak˝e: Ph. Cour, L. Nayman, Fonds structurels et disparités régionales en Europe, „La Lettre du CEPII” 1999, nr 177; Commission Européenne, Unité de l’Europe, solidarité des peuples, diversité des territoires. Deuxième rapport sur la cohésion économique et sociale, Luxembourg 2001, s. XI. 4 Commission Européenne, Sixième rapport périodique sur la situation et l’évolution socio-économique des régions de l’Union Européenne, Bruxelles–Luxembourg 1999, s. 1; Commission des Communautés Européennes, Deuxième rapport d’étape sur la cohésion économique et sociale, COM (2003) 34 final, Bruxelles, 30.01.2003, s. 6. 5 Komisja Europejska, Nowe partnerstwo dla spójnoÊci. Konwergencja, konkurencyjnoÊç, wspó∏praca. Trzeci raport na temat spójnoÊci gospodarczej i spo∏ecznej, Luxemburg 2004, s. 146..

(3) Regionalne implikacje europejskiej integracji.... 7. Tabela 1. Konwergencja regionalna w Unii Europejskiej w latach 1980–2001 Wyszczególnienie Liczba regionów. Stopa wzrostu PKB na mieszkaƒca (w %). Roczna stopa konwergencji beta (w %). Wspó∏czynnik determinacji. 1980–1988 Wszystkie regiony Regiony celu 1 Pozosta∏e regiony. 197 55 142. 2,0 1,9 2,0. 0,5 0,4 2,1. 0,94 0,87 0,92. 1988–1994 Wszystkie regiony Regiony celu 1 Pozosta∏e regiony. 197 55 142. 1,3 1,4 1,2. 0,7 3,1 0,8. 0,97 0,94 0,95. 1994–2001 Wszystkie regiony Regiony celu 1 Pozosta∏e regiony. 197 55 142. 2,3 2,6 2,1. 0,9 1,6 0,0. 0,97 0,92 0,96. èród∏o: Nowe partnerstwo dla spójnoÊci. Konwergencja, konkurencyjnoÊç, wspó∏praca. Trzeci raport na temat spójnoÊci gospodarczej i spo∏ecznej, Komisja Europejska, Luxemburg 2004, s. 146.. Przystàpienie do Unii Europejskiej dziesićiu nowych paƒstw cz∏onkowskich sta∏o si´ bezprecedensowym wyzwaniem w dotychczasowej historii Wspólnot zarówno dla spójnoÊci wewn´trznej ugrupowania, jak i dla konkurencyjnoÊci gospodarki europejskiej. Nigdy wczeÊniej bowiem Wspólnoty nie poszerzy∏y si´ o tak du˝à liczb´ ludnoÊci reprezentujàcej tak niski poziom rozwoju w stosunku do „starych” cz∏onków. Od 1 maja 2004 r. liczba obywateli UE zwi´kszy∏a si´ mianowicie o 20% (wzrastajàc do ponad 450 mln osób), powierzchnia o 1/3 (z 2355 tys. km2 do 3154 tys. km2), natomiast PKB – zaledwie o 5%, co w efekcie spowodowa∏o zmniejszenie si´ przeci´tnego wskaênika PKB na mieszkaƒca (mierzonego w standardzie si∏y nabywczej – SSN) w poszerzonej UE o ok. 12,5%6. W wyniku przystàpienia do Wspólnot dziesićiu nowych paƒstw podwojeniu uleg∏y dotychczasowe przestrzenne dysproporcje rozwoju w ∏onie UE (przed poszerzeniem ró˝nica dzielàca najmniej zamo˝ne paƒstwa od Êredniej wspólnotowej PKB na mieszkaƒca wynosi∏a mniej ni˝ 30%, natomiast po tym fakcie dystans regionów najbiedniejszych do Êredniej UE-25 wzrós∏ do 60%) i dwukrotnie zwi´kszy∏a si´ (bo z 73 mln do 141 mln osób) liczba ludnoÊci za-. 6 Dane dotyczà 2001 r.; Nowe partnerstwo dla spójnoÊci..., s. 10 i 12. Tytu∏em informacji mo˝na podaç, ˝e w 2002 r. PKB 15 paƒstw cz∏onkowskich UE wynosi∏ w cenach bie˝àcych 9170 mld euro, natomiast 10 paƒstw kandydackich – nieca∏e 442 mld (z czego na Polsk´ przypada∏o 200 mld euro). W przeliczeniu na jednego mieszkaƒca z uwzgl´dnieniem parytetu si∏y nabywczej przeci´tne wskaêniki dla UE-15 i 10 nowych paƒstw cz∏onkowskich wynosi∏y odpowiednio 24 100 i 11 300 euro (w Polsce 9900 euro); Eurostat, Statistiques en bref, Thème 2, 2004, nr 2, s. 3..

(4) Irena Pietrzyk. 8. mieszkujàcej w regionach opóênionych w rozwoju (w których PKB na mieszkaƒca kszta∏tuje si´ poni˝ej 75% przeci´tnej liczonej dla UE-15). W przypadku przyjćia „nowej” Êredniej wspólnotowej (tzn. dla UE-25) mamy do czynienia z tzw. efektem statystycznym, ograniczajàcym wzrost liczby ludnoÊci w regionach celu 1 poszerzonej Unii „jedynie” do 123 mln osób i tym samym z wykluczeniem z celu 1 polityki europejskiej (w zwiàzku z przekroczeniem poziomu 75% Êredniego wskaênika PKB na mieszkaƒca) siedemnastu regionów „starej” UE, zamieszkiwanych przez 19 mln mieszkaƒców7. Zastosowanie obni˝onej Êredniej wspólnotowej oznacza objćie celem 1 polityki wspólnotowej 92,4% mieszkaƒców nowych paƒstw cz∏onkowskich (tabela 2). Tabela 2. Efekt statystyczny w regionach celu 1 (wskaênik PKB na mieszkaƒca < 75% Êredniej UE w SSN w 2000 r.) Wyszczególnienie Przeci´tny PKB na mieszkaƒca. a. UE-25 = 100. UE-15. 22 603 euro 19 661 euro 10 020 euro UE-15 = 100 EU-25 = 100 (10 NKC)a. 19 661 euro EU-25. Liczba regionów < 75% Êredniej UE. 500.. 330.. 360.0. 690.. Liczba ludnoÊci w tych regionach (w mln). 730.. 540.. 690.. 1230.. LudnoÊç regionów celu 1 w % ludnoÊci UE/NKC. 19,2. 14,2. 92,4. 0 27,1. PKB na mieszkaƒca w regionach celu 1 w % Êredniej UE. 65,1. 69,3. 46,0. 56,2. NKC – nowe kraje cz∏onkowskie. èród∏o: opracowania w∏asne na podstawie: Trzeci raport na temat spójnoÊci gospodarczej i spo∏ecznej, Komisja Europejska, Luksemburg 2004, s. 66; Commission des Communautés Européennes, Deuxieme rapport d’étape sur la cohésion économique et sociale, Bruxelles 2003, aneks, tabl. 6; Eurostat, Statistiques en bref – Thème 2, 2002 nr 50, s. 3.. Nieliczne wyjàtki wÊród regionów przekraczajàcych 75% Êredniego wskaênika PKB na mieszkaƒca dla UE-25 stanowià w nowych paƒstwach cz∏onkowskich trzy regiony sto∏eczne, którymi sà Praga (148,7%), Bratys∏awa (111,7%) i region budapeszteƒski (Kozép-Magyarország – 89,2%) oraz traktowane w ca∏oÊci jako regiony dwa paƒstwa Cypr (85,4%) i Malta (76,2%). W przypadku Polski, której województwa zajmujà ostatnie miejsca w rankingu regionów europejskich pod wzgl´dem poziomu rozwoju spo∏eczno-gos7 Sytuacja spo∏eczno-gospodarcza tych regionów w nast´pstwie poszerzenia nie ulega oczywiÊcie zmianie, lecz w nast´pstwie „efektu statystycznego” przestajà one kwalifikowaç si´ do celu 1 wspólnotowej polityki regionalnej. Regiony te znajdujà si´ m.in. we wschodniej cz´Êci Niemiec (4 regiony), w Wielkiej Brytanii (4), Hiszpanii (4), w Grecji (1) i Portugalii (1). Trzeci raport na temat spójnoÊci..., s. 12..

(5) Regionalne implikacje europejskiej integracji.... 9. podarczego, celem 1 obj´tych zosta∏o 100% mieszkaƒców kraju. Jak wynika z tabeli 3, a˝ 14 polskich województw znajduje si´ w grupie regionów najbiedniejszych, zamieszkiwanych przez 10% ludnoÊci poszerzonej UE. Brakujàcymi w tabeli dwoma regionami polskimi sà województwa Êlàskie i mazowieckie ze wskaênikami PKB na mieszkaƒca na poziomie 49% i 69,9% Êredniej unijnej (odpowiednio 10 526 euro i 15 033 euro w 2001 r.). Tabela 3. PKB na mieszkaƒca (w SSN) w najbiedniejszych regionach UE w 2001 r.; UE-25 = 100 Regiony Lubelskie Podkarpackie Warmiƒsko-mazurskie Podlaskie Âwi´tokrzyskie ¸otwa Opolskie Észak-Magyarország Észak-Alfold Ma∏opolskie ¸ódzkie Kujawsko-pomorskie. W% PKB/mieszk. (w euro) Êredniej UE 6 758 6 884 6 981 7 308 7 370 7 790 7 831 7 876 7 978 8 333 8 704 8 718. 31,4 32,0 32,5 34,0 34,3 36,6 36,4 37,0 37,5 38,8 40,5 40,6. Regiony V˘chodné Slovensko Lubuskie Dél-Alfold Stredné Slovensko Litwa DolnoÊlàskie Estonia Dél-Dunántúl Zachodniopomorskie Pomorskie Západné Slovensko Wielkopolskie. W% PKB/mieszk. Êredniej UE (w euro) 7 936 8 568 8 612 8 620 8 690 9 808 9 015 9 038 9 562 9 580 9 551 10 243. 37,3 39,9 40,5 40,5 40,8 42,1 42,3 42,5 44,5 44,6 44,9 47,6. èród∏o: Eurostat, Statistiques en bref, Thème 1, 2004, nr 2, s. 3; Trzeci raport na temat spójnoÊci gospodarczej i spo∏ecznej, Komisja Europejska, Luksemburg 2004, s. 200 i 202.. Na przeciwleg∏ym biegunie znajdujà si´ najbogatsze regiony UE, w których PKB na mieszkaƒca znacznie przekracza Êrednià wspólnotowà osiàgajàc w przypadku najzamo˝niejszego regionu niemal jej trzykrotnoÊç (tabela 4). Porównujàc dane zawarte w tabelach 3 i 4 mo˝na stwierdziç ponadto, ˝e w odniesieniu do skrajnych mi´dzyregionalnych rozpi´toÊci rozwoju wyst´puje ponaddziewićiokrotna ró˝nica mi´dzy najbogatszym (Inner London) i najbiedniejszym regionem (województwo lubelskie) poszerzonej UE, podczas gdy na obszarze UE-15 ró˝nica ta jest „tylko” pićiokrotna (Inner London – Dytiki w Grecji)8. JeÊli chodzi o dysproporcje w rozwoju przestrzennym wewnàtrz poszczególnych krajów, to ró˝nice mi´dzy najbogatszymi i najbiedniejszymi regionami sà wprawdzie wi´ksze w paƒstwach by∏ej „pi´tnastki” (ponad czterokrotne w Wielkiej Brytanii i niemal trzykrotne w Belgii mierzone relacjà wskaêników PKB na mieszkaƒca odpowiednio Londynu i Kornwalii – Wysp Scilly oraz Brukseli i prowincji Le Hainaut), lecz osiàgajà tak˝e bardzo du˝e rozmiary w nowych paƒstwach cz∏onkowskich, bo niemal trzykrotne w Republice Cze8 Wyjàtek stanowi w tym przypadku – b´dàca departamentem zamorskim Francji – Gujana w Ameryce ¸aciƒskiej ze wskaênikiem 52,9% Êredniego PKB na mieszkaƒca w UE-25 w 2001 r..

(6) Irena Pietrzyk. 10. skiej i ponad dwukrotne w Polsce (odpowiednio relacja mi´dzy wskaênikami Pragi i pó∏nocno-zachodniej cz´Êci Czech oraz mi´dzy województwami mazowieckim i lubelskim)9. Tabela 4. PKB na mieszkaƒca (w SSN) w najbogatszych regionach UE w 2001 r.; UE-25 = 100 Regiony Inner London Bruksela Luksemburg Hamburg Ile-de-France Wiedeƒ Berkshire Górna Bawaria Sztokholm Bolzano. PKB/mieszk. W% (w euro) Êredniej UE 61 316 50 749 45 310 39 862 38 452 36 407 34 675 34 539 33 841 33 448. 289,1 238,5 212,9 187,3 180,7 167,0 163,5 162,3 159,0 157,4. Regiony Utrecht Darmstadt Wyspy Alandzkie Uusimaa (Finlandia) P∏n.-Wsch. Szkocja Brema Groningen P∏n. Holandia Lombardia P∏n.-Wsch. Irlandia. PKB/mieszk. W% (w euro) Êredniej UE 33 353 33 229 33 115 32 685 31 791 31 703 31 103 30 956 30 614 29 945. 156,7 156,1 155,4 153,9 149,9 149,0 146,1 145,5 144,0 141,8. èród∏o: Eurostat, Statistiques en bref, Thème 1, 2004 nr 1, s. 4–7; Trzeci raport na temat spójnoÊci gospodarczej i spo∏ecznej, Komisja Europejska, Luksemburg 2004, s. 188–200; oraz obliczenia w∏asne.. Nale˝y sàdziç, ˝e wraz z procesem pog∏´biania integracji dysproporcje te b´dà ewoluowa∏y – podobnie jak w krajach zachodnich – w kierunku coraz szybszej przewagi regionów metropolitalnych. Jak wskazujà francuscy ekonomiÊci J.-J. Boillot i Y. Lepape, w latach 1990 w krajach Europy Ârodkowowschodniej (EÂW) zaobserwowano pog∏´bianie si´ wewn´trznych przestrzennych dysproporcji, którego tempo by∏o skorelowane dodatnio z tempem wzrostu gospodarczego danego kraju. Zjawisko to autorzy t∏umaczà brakiem lub s∏aboÊcià polityki regionalnej w tych paƒstwach od chwili podjćia w nich procesu transformacji systemowej. Co wićej, w przypadku krajów EÂW dysproporcje te dotyczà nieporównanie ni˝szego poziomu rozwoju i dlatego podstawowe wyzwanie, jakie staje przed politykà spójnoÊci w poszerzonej Wspólnocie, zwiàzane jest z faktem, ˝e najbogatsze regiony europejskie zlokalizowane sà w „starej” Unii, podczas gdy najbiedniejsze znajdujà si´ w cz´Êci wschodniej kontynentu. Oznacza to przesunićie na Wschód strefy ubóstwa (w UE-25) i dalsze jej powi´kszenie z chwilà przystàpienia do Wspólnoty Bu∏garii i Rumunii (czyli w UE-27).. J.-J. Boillot, Y. Lepape, Evolution des localisations dans les pays candidats à l’élargissement, convergence et conséquences possibles sur la géographie économique de l'Europe: enseignements de 10 ans d'intégration européenne, referat na konferencji „Innovation and Growth: New Challenges for the Regions”, Sophia Antipolis, 18–20.01.2002, s. 10. 9.

(7) Regionalne implikacje europejskiej integracji.... 11. Niskie wskaêniki zamo˝noÊci w nowych paƒstwach cz∏onkowskich sà konsekwencjà m.in. niekorzystnej sektorowej struktury zatrudnienia w gospodarce w przekroju: us∏ugi – przemys∏ – rolnictwo (wskaêniki dla dziesićiu paƒstw ogó∏em w 2002 r. kszta∏towa∏y si´ odpowiednio na poziomie: 54,7% – 32,1% – 13,2% wobec 67,7% – 28,2% – 4% w UE-15); ni˝szej stopy zatrudnienia (55,9% wobec 64,2% w UE-15); ponad czterokrotnie ni˝szej produktywnoÊci (liczonej wartoÊcià wytwarzanego PKB przez jednego zatrudnionego) oraz bardzo niskiej innowacyjnoÊci gospodarek (przeci´tnie rocznie na 1 mln mieszkaƒców zaledwie 7 wniosków patentowych pochodzàcych z nowych paƒstw cz∏onkowskich sk∏adanych do Europejskiego Urz´du Patentowego w Brukseli wobec 154 pochodzàcych z paƒstw UE-15)10. Przytoczone wskaêniki obrazujà jedynie przeci´tne wartoÊci dla ca∏ej grupy 10 nowych cz∏onków, lecz w przekroju poszczególnych regionów w poszerzonej UE ich zró˝nicowanie przybiera o wiele wi´ksze rozmiary. Dlatego kontynuowanie zdecydowanej, europejskiej polityki regionalnej uznaç nale˝y za warunek sine qua non spójnego rozwoju ca∏ego ugrupowania. Polityka ta w „starej” Unii pozwoli∏a przyspieszyç nadrabianie opóênienia przez najbiedniejsze kraje i zapobieg∏a pog∏´bieniu dystansu mi´dzy nimi a s∏ynnym „b∏´kitnym bananem” europejskim, stanowiàcym obszar najwi´kszej koncentracji dzia∏alnoÊci gospodarczej i ludnoÊci w Europie, ciàgnàcym si´ od Birmingham przez Benelux do Mediolanu11. Jak powszechnie wiadomo, najbardziej spektakularne efekty w nadrabianiu opóênienia osiàgn´∏a Irlandia, której wyjàtkowo wysokie tempo wzrostu gospodarczego umo˝liwi∏o wyprzedzenie najzamo˝niejszych krajów Wspólnot i uplasowanie si´ pod wzgl´dem osiàgni´tego poziomu rozwoju (mierzonego wskaênikiem PKB na mieszkaƒca) na drugim miejscu w UE po Luxemburgu. JeÊli jednak pominàç doÊç szczególny „przypadek irlandzki”, to w pozosta∏ych paƒstwach spójnoÊci w okresie 11 lat (1989–1999) wskaênik PKB na mieszkaƒca zwi´kszy∏ si´ przeci´tnie z 68% do 79% Êredniej wspólnotowej, co oznacza∏o zmniejszenie o 9–10 punktów proc. dystansu Hiszpanii i Grecji od przeci´tnej dla UE-15 i a˝ o 17 punktów proc. w przypadku Portugalii12. OczywiÊcie „nadrabianie” zapóênienia nie by∏o wy∏àcznym efektem wspólnotowej pomocy strukturalnej, tym niemniej wydatne zwi´kszenie jej rozmiarów odegra∏o w tym niewàtpliwà rol´, zw∏aszcza w odniesieniu do najubo˝szych regionów tych paƒstw. Pomimo konsekwentnie prowadzonej wspólnotowej polityki regionalnej w UE nadal utrzymuje si´ przestrzenne skoncentrowanie zamo˝noÊci w jej regionach centralnych, na obszarze których wyró˝nia si´ tzw. z∏oty trójkàt, wyznaczony przez North Yorkshire w Wielkiej Brytanii, Franche Comté we Francji i Hamburg w Niemczech. Obejmuje on jedynie 1/7 powierzchni „starej” Dane i obliczenia w∏asne na podstawie: Trzeci raport na temat spójnoÊci..., s. 188. J. Beaugendre, Ph. Folliot, La France sans fonds structurels?, Rapport d'information nr 701, Assemblée Nationale, mars 2003, s. 55. 12 Commission Européennes, Unité de l'Europe, solidarité des peuples..., s. 4. 10 11.

(8) 12. Irena Pietrzyk. Unii, lecz a˝ 1/3 ogólnej liczby ludnoÊci i wytwarza niemal po∏ow´ (bo 47%) dochodu narodowego brutto UE-1513. Cz´sto tak˝e wskazuje si´ na nieco szerszy obszar koncentracji unijnej zamo˝noÊci zwany europentagonem, który w przybli˝eniu odpowiada wymienionemu wy˝ej „b∏´kitnemu bananowi”. Rozciàga si´ on od wspomnianego North Yorkshire przez Franche Comté na zachodzie, Hamburg i Wiedeƒ na wschodzie, si´gajàc do Mediolanu i obejmuje 18% powierzchni UE-15, zamieszkiwanej przez 41% ludnoÊci „starej” Unii, wytwarzajàcej 48% unijnego PKB. Ponadto na „europentagon” przypada 75% ogó∏u wydatków przeznaczanych w UE-15 na dzia∏alnoÊç badawczo-rozwojowà14. W opinii Komisji Europejskiej rozszerzenie Unii o kraje EÂW doprowadzi∏o jedynie do powi´kszenia tego stopnia koncentracji, a to za sprawà dodania Unii nowego terytorium i dodatkowej liczby ludnoÊci przy relatywnie niewielkim powi´kszeniu PKB. W „starych” krajach cz∏onkowskich korzystajàcych z najwi´kszej pomocy strukturalnej wsparcie uzyskane w ramach polityki spójnoÊci w latach 1989–1999 osiàgn´∏o przeci´tnie poziom 1,5% PKB Hiszpanii, 2,6% Irlandii, 3,3% Portugalii oraz 3,5% Grecji. Dynamiczne tempo wzrostu nak∏adów na polityk´ spójnoÊci zahamowane zosta∏o jednak w 1999 r. decyzjà podj´tà na szczycie berliƒskim, na którym zmniejszono wydatki w tej dziedzinie do 0,31% PKB UE-15 w 2006 r.15 Wi´ksza geograficzna koncentracja pomocy regionalnej (którà obj´to jedynie 41% ludnoÊci Wspólnot w stosunku do ponad 50% w drugiej po∏owie lat 90.) pozwoli∏a jednak na utrzymanie dotychczasowej intensywnoÊci pomocy w regionach opóênionych w rozwoju UE-15. Tymczasem wsparcie strukturalne przyznane nowym krajom cz∏onkowskim w latach 2004–2006 jest mniejsze ni˝ to, które otrzyma∏y paƒstwa kohezji i inne regiony celu 1 „starej” Unii (tabela 5). W przeliczeniu na mieszkaƒca obszarów wspomaganych w krajach UE-15 regiony opóênione w rozwoju otrzymujà bowiem w latach 2000–2006 ze Êrodków funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoÊci pomoc przekraczajàcà rocznie 250 euro per capita, zaÊ w paƒstwach Europy Ârodkowowschodniej wsparcie to jest dwuipó∏krotnie ni˝sze i wynosi niewiele ponad 100 euro rocznie na osob´16. Jak wynika z badaƒ prowadzonych przez Obserwatorium Zagospodarowania Przestrzeni Europejskiej (fr. ORATE ang. ESPON), utrzymanie porównywalnego – do obecne13 Ibidem, s. XIII oraz 30; Ch. Bonissol, Les fonds structurels comme outils d’aménagement du territoire, Avis et rapports du Conseil Economique et Social, „Journaux Officiels” 2003, nr 14, s. II–55. 14 Nowe partnerstwo dla spójnoÊci. Konwergencja..., s. 27; DG Politique Régionale, Rapport intérimaire sur la cohésion territoriale, Luxembourg 2004, s. 3. Zob. tak˝e na temat spójnoÊci terytorialnej: C. Huson, L’Europe sans territoire, L’Aube-DATAR, Paris 2002. 15 J. Picard, L’Elargissement de l’Union Européenne: conditions et conséquences, „Avis et rapports du Conseil Economique et Social” 2000, nr 7, 3.02.2000, s. 41; Commission Européenne, Premier rapport sur la cohésion économique et sociale, Bruxelles–Luxembourg 1996, s. 144–145; Commission Européenne, Unité de l’Europe, solidarité des peuples..., s. XXI. 16 Ibidem. Obliczenia w∏asne na podstawie tablicy A4.1 i A4.11..

(9) Regionalne implikacje europejskiej integracji.... 13. go w regionach UE-15 – poziomu pomocy strukturalnej w nowych paƒstwach cz∏onkowskich po 2006 r., wymaga∏oby podwojenia Êrodków na nià przeznaczonych, czyli podniesienia ich udzia∏u do 0,65% PKB UE17. Tabela 5. Podzia∏ Êrodków funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoÊci mi´dzy nowe paƒstwa cz∏onkowskie w latach 2004–2006 (mln euro, ceny 1999 r.) Nowe paƒstwa cz∏onkowskie Cypr Czechy Estonia Litwa ¸otwa Malta Polska S∏owacja S∏owenia W´gry Ogó∏em (w mln euro). Fundusze strukturalne (w mln euro). Fundusz SpójnoÊci (wide∏ki udzia∏u w %). 52,8 1 491,2 341,6 822,5 574,8 59,1 7 635,3 1 050,3 236,8 1 853,1 14 117,5. 0,43–0,84 9,76–12,28 2,88–4,39 6,15–8,17 5,07–7,08 0,16–0,36 45,65–52,72 5,71–7,72 1,72–2,73 11,58–14,61 7590,5. èród∏o: decyzja szczytu kopenhaskiego za: Commission des Communautés Européennes, Deuxième rapport d’étape sur la cohésion économique et sociale, Bruxelles, 30.01.2003, aneks, tabl. 11.. Wobec powstania bezprecedensowych dysproporcji regionalnych rozwoju na obszarze UE w wyniku ostatniego poszerzenia oraz nieporównanie mniejszych Êrodków funduszy strukturalnych przeznaczonych dla nowych krajów cz∏onkowskich (ni˝ w krajach „pi´tnastki”), nadrobienie opóênienia gospodarek krajowych b´dzie wymaga∏o bardzo d∏ugiego okresu, si´gajàcego trzech pokoleƒ18, nie mówiàc ju˝ o nierealnie odleg∏ych perspektywach osiàgnićia konwergencji regionalnej i spójnoÊci terytorialnej. Ta ostatnia staç si´ ma komplementarnym celem europejskiej polityki spójnoÊci po 2006 r. W chwili obecnej niezmiernie trudno jest przesàdzaç o zró˝nicowaniu kierunków dynamiki przestrzennej w poszerzonej Unii Europejskiej. W literaturze zachodniej formu∏owane sà w tym wzgl´dzie dwie przeciwstawne hipotezy, a mianowicie scenariusz optymistyczny, przewidujàcy ewolucj´ w kierunku policentrycznego rozwoju przestrzeni europejskiej, oraz scenariusz pesymistyczny, szkicujàcy wizj´ trwa∏ej peryferyzacji regionów najubo˝szych19. 17 Ph. Cichowlaz, Les enjeux de la nouvelle politique régionale [w:] Le polycentrisme en Europe, red. G. Baudelle, B. Castagnede, Editions L’Aube – DATAR, Paris 2002, s. 89. 18 Wed∏ug instytutu badawczego The Economist Intelligence Unit – przy umiarkowanym tempie wzrostu Polska potrzebowaç b´dzie 59 lat na dogonienie UE-15 („Gazeta Wyborcza”, 12.01.2005). 19 J.-J. Boillot, Y. Lepape, op. cit., s. 8; G. Lepesant, Les territoires centre-européens: état des lieux après décennie de transition, „Territoires d’Europe/Territoires du Monde” 2002, nr 5, DATAR,.

(10) 14. Irena Pietrzyk. W scenariuszu optymistycznym przewiduje si´, ˝e z uwagi na geograficzne przesunićie Unii na Wschód i „efekt masy” wi´kszà rol´ ni˝ w przesz∏oÊci odegra przewaga komparatywna (m.in. ni˝sze koszty si∏y roboczej) oraz efekty popytowe i korzyÊci skali. Wymienione czynniki b´dà sprzyja∏y ewolucji Wspólnot od przestrzeni monocentrycznej (zorganizowanej wokó∏ „b∏´kitnego banana” lub inaczej „europentagonu”) w kierunku konfiguracji policentrycznej. W zwiàzku z tym nie nale˝y raczej przewidywaç ekonomicznego wzmocnienia dotychczasowego „rdzenia” Europy (czego obawiano si´ w perspektywie powstania jednolitego rynku z dniem 31 grudnia 1992 r.)20. Scenariusz optymistyczny wydawaç si´ mo˝e prawdopodobny tak˝e i z tego powodu, ˝e w innych cz´Êciach Êwiata (np. w Azji Wschodniej) wyst´puje tendencja do wykszta∏cania si´ subregionalnych obszarów ekonomicznych. W przypadku poszerzonej Unii Europejskiej wymienia si´ mianowicie powstanie pićiu ewentualnych geograficznych stref rozwoju21, do których nale˝eç b´dà: – wspomniany wy˝ej „z∏oty trójkàt”: North Yorkshire, Franche-Comté i Hamburg (zamiennie mówi si´ te˝ o strefie Londyn – Pary˝ – Frankfurt tworzàcej ∏uk wokó∏ Holandii), – Europa Ba∏tycka (obejmujàca Finlandi´, Szwecj´, Dani´, pó∏nocnà Polsk´ i kraje ba∏tyckie powsta∏e po rozpadzie Zwiàzku Radzieckiego), – Europa Centralna (Mitteleuropa) – zgrupowana wokó∏ RFN i Austrii i obejmujàcà wi´kszà cz´Êç Polski, Czechy, S∏owacj´, W´gry oraz cz´Êciowo S∏oweni´, – Europa Wschodnia – komplementarna wzgl´dem Mitteleuropy, rozciàgajàca si´ wokó∏ W∏och oraz obejmujàca obszar od S∏owenii do Grecji wraz z pozosta∏ymi krajami Europy Ârodkowowschodniej, – Europa Iberyjska – obejmujàca Hiszpani´, Portugali´ i po∏udniowà cz´Êç Francji. Realizacja tego scenariusza prowadziç b´dzie do wi´kszego zrównowa˝enia i zdywersyfikowania przestrzeni europejskiej22. Nie brak jest jednak prognoz pesymistycznych, przewidujàcych mo˝liwà peryferyzacj´ du˝ej cz´Êci terytorium krajów Europy Ârodkowowschodniej, a przede wszystkim ich wschodnich regionów, z uwagi m.in. na obserwowane tendencje lokalizacyjne bezpoÊrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), specjalizacj´ sektorowà bazujàcà na niskich kosztach si∏y roboczej, „efekt granicy zewn´trznej UE” oraz rozbudow´ Paris, s. 85–88; G. Baudelle, L’Europe de demain sera-t-elle polycentrique?, „Territoires d’Europe/Territoires du Monde” 2002, nr 3, s. 125–137. 20 Zob. m.in. T. Padoa-Schioppa, Efficacité, stabilité, équité. Une stratégie pour l’évolution du systeme économique de la Communauté Européenne, Economica, Paris 1987, s. 6. 21 J.-J. Boillot, Y. Lepape, op. cit., s. 15–21. 22 W odniesieniu do stref subregionalnych UE chodzi oczywiÊcie o policentryzm na poziomie ponadnarodowym czy kontynentalnym. Rozwój policentryczny jest oczywiÊcie po˝àdany tak˝e w skali krajowej i lokalnej i wówczas odnosi si´ odpowiednio do sieci miast lub relacji funkcjonalnych mi´dzy miastami i obszarami wiejskimi (zob. G. Baudelle, op. cit., s. 126)..

(11) Regionalne implikacje europejskiej integracji.... 15. infrastruktury transportowej, która mo˝e okazaç si´ bardziej korzystna dla Berlina lub Wiednia ani˝eli dla nowych cz∏onków UE. W odniesieniu do Polski i S∏owacji przewiduje si´ wrćz pog∏´bienie dualizmu mi´dzy cz´Êcià zachodnià i wschodnià tych krajów23. Stàd te˝ niekiedy postuluje si´ nawet zmian´ kryteriów wyodr´bniania celów polityki regionalnej, poniewa˝ objćie ca∏ych paƒstw jednym celem nr 1 nie uwzgl´dnia ich bardzo zró˝nicowanej wewn´trznej rzeczywistoÊci. Dodatkowym czynnikiem uzasadniajàcym prognozy pesymistyczne jest brak gotowoÊci zamo˝nych paƒstw cz∏onkowskich do zwi´kszenia wysi∏ku finansowego na rzecz polityki spójnoÊci po 2006 r. i lansowanie przez niektóre kraje idei „renacjonalizacji” polityki regionalnej24. Ogólnie mo˝na zauwa˝yç, ˝e wićej czynników i przes∏anek przemawia za scenariuszem pesymistycznym ni˝ optymistycznym. W Polsce ten pierwszy wydaje si´ dodatkowo wielce prawdopodobny tak˝e i z innych powodów, takich m.in. jak: – skala pomocy regionalnej, nieporównywalna z wysokoÊcià dotychczasowego wsparcia regionów celu 1 w „starej” UE25, – prawdopodobne rozstrzygnićie dylematu wyboru w ramach polityki spójnoÊci spo∏eczno-gospodarczej mi´dzy efektywnoÊcià i solidarnoÊcià na korzyÊç tej pierwszej26, – s∏abe przygotowanie kadr terytorialnych, majàcych mobilizowaç potencja∏ endogeniczny regionów w celu pobudzania rozwoju regionalnego, – brak tzw. kapita∏u spo∏ecznego i nieobecnoÊç – jak dotàd – w Polsce zjawiska tzw. terytorializacji rozwoju, b´dàcego reakcjà na globalizacj´ i wzrost konkurencji w skali Êwiatowej27. 23 G. Lepesant, op. cit., s. 85–88. Zob. tak˝e: W.M. Or∏owski, Koszty i korzyÊci z cz∏onkostwa w Unii Europejskiej. Metody – modele – szacunki, CASE, Warszawa 2000, s. 122–123. 24 Zob. np. The UK Government’s Proposal for EU Regional Policy [w:] HM Treasury, DTI, Office of the Deputy Prime Minister, A Modern Regional Policy for the United Kingdom, March 2003, s. 25–31. Zob. tak˝e I. Pietrzyk, Organizacja terytorialna i system polityki regionalnej w wybranych paƒstwach cz∏onkowskich UE [w:] Polska wobec nowej polityki spójnoÊci UE, red. T.G. Grosse, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004, s. 125–126. 25 W „Zintegrowanym programie operacyjnym rozwoju regionalnego” (b´dàcym cz´Êcià sk∏adowà „Narodowego planu rozwoju 2004–2006”, stanowiàcego podstaw´ do negocjowania z Komisjà Europejskà pomocy strukturalnej dla Polski), kwota pomocy wspólnotowej przeznaczonej sensu stricto na rozwój regionalny ustalona zosta∏a na poziomie 30% wartoÊci funduszy strukturalnych przewidywanych dla Polski w latach 2004–2006 i wraz z kwotà Inicjatyw Wspólnotowych wynosi ok. 3,5 mld euro. 26 Zwiàzane jest to z problemem „kosztów” polityki regionalnej rozumianych w kategoriach zmniejszenia tempa wzrostu gospodarczego kraju. Przyk∏adowo: gdyby inwestycje publiczne w Hiszpanii w latach 1981–1990 by∏y wydatkowane tylko z punktu widzenia kryterium efektywnoÊci, hiszpaƒski PKB by∏by wi´kszy prawie o 1,58%, lecz dysproporcje regionalne wzros∏yby o 18,29%; natomiast, gdyby stosowano wy∏àcznie kryterium zmniejszania ró˝nic mi´dzyregionalnych, to PKB by∏by ni˝szy o 1,62%, lecz dysproporcje mi´dzyregionalne zmniejszy∏yby si´ o 13,54% (A. De la Fuente, On the Sources of Convergence: A Close Look at the Spanish Regions, „CEPR Discussion Paper” 1996, nr 1543, London; cyt. za: Commission Européenne, L’Economie... 27 Na ten temat zob. I. Pietrzyk, Paradygmat rozwoju terytorialnego [w:] Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, red. W. Kosiedowski, Wydawnictwo UMK w Toruniu, Toruƒ 2001..

(12) 16. Irena Pietrzyk. Niebagatelne znaczenie b´dà mia∏y wyniki batalii o perspektywy finansowe UE na lata 2007–201328. W lutym 2004 r. Komisja Europejska przedstawi∏a wst´pny projekt „Perspektyw finansowych UE na lata 2007–2013”, który zak∏ada∏ utrzymanie bud˝etu unijnego na poziomie roku 2006 (pod wzgl´dem jego relacji do dochodu narodowego brutto ca∏ego ugrupowania), czyli na poziomie 1,24% DNB w odniesieniu do tzw. zobowiàzaƒ oraz 1,14% DNB w przypadku p∏atnoÊci29. Propozycje te Komisja oceni∏a jako niezb´dne minimum warunkujàce kontynuowanie polityki wspólnotowej i mi´dzynarodowych zobowiàzaƒ Unii. Tymczasem szeÊç najbogatszych paƒstw UE, b´dàcych p∏atnikami netto do wspólnotowego bud˝etu (Francja, Holandia, RFN, Szwecja, Austria i Wielka Brytania), sformu∏owa∏o zastrze˝enia pod adresem przedstawionej propozycji Komisji Europejskiej postulujàc ograniczenie zasobów w∏asnych bud˝etu do 1% DNB krajów cz∏onkowskich UE. Konsekwencjà odmiennych stanowisk „starych” paƒstw cz∏onkowskich odnoÊnie do rozmiarow i kierunków wydatków bud˝etu wspólnotowego po 2006 r. by∏o fiasko szczytu brukselskiego w dniach 16–17.06.2006 r. w sprawie przyjćia nowych perspektyw finansowych UE na lata 2007–2013 (i to pomimo skorygowania przez prezydencj´ luksemburskà pierwotnych propozycji Komisji w kierunku ograniczenia bud˝etu UE). W tej sytuacji nale˝y zauwa˝yç, ˝e w chwili historycznego zjednoczenia dwóch cz´Êci kontynentu europejskiego przewidywania dotyczàce zarówno przysz∏ych rozmiarów pomocy strukturalnej, jak i warunków konkurencji w ramach jednolitego rynku europejskiego mogà rodziç obawy o post´pujàce pog∏´bianie przestrzennych nierównoÊci rozwoju w poszerzonej UE, a w Polsce o coraz wi´ksze „odstawanie” najubo˝szych regionów od przeci´tnego poziomu rozwoju ca∏ego ugrupowania. Literatura Baudelle G., L’Europe de demain sera-t-elle polycentrique?, „Territoires d’Europe/Territoires du Monde” 2002, nr 3. Beaugendre J., Folliot Ph., La France sans fonds structurels?, rapport d’information nr 701, Assemblée Nationale, mars 2003.. 28 Mianem perspektyw finansowych UE okreÊla si´ wieloletnie planowanie bud˝etu wspólnotowego wprowadzone po raz pierwszy w 1988 r. na okres pićioletni (1989–1993), a nast´pnie przed∏u˝ane o rok w kolejnych okresach planistycznych 1994–1999 i 2000–2006. Czwarte z kolei perspektywy finansowe UE obejmowaç b´dà ponownie okres siedmioletni, tzn. 2007–2013 (szerzej na temat perspektyw finansowych UE zob. I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w paƒstwach cz∏onkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 92–152). 29 Commission des Communautés Européennes, Construire notre avenir commun. Défis politiques et moyens budgétaires de l’Union élargie – 2007–2013, Communication de la Commission au Conseil et au Parlement Européen (2004) 101 final, Bruxelles, le 10 II 2004, s. 30–32; O. Louis, Cadre financier de l’Union pour 2007–2013, „Revue Elargissement” 2004, nr 60, 23.02.2004, MINEFI-DREE/TRESOR, s. 1..

(13) Regionalne implikacje europejskiej integracji.... 17. Berend R. (rapp.), Avis de la Commission du développement régional sur le projet de budget général de l’Union Européenne pour l’exercice financier 2005, Parlement Européen, 6 septembre 2004. Boillot J.J., Lepape Y., Evolution des localisations dans les pays candidats a l’élargissement, convergence et conséquences possible sur la géographie économique de l’Europe: enseignements de 10 ans d’intégration européenne, referat na konferencji w Sophii-Antipolis, 18–20.01.2002. Bonissol Ch., Les fonds structurels comme outils d’aménagement du territoire, Avis et rapports du Conseil Economique et Social, Journaux Officiels 2003, nr 14. Commission des Communautés Européennes, Construire notre avenir commun. Défis politiques et moyens budgétaires de l’Union élargie – 2007–2013, Communication de la Commission au Conseil et au Parlement Européen (2004) 101 final, Bruxelles, 10.02.2004. Commission des Communautés Européennes, Deuxième rapport d’étape sur la cohésion économique et sociale, COM (2003) 34 final, Bruxelles, 30.01.2003. Commission Européenne, L’Economie de l’Union: bilan de 2000, „Economie Européenne” 2000, nr 71. Commission Européenne, Premier rapport sur la cohésion économique et sociale, Bruxelles–Luxembourg 1996. Comission Européenne, Sixième rapport périodique sur la situation et l’évolution socio-économique des régions de l’Union Européenne, Bruxelles–Luxembourg 1999. Commission Européenne, Unité de l’Europe, solidarité des peuples diversité des territoires. Deuxième rapport sur la cohésion économique et sociale, Luxembourg 2001. Cour Ph., Nayman L., Fonds structurels et disparités régionales en Europe, „La Lettre du CEPII” 1999, nr 177. DG Politique Régionale, Rapport interimaire sur la cohésion territoriale, Luxembourg 2004. Eurostat, Statistiques en bref, Thème 2, 2002, nr 50. Eurostat, Statistiques en bref, Thème 1, 2004, nr 2. Eurostat, Statistiques en bref, Thème 2, 2004, nr 2. Fuente De la A., On the Sources of Convergence: A Close Look at the Spanish Regions, „CEPR Discussion Paper” 1996, nr 1543, London. HM Treasury, DTI, Office of the Deputy Prime Minister, A Modern Regional Policy for the United Kingdom, March 2003. Huson C., L’Europe sans territoire, L’Aube-DATAR, Paris 2002. Komisja Europejska, Nowe partnerstwo dla spójnoÊci. Konwergencja, konkurencyjnoÊç, wspó∏praca. Trzeci raport na temat spójnoÊci gospodarczej i spo∏ecznej, Luxemburg 2004. Le polycentrisme en Europe, red. G. Baudelle, B. Castagnede, Editions L’Aube – DATAR, Paris 2002. Lepesant G., Les territoires centre-européens: état des lieux apres décennie de transition, „Territoires d’Europe/Territoires du Monde” 2002, nr 5, DATAR, Paris. Or∏owski W.M., Koszty i korzyÊci z cz∏onkostwa w Unii Europejskiej. Metody – modele – szacunki, CASE, Warszawa 2000. Padoa-Schioppa T., Efficacité, stabilité, équité. Une stratégie pour l’évolution du systeme économique de la Communauté Européenne, Economica, Paris 1987. Picard, L’Elargissement de l’Union Européenne: conditions et conséquences, „Avis et rapports du Conseil Economique et Social” 2000, nr 7, 3.02.2000. Pietrzyk I., Organizacja terytorialna i system polityki regionalnej w wybranych paƒstwach cz∏onkowskich UE [w:] Polska wobec nowej polityki spójnoÊci UE, red. T.G. Grosse, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004..

(14) 18. Irena Pietrzyk. Pietrzyk I., Paradygmat rozwoju terytorialnego [w:] Gospodarka i polityka regionalna okresu transformacji, red. W. Kosiedowski, Wydawnictwo UMK w Toruniu, Toruƒ 2001. Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w paƒstwach cz∏onkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.. Regional Implications of European Economic Integration for Poland In this article, the author addresses the spatial consequences of the process of European integration with particular emphasis on the enlargement of the EU by 10 new member states on 1 May 2004. The author points to the unprecedented widening of inter-regional development disparities due to the accession of 10 new countries and the last places occupied by Polish voivodships in the ranking of European regions with respect to wealth. The author presents a positive and a negative scenario for the development of the spatial dynamics of the enlarged EU and emphasises the need for the Community to continue a decisive regional policy after 2006 aimed at preventing the emergence of the pessimistic vision. In the conclusion of the article, the author expresses concern about the lack of political will shown by the richest EU nations to redouble financial efforts for the benefit of European regional policy and the related real possibility of a deepening of the economic division of the entire group into the wealthy West and the under-developed East..

(15)