Udział towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w światowym rynku ubezpieczeniowym

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 848. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Maciej Cycoń Katedra Ubezpieczeń. Udział towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w światowym rynku ubezpieczeniowym 1. Wprowadzenie W ciągu ostatnich dwustu lat pozycja towarzystw ubezpieczeń wzajemnych na światowych rynkach ubezpieczeniowych ulegała znacznym wahaniom. W literaturze wahania te określa się mianem „falowania wzajemności”. Na przełomie XX i XXI w. zjawisko to wiązało się z demutualizacją, czyli procesem zmiany formy organizacyjnej towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych na towarzystwo akcyjne1. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie udziału TUW w światowym rynku ubezpieczeniowym. Na podstawie wielkości sprzedaży (przypis składki brutto) wskazany zostanie udział TUW w wybranych krajach. Zaprezentowana zostanie także zmiana pozycji TUW w pięciu największych rynkach ubezpieczeniowych w latach 1997–2006. 2. Czynniki decydujące o roli TUW w rynkach ubezpieczeniowych Pozycja towarzystw ubezpieczeń wzajemnych na rynku danego państwa czy też kontynentu determinowana jest wieloma czynnikami o charakterze zarówno historycznym, jak i prawnym, ekonomiczno-społecznym lub politycznym2. Czyn1 Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych w polskim systemie ubezpieczeń, red. T. Sangowski, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2001, s. 23. 2. Ibidem..

(2) Maciej Cycoń. 20. nik historyczny dostrzegalny jest chociażby w krajach, w których tradycja TUW została przerwana (państwa byłego bloku socjalistycznego). Obecnie pozycja towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w tych krajach ma charakter symboliczny3. Czynniki polityczne związane są z określonymi decyzjami rządów państw, które wpływają na funkcjonowanie rynku ubezpieczeniowego. Przykładem oddziaływania determinant o charakterze politycznym są efekty narzędzi zastosowanych w związku z kryzysem światowych systemów emerytalnych i zdrowotnych po II wojnie światowej. Na skutek podjęcia celowej polityki władzy, rynek ubezpieczeń życiowych w USA czy też Japonii był do lat 90. XX w. zdominowany przez TUW, natomiast w Kanadzie narzędzia stosowane przez państwo w stosunku do TUW miały chronić rynek krajowy przed napływem zagranicznego kapitału. Rezultatem takich zabiegów był wzrost udziału TUW w światowym rynku ubezpieczeń w latach 1920–1960 z 10% do 40%. W tym okresie nastąpił również rozwój małych i średnich TUW w Europie oraz rozbudowa dużych (głównie w USA i Japonii), co było możliwe dzięki obsłudze wielkich koncernów (przemysł motoryzacyjny w USA), branż zawodowych, segmentów rynku ubezpieczeniowego. Warto w tym miejscu dodać, że w 1997 r. na liście dziesięciu największych zakładów ubezpieczeń (według wielkości aktywów) znajdowało się 6 TUW (z tego cztery japońskie, które zajmowały się ubezpieczeniami życiowymi oraz dwa z USA). Zwiększenie roli TUW może być także efektem działań związków zawodowych. Przykładem jest Francja, gdzie w latach 60. XX w. z inicjatywy związków zawodowych powołano towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych do świadczenia obowiązkowych ubezpieczeń OC komunikacyjnych4. Istotną determinantą pozycji TUW na danym rynku jest również sytuacja ekonomiczna. Kryzys gospodarczy w Japonii z drugiej połowy lat 90. XX w. przyczynił się do utraty przewodnictwa tego kraju w dziale ubezpieczeń życiowych. Należy zaznaczyć, że jeszcze w 1997 r. około 90% japońskiego rynku ubezpieczeń życiowych było udziałem TUW. Bankructwa, demutualizacje zakładów ubezpieczeniowych zasadniczo zmieniły tę sytuację. 3. Pozycja TUW w wybranych rynkach ubezpieczeniowych Rozpoczynając analizę pozycji towarzystw ubezpieczeń wzajemnych na rynkach światowych, należy wskazać ich udział w rynku globalnym. Rys. 1 przedstawia udział TUW w światowym rynku ubezpieczeniowym według składki przypisanej brutto. Przypis składki brutto mierzy wielkość i dynamikę sprzedaży 3 Podstawy ubezpieczeń, t. III: Przedsiębiorstwo, red. J. Monkiewicz, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2003, s. 42.. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych…, s. 23–39.. 4.

(3) Udział towarzystw ubezpieczeń…. 21. produktów ubezpieczeniowych. Z wykresu wynika, że ponad 3/4 rynku ubezpieczeniowego stanowi udział towarzystw akcyjnych. Przewaga zakładów ubezpieczeń funkcjonujących w formie spółki akcyjnej jeszcze bardziej uwidacznia się w dziale I ubezpieczeń, w którym zaledwie 20% zbioru składki przypada TUW. Jest to bezpośredni skutek demutualizacji. Nieco lepiej sytuacja przedstawia się w dziale II, gdzie udział TUW wynosi około 30%.. 24,10%. 75,90%. TUW. udział towarzystw akcyjnych. Rys. 1. Udział TUW w globalnym rynku ubezpieczeniowym według składki przypisanej brutto w 2006 r. (w %) Źródło: Valuing our mutuality III, International Cooperative and Mutual Federation, AltrinchamCheshire 2007, www.icmif.org.. Tabela 1 ukazuje kształtowanie się udziału TUW w zbiorze składki w latach 1997, 2001, 2006 w pięciu największych rynkach ubezpieczeniowych. Rynki te mają dwie trzecie udziału w globalnym zbiorze składki ubezpieczeniowej5. Z danych przedstawionych w tabeli 1 wynika, że największe zmiany zaszły na rynkach brytyjskim i japońskim. W Wielkiej Brytanii udział TUW w przypisie składki zmniejszył się od 1997 r. do 2006 r. ponad 4-krotnie. Wiązało się to z postępującym gwałtownie procesem demutualizacji. Procesowi zostały poddane takie firmy ubezpieczeniowe, jak: Scottish Amicable Life Assurance Society, Norwich Union, Scottish Widows oraz Scottish Life6. Przypadek Japonii został już częściowo scharakteryzowany, warto jednak dodać, że od początku XXI w. japońskie TUW stopniowo odzyskują pozycję na krajowym rynku. Stany Zjednoczone 5 S. Patel, Mutuals Have 24% of Market, „Voice – The Magazine Of The International Cooperative and Mutual Insurance Federation” 2008, nr 63.. P. Milewski, Demutualizacja towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, 29 sierpnia 2006, www. gu.com.pl. 6.

(4) Maciej Cycoń. 22. Tabela 1. Udział TUW w pięciu największych rynkach ubezpieczeniowych według składki przypisanej brutto (w %) 1997 Kraj Stany Zjednoczone. Dział I Dział II. Udział Udział Udział w Dział I Dział II w Dział I Dział II w rynku rynku rynku. 33. 33. 30. 34. 32. 23,3. 39,6. 32,2. 33. 8. 24. 13. 10. 12. .. .. 5,6. 37. 21. 89. Niemcy. 26. Francja. 2006. 35. Japonia. Wielka Brytania. 2001. 5. 3. 16. 71 16. 13. 23 16. 28 35. 54. 16. 30 29. 39,1. 34,1 33,1. .. 43,6. 58,2. 36,3 39,2. 40,4. Źródło: opracowanie własne na podstawie U. Birkmaier, Are Mutual Insurers an Endangered Species, „Sigma” 1999 nr 4; Valuing Our Mutuality,ACME, Altrincham-Cheshire 2001; Valuing Our Mutuality II, ACME, Altrincham-Cheshire 2003; S. Patel, Mutuals Have 24% of Market, „Voice – The Magazine Of The International Cooperative and Mutual Insurance Federation” 2008, nr 63.. w analizowanym okresie charakteryzują się najbardziej stabilną pozycją TUW. Widoczne jest jednak znaczne zmniejszenie udziału TUW w dziale I ubezpieczeń. W 1997 r. TUW zbierały 35% składki w ubezpieczeniach życiowych, natomiast w 2006 r. już jedynie 23%. Tak duża zmiana ma, podobnie jak w wypadku Wielkiej Brytanii, związek z demutualizacją towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. Proces objął jedne z największych TUW na życie w USA: Prudential Insurance Company of America, Metropolitan Life Insurance Company oraz John Hancock Mutual Life Insurance Company7. Przekształcenia towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w towarzystwa akcyjne w zdecydowanie mniejszym stopniu dotknęły kontynentalną część Europy. Widoczne jest to we Francji i Niemieczech, w których TUW nie tylko zachowały udział w zbiorze składki, ale także wzmocniły swoją pozycję. TUW we Francji pomiędzy 1997 r. a 2006 r. zdołały prawie podwoić swój udział w rynku. Udział w ubezpieczeniach działu II wzrósł z 37% do ponad 58%, a partycypacja w zbiorze składki w ubezpieczeniach życiowych zwiększyła się prawie 7-krotnie (z 5% w 1997 r. do ponad 33% w 2006 r.). Pomimo wzrastającej pozycji francuskich TUW w ubezpieczeniach życiowych, we Francji występuje największe zróżnicowanie w udziale TUW według działów ubezpieczeń. Większy wzrost partycypacji w zbiorze składki niż TUW francuskie zanotowały TUW działające na rynku niemieckim. Udział towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. Ibidem.. 7.

(5) Udział towarzystw ubezpieczeń…. 23. w rynku niemieckim wzrósł ponad 2-krotnie od 1997 r. do 2006 r. Zmiana ta jest jeszcze wyraźniej widoczna w dziale II ubezpieczeń, w którym udział TUW wzrósł z 16% do prawie 44%. Tabela 2 ilustruje pozycję TUW w 10 największych rynkach ubezpieczeniowych. Udział TUW w rynku globalnym był w 2006 r. równy 24,1%8. Dane zamieszczone w tabeli 2 wskazują, że w 5 z 10 największych rynków ubezpieczeniowych udział TUW w zbiorze składki przekraczał partycypację towarzystw ubezpieczeń wzajemnych w ujęciu globalnym. Również w takiej grupie państw Wielka Brytania charakteryzuje się najsłabszą pozycją TUW na swoim rynku. Zwraca uwagę relatywnie wysoki udział hiszpańskich TUW na tamtejszym rynku. Warto zauważyć, że 10 krajom wymienionym w tabeli przypada 80% zbioru składki ubezpieczeniowej. Tabela 3 wskazuje dziesięć państw, w których pozycja towarzystw ubezpieczeń wzajemnych jest najsilniejsza. Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że cztery (z pięciu pierwszych) kraje leżą w Europie, a jeśli weźmiemy pod uwagę wszystkie 10 krajów to siedem z nich to kraje europejskie. Jest to potwierdzenie tezy, według której Europa jest „bastionem idei wzajemności”9. Tabela 2. Udział TUW w 10 największych rynkach ubezpieczeniowych według składki przypisanej brutto w 2006 r. (w %) Kraj Stany Zjednoczone. Udział w rynku krajowym 32,2. Udział kraju w globalnym rynku ubezpieczeniowym 31,4. Japonia. 36,3. 12,4. Francja. 40,4. 6,8. Włochy. 14,4. Wielka Brytania Niemcy. Korea Południowa. 5,6. 39,2 9,1. 11,2 5,5 3,7. 2,7. Kanada. 17,1. 2,4. Hiszpania. 27,4. 1,8. Chiny. Łącznie. Źródło: S. Patel, op. cit.. 8 9. S. Patel, op. cit. Ibidem.. – –. 1,9. 79,8.

(6) Maciej Cycoń. 24. Tabela 3. Kraje z największym udziałem TUW według składki przypisanej brutto w 2006 r. (w %) Kraj. Pozycja wg udziału w globalnym rynku ubezpieczeniowym. Udział w rynku krajowym. Finlandia. 66,6. Francja. 40,4. Austria. 36,7. Niemcy. 25 4. 39,2. 5. 24. Japonia. 36,3. Norwegia. 35,0. 28. 32,2. 1. Holandia. 2. 35,9. Argentyna. 11. 32,4. Stany Zjednoczone Hiszpania. 39. 27,4. 10. Źródło: S. Patel, op. cit.. Tabela 4. Kraje z największym udziałem TUW (w dziale I i II) według składki przypisanej brutto w 2006 r. (w %) Kraj Francja. Szwecja. Udział w rynku krajowym dział II 58,2. Kraj Finlandia. 54,6. Kolumbia. Austria. 46,8. Niemcy. Argentyna. 45,6. Norwegia. Norwegia. 40,1. Stany Zjednoczone. Hiszpania. 32,6. Hiszpania. Holandia Finlandia Niemcy. Stany Zjednoczone. 53,0 45,7. 43,6 39,6. Japonia Francja. Austria. Holandia. Udział w rynku krajowym dział I 72,2 60,1 39,1. 34,1 33,1. 31,2. 24,9 23,3 21,3. 20,3. Źródło: S. Patel, op. cit.. Tabela 4 przedstawia kraje charakteryzujące się największym udziałem TUW według składki przypisanej brutto. Dane dotyczą zarówno I, jak i II działu ubezpieczeń. Wyraźnymi liderami w poszczególnych działach są Finlandia (ubezpieczenia życiowe) i Francja (dział II). 72% udział fińskich TUW w zbiorze składki.

(7) Udział towarzystw ubezpieczeń…. 25. jest w głównej mierze rezultatem dominacji TUW na rynku ubezpieczeń emerytalnych. Najbardziej zrównoważony rynek występuje w Norwegii (TUW mają udział w około 40% przypisu składki z działu II i około 31% z działu I). 4. Wnioski Analizy przeprowadzone przez ICMIF i ACMI10 (na podstawie danych z największych europejskich rynków ubezpieczeniowych) wskazują na szybszy przyrost składki przypisanej brutto w przypadku TUW aniżeli towarzystw akcyjnych11. Odnosi się to zarówno to ubezpieczeń działu I jak i II i znajduje odzwierciedlenie na przykład we wzroście udziału TUW w rynkach niemieckim i francuskim12. Na podstawie wyżej wymienionych badań można również zauważyć, że TUW notują niższy poziom wskaźnika kosztów działalności. Jest to szczególnie widoczne w wypadku ubezpieczeń działu II, gdzie średnia wartość wskaźnika dla TUW i S.A. wynosi odpowiednio 19% i 23,3%. Odwrotnie przedstawia się sytuacja w odniesieniu do wskaźnika szkodowości. Można wnioskować, że ochrona ubezpieczeniowa zapewniana przez TUW jest bardziej efektywna, wykazując wyższy zwrot składek z tytułu wypłaconych świadczeń i odszkodowań przy niższych kosztach działalności. Demutualizacja, prowadzona na dużą skalę od połowy lat 90., zmieniła w znacznym stopniu strukturę udziału TUW w rynku ubezpieczeniowym. Szczególnie osłabiona została pozycja TUW w dziale ubezpieczeń życiowych, gdzie ich udział zmniejszył się o ponad połowę. Przykładem może być Japonia lub Stany Zjednoczone. Właśnie dlatego nie można zapominać o słabych stronach TUW, które stanowiły przesłankę do przekształceń towarzystw wzajemnych w towarzystwa akcyjne. Należy tu wymienić ograniczony dostęp do pozyskania kapitału, sprzeczność między strategią szybkiego rozwoju a zapewnieniem członkom pełnej i taniej ochrony ubezpieczeniowej, niską efektywność kontroli sprawowanej przez członków TUW nad jego funkcjonowaniem i zarządzaniem (w wypadku dużych TUW, w których walne zgromadzenia członków nie cieszą się dużym zaintereso-. ICMIF, czyli International Cooperative and Mutual Insurance Federation (Międzynarodowa Federacja Spółdzielczości i Wzajemnych Ubezpieczeń), to organizacja powstała w 1922 r., która zrzesza 206 członków, ACME – Association of European Cooperative and Mutual Insurance Companies (Europejski Zwiazek Spóldzielni i Ubezpieczeń Wzajemnych) jest regionalnym oddziałem ICMIF zszarzającym 50 członków. 10. 11. Analizy obejmują lata 1995–2004.. Valuing Our Mutuality III, International Cooperative and Mutual Federation, AltrinchamCheshire 2007. 12.

(8) Maciej Cycoń. 26. waniem)13. W walce konkurencyjnej z towarzystwami akcyjnymi największe problemy miały duże TUW i to one były przedmiotem demutualizacji albo ofiarami bankructw. Reasumując, należy podkreślić, że po fali procesów demutualizacji, która dotknęła TUW i osłabiła ich pozycje szczególnie w krajach anglosaskich, towarzystwa stopniowo odzyskują udział w rynku. Kraje kontynentalnej części Europy nie zostały praktycznie dotknięte procesem przemian towarzystw ubezpieczeń wzajemnych na towarzystwa akcyjne. Państwa te charakteryzują się bardzo wysokim udziałem TUW w rynkach ubezpieczeniowych, a często nawet przewagą TUW w jednym z działów rynku. Literatura Birkmaier U., Are Mutual Insurers an Endangered Species, „Sigma” 1999, nr 4. Milewski P., Demutualizacja towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, 29 sierpnia 2006, www.gu.com.pl (Portal Gazety Ubezpieczeniowej). Patel S., Mutuals Have 24% of Market, „Voice – The Magazine Of The International Cooperative and Mutual Insurance Federation” 2008, nr 63. Podstawy ubezpieczeń, t. III – Przedsiębiorstwo, red. J. Monkiewicz, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2003. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych w polskim systemie ubezpieczeń, red. T. Sangowski, Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2001. Valuing Our Mutuality, ACME, Altrincham-Cheshire 2001, www.icmif.org. Valuing Our Mutuality II, ACME, Altrincham-Cheshire 2003, www.icmif.org. Valuing Our Mutuality III, International Cooperative and Mutual Federation, AltrinchamCheshire 2007, www.icmif.org. The Share of Mutual Insurance Companies on the World Insurance Market The aim of the paper is to present the position of mutual insurance companies (TUWs) functioning on the worldwide insurance market. The author enumerates the factors that determine the position of TUWs, including historical, legal, socio-economic and political ones, and then looks at the share of TUWs in the five largest insurance markets (according to gross written premium) in the years 1997–2006, during which the most significant changes occurred in the British and Japanese markets. In Great Britain the share of TUWs in premium income fell more than fourfold. This is attributable to the rapidly progressing process of demutualisation. In continental Europe, mutual insurance companies were transformed into joint stock ones to a much smaller degree. This is clearly visible in France and Germany, where TUWs not only maintained their share of contributions collected, but also strengthened their position. During the period under consideration the 13. Podstawy ubezpieczeń…, s. 45..

(9) Udział towarzystw ubezpieczeń…. 27. United States can be characterised as having the most stable TUW position, though there has been a significant decrease in the share of TUWs in life insurance. The author also presents the ten countries in which the position of mutual insurance companies is the strongest. Seven of them are located in Europe, which confirms the notion that the continent is a bastion of the idea of mutuality. In the summary, the author looks at the faster growth experienced by TUWs than by publicly traded companies in terms of gross written premiums. He notes however that the weaknesses of TUWs, which were the reason mutual insurance companies were transformed into publicly traded companies, cannot be glossed over. Among these weaknesses can be counted a limited ability to raise capital, the contradiction that exists between the strategy for rapid development and the guaranteeing members full yet inexpensive insurance, and mostly ineffective control exercised by TUW members of its operation and management..

(10)